فعالیت‎های فضایی که از گذشته برای دولت‎ها به عنوان بازیگران اصلی و سنتی صنعت فضایی، اهمیتی فوق‎العاده داشته، امروزه برای اشخاص غیر دولتی و خصوصی نیز که بازیگران جدید صنعت فضایی محسوب می‎شوند، جذابیت ایجاد کرده است. بی‎گمان در این عرصه، فناوری پیش‎شرط اجرا و توسعه فعالیت‎های فضایی است. دولت‎های درحال توسعه و کمتر توسعه یافته، سعی میکنند با تصویب قوانین ملی فضایی راه را برای انجام این فعالیت‎ها هموار کنند، ولی باید گفت که هنوز در این مسیر موانع زیادی موجود است. یکی از این موانع، قوانین و مقررات محدودکننده‎ کشورهای پیشرفته و توسعه یافته نسبت به انتقال فناوری در صنعت فضایی است. شناسایی ابعاد این موانع و محدودیت‎ها و ارزیابی آنها از نقطه نظر حقوق مالکیت فکری، موضوع این مقاله است. تنازع و برخورد میان گرایش به سمت تجاری‎سازیِ فعالیت‎های فضایی و کنترل شدید بر انتقال فناوری در صنعت فضایی یکی از نتایجی است که این مقاله به آن دست یافته است.

«داراب نامه» یا همان «فیروزشاه نامه» از محمد بیغمی (قرن نهم هجری)، پس از «سمک عیار»، مهم ترین و مفصل ترین متن «عیاری ـ پهلوانی» در تاریخ ادبیات فارسی است. منظور از «متون عیاری‑پهلوانی» متون منثور روایی و بلند است که کنش توأمان عیار و پهلوان در آن، متن روایی را می سازد. در ظاهر، به نظر می رسد این قصۀ بلند در ادامۀ همان سلسله روایت های منظوم و منثور در باب خاندان داراب باشد که در سنت شاهنامه نویسی و روایت سازی منثور و تاریخ نگاری فارسی و عربی بارها به آن پرداخته شده است؛ اما تأمل در فرم این قصۀ بلند، دو نکتۀ پنهان را بر ما آشکار می سازد: نخست اینکه، کلیت فرم در «داراب نامه» بر همان الگوی روایی «سمک عیار» استوار است نه داراب نامۀ طرسوسی و دیگر قصص مربوط به خاندان داراب؛ و نکتۀ دوم و مهم تر اینکه، احتمالاً فرم روایی «داراب نامۀ بیغمی» که مبتنی بر کار و کردار شاه/پهلوان اصلی در پیرنگ اصلی، و شاه/پهلوانان فرعی در خرده پیرنگ های موازی است صورت انضمامی نظام «ملوک الطوایف» اشکانی و فرهنگ پهلوانی آنان باشد. بنابراین احتمال، شاید بتوان گفت که علیرغم کمبود اطلاعات تاریخی مورخان قدیم در باب اشکانیان، «فرم ادبی» توانسته است حامل کلیتی از جهان اشکانیان باشد و آن را در تاریخ عبور دهد. در این صورت، پهلوانی های «فیروزشاه» و پهلوانان و عیاران همراه او، نه فقط تخیلی روایی برای مرهم نهادن بر زخم های تاریخی دوران اسکندر مقدونی، بلکه به طریق اولی، یادگار پهلوانی های اشکانیان در شکست بقایای اسکندر در ایران، و تلاششان برای حفظ «ایرانشهر» بوده است.

یکی از داستان های عامه فارسی، فیروزشاه نامه به روایت محمد بیغمی است. ذبیح الله صفا قسمتی از این داستان را با نام داراب نامه در سال 1341-1339 تصحیح و منتشر نمود که بدون هیچ تغییری در سال 1381 تجدید چاپ شد. قسمت دیگری از این داستان را ایرج افشار و مهران افشاری با نام فیروزشاه نامه در سال 1388 تصحیح و به زیور چاپ آراسته نمودند. گرچه تصحیح هر دو قسمت با دقت انجام پذیرفته است، در آن ها پاره ای لغزش ها دیده می شود. چون روایت بیغمی، افزون برجنبه های هنری و ادبی، فواید زبانی بسیار دارد و در بررسی تاریخ اجتماعی ایران در سده های گذشته، مفید است بایسته است که متن آن حتی الامکان بدون لغزش در اختیار دلدادگان داستان های عامه فارسی و پژوهندگان این حوزه قرار گیرد. در این مقاله با توجه به ضبط نسخه های اصل و رجوع به منظومه ها و دیوان های شاعرانی که ابیاتی از آن ها در فیروزشاه نامه نقل شده است و مقابله عبارات تکراری و قالبی کتاب، صورت درست این لغزش ها نشان داده است.

از دیدگاه ریشه شناسی، thesis از کلمه یونانی Tithenai به معنای بیان یک گزاره (placing a proposition) برگرفته شده است. در واژه نامه ها واژه ی تز (تلفظ کلمه These در فرانسه که ما در فارسی آن را به کار می بریم) به دو معنا آمده است. در معنای اول، منظور نوشتاری مبسوط برگرفته از پژوهشی فردی در موضوعی خاص است که با هدف اخذ مدرک دانشگاهی نگاشته می شود. در معنای دوم، مراد ایده یا نظریه ای است که در قالب گزاره های منطقی صورت بندی شده و با ارائه مستندات و ادله از آن دفاع می شود. در زبان فارسی برای تز در معنای نخست واژه پایان نامه و در تعبیر دوم مدعا، پیشنهاد شده است. ریشه واژه dissertation از کلمه لاتین disserere به معنی بحث و گفتگو است. در واژه نامه آن هم به معنای نوشته ای مشروح در مورد موضوعی مشخص است که برای اخذ مدرک دانشگاهی نگارش می شود. هر چند Thesis و dissertation در مراکز آکادمیک مختلف در تعابیر متفاوت و گاهی به جای هم به کار می روند، معمولاً Thesis به گزارش پژوهشی که در پایان دوره کارشناسی ارشد انجام می گیرد، اطلاق می شود و Dissertation به فعالیت پژوهشی صورت گرفته طی دوره دکتری گفته می شود. علت اطلاق این دو واژه بار مفهومی متفاوت آنهاست. در Thesis فرد درباره ی موضوعی خاص به جستجو در متون می پردازد، دانش موجود را جمع آوری می کند و مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. در حالی که Dissertation پژوهشی اصیل (original) است که در آن مدعا یا نظریه ای جدید ارائه و از آن دفاع می شود. همان طور که اشاره شده thesis دو معنا دارد که در اینجا پایان نامه معادل معنای اول است، در صورتی که thesis به معنای دوم، یا همان مدعا، بخش کلیدی رساله محسوب می شود. به بیان دیگر هر رساله (Dissertation) شامل یک یا چند مدعاست. باید توجه داشت در علوم طبیعی و بخشی از علوم اجتماعی، از واژه ی مدعا کم تر استفاده می شود و به جای آن فرضیه (hypothesis) متداول است. در ایران در آیین نامه های آموزشی دوره دکتری عمومی پزشکی و دوره دکتری تخصصی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت پژوهشی دانشجویان این دوره ها تحت عنوان پایان نامه آمده است. اما در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اغلب به فعالیت پژوهشی دانشجویان کارشناسی ارشد پایان نامه و دانشجویان دکتری کلمه رساله اطلاق شده است. در ایران رساله نویسی پیشینه ای طولانی دارد. به عنوان مثال، می توان به رساله هایی مانند رساله نبض اثر ابن سینا و رساله شرفیه اثر صفی الدین ارموی اشاره کرد. با مداقه در این سنت علمی، می توان دریافت اجتهاد و رساله با هم پیوندی تنگاتنگ دارند و آن کس دست به کار نوشتن رساله می شود که صاحب اجتهاد یعنی توانایی استنباط متون و ارائه ی نظریات بدیع و نوآورانه باشد. چنین انتظاری از دانشجویان دکترای تخصصی (PhD) هم می رود که در موضوع پژوهشی خود صاحب نظر شوند و از همین رو به دستاورد پژوهش وی بهتر است عنوان رساله اطلاق کنیم. پیشنهاد می شود با توجه به هدف و ساختار پژوهش ورزی در ایران، گزارش پژوهشی دوره کارشناسی ارشد را پایان نامه و دوره دکتری را رساله بنامیم.

دربار غزنویان برای اداره کشور و تسلط بر این سرزمین پهناور، دارای تشکیلات منظم و گسترده ای بوده است که از آن جمله می توان به «دیوان رسالت» اشاره نمود. دیوان رسالت در دستگاه غزنویان عهده دار مکاتبات حکومتی بوده و متصدی آن را «صاحب دیوان رسالت» می گفتند. مشهورترین و به نام ترین متصدیان دیوان رسالت غزنویان «بونصر مشکان» بود، وی در ادب فارسی و تازی هر دو دست داشت و صاحب دیوان رسایل محمود و مسعود غزنوی تا پایان حیات خویش بود. «ابولفضل بیهقی» دست پرورده مکتب اوست که پس از نوزده سال شاگردی او رخصت یافت تا نامه های استاد را بیاض و پاک نویس نماید. او فن نامه نگاری را به تمامی و کمال از استاد خود آموخت و به همین سبب نیز در سرتاسر کتابش خواسته یا ناخواسته به بیان و آموزش فن نامه و نامه نگاری به مخاطب خود پرداخته و سخن از انواع نامه ها هم چون: مستوره، منشور، مشافهه و اقسام نامه ها به حیث مضمون و محتوی، مانند: گشاد نامه، عتاب نامه، گاه نامه و خصوصیات نگارشی آنها مثل: آغاز شدن با نام پروردگار، داشتن مخاطبه و طریقه نگهداری و محافظت از آنها می پردازد.

کرت نامه مثنوی ای حماسی به اسلوب شاهنامه فردوسی است که ربیعی پوشنگی (702-671 ق.) آن را به دستور ملک فخرالدین کرت (حک. 706-697 ق.) در موضوع تاریخ آل کرت سروده است. این اثر اکنون از میان رفته و از آن اطلاعات اندکی در دسترس است. تنها منبع آشنایی با این مثنوی و سبک و سخن ربیعی، تاریخ نامه هرات (721 ق.) نوشته سیفی هروی است که اندکی بیش از 250 بیت از این منظومه به همراه داستان سرگذشت ربیعی در آن نقل شده است. در این جستار به منظور آشنایی با ساختار و قالب کرت نامه، به بررسی و تحلیل ابیات بازمانده از این مثنوی در تاریخ نامه هرات پرداخته ایم.

نوشتن جزء جداناشدنی بشر است هرچه بتوانیم از این وسیله دقیق تر و مؤثرتر استفاده کنیم انتقال پیام و ارتباط آن آسان تر صورت می گیرد. نوشتن حاصل اندیشه و تفکر است. پس اندیشه قبل از نوشتن انجام می گیرد و کلام یا نوشتار محصول تفکر و تخیل است که با ابزار سخن یا واژگان و حروف ثبت و درج می شود. به نظر می رسد از روزی که آدمی توانست به قراردادی که «خط» نام گرفت برسد، نامه نگاری نیز رواج داشته است، پیش از آنکه قلم و کاغذ در کار باشد. سنت نامه نویسی با ساخت کاغذ و جوهر بود که شکوفا شد. مفهوم نامه و نامه نویسی در اشعار بسیاری از شاعران این مرزوبوم در قالب ها و محتواهای مختلف شعری آمده است، ازجمله فردوسی پارسی گوی بسیاری از پیام های اجتماعی اخلاقی کارزارها و در شاهنامه در قالب نامه سروده شده و نامه همچنان یکی از ابزار مهم پیام رسانی بوده است اگرچه در جای جای این گنجینه بزرگ فارسی نامه همان معنی و مفهوم کتاب و دفتر و صحیفه دارد. با ذکر نمونه هایی و ابیاتی از شاهنامه در این جستار بر آن شده ام که کاربرد واژه نامه ی و نامه نویسی ساختار نامه بیشتر مورد بررسی قرار گیرد و مورد پسند دوستداران ادب و فرهنگ و شاهنامه پژوهان قرار گیرد.