محور بحث این بخش از مقاله، تملک لقطه است. نویسنده، نخست به ذکر چهار دسته از روایاتی که دلالت بر تملک لقطه دارند، می پردازد و احتمالات گوناگون در معنای آنها را مطرح و سپس سه راه برای رفع تعارض میان مفاد این روایات ذکر می کند و در ضمن آن به بررسی موارد وجوب یا استحباب صدقه دادن لقطه نیز می پردازد. او دو مورد حیوان و لقطه حرم را از حکم تملک لقطه استثنا می کند و در نهایت، با بررسی روایات مربوط به تملک لقطه ای که امکان تعریف ندارد، نسبت آنها را با روایات مربوط به تملک و تصدق لقطه بیان می دارد.

چکیده فارسی: مسجدالحرام و کعبه پیش از اسلام و پس از آن به سبب حدوث بلایای طبیعی و غیرطبیعی بارها مورد بازسازی قرارگرفته و تغییرات کلی و جزیی در ابعاد آن صورت پذیرفت و تا نیمه دوم قرن دوم قمری گسترش حداکثری یافت. اما درخصوص اینکه از قرن سوم تا هشتم قمری چه تغییراتی در بنای آنها حاصل شد و کدام متغیرها در آن دخیل بود، گزارش جهانگردان می تواند اطلاعات دست اولی را در اختیار قرار دهد. یافته های قابل تطبیق شامل گزارش های سیاحان است که پژوهشگر با رعایت ترتیب زمانی آنها را مقایسه و نتایج حاصل را در ابعاد مسجدالحرام، حجراسماعیل، مقام ابراهیم وکعبه گزارش نموده است. نتایج حاکی از تشابه تقریبی در گزار ش ها، تغییرات کمی محدود و تحول کیفی و هنرمندانه در بناهاست، اما تفاوت روایت ها، متاثر از دیدگاه های متمایز و فضای فرهنگی حاکم بوده است. مقاله حاضر به روش توصیفی تحلیلی همراه با مطابقت داده ها سعی دارد گزارش جهانگردان مسلمان را در خصوص بناهای مذکور واکاوی و مطابقت نماید. چکیده عربی: ملخّص البحث: شهد المسجد الحرام و الکعبة المشرفة قبل و بعد الاسلام تحدیث و أعادة بناء لعدة مرات بسبب الاحداث الطبیعیة و غیر الطبیعیة و طرأت تغییرات کلیة و جزئیة علی أبعادها و بلغت أقصی أتساع لها حتی النصف الثانی من القرن الثانی الهجری. اما بشأن طبیعة التغییرات التی طرأت فی بناءهما و المتغییرات التی کانت لها ضلع فیهما، فیمکن لتقاریر السیاح أن تقدم معلومات أصیلة من النوع الاول فی هذا المجال. النتائج القابلة للتطبیق و المقارنة تشمل تقاریر السیاح التی بادر الباحث مع الأخذ بعین الاعتبار الترتیب الزمنی لها بمقارنتها و عرض النتائج الحاصلة بشأن ابعاد المسجد الحرام، حجر اسماعیل، مقام ابراهیم و الکعبة المشرفة. النتائج تشیر الی التشابه التقریبی فی التقاریر، فالتغییرات الکمیة محدودة و فنیه فی المبانی، الا أن التباین فی الروایات، المتاثرة بوجهات النظر المتمایزة و الاجواء الثقافیة کانت هی السائدة. المقال الحالی یسعی باسلوب و صفی تحلیلی مع مقارنة المعطیات استقصاء تقاریر السیاح المسلمین بشأن المبانی المذکورة و دراستها بصورة تطبیقیة.

در شماره پیشین، نویسنده به بررسی حکم تملک لقطه پرداخته بود. اینک در ادامه به بررسی حکم سه موضوع «صدقه دادن»، «حفظ امانی»، «تسلیم لقطه به ولی امر» پرداخته و پس از بررسی ادله روایی و غیر روایی مربوط به این سه موضوع و مقایسه آنها با ادله تملک در نهایت درباره احکام مجهول المالک و رابطه آن با ولی امر سخن گفته است.

آیه 28 سوره توبه مهمترین مستمسک حکم منع ورود مشرکان به مساجد و اماکن مقدس از سوی مفسران و فقیهان بوده است. برخی فقیهان دلایل دیگری در اقامه این حکم نیز ارائه کردند که از سوی گروه دیگری از ایشان مورد نقد و رد واقع شده است. آیه 28 توبه نیز، علاوه بر آنکه دلالتی بر نجاست ذاتی غیرمسلمانان ندارد، با آیه 2 مائده که آخرین سوره نازله قرآن است و جواز سفر مشرکان به مکه و لزوم حفظ امنیت آنان را صادر نموده، در تعارض است. واکاوی در سیاق آیات هر دو سوره نشانگر آن است که در سوره توبه تنها مشرکان حربی از ورود به مسجدالحرام منع شده و در سوره مائده جواز ورود مشرکان غیرحربی صادر شده است. از دیگرسو جریان شناسی شکل گیری حکم مشهور منع ورود مشرکان به مساجد در فقه فریقین، نشانگر آن است که این فتوی نخستین بار توسط خلیفه دوم صادر شده که با پیروی عمربن عبدالعزیز و برخی از خلفای عباسی از فرمان او، به شروط عمریه مشهور گردیده و به تدریج در میان فقهای شیعه و سنی شهرت یافته است.

انبوهی نویسنده از زمان ابن درید (وفات: 321) تا زمان ما به معریات به طور عام و به معرباتی که ریشه فارسی دارند به طور خاص پرداخته اند. همه آنان یافته ها و بررسی های خود را در فهرست هایی به ترتیب الفبایی عرضه کرده اند. این شیوه، هر چند برای نظام دادن و شمارش سودمند است، کلمه را به قالبی نیم تهی و خشکیده تبدیل می کند که بار معنایی خود را به میزان بالایی از دست می دهد. همین که فرهنگ نویسان مسلمان کلمه را از بستر تاریخی - اجتماعی اش بر می گرفتند و از زمان و مکان وام گیری دور می ساختند، رشته هایی را که آن کلمه را به گذشته و حال پیوند می داد می بریدند و کلمه ناچار طیف معنایی خود را از دست می داد و معنایی محدود و فارغ از بافت انضمامی پیدا می کرد.جایگاه وام واژه در صورتی روشن می گردد که نشان دهد پدیده های مادی و معنوی به چه آیینی در میان قوم وام دهنده وجود داشته اند و زبان وام گیرنده در چه زمانی و در چه شرایطی به نوع آن پدیده ها نیازمند شده و قالب کلامی دال بر آنها را با همه محتوای معنایی به وام گرفته است. از راه این پژوهش ها می توان به جابه جایی فرهنگ ها پی برد و، با به بررسی و بخش بندی محتوایی، نوع آن فرهنگ ها را تعیین کرد.متاسفانه بیشتر فرهنگ های ما به فهرست های الفبایی درازی تبدیل شده اند که واژه ها در آنها کمتر می توانند از دایره محدود خود فراتر روند و ابعاد تاریخی و اجتماعی را پوشش دهند. با این همه، نویسندگان فرهنگ های کهن همچنین مولفان معربات را رسم بر آن بود که هرگاه شاهدی شعری به خاطر می آوردند در کتاب خود نقل می کردند. این شاهدها، به ویژه اگر سراینده شان معلوم بود، به کمک کلمه خود نقل می کردند. این شاهدها، به ویژه اگر سراینده شان معلوم بود، به کمک کلمه تک افتاده می آمدند و آن را از غربت بی معنایی رهایی می بخشیدند. اما این سنت هم اندک اندک سست (مثلا در شفاالغلیل خفاجی، قرن 11 هجری) و سپس فراموش شد (مثلا در الفاظ ادی شیر، قرن 19 میلادی).در چنین وضعیتی، پژوهشگر احساس می کند که به بازیابی مجموعه وام واژه ها و چیدن آنها در نظامی که جانب مکان و زمان و معنی را نگه دارد نیازمند است. از این رو، کوشیده ایم برای معرباتی که در زبان عربی یافته ایم ترتیب زمانی تنظیم کنیم و آنها را با ذکر منبع، که زمان و مکان وام گیری را نشان می دهد، عرضه کنیم. اینک گزارشی از این پژوهش ها تقدیم می کنیم تا، به قیاس آنها، چگونگی و درجه اعتبار اثر تنوخی در قرن چهارم معلوم گردد.

دیوان رشیدالدین وطواط به اهتمام سعید نفیسی در سال 1339 تصحیح و منتشر شده است. از آن تاریخ تا امروز هیچ تصحیح دیگری از دیوان اشعار این شاعر صورت نگرفته و این دیوان یگانه مرجع در دسترس محققان و علاقه مندان به شعر وطواط است. دسترسی نداشتن سعید نفیسی به تعداد زیادی از نسخه های دیوان رشیدالدین وطواط و جنگ ها و سفینه های کهن سبب ایجاد کاستی هایی در دیوان چاپی این شاعر شده است. از کاستی های دیوان شاعر که تاکنون مغفول مانده می توان به افتادن شماری از ابیات از خلال قصاید، ترکیب بندها، ترجیع بندها، قطعات، غزلیات و در مواردی ساقط شدن کل شعر و یا ابیات پراکندۀ منسوب به این شاعر از دیوان او اشاره کرد. تاکنون پژوهش هایی که در ارتباط با دیوان رشید وطواط صورت گرفته بیشتر متوجه خطاهای واژگانی و لزوم تصحیح مجدد دیوان وی بوده است، اما تحقیقی مجزا در باب اشعار نویافتۀ شاعر با توجه به نسخ و سفینه های متضمن اشعار او صورت نگرفته است. در این پژوهش 75 بیت فوت شده از دیوان وطواط با تکیه بر هفده نسخۀ خطی و چهار سفینۀ کهن معرفی و دلایل انتساب آن اشعار به وی بررسی شده است.

در این مقاله روایتی که به «آکله الخضر» اشتهار یافته مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده با بررسی منابع این روایت به تفاوت گونه های نقل آن اشاره کرده و دیدگاه مفسران روایت را درباره معنای آن نقل کرده و اختلاف نظرهای آنها را مورد توجه قرار داده است.  نویسنده با بررسی این مفاد این روایت که به مفهوم خیر و شر اشاره دارد ـ سعی دارد همسانی مضمون این روایت را با خیر و شر در دیدگاه مانوی نمایان سازد.

در ترجمه میان زبان و فرهنگ، نقاط مشترک بسیاری وجود دارد، اما تفاوت های فرهنگی، گاهی مترجم را وادار به تغییر در متن اصلی می کند. کاربرد زبان عامیانه به شکل شکستن واژه ها، تخفیف و تکرار، ابدال، قلب، افزایش و کاهش واج واژه، واژگان محاوره ای، دعا، سوگند، نفرین و. . . خود را نمایان می کند. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی سازمان یافته است، برآنیم تا مولفه های زبان عامیانه در حوزه واژگان و نحو؛ یعنی اصطلاحات، کنایه ها، همگون سازی، واژگان کوچه و بازاری، دش واژه ها، دعا و نفرین، شکسته نویسی و. . . را در برابر هر یک از واژه ها و تعبیرهای عربی در ترجمه فارسی آن، برابریابی و جایگزین سازی کنیم تا بتوانیم زبان نوشتار را به زبان گفتار شخصیت های داستان نزدیک کنیم و باعث باورپذیری در حقیقت نمایی بیشتر آن شویم. با مطالعه آثار «نجیب محفوظ» نویسنده نامدار عرب، مجموعه داستان «الحب فوق هضبه الهرم» را برگزیدیم؛ زیرا یکی از بهترین داستان هایی بود که با خواندن متن آن دریافتیم می توانیم بسیاری از مولفه های زبان عامیانه را همچون اصطلاحات، کنایه، همگون سازی، واژگان کوچه و بازاری، دش واژه، شکسته نویسی و. . . در ترجمه فارسی آن پیاده کنیم. نتایج نشان می دهد در پیاده سازی مولفه های بیان شده در ترجمه این مجموعه از «جمله های نیمه تمام» (آن هم به سبب وجود فراوانی این گونه در متن مبدا)، «جا به جایی ارکان جمله» و تعابیر و واژگان عامیانه بیشتر بهره بردیم. نتایج همچنین بیانگر آن است که از مولفه های «سوگند واژه» (به سبب کم کاربرد بودن آن در متن مبدا) و «حذف» به میزان اندکی استفاده شد.

دست نویس (نسخۀ خطی) رسائل العشاق و وسائل المشتاق اثر «سیفی نیشابوری» از متون نثر قرن ششم هجری قمری و قدیمی ترین متن برجای مانده در موضوع نامه نگاری عاشقانه به زبان فارسی است. این دست نویس تک نسخه ای به دلیل تعداد زیاد اشعاری که در خلال متن آن آمده و نیز کهن بودن آن (مکتوب در 685 هـ.ق) منبع ارزشمندی برای تحقیق، مأخذیابی و حتی تصحیح اشعار فارسی تا قرن هفتم به شمار می آید. در این دست نویس حدود 1500 بیت از گویندگان به فارسی و عربی، و در قالب های شعری مختلف ثبت است اما از قالب رباعی بیش از دیگر قوالب  شعری استفاده شده. مؤلف رسائل العشاق در نیمۀ نخست این کتاب نام گویندۀ اغلب ابیات را یادآور شده اما در نیمۀ دوم کتاب به ندرت از گویندگان اشعار نامی به میان آمده و دلیل آن مشخص نیست. در این میان 203 بیت نویافته در این دست نویس یافت شد. از این جمله 27 بیت آن در دیگر مقاله ها معرفی شده اند و 176 بیت باقی مانده نیز در مقالۀ حاضر معرفی شده اند. همچنین به چند بیت بی نام در متون نثر که در این دست نویس با نام گوینده آمده اند اشاره شده است. ضمن این تحقیق خَلط «فخری» با «فرّخی» در رسائل العشاق نیز عنوان و بررسی شده است. همچنین بخش هایی از چند مقالۀ علمی پژوهشی راجع به دست نویس رسائل ا لعشاق در این تحقیق اصلاح و تکمیل شده است که در پیشینۀ پژوهش از آن ها یاد می شود. از یافته های دیگر این پژوهش، معرفی چند لُغتِ فوت شده در فرهنگ های فارسی است و ابیاتی که این لغات را در بر دارند، شاهدمثال های خوبی برای ارائه و افزودن آن ها به فرهنگ هاست.

مسئولیت انسان در رابطه با دیگری، پرسشی تاریخی است که فیلسوفان هر کدام به فراخور خویش، در صدد پاسخگویی بدان برآمده اند. در مکتب پدیدارشناسی که تعامل بین سوژه و دیگری اهمیّت خاصّی دارد، «لویناس» قائل به مسئولیت پذیری سوژه نسبت به دیگری به صورت نامتقارن و نابرابر است. رمان «الحرام» نوشته «یوسف ادریس»، از آن جهت که مشتمل بر زنجیرة روابط گوناگون دربارة زنان و نوع برخورد خانواده و جامعه با آنان است، برای بررسی براساس رویکرد لویناس انتخاب شده است. با توجّه به هدف پژوهش که تبیین میزان کارآمدی دیدگاه لویناس را، در بازنمایی تبعیض علیه زنان و نمود موقعیّت آنان به عنوان سوژه و دیگری، مدّنظر دارد، مهمترین شخصیّت های رمان، هم در جایگاه «سوژ گی» و هم در جایگاه «دیگری» مطابق گزاره های لویناس بررسی شدند. نتایج تحقیق نشان داد آن مسئولیتی که مرد در مقام سوژه نسبت به دیگری به عهده دارد در مواجهه با امر زنانه، به ناگاه تغییر می یابد، اما زن در مقام سوژه باید از همه چیز خویش بگذرد. سوژة مذکّر، تاب هیچ اختلالی در آسایش خویش نداشته، برای برطرف کردن عامل ناآرامی از خشونت ابایی ندارد. در مقابل، زنان در همة زندگی شان، تحت قیمومیّت سوژة مذکّر قرار داشته، مسئولیت های خانوادگی آنان به قدری پر مشقّت است که فرصتی برای نمود «من» به آنها داده نمی شود. نگاه لویناس به امر زنانه، از جنس همدردی با نقش سرکوب شدة آنان نیست، بلکه در مقابل، «دیگری زنانه» را تا حدّ «همان»ِ مدّنظر سوژه مذکّر، تقلیل داده است.