لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

رشد انفجارآمیز جمعیت شهری کشور و گسترش خودجوش شهرها که با روند پرشتاب کنونی بر طبق خوشبینانه ترین برآوردها تعداد شهرهای کشور را تا سال 1400 به دو برابر شهرهای موجود افزایش خواهد داد، ساماندهی و آمایش نظام شهری و منطقه ای کشور را بیش از گذشته ضروری می سازد. هدف اصلی این مقاله تاکید بر آمایش سرزمین بعنوان راه اصلی ایجاد تعادل در نظام شهری کشور و جلوگیری از بحرانهای زیست محیطی و تخریب منابع طبیعی است. در این مقاله که با روش تحلیلی انجام شده است، پس از تبیین آمایش، ویژگیها، تاریخچه و زمینه های پیدایش آن در کشور مورد بررسی قرار گرفته است. سپس با توجه به تداوم روند توسعه شهری کشور در سالهای پس از انقلاب اسلامی و ناموزونی و عدم تعادل در سلسله مراتب نظام شهری کشور به تبیین آمایش سرزمین در جهت تعادل بخشی به نظام فضایی شهری کشور در چهارچوب راهبردها و برنامه های سوم توسعه کشور و برنامه های اجرایی آن پرداخته شده است.

مقدمه: خدمت و کمک به همنوعان در طول تاریخ، به شکل های مختلف ظهور و بروز داشته است، یکی از مصادیق مهم خدمت به بشر در عصر حاضر تحت عنوان امداد و نجات مصدومان نام برده می شود. در هر زمانی، ممکن است ملت ها گرفتار مصائب و آلامی مانند بلایای طبیعی، طوفان های سهمگین، سوانح رانندگی و... شوند و قطعا به هنگام بروز چنین مواردی، انسان ها به یاری دیگر مردمان نیاز دارند و با عنایت به اینکه بنی آدم اعضای یک پیکرند می طلبد که برای نجات حادثه دیدگان شتاب کرد. البته این امداد و نجات مصدومان، هم به حکم دین است که اسلام، همواره به مقوله خدمت به بشریت و زدودن غم و گرفتاری از چهره انسان ها پیش قدم بوده است و با وضع احکامی در قالب واجبات، محرمات و مستحبات، پیروان خود را در این راه سفارش و هم فطرت پاک بر پایه عقل انسان را بر این کار ترغیب می کنند. امداد و نجات مصدومان، گاه شرایطی را ایجاد می کند که هم برای مصدوم مشکل آفرین است و هم امدادرسان را بر دو راهی وجوب و حرمت یا میان دو حکم متضاد و متزاحم قرار می دهد.

زندگی انسان همواره با مخاطرات ناشی از بلایای طبیعی همراه بوده است. استقرار فلات ایران روی پهنه ی پرحادثه ی کره ی زمین، کمربند زلزله ی آلپ – هیمالیا، شرایطی را به وجود آورده که وقوع انواع مخاطرات طبیعی را اجتناب ناپذیر کرده است. شهرستان نهاوند در یکی از حساس ترین نقاط این فلات قرار گرفته، به طوری که ﻭ ﺿ ﻌ ﻴ ﺖ ﻣ ﻮ ﺭ ﻓ ﻮ ﻟ ﻮ ﮊ ﻳ ﻚ شهرستان نهاوند ﻭ ﻗ ﺮ ﺍ ﺭ ﮔ ﻴ ﺮ ﻱ ﺁ ﻥ در یکی ﺍ ﺯ ﻧ ﻘ ﺎ ﻁ زلزله خیز، ﺑ ﻪ ﺭ ﻭ ﻳ ﺎ ﺭ ﻭ ﻳ ﻲ ﻣ ﺪ ﺍ ﻭ ﻡ ﺍ ﻳ ﻦ شهرستان ﺑ ﺎ ﭘ ﺪ ﻳ ﺪ ه ی ﻃ ﺒ ﻴ ﻌ ﻲ ﺯ ﻟ ﺰ ﻟ ﻪ منجر ﺷ ﺪ ﻩ ﺍ ﺳ ﺖ؛ از این رو برای ﺩ ﺳ ﺘ ﻴ ﺎ ﺑ ﻲ ﻋ ﻤ ﻠ ﻲ ﺑ ﻪ روش ها ﻭ ﺭ ﺍ هکارهایی ﻣ ﻨ ﺴ ﺠ ﻢ به منظور مدیریت بحران ﻭ ﺑ ﻪ ﺣ ﺪ ﺍ ﻗ ﻞ ﺭ ﺳ ﺎ ﻧ ﺪ ﻥ ﺍ ﺑ ﻌ ﺎ ﺩ فاجعه آمیز ﭼ ﻨ ﻴ ﻦ ﺭ ﺧ ﺪ ﺍ ﺩ ﻱ ، مطالعه در این زمینه ضرورت دارد. یکی از مهم ترین اقدامات قبل از مدیریت بحران که مستلزم مطالعه ی دقیق است، انتخاب بهینه ی مراکز امداد و نجات برای دسترسی و پوشش حداکثری مناطق آسیب دیده در کمترین زمان به دلیل اهمیت نجات جان افراد در معرض خطر است. پژوهش پیش رو بر آن است که به مکان یابی بهینه ی مراکز امداد و نجات در زلزله ی احتمالی نهاوند بپردازد تا در صورت وقوع حادثه، امدادرسانی در کمترین زمان میسر شود. بدین منظور مکان یابی این مراکز با توجه به معیارهایی چون راه ارتباطی، تمرکز جمعیتی، تراکم روستایی، فاصله از گسل و. . . با بهره جستن از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS و مدل FAHP انجام گرفته است. نتیجه ی این تحقیق نشان داد که مکان های مناسبی برای این مراکز به دلیل شرایط مساعد طبیعی در منطقه وجود دارد که این ویژگی امتیازی بالقوه را برای مدیریت بحران در این شهرستان فراهم آورده است که باید از آن بهره جست. در نهایت سه محدوده در منطقه به عنوان اولویت های ایجاد مراکز امداد و نجات پیشنهاد شد.

بنابر آخرین گزارش جامع جهانی حوادث (در سال 2002)، ایران در میان کشورهای دنیا از حیث آسیب دیدگی (و آسیب پذیری) جزء هفت کشور نخست قرار دارد. با تحلیل وضعیت هفت کشور آسیب دیده همتای ایران، همچنین احتساب میزان خسارات حادثه بم، به جرات می توان گفت ایران در میان کشورهای حادثه خیز و آسیب پذیر دنیا از جایگاه ویژه ای برخوردار است.زلزله بم به عنوان یکی از منحصر به فردترین فجایع طبیعی در تقویم حوادث عالم، علی رغم ایجاد تالم عمومی، منبع مستندی برای شناخت ابعاد حوادث احتمالی مشابه و تجربه مهمی برای آمادگی و مدیریت بهتر حوادث در کشور است.یافته های مقاله حاضر که حاصل یافته های یک مطالعه پیمایشی (1383) در میان نمونه ای شامل 415 خانوار از آسیب دیدگان مناطق شهری و روستایی شهرستان بم است نشان می دهد مدیریت حادثه به ویژه عملیات نجات حادثه دیدگان با تلاش های سخت کوشانه و گسترده همه نهادهای امدادی صورت گرفته است. نوع مدیریت عملیات، خودجوش و تا حدی غیر متمرکز بوده است که علی رغم مشکلات و کاستی های موجود، از نظر اکثر خانوارهای حادثه دیده و کارشناسان داخلی و خارجی، تقریبا موفق ارزیابی شده و امکانات و خدمات ارایه شده در حین حادثه، متناسب با استانداردهای جهانی امداد و نجات بوده است. مهم ترین عوامل مرتبط با کیفیت، عملیات نجات حادثه دیدگان، وضعیت نظم و امنیت منطقه، میزان هماهنگی (ارگانیک) بین نهادهای امدادی، سرعت عمل یگان های هوایی و تلاش های امدادگران بوده است.