احساس غنی و بی نیازی، آرزوی همه انسان هاست. منابع دینی، اکمال عقل را راه رسیدن به این احساس می دانند. اما چگونگی تأثیر اکمال عقل بر غنی، سؤالی اساسی است. هدف این پژوهش ارائۀ مبانی علمی و نظری احساس بی نیازی از طریق کشف و تبیین رابطۀ عقل و غنی است. این پژوهش با استفاده از روش مفهوم شناسی مفاهیم دینی و به کارگیری روش تحلیل و تبیین متون دینی، به تبیین این رابطه پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که زهد، توکل و عبودیت سه مؤلفه اصلی در تبیین این رابطه هستند. اکمال عقل موجب دستیابی به این سه مؤلفه می شود. در سایه حصول این عوامل، انسان می تواند به غنی و بی نیازی برسد که از درون انسان نشئت می گیرد و مال و ثروت در حصول آن اثری ندارد. تکامل و رشد عقل که قوه ای است که از قدرت تشخیص برخوردار است و در پی آن بازدارندگی از امور رذل یا دعوت به افعال نیک دارد، موجب رسیدن انسان به مؤلفه هایی است که برای حصول بی نیازی لازم است. این عوامل در کنار هم انسان را به غنی و بی نیازی می رسانند. نقص در هر یک از این عوامل، موجب بروز آسیب و مانعی برای رسیدن انسان به غنی خواهد شد.

مجردبودن نفس ناطقه یکی از مباحث بسیار مهم در فلسفه ابن سینا و انسان شناسی او است. ابن سینا براهین متعددی بر اثبات این مطلب اقامه می کند. او با استفاده از وضع و محاذات نداشتن صور معقول، قدرت نامتناهی نفس در ادراک این گونه صور و بی نیازی نفس ناطقه در برخی از ادراکات خویش از آلات جسمانی، این مطلب را اثبات می کند. با وجود این، وی منکر تجرد قوه خیال است و آن را مادی می داند. نگارنده در پژوهش حاضر با بررسی و تحلیل این براهین، با بیان دلالت آنها تجرد قوه خیال را اثبات می کند و می گوید صور خیالی وضع و محاذات ندارند، قوه خیال قدرت نامتناهی در ادراک صور خیالی دارد و در برخی ادراکاتش از آلات بدنی و محسوس بی نیاز است.

نویسنده در این مقاله کوشیده است با توجه به تعاریفی که منطقدانان مسلمان از دانش منطق به عمل آورده اند، ضمن طبقه بندی آنها در دو گروه تعاریف نفسی و تعاریف قیاسی و همچنین با عنایت به غایاتی که آنان برای علم منطق برشمرده اند و تفکیک آنها به غایات معطوف به صورت و ماده و غایات معطوف به صرف صورت، از گفتار آنان چنین استنتاج کند که منطق بنا به تعریف و غایت خود، اولا و بالذات ناظر به صورت اندیشه است نه ماده آن و دو بخش تصور و تصدیق منطق نیز اساسا، مربوط به مقام استدلال است نه مقام تعریف و مباحث مربوط به ماده استدلال و همچنین مباحث مربوط به تعریف را باید در علوم خاص دیگر پی گیری نمود. در این مقاله همچنین از مسایل دیگری همچون رابطه منطق و نحو و دلایل بی نیازی برخی علوم از منطق سخن به میان آمده است.

چکیده فارسی:یکی از بحث های معادشناسی درباره کیفیت حیات اخروی، مساله عذاب دوزخی است. ابن عربی بر این باور است که عذاب دوزخیان ابدی نیست. اگرچه قرآن بر جاودانگی عذاب دوزخی صراحت دارد و مفسران و حکما با دلایل عقلی و نقلی بر جاودانگی عذاب اهل جهنم استدلال کرده اند، محی الدین با تفسیر ویژه ای از متون دینی معتقد است ابدیت دوزخ ملازم با جاودانگی عذاب نیست. وی با تمسک به سبقت رحمت خدا بر غضب او، انس و عادت دوزخی به آتش، فقدان نص بر تعذیب ابدی دوزخی، حسن خلف وعید، بی نیازی خدا از کیفر و انتقام، غلبه فطرت توحیدی بر عذاب، روایتی که بیانگر روییدن گیاه در جهنم است و با تاویل آیات عذاب، درصدد اثبات ادعای خویش است. در این پژوهش با استدلال به آیات قرآن و دیدگاه های متکلمان و حکما بر ابدیت عذاب دوزخیان، پندار ابن عربی مبتنی بر گوارا شدن عذاب اهل دوزخ و موقتی بودن عذاب بررسی می شود.   چکیده عربی:أحد المباحث فی ما یتعلق بالمعاد ویدور حول کیفیة الحیاة فی عالم الآخرة، هو قضیة العذاب الاخروی. ابن عربی یعتقد أن عذاب أهل النار لیس أبدیا. فرغم أن القرآن الکریم ینص صراحة علی خلود عذاب أهل النار واستدل الحکماء والمفسرون بالأدلة العقلیة والنقلیة علی أن أهل جهنم مخلدون فی العذاب، إلا أن محیی الدین بن عربی قد ذهب من خلال تفسیر خاص للنصوص الدینیة إلی القول إن خلود النار لا یستلزم الخلود فی العذاب. و حاول اثبات صحة ما ذهب إلیه عن طریق التمسک بحقائق أن رحمة الله سبقت غضبه، و اعتیاد أهل جهنم علی النار وأنسهم بها، و عدم وجود نص علی دوام العذاب، و حسن خلف الوعید، و غنی الله عن العذاب والانتقام، و غلبة الفطرة التوحیدیة الی جانب الاستدلال بالروایة التی تشیر الی نمو النباتات فی جهنم، و من خلال تأویل آیات العذاب. فی هذا البحث نسلط الضوء علی ما ظنه ابن عربی من استعذاب أهل النار للعذاب والقول إن ذلک العذاب وقتی و لیس أبدیا، مع الإستدلال بآیات القرآن و آراء المتکلمین والحکماء علی أبدیة عذاب أهل النار.

«فقر» یکی از مراحل سیر و سلوک عرفانی و در لغت به معنای نیاز و احتیاج است و در اصطلاح صوفیه، نیازمندی به خدا و بی نیازی از غیر اوست. «فقر و غنا» در ادبیات ایران و به خصوص در آثار عرفانی، سابقه ای کهن و جایگاهی والا دارد. فقر در لغت به معنای درویشی و نداری و «غنا» نقطه مقابل آن و به معنی توانگری، بی نیازی و دولتمندی است. سالک در این وادی به صفت عدم اصلی و فقر ذاتی خود برمی گردد و به آن اقرار می کند.فقر از مسائل مهم عرفانی است و علاوه بر شاعران که در دیوان های خود به آن اشاره کرده اند خود عرفا نیز در این زمینه نظریه پردازی می کنند. این جستار که با روش تحلیلی و توصیفی انجام گرفته است بر آن است که مقوله فقر را از دید دو عارف (انصاری و مولانا) همراه با شواهد شعری تبیین و تفسیر کند و آن را از دید عرفان مورد بررسی قرار دهد.

یکی از مسایل و مباحث قدیمی در میان فلاسفه، وجود داشتن یا عدم وجود خلا می باشد. فیلسوفان مسلمان عمدتا به پیروی از ارسطو، نظریه خلا را نادرست می دانستند و براهینی نیز در ابطال خلا اقامه می نمودند. فخر رازی از معدود متکلمان و متفکران مسلمان می باشد که سعی بسیاری در اثبات آن نموده است. او استدلال های بسیاری در اثبات نظریه خویش اقامه می نماید که از طریق بی نیاز بودن خلا از جسم، خلا بودن مبدا و منتهای حرکت جسم متحرک و به وجود آمدن خلا هنگام جدا گشتن سطوح مماس می باشد. در پژوهش حاضر اثبات گردید که استدلال های فخر رازی و نظریه او در این زمینه، دچار اشکالات و انتقاداتی می باشد که از مهم ترین آن ها می توان به خلط و مغالطه میان احکام خلا با فضای خالی از هر جسمی اشاره نمود.

از دیدگاه فلاسفه الهی در راس هرم هستی، مبدیی هست که واجب الوجود است و هیچگونه وابستگی به چیز دیگر ندارد. وجود او را می توان با دلایل عقلی اثبات کرد، اما شناخت حقیقت و ذات وی - چون هستی محض است - برای انسان میسر نیست. تنها می توان او را بوسیله اوصاف خاصی که ویژه اوست شناخت. این ویژگی ها - عموما - نقطه مقابل خواص ممکنات است. بعبارت دیگر همه این ویژگی ها از بی نیازی وی حکایت می کنند. در یک کلام: «واجب الوجود» - چون سرچشمه پیدایش همه موجودات عالم است - نمی تواند خود نیازمند و وابسته به دیگری باشد بلکه باید همه کمالات وجودی را بنحو اتم و اکمل داشته باشد، در غیر اینصورت خود نیز یکی از موجودات عالم خواهد بود که نیازمند به مبدا دیگری است. در این مقاله این خواص و ویژگی ها از منظر فلاسفه اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

یکی از موضوعاتی که امروزه برای بسیاری از مردم مساله ساز شده است، مساله نحوه مواجهه با متکدیان-علی الخصوص متکدیان خیابانی-است. این مساله زمانی مساله سازتر می شود که تکدی گری سازمان یافته تبدیل به یک حرفه گردد و درنتیجه تبدیل به یک معضل و آسیب اجتماعی برای جامعه اسلامی شود. سوال اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه نحوه مواجه درست با متکدیان خیابانی چگونه است؟ برای پاسخ به این سوال با مراجعه به آیات و روایات معتبر، می توان اصول عام و اصول خاصی را استخراج نمود. اصول عام کمک به متکدیان عبارت است از حرمت طرد، تحقیر، منت گذاری و آزار و اذیت متکدیان. اصول خاص نیز ناظر به اقسام متکدیان است؛ در مواجهه با متکدیان واقعی، اصل بر کمک تا سرحد بی نیازی است و در مواجهه با متکدیان مشکوک اصل بر صحت ادعای فقر و کمک حداقلی است. در مواجهه با متکدیان غیرواقعی، اصل بر حرمت تعاون بر اثم و اکل مال به باطل است.