0

تاریخ بیهقی از جنبه روایتی، نقل حکایت تاریخی، عبرت انگیزی، توصیف و. . . یکی از آثاری است که قابلیت ها و بن مایه های تصویری و دراماتیک دارد. این کتاب در یک نگاه، داستانی با روایت تاریخی در توالی زمان است و هر یک از حکایت های آن، ساختار داستانی منسجمی دارد. بافت قوی داستان افشین و بودلف و توصیف های دقیق در فضای روایت، با ارایه زمان و مکان مشخص در پنج پرده، به تصویر نمایشی گرایشی آشکار دارد. شخصیت های این داستان به شیوه های گوناگونی از راه کنش و گفت وگو معرفی می شوند و مخاطب با خصوصیات ظاهری و رفتار آن ها آشنا می شود. بیهقی در این حکایت با عینیت و برون گرایی در توصیف، کنش مندی روابط، تصویری ساختن موقعیت ها، فضاها و گفت وگوها، جذابیت بصری و عاطفی، جدال های مکرر شخصیت های داستانی و. . .، بخشی از استعدادها و توانمندی های نگارشی خود را در فرایند تبدیل به آثار نمایشی نشان می دهد و این امکان را برای نمایش نامه نویس فراهم می کند تا با اقتباس از این داستان، به ارایه شیوه تصویری و ارایه نمایشی چندپرده ای بپردازد.

«چرند و پرند» مجموعه مقالات داستان گونه دهخدا است که در ستونی به همین نام در روزنامه صوراسرافیل منتشر می شد. این مقالات که به زبان عامیانه نوشته شده، فنی بین داستان نویسی و روزنامه نگاری است. دهخدا با استفاده از این فن توانسته مفاهیم موردنظر خود را به مخاطب (توده مردم) منتقل کند. هرچند مقالات او به نام داستان کوتاه شناخته نمی شود و باور بر این است که جمال زاده مبدع داستان کوتاه فارسی است؛ اما می توان مقالات دهخدا را مقدمه ای برای ظهور داستان کوتاه فارسی دانست که نویسندگان داستان کوتاه، مانند جمال زاده از آن تأثیر پذیرفتند. در مقاله حاضر با روش استقرایی شیوه داستان پردازی دهخدا در «چرند و پرند» را با «یکی بود یکی نبود» جمال زاده مقایسه و بررسی شده است. برای این منظور عناصر داستان در دو اثر نام برده شده با یکدیگر مقایسه شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که عناصر داستان در اغلب مقالات دهخدا وجود دارد، هرچند که این عناصر در پاره ای از موارد، انسجام کمتری دارد. همچنین جمال زاده نیز که به عنوان نخستین نویسنده داستان کوتاه فارسی به شمار می آید، در مجموعه «یکی بود یکی نبود» خود در سبک، درون مایه، موضوع، کانون تمرکز و شخصیت های داستانی متأثر از مقالات دهخداست.

بشر امروز تمامی مولفه های وجودی خود را در چارچوبه ای منطقی و عقلانی جستجو می کند و غافل از این واقعیت است که روش های سیستماتیک عقلانی، تنها یکی از شیوه های آگاهی بخش انسان از خود و جهان پیرامونش است و همین غفلت، پایه بدفهمی هایی شناختی از فرهنگ گذشته وی می گردد. ادبیات عامیانه یکی از جلوه های این فرهنگ است که باوجود فراگیربودن، بسیاری از تصاویر و محتواهای تجسم یافته در آن، چندان با منطق حاکم بر آگاهی عقلانی انسان امروزی هم سو نیست. مسیله اصلی پژوهش حاضر، جستجوی الگوی شناختی حاکم بر اجزای شکل دهنده افسانه پری چهل گیسو، یکی از نمونه های ادبیات عامیانه منطقه فارس است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و الگوی تحلیلی مورد استفاده، الگوی «آگاهی اسطوره ای» ارنست کاسیرر بوده که از بررسی آثار متنوع و پرشمار وی در حوزه شناخت شناسی به دست آمده است. با تطبیق این بن مایه ها و الگوهای غیر عقلانی با محتوای اجزای افسانه پری چهل گیسو، مشخص شد که هفت ویژگی مرتبط با شناخت غیر عقلانی و اسطوره ای به روش های مختلف در قالب مکان ها، زمان ها، شخصیت ها، کنش ها و بسامدها در این روایت حضور دارد که بیشترین حضور آن ها، شامل «عدد اسطوره ای» و «تقدیر گرایی» است.