صفه
سال:1381 | دوره:12 | شماره:35 |تعداد مقالات:10

مقالات کرسول در زمینه مبنای پیدایش و روند تحول مناره که در سال 1926 میلادی منتشر گردید، از جمله آثار اولیه او در شناخت نحوه شکل گیری گونه ای مشخص از بناها براساس شیوه خاص وی در طبقه بندی بناها و اخبار مربوط به آن ها از راه ثبت و مطالعه تدارج دقیق تاریخی رویدادها به شمار می آیند. بدون شک زمینه اصلی گرایش کرسول به انجام چنین پژوهشی را می توان در پیچیدگی و ابهامی که ده ها سال پیرامون فهم این موضوع وجود داشته است، یافت.به اعتقاد کرسول ماهیت وجودی مناره را می توان در تعلق مکانی برای گفتن اذان و دعوت مومنان به اقامه نماز دانست. از نظر او مسلمانان صدر اسلام که در ابتدا بدون مقدمه برای برپایی نماز گرد هم می آمدند، ضمن آگاهی بر به کارگیری صدای شیپور توسط یهودیان و کاربرد آهنگ ناقوس از سوی مسیحیان در هنگام اجرا مراسم مذهبی از پیامبر اکرم (ص) خواستار وسیله ای همتراز با هر یک از این دو، جهت اقامه نماز خود گردیدند. به این ترتیب پیامبر (ص) ضمن قبول پیشنهاد یکی از انصار مبنی بر کاربرد صوت آدمی، به قاصد خود فرمود تا از آن پس با ندای اذان مردم را به نماز دعوت نماید. اما از آن جا که مساجد اولیه فاقد مناره بوده اند، در ابتدا اذان از فراز دیوارهای شهر و یا بام مساجد و دیگر بناها گفته می شود.

توسعه کالبدی شهرهای ما همواره با ظهور واحدهایی با شکل های جدید همراه است. شهرسازی برای نظارت و جلوگیری از تشدید چند گانگی در شکل شهرها به ارتقای توانایی های نظری و مهارت های عملی برای انسجام این اجزای نوظهور در کل شهر نیازمند است. برای نیل به این هدف، در این نوشتار دو مقصد عمده دنبال شده است:شفاف سازی مفهوم شکل شهر منسجم،آگاهی از آرای شهرسازان برای انسجام شکل شهرها با تاکید بر تدوین قضایای نظری و وجوه کیفی انسجام در متون شهرسازی.این تحقیق با استفاده از روش فرا- تحلیل انجام شده که در آن با مطالعه متون شهرسازی، ایجاد اشکال نوینی از اندیشه ها با انسجام اشکال خاصی از اندیشه های گذشته امکان پذیر است. مطالعه این آثار، رویکردهای وحدت گرایی، کل گرایی، سازمند گرایی، زیبایی گرایی، ساختارگرایی و زمینه گرایی را در بر گرفته و در هر رویکرد، واژه شناسی، مفروضات فلسفی، روش شناسی، اصول و قواعد و فرایند طراحی آن بیان شده است. ترکیب این رویکردها به ارایه تعریفی جدید از انسجام منجر شده است: انسجام کالبدی، فرایند سازمان دهی عناصر متنوع وابسته به هم در شکل شهر است که در آن، روابط متقابل یا مشارکت ضروری و هم زمان میان اجزا به طور ذهنی و عینی با هدف ایجاد کل هدفمند، یک پارچه، آراسته، خوانا، معنی دار و هم گرا با روندهای طبیعت صورت می گیرد. از این تعریف می توان نتیجه گرفت که انسجام، مفهومی تک بعدی نیست و حاوی مفاهیم پیچیده ای است که در قالب یک واژه خاص آشکار گشته است.

ویژگی ها و مختصات شهر آرمانی یا مدینه فاضله که با تعابیری چون آرمانشهر، ناکجا آباد، یوتوپیا، و هیچستان در آرا و نظریات مختلف به کار گرفته شده است، از دو طریق قابل پی جویی است. یکی، از مطالعه آثار آنان که به طور مستقیم از مدینه فاضله و محیط زندگی آرمانی انسان سخن گفته اند، و دیگر، از بررسی و غور در آثاری که اصول و ویژگی هایی برای مشی و زندگی انسان تبیین نموده و به کار بستن آن ها را ضامن سعادت انسان شمرده و به لحاظ تاثیر آن ها بر فضای زیست، به طریقی دیگر، متضمن تفسیر و معرفی شهر آرمانی است. این نوشتار مقدمه ای است بر شناخت خصوصیات و ویژگی های آرمانشهر اسلامی، با این اعتقاد که تفکر و تعالیم اسلامی به عنوان الگویی کامل نمی توانسته نسبت به روابط اجتماعی انسان، ارتباط انسان با محیط و نیز نسبت به چگونگی فعالیت ها و فضاهای فردی و جمعی بی تفاوت بماند و اگر نه به صورت مستقیم، به عنوان برنامه زندگی برای انسان دستوراتش بر معماری، شهر و محیط زندگی مسلمین تاثیر گذار است.

قرن بیستم به ویژه به دلیل عملکرد و توسعه شهری و شهرنشینی شاهد مخاطره آمیزترین بهره برداری ها از محیط طبیعی بوده است. هر چه شهرها بیشتر توسعه یابند و بزرگ تر شوند منابع بیشتری را طلب می کنند و خطر تخریب محیط زیست را افزایش می دهند. بارگذاری شهری خواه ناخواه در شمار دخالت های وسیع در ساخت اکوسیستم های خشک و نیمه خشک که از حساسیت زیادی برخوردارند محسوب می شوند.هدف از این نوشتار، پیمایشی در اثرات شهرنشینی و توسعه فیزیکی- کالبدی شهر بر گسترش بیابان ها، بررسی شیوه های زیست مسالمت آمیز با این نواحی و معرفی شهرهای اکولوژیکی در قالب شهرهای کوچک به عنوان مساعد ترین شکل شهرنشینی در رابطه با نواحی حساس بیابانی است.  

این نوشتار با بهره جویی از مطالعات انجام شده نظری و تجربی جهانی و به نحو خاص مرور مطالعات طرح توسعه نهبندان، به شناخت مبانی آمایش مناطق مرزی پرداخته است. به این منظور پس از بیان مختصر پایه های نظری و تجارب جهانی و اشاره به اطلاعات و بیان آماری جامع منطقه مرزی فوق، به تحلیل یافته های مطالعاتی و استنتاج ویژگی های خاص این مناطق اشاره شده و به این نتیجه رسیده است که: آمایش مناطق مرزی به مفهوم تعریف دو اصل کلی امنیت و توسعه با رعایت اصل تناسب روی زمین است. ناگفته نماند که موفقیت هرگونه برنامه ریزی در این مناطق منوط به توجه هم زمان آن ها و پرهیز از اعمال نگرشی یک سویه نگر است.

هنر ذن تجربه لحظه "بی- خودی" و "بی- عملی" است، کمال عمل و "نا- هنر" است. هنر ژاپنی در تداوم سنتی پایدار، نقش فراگیر خود را تاکنون حفظ کرده است. "ژاپنی ها که در متمدن ساختن خویش نقشی فعال داشته اند، همه چیز را از غربال ذهنیت ژاپنی می گذرانده اند." ژاپن به عنوان یک تمدن شرقی به طور طبیعی وارد دوران تجدد (مدرنیته) شده است بدون این که از سنت هایش بریده باشد.سنت های پویای ژاپن مبتنی بر یک فرهنگ با ساختار ترکیبی و متکی بر بینشی کل نگر و وحدت گرا است. هنر ژاپنی در دوران تجدد از سنت خود منقطع نشده است بلکه به صورتی پویا همواره از درون نو می شود و جریان و سیلان خود را در زمان ادامه می دهد، هنر ژاپنی یک جریان تداوم و بسط است که تظاهرات آن در صورت های کثیر، متحد یا متناقض همه حکایت گر معنایی درونی و وحدتی ذاتی اند.هنر ژاپنی یک جریان ظهور است مرتبه ای متعالی از آفرینش انسانی که ناشی از درون بینی و شهود است. به همین سیاق دریافت و فهم آن نیز مستلزم دست یافتن به شناختی شهودی است، هنر- ناهنر بیش از آن که آموختنی باشد دریافتنی است.

در دوره معاصر روش های مختلفی برای تحلیل فضای معماری به کار گرفته شده است. روش شکلی (فرمال)، تاریخی و اقلیمی برخی از آن ها می باشند. روش اسپیس سینتکس که در اینجا به "نحو فضا" ترجمه شده است قرابت موضوعی و مفهومی به شیوه دسته بندی واژگان در ادبیات داشته که آن را نحو می نامند. به کارگیری این روش از اوایل دهه هفتاد در انگلستان رواج یافت. به مدد این روش که اولین بار از سوی استیدمن بیل هیلیر و جولیان هانسن مطرح شد، باب تازه ای از مبحث ریخت شناسی در معماری گشایش یافت. هدف اصلی محققین درگیر با این موضوع پی بردن به روابط اجتماعی در فضا مانند ایجاد حریم ها، درجه خصوصی و عمومی بودن فضاها می باشد. برای رسیدن به این اهداف از نمودارهای توجیهی استفاده شده است. نگارنده چند سال در محضر یکی از اساتید این موضوع- دکتر براون- در دانشکده معماری منچستر در این باره به تحقیق پرداخته و این مقاله بخشی از تحقیق را شامل می شود. در این مقاله، نخست در باره واژه سینتکس و سپس به کارگیری روش نحو فضا در معماری و در پایان ویژگی های مختلف آن بحث خواهد شد.

در این مقاله، با بیانی تحلیلی به شباهت قابل توجهی پرداخته شده است که بین یکی از طرح های معمار معاصر و مشهور غربی لئون کرایر (leon Krier) با یکی از معروف ترین آثار معماری دوره اسلامی ایران وجود دارد.چنین شباهتی، در دو راستا، یکی کیفی و اجمالی و دیگری کمی و تفصیلی، مورد تشریح قرار گرفته؛ که پس از معرفی مختصر و توضیحات اولیه ارایه می گردد. هدف از تشریح چنین شباهتی، این است که با فراخواندن قضاوت خواننده، وجود نوعی الهام گیری اعلام نشده از معماری اسلامی ایران را در معماری معاصر غرب به عنوان نمونه مورد اشاره قرار دهد.

از آن جا که معماری و شهرسازی گذشته ایران، به شدت با کمبود سوابق مکتوب رو به رو است، لذا بازخوانی مجدد وقفنامه ها، به عنوان مراجعی ارزشمند در این باب، به منظور دست یابی به سیمای ابنیه، محلات و شهرها، و نیز چگونگی طراحی و اجرا، مدیریت و سازمان دهی، تامین منابع مالی، و تعمیر و نگهداری بسیار حایز اهمیت است. این نوشتار با چنین هدفی به مجموعه مرکز محله علیقلی آقا، یکی از مراکز محله بزرگ بید آباد در اصفهان می پردازد. هسته اولیه این مرکز محله توسط علیقلی آقا، برادر خسرو آقا، یکی از خواجگان و محارم دربار شاه سلیمان و سلطان حسین صفوی، با ساخت و اتمام مسجد، حمام، و بخشی از بازارچه، شکل می گیرد و اگر چه در گذار زمان دست خوش تغییر و تحولاتی می شود اما خوشبختانه هسته اولیه، هم چنان از حدود 1125 ه. ق. تا امروز بر جای و استوار است.بخش نخست نوشتار حاضر، با بازخوانی وقف نامه، به معرفی و نیز تحلیل آن از دیدگاه نحوه تامین درآمد و مصارف آن، سازمان دهی نیروی انسانی، و تعمیرات و نگهداری موقوفه می پردازد. محور اصلی بخش دوم این نوشتار، بررسی اجمالی کالبد مرکز محله در سه قسمت است؛ که در قسمت اول تحت عنوان: "کالبد دیروز" بر اساس متن و حاشیه وقف نامه، در قسمت دوم با عنوان: "از دیروز تا امروز" بر اساس بعضی منابع مکتوب و بیشتر منابع شفاهی، و نهایتا در قسمت سوم با عنوان: "کالبد امروز" بر پایه وضعیت موجود، به بررسی اجمالی سیمای این مرکز محله تاریخی در گذر زمان می پردازد.