کتاب "هندسه و تزیین در معماری اسلامی"، بررسی هندسه در معماری اسلامی به قلم پرفسور گل رو نجیب اغلو اثر ارزشمندی در حوزه معماری اسلامی است. این کتاب در سال 1995 در انتشارات ویکلی (Weekly) چاپ شده است. اگرچه محتوای کتاب در توصیف معماری و هنر اسلامی است، چنانکه از مقدمه کتاب دانسته می شود این کتاب در اصل برای مخاطب غربی نوشته شده است. نویسنده نخستین دلیل از نگارش این کتاب را کوششی برای تعدیل باوری عمومی درباره هندسه و مراحل تدوین و بحث در معماری اسلامی می داند. و همچنین تلاش می کند که رویکرد منفی درباره هندسه هنر اسلامی را در دیدگاه های غربی تصحیح کند، زیرا چنین نگرشی سبب شده نوعی بی میلی به برابر نهادن آثار معماری اسلامی با آثار بزرگ معماری کلاسیک غرب به وجود آید. از سوی دیگر در این کتاب، نجیب اغلو می خواهد انتقادهای غرب را که معماری اسلامی را تا سطح اثری تدوین نشده فرومی کاهد، رد و پاسخ دهد. نجیب اغلو در فصل پایانی کتاب از دیدگاه غربی به مستندات تدوین شده معماری اسلامی می نگرد و برخی از نکته های مغفول مانده علوم هندسی؛ از جمله روشن ساختن مفهوم سازی، ضبط و انتقال طراحی معماری در جهان اسلام را برجسته می کند.

در جهت کشف حقیقت هنر و معماری اسلامی (البته در حد توان و بضاعت علمی محقق در محدوده های متعدد و بسترهای عمیق تحقیق) نوشتار حاضر (و نوشته های دیگری که از بنده منتشر شده یا در دست انجام و تکمیل است) بر آن است تا، از طریق کاوشی نسبتا دقیق تر از مطالعات انجام گرفته مشابه در منابع ناب و درجه اول تفکر اسلامی چون قرآن و حدیث، گامی هر چند کوچک در زمینه کشف حقیقت و ماهیت جوهری هنر و معماری اسلامی بردارد. بدیهی است مطالب عنوان شده در این تحقیق نیز (مانند بسیاری از تحقیقات موجود)، هرگز به معنای پاسخ جامع و کامل به مساله نبوده، و صرفا به عنوان برداشت های شخصی محقق، محدوده بسیار کوچکی از این دریای عمیق و پهناور از در برخواهد گرفت.در باب موضوع خاص این تحقیق نیز لازم به یادآوری این که: با توجه به طرح سنت های جاویدان الهی در باب آفرینش جهان و نظام حاکم بر آن در ادبیات پایه اسلامی چون قرآن و حدیث، منظور نظر نویسنده در مقاله حاضر رسیدن به حقایقی در باب نوعی هندسه جاویدان و یا (به عبارتی آسمانی) قابل رجوع در هنر و معماری اسلامی است. البته غنا و فراوانی سخن در باب هندسه و انواع آن در ادبیات علمی و مهندسی موجود دریایی بی حد و مرز را ماند که حتی نزدیکی بدان نیز توان و همت بالای مردانی را می طلبد که از سختی ها نهراسند و مرزهای محدود کننده زمان را در نوردند. لذا بر خوانندگان محترم و اندیشمندان بزرگوار است تا کاستی ها را با دیده اغماض نگریسته و کژی ها را بر این ابجد خوان مدرسه راه بنمایند. بحث آمده در این نوشتار نیز برداشتی خاص از مبانی نظری هنر و معماری اسلامی است که مدتی است ذهن اینجانب را به خود مشغول داشته و برای ارزیابی و تکمیل آن البته به نظرات مکمل و یاری علمی خوانندگان محترم نیازمندم.

داستان هندسه اصل موضوعی با اقلیدس، مشهورترین ریاضی دان تاریخ، شروع می شود. ما در مورد زندگی اقلیدس تقریباً هیچ نمی­ دانیم، جز اینکه او یونانی بود و حدود ‎300‎ ق م در اسکندریهٔ مصر زندگی و کار می کرد. معروف ترین اثر او کتاب   اصول ‎ است، رساله ای سیزده جلدی که دراصل تمام دانش هندسه و نظریهٔ اعداد را که تا آن زمان در مغرب زمین به وجود آمده بود تدوین و نظام مند کرد.

شمار، یکی از ابزارهای مهم دانش، وپندار، ابزار مهم هنر است.ادمی، همواره از این دو ابزار مهم جهت شناخت عالم (جهان اکبر) و شناخت خویشتن (جهان اصغر) بهره برده و به منظور دریافت درکی متعالی از این دو مقوله ژرف، دانش وهنر را باهم امیخته وازهردونیک، بهره جسته است. در این جستار به پیوند ناگسستنی شمار و پندار اشاره رفته و همسانی و همسازی این دو مقوله ژرف در سرشت وساختار، نمایانده شده است.نیز در دو بیت نمونه از خواجه شیراز آمیزه شمار و پندار (هندسه خیال) که بسیار هنرمندانه و شگرف صورت گرفته، نشان داده شده و پیوند ریاضی گونه ساختارهای پندارینه آنها، تصویر گردید ه است.

در این مقاله به رهیافت ماریو پیری ریاضیدان ایتالیایی، برای اصل موضوعی سازی هندسه که تنها مبتنی بر دو مفهوم تعریف نشده نقطه و حرکت می باشد، می پردازیم. اصول موضوعه پیشنهاد شده توسط او و تعاریف مفاهیم مختلف هندسی و برخی از قضایای مهم برآمده از این اصول را، مورد بررسی قرار می دهیم.