صفه
سال:1388 | دوره:18 | شماره:48 |تعداد مقالات:8

معماری سنتی اصطلاحی است که در صحبت های بسیاری از معماران، مقاله ها و کتاب ها، بحث های مطرح شده در دانشکده های معماری، موضوعات مطرح شده در گفت و گوها و همایش های مربوط به معماری و امثال آن ها به کار می رود و همه شنوندگان مفهوم آن را می فهمند و در پاسخ گوینده سوال نمی کنند معماری سنتی چیست؟ اما در پرس و جو از افراد متفاوت، متوجه می شویم هر کسی از ظن خود این اصطلاح را معنی می کند و برای آن مفهوم خاصی در نظر دارد. به این سبب، در این مقاله سعی داریم در این امر تامل کنیم و به معنی روشن تری برای معماری سنتی دست یابیم.

باغ های ایرانی گاه با ساختار چهاربخشی شکل گرفته اند و رمزهایی از حکمت و عرفان ایرانی و اسلامی در خود نهفته دارند. در بازگفت این اندیشه کوشیده ایم رمزهای باغ های چهارگانه بر پایه باور مقدس را بگشاییم. درک این رمزها با آگاهی از دانش حکمت در حوزه دریافت هایی از معانی چهارگوهر بنیادین ماده (خاک، آب، باد و آتش) و صناعاتی است که از این چهار گوهر در باغ سازی ایرانی پدید آمده و با جهان بینی مشارکت در اندیشه ایرانی پیوندهایی ژرف برقرار ساخته است و راز تقدس آن را می توان در مانایی اش جست و جو کرد.از دریافت های این بازنمود اندیشه می توان چند مهم بر شمرد: تشریک گوهر خاک با چهارباغ به زایش و رویش برکت و منزل گرفتن چهارباغ در مکان های مشخصی از باغ منجر می شود. تشریک گوهر آب با چهار نهر موجب یافته سامانه و تعین بخش قدر (اندازه) در آن و منزل گرفتن آب به شکل چشمه، نهر، حوض، فواره و آب نما شده است. افزون بر این، تشریک گوهر باد با چهار دیوار به شکل گیری حصارها و دریافت های عمیق شهودی از عرفان ایرانی و اسلامی در حوزه باغ سازی ایرانی انجامیده که راه گشای کشف رمزهای نهفته در درون این پدیده ماناست. در نهایت، تشریک گوهر آتش با چهارطاق یا کوشک در باغ، موجب پیدایش مکانی برای یافتن دریافت هایی از منازل گاه های چهارگانه (چهارفصل و تقسیمات چهارگانه روز) است.به هر روی، این گوهرها در درون انسا با هنبازی خود موجب پیدایش مزاج ها و طبایع و اخلاط شده اند که تعادل روح و جسم وابسته به آنهاست. در باغ ایرانی نیز این گوهارهای چهارگانه «منزل» می گیرند و به دست انسان ایرانی تقدیس می شوند. بدین سان از مهم ترین دلایل پیدایش ساحت لطیف و روحانی باغ ایرانی، حضور تعادل بخش گوهرها و صناعات حاصل از گوهرهای چهارگانه است.

مطابق مدارک تاریخی «باغ تخت» را در اواخر قرن پنجم یا اوایل قرن ششم هجری، با نام «تخت قراچه» درشمال دشت «شیراز» و بر تپه ای در جنوب «باباکوهی» ساختند. این باغ در قرن نهم منبع الهام گورکانیان و معماران آنها بود. در زمان صفویان دریاچه ای در پای آن وجود داشت. در اواخر عهد صفویان یا عهد زندیان، باغی و عمارتی در بالا و نهری بر دامنه و استخری در پایین باغ بود. در آغاز زمامداری قاجاریان، عمارت جدیدی به جای عمارت پیشین ساختند و باغ «تخت قاجار» نام گرفت. در میانه این دوره، شیب باغ کرت بندی شد و باغ شکل مفصل و پرشکوهی یافت. از اواخر این دوره، روبه ویرانی رفت. در عهد پهلوی بخش هایی از آن بازسازی شد لیکن طرح باغ مخدوش شد. سرانجام باغ در قلمرو قرارگاه نظامی شهر قرار گرفت و تاکنون بخش اعظم آن ویران شده است.

در این نوشتار از این لحاظ به بنا توجه شده که مورد استفاده مردم است و در ذهن آنان تفسیر می شود. در اینجا تاکید بر آن است که بر خلاف برخی پندارهای معمول، معنای بنا سیال است. سیالیت معنایی بنا معلول تفاوت گروه های اجتماعی مصرف کنندگان و نیز دگرگونی کارکردهاست. در ادامه، انواع رمزگان بنا با استفاده از رویکردی نشانه شناختی بررسی می شود. همچنین اهمیت تفسیرهای مردم از بنا با رویکردی هرمنوتیکی تحلیل و بیان می شود که چگونه آثار معماری و اجزای آن زنده اند و در پیوند با زندگی ما معنا می یابند. به تعبیری دیگر، معنای یک بنا پیاپی در مکالمه با زندگی هر روزه شکل می گیرد. البته ظرفیت پذیرش معانی تازه در ساختمان های مختلف یکسان نیست. از این رو، می توان آثاری را ستود که به لحاظ کالبدی هر چه با ثبات تر و، به عکس، به لحاظ معنایی هر چه پویاترند، چرا که امکان خلق معانی فرهنگی بیشتری را فراهم می کنند و به مخاطب خلاق امکان های بیشتری می دهند.

آب، به ویژه در دیاری کم آب چون ایران زمین، جایگاهی مهم در تکوین و بقا و در صورت و حیات شهرها داشته است، اما در شناخت شان آب در شهر ایرانی نمی توان به همین محدودیت آب و هوایی بسنده کرد. آنچه جایگاه آب در شهر ایرانی را پدید آورده است مجموعه ای از عوامل است در دامنه ای از خیال و ذهنیت ایرانیان تا عوامل مادی و جغرافیایی. جایگاه آب در شهر ایرانی مجموعه ای است از ذهن و عین، و لازمه شناخت نسبت میان آب و شهر ایرانی شناخت این پدیده در همه مراتب است، از خیال تا واقعیت. برخی از ویژگیهای این مجموعه در مظاهر فرهنگ ایرانی به ظهور رسیده است. از جمله این مظاهر متون فارسی است. در این مقاله، مراتب گوناگون حضور آب در شهر و نسبت آن دو در متون مهم نثر فارسی سده های نخست اسلامی معرفی و بررسی می شود.

بخشی از اشعه خورشید در برخورد با لایه اتمسفر زمین جذب و بخشی بازتابیده می شود. میزان جذب اشعه خورشید 70 درصد و میزان بازتاب آن 30 درصد است. این نسبت جذب و بازتاب موجب می شود دمای کره زمین در حد مطلوب +15 درجه سانتی گراد باشد. اما مطالعات و شواهد نشان می دهد که پس از انقلاب صنعتی، به دلیل انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای و مصرف سوخت های فسیلی، ذرات معلق در هوا و میزان آلودگی بیشتر شده و نسبت جذب به بازتاب تا 72 به 28 درصد رسیده است. این تغییر موجب گرم شدن کره زمین شده و بر ادامه حیات انسان تاثیرات مخربی برجای گذاشته است. انتشار گازهای گلخانه ای با مصرف سوخت های فسیلی ارتباط مستقیم دارد. به این سبب، پیش بینی تمهیداتی برای کاهش مصرف سوخت های فسیلی و استفاده از انرژی های پایدار، ضرورتی اجتناب پذیر است. با توجه به این که بیش از 50 درصد از مصرف انرژی در شهرها و بیش از 45 درصد آن در بناهاست، تمهید هر گونه روشی برای کاهش و صرفه جویی و بهینه سازی این مقدار مصرف در شهرها و بناها و در نهایت، کاهش تولید گازهای گلخانه ای، تاثیر بسیار زیادی در جلوگیری از روند تغییر اقلیم و گرمایش جهانی خواهد داشت.

در این مقاله، به بررسی آثار مدرنیته غرب بر شهرسازی ایران می پردازیم. مدرنیته از نظر مکانی، خاستگاهی غربی دارد، اما مفهوم خاصی ندارد و رویکردی به جنبه های متفاوت فرهنگ است که در عضو نوزایی مطرح شد. هدف آن هم تبیین توانایی انسان و تسلط صرفا عقلانی بر خود و جامعه است. در چنین فضای فکری، قرن هجدهم شاهد ظهور انقلاب صنعتی بود و بنا بر ماهیت خود، تغییر و تحولات اجتماعی اقتصادی، کالبدی و فیزیکی عظیم و گسترده ای را موجب شد. در حقیقت، تحولات عصر جدید به رشد انقلاب صنعتی و خود انقلاب صنعتی به شکل گیری شهرسازی جدید انجامید.با انطباق این بحث با واقعیت موجود در ایران، می توان گفت که رشد مدرنیته و نیز شهرسازی مدرن کشور ما، عاری از زمینه ها و بسترهای اجتماعی، اقتصادی، فکری و فرهنگی بوده است. توسعه مدرنیته و شهرسازی، بیش از آن که به عوامل ریشه ای و محتوایی معطوف باشد، بیشتر در جنبه های کالبدی و فیزیکی تحلی یافته است. بدیهی است که با چنین وضعیتی، شهرسازی نه دارای هویت ملی و محلی است و نه به رغم استفاده از روش ها و تکنیک های غربی، حاوی مدرنیسم در معنای غربی است. بنابراین، بررسی و شناخت عمیق ماهیت و فرایند مدرنیته و شهرسازی مدرن غرب و نیز واقعیات و عوامل محتوایی شهرسازی کشور و نیز ارتباطی دهی و تلفیق بهینه این دو در زمینه نیل به نقطه ای متعادل و پایدار ضروری می نماید.

تحقیق در علوم برنامه ریزی و توسعه، علاوه بر همه آنچه در روش های تحقیق دیگر علوم انسانی مطرح و مورد استفاده است، نیازمند تکنیک هایی است که توان و امکان دورنگری، پیش بینی و درک و بیان فرایندهای پیچیده و پویا را نیز فراهم کند، علت آن این است که روش ها و تکنیک های تحقیق در دیگر علوم انسانی و به خصوص علوم اجتماعی فراتر از «آنچه اتفاق افتاده» و «آنچه هست» را بررسی و تحلیل نمی کند. این در حالی است که تشخیص و تعیین بهترین وضعیتی که «می تواند و باید باشد» و یافتن پاسخ و راه حلی برای «اقدام لازم برای دسترسی به چنین وضعیتی» از وظایف اصلی یک مطالعه در حیطه علوم برنامه ریزی و توسعه است. در این پژوهش، تلاش شده است تا با تصمیم گیری گروهی و نظرخواهی از افراد خبره در این زمینه هر یک از برنامه های هشت گانه شهرداری شهرستان سردشت و همچنین پروژه های مطرح در هر برنامه به کمک روش آ.اچ.پ. (AHP) اولویت بندی شود و فرایند تخصیص بودجه بر اساس اولویت های به دست آمده صورت پذیرد.