چکیدهسابقه و هدف: برجای ماندن بقایای کشاورزی بویژه ضایعات خشبی و مقاوم به تجزیه و زمان بر بودن کمپوست شدن این بقایا، اهمیت استفاده از ریزجانداران تجزیه کننده به عنوان فعال کننده زیستی را نشان می دهد. با تلقیح ریزجانداران به بقایای کشاورزی سخت تجزیه-شونده، می توان سرعت کمپوست شدن آن ها را افزایش داد و کمپوستی با کیفیت تولید نمود. هدف از این پژوهش جداسازی، شناسایی و تعیین کارایی انواع باکتری ها و قارچ های سلولولیتیک و لیگنینولیتیک بود. مواد و روش ها: نمونه برداری از بافت های نیمه پوسیده درختان، مواد آلی شامل کمپوست، ورمی کمپوست، کود حیوانی، نمونه های جانوری مانند موریانه، کرم خاکی، ماهی آمور و نمونه های تجاری حاوی فعال کننده زیستی انجام شد. به منظور جداسازی جدایه های باکتری و قارچ با توانایی تولید آنزیم های سلولازی و لیگنینازی، بعد از تهیه سری رقت از عصاره های هر یک از نمونه ها، کشت روی محیط های کشت عمومی انجام شد. پس از خالص سازی انواع باکتری و قارچ، کارایی از نظر فعالیت سلولازی و لیگنینازی به روش اندازه گیری قطر هاله شفاف روی محیط های کشت اختصاصی تعیین شد. شناسایی مولکولی جدایه های منتخب باکتری و قارچی به ترتیب با تکثیر ناحیه 16S rDNA و ناحیه ITS1-5.8S-ITS2 انجام شد.یافته ها: در مجموع 83 جدایه باکتری و 18 جدایه قارچی با قابلیت تولید سلولاز مشخص گردیدند. جدایه های باکتری WB12 و CCB9 به ترتیب با نسبت قطر هاله به قطرکلنی 5/9 و 5/7 بیشترین میزان فعالیت سلولازی را نشان دادند. در جدایه های قارچی بیشترین فعالیت سلولولیتیکی مربوط به جدایه های WF2 و WF4 بود؛ به طوریکه نسبت قطر هاله به قطرکلنی در هر یک از این دو جدایه به ترتیب 57/4 و 4/2 بود. در مورد فعالیت لیگنینولیتیکی مشخص گردید که محیط کشت چاپک حاوی متیل بلو به میزان یک گرم بهترین محیط جهت بررسی فعالیت لیگنینولیتیکی می باشد و بیشترین نسبت قطر هاله به قطر کلنی در محیط چاپک به ترتیب در جدایه های باکتری WB6 و WB5 و به میزان 10 و 7 مشاهده گردید. در جدایه های قارچی فعالیت لیگنینولیتیکی فقط در دو جدایه WF2 و WF4 مشاهده شد؛ به طوریکه نسبت قطر هاله به قطر کلنی به ترتیب 17/2 و 2 بود. نتایج شناسایی مولکولی نشان داد که جدایه های منتخب باکتری بیشترین تشابه را به Bacillus halotolerans، Bacillus siamensis، Bacillus paralicheniformis، Bacillus subtilis، Bacillus atrophaeus، Bacillus amyloliquefaciens، Bacillus circulans، Bacillus sp.،Citrobacter amalonaticus، Serratia marcescens و جدایه های منتخب قارچی همانندی بیشتری به گونه های Penicillium corylophilum و Pseudogymnoascus pannorum داشتند. درخت تبارزایی بیشینه صرفه جویی با اعتبارسنجی بوت استرپ 1000 نشان داد که جدایه های باکتری و قارچی به ترتیب در نه و دو کلاد قرار گرفتند.نتیجه گیری: بررسی میزان فعالیت سلولولیتیکی نشان داد که باکتری Bacillus amyloliquefaciens بیشترین میزان فعالیت سلولولیتیکی را داشت و بیشترین فعالیت لیگنینولیتیکی نیز در باکتری Serratia marcescens به دست آمد. در جدایه های قارچی بیشترین فعالیت سلولولیتیکی و لیگنینولیتیکی در جدایه هایPenicillium corylophilum و Pseudogymnoascus pannorum مشاهده گردید. بر اساس نتایج این تحقیق، پیشنهاد می شود که امکان استفاده از ترکیب ریزجانداران منتخب، جهت تهیه فرمولاسیون های اولیه برای تبدیل سریع تر ضایعات کشاورزی به کمپوست مورد بررسی قرار بگیرد.

The Kerman region stands out as one of the most significant mining areas globally, owing to its extensive and abundant mineral reSOURCES. Bam County, situated in the southeastern part of Kerman, has historically served as a crucial hub connecting the southeast of Iran with Sistan and Afghanistan, attributed to its distinctive geological and geomorphological characteristics. Enjoying considerable commercial and military importance since the Sassanid era, Bam County has garnered attention in archaeological research as a strategically vital region. The exploration of Bam's archaeological sites becomes imperative for historical governments, highlighting the need to investigate and comprehend ancient centers engaged in metal smelting and mining activities. Consequently, an archaeological survey of the central part of Bam County was initiated in 2018-2019 with the specific objective of identifying metal smelting workshops and ancient mines. This article presents the outcomes of a field survey conducted in the central part of Bam County, shedding light on evidence of metal smelting centers, furnaces, and historical mining activities. The primary research inquiries center around the chronology of mining evidence in the central part of Bam County, the types of metals extracted, and the processes involved in metal mining and metallurgy within this region. Employing field and documentary methods, the research adopts a descriptive-analytical approach. The study identified and examined eight sites showcasing evidence of smelting and slag, one ancient mine, and two active mines. These sites have been associated with the extraction and processing of metals and elements such as tin, zinc, lead, silver, iron, and, to a lesser extent, gold. Notably, the substantial volume of zinc and zinc oxide processing in seven sites holds significance. Although cultural materials for chronological dating were absent in the investigated sites, historical SOURCES indicate that the extraction and smelting of these metals in the region date back to at least the 3rd century AH (9th century AD) and persisted until the Qajar period