در این تحقیق کوشش می شود طرح ها و نقشمایه ها و رنگ شهرستان قزوین به تفکیک جغرافیای بافت منطقه شناسایی و تا حد امکان ریشه یابی و ویژگی های آنها تحلیل و تشریح شود. این بررسی مرجع و منبعی را فراهم می آورد برای استفاده های کاربردی چون احیاء و بازجست نمونه ها، بازنگری احتمالی همراه با خلاقیت و ابداع در ارائه طرح و نقش فرش. همچنین یافتن نظامی جهت طبقه بندی فرش ها از منظر طرح، نقش، بافت و رنگ بندی مد نظر قرار می گیرد. همچنین فرش شهری و روستایی عشایری استان قزوین به طور جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد. اطلاعات این تحقیق به دو طریق اسنادی و میدانی به دست می آید و در بررسی و جستجوی فرضیات از روش تاریخی، توصیفی و تحلیلی استفاده می شود.

در فرشهای قدیمی استفاده از مواد رنگزای طبیعی معمول بوده است حال آنکه امروزه فرشهای دستباف با استفاده از هر دو دسته مواد رنگزای طبیعی و مصنوعی رنگرزی می شوند. با توجه به تفاوت قیمت و ارزش رنگزاهای طبیعی در مقابل مصنوعی، همواره تشخیص این دو دسته بسیار حائز اهمیت بوده است. شناسایی مواد رنگزای طبیعی از مصنوعی بطورکلی به دو صورت می تواند انجام پذیرد، بکارگیری روشهای شیمیایی و استفاده از شخص خبره، که روش دوم خود خطای زیادی را به همراه دارد. در روشهای شیمیایی نیز نیاز به استخراج ماده رنگزا از نمونه می باشد که این روش، تخریب را در مناطق نمونه برداری شده از کالا به همراه دارد و معمولا بسیار وقت گیر و پر هزینه می باشد. امروزه تلاش بسیاری جهت جایگزینی روشهای غیرتخریبی به جای روشهای شیمیایی تخریب پذیر جهت شناسایی ماده رنگزای مصنوعی و طبیعی و همچنین تعیین قدمت آنها شده است. در این تحقیق هدف بررسی روشهای غیرتخریبی مختلف جهت شناسایی رنگزاهای طبیعی و مصنوعی مورد استفاده در فرش دستباف می باشد. برای انجام این مهم نیاز به مجموعه کاملی از نمونه های رنگرزی شده با رنگزای طبیعی روناس و رنگزاهای مصنوعی بود. نمونه های نخ پشمی با دو نژاد عمده (بلوچی و کرمانشاهی) با رنگزاهای طبیعی روناس با دندانه های زاج سفید و کلرید قلع و رنگزاهای مصنوعی (اسیدی، متال کمپلکس و راکتیو) جهت تهیه فامهای رنگی متداول قرمز (قرمز، لاکی، صورتی، روناسی، دوغی، گل بهی) رنگرزی گردید. در مجموع 935 نمونه شامل 540 نمونه روناس، 120 نمونه ترکیبی، 228 نمونه مصنوعی و 47 نمونه از صنعت، تهیه شد. کارایی روشهای مختلف طیف سنجی شامل طیف سنجی مرئی، طیف سنجی مادون قرمز نزدیک و XRF در شناسایی رنگزای طبیعی از مصنوعی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد در مورد مجموعه نمونه مورد بررسی، تقریبا 70 درصد از نمونه های مصنوعی، با خطای 5% و با اعمال روش فشرده سازی طیفی PCA روی طیف انعکاسی مرئی نمونه و بررسی خطای بازسازی داده طیفی، تشخیص داده می شوند. البته چنانچه شرط تعیین شده حاصل نشد و خطای بازسازی نمونه مورد آزمایش کمتر از حد رواداری بود جهت اطمینان از روناس بودن باید روشهای دیگر نیز مورد بررسی قرار گیرند. روش طیف سنجی ناحیه NIR با توجه به نتایج این طرح، بسیار قابل اطمینان بود و برای 65 نمونه مورد بررسی تقریبا بدون هیچ خطایی جداسازی نمونه روناس از مصنوعی امکان پذیر بود که البته بررسی روی نمونه های بیشتر می تواند مفید باشد. مشکلی که در این روش وجود داشت پرتابل نبودن دستگاه اسپکتروفتومتر بود که در نتیجه نمی تواند برای یک قطعه فرش به کار رود (در این طرح نخهای پشمی رنگرزی شده به صورت کنار هم پیچیده شده و جلوی دستگاه قرار می گرفت). روش XRF قادر به تشخیص دو دندانه آلومینیوم و قلع که اکثرا در رنگرزی روناس استفاده می شوند، می باشد. مقدار مورد نیاز از نمونه با توجه به دستگاه مورد استفاده باید به اندازه ای باشد که یک لام 1cm*1cm را بطور کامل بپوشاند. نکته قابل توجه اینکه تقریبا در تمامی روشها امکان مخلوط بودن رنگزای مصنوعی با روناس منتفی نیست و شناسایی رنگرزیهای مخلوط از طبیعی و مصنوعی امکان پذیر نبود. این دسته در هر یک از روشهای شناسایی معرفی شده جزء یکی از دو گروه مصنوعی یا طبیعی قرار می گرفت.

رنگرزی فرش ایران قبل از آنکه به فن و علم مربوط باشد (که هست) حاصل دست استادان و انسانهای شریف و زحمتکشی بود که به حرفه خویش عشق می ورزیدند. امروزه حتی اگر تمام دست اندرکاران فرش دستباف به این نتیجه برسند که احیای رنگرزی سنتی برای فرش امری حیاتی است جای یک عنصر کم است و آن حضور استادانی است که اگرچه بسیار کم شده اند ولی باید آنان را به صحنه آورد و از تجربیاتشان بهره گرفت و هرچه زمان بیشتری بر این مساله بگذرد دیرتر خواهد شد. هدف از این پژوهش آن است که، ضمن ارائه مطالب علمی، راهگشای تحقیقات دانش پژوهان در عرصه ای باشد که میراث ارزنده سنتی احیاء شود و هم تجربه های نو در جهت توسعه و تکامل آن عمل، بدین منظور، در این پژوهش سعی می شود در حدامکان شیوه های رایج رنگرزی و همچنین وضعیت موجود کارگاه های رنگرزی در استان فارس به قلم آورده شود. که نمونه هایی از مواد رنگزای مورد استفاده و کالاهای رنگرزی شده استان نیز پیوست به این مجموعه می باشد.

صنعت فرش دستباف ایران با کاهش صادرات مواجه شده و یکی از مهمترین دلایل این کاهش این است که ایران سلیقه مشتریان خارجی را نمی داند. این پایان نامه تلاش می کند که دانش سلیقه یابی مشتریان را در بازار لندن شناسایی کند تا بدین وسیله صادرات فرش ایران افزایش پیدا کند. هدف این تحقیق شناسایی سلیقه مشتریان از طریق پر کردن پرسشنامه و مصاحبه می باشد. بخش بندی بازار و تمایز محصول می تواند دو تئوری کاربردی در پیشرفت این تحقیق باشد. شناسایی سلیقه مشتریان در لندن، معرف رنگ، طرح و اندازه فرش دستباف در لندن است و نشان می دهد که این موارد چقدر با جنس و سن و شغل مصرف کنندگان مرتبط است.

صنعت فرش دستباف یکی از عمده ترین فعالیت های اقتصادی با هدف گیری صادرات غیرنفتی در ایران است. در استان یزد نیز بیش از 40 هزار بافنده و بسیاری از فعالان در زنجیره تامین این کالا فعالند. شاغلان این بخش در چند سال اخیر با رکود شدید بازار فرش دستباف مواجه می باشند. تحقیق حاضر با هدف حل این مشکل از طریق ارائه راهکارهای اصلاح فرایندها با بکارگیری ابزار مهندسی مجدد در زنجیره تامین فرش دستباف مبتنی بر فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک تدوین گردیده است. این پژوهش از نوع پیمایشی است. جهت جمع آوری اطلاعات مربوط به مفاهیم و تبیین وضع موجود، از روش کتابخانه ای و برای جمع آوری داده های لازم از دو نوع پرسشنامه شامل 7 مرحله زنجیره تامین این کالا استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق را کلیه متخصصان زنجیره تامین فرش دستباف و نیز متخصصان IT استان یزد تشکیل می دهند. پرسشنامه اول مربوط به مشکلات زنجیره و پرسشنامه دوم مربوط به تاثیر تجارت الکترونیک در راهکارهای رفع موانع تدوین شد. با تحلیل داده های تحقیق و با بکارگیری روش تصمیم گیری چند معیاره و تکنیک TOPSIS اولویت بندی مراحل زنجیره تامین برای استفاده از تجارت الکترونیک در اجرای مهندسی مجدد انجام شد. برای پیاده سازی مهندسی مجدد مدل ابلنسکی به لحاظ کاربردی بودن و انطباق بیشتر با این زنجیره تامین انتخاب گردید. نتایج تحقیق نشان می دهد مهمترین موانع، در فرآیندهای مرحله سفارش گیری، بازاریابی و صادرات با رتبه یک در بین 7 مرحله زنجیره قرار دارند. همچنین اولویت دارترین حلقه جهت بکارگیری مدل های تجارت الکترونیک، نیز همین مرحله است. با توجه به نتایج حاصله، مدلی جهت سفارش گیری در تجارت الکترونیک ارائه گردید. در نهایت این نتیجه حاصل شد که به منظور توسعه تجارت فرش دستباف استان یزد باید اولویت نخست، اجرای برنامه مهندسی مجدد با استفاده از تجارت الکترونیکی و تولید مبتنی بر سفارش (Make to Order) قرار گیرد.

فرش دستباف هنرـ صنعتی فرهنگی و اقتصادی است که از روزگار قدیم مورد توجه جهانیان واقع شده و همواره برای بهبود وضعیت آن مسوولین امر تلاش های بسیاری را داشته اند. یکی از این اقدامات تاسیس رشته کارشناسی فرش می باشد که در سه گرایش طراحی، رنگرزی، بافت و مرمت دانشجو می پذیرد. در این پژوهش به تاثیرگذاری گرایش طراحی به جامعه هدف پرداخته شده است. با توجه به گذشت 17 سال از تاسیس این رشته آیا این نظام آموزشی توانسته به اهداف خود دست یابد؟ برای دستیابی به پاسخ علمی این سوال در این پژوهش، به بررسی چگونگی ارتباط بین توانمندیهای مهارتی دانش آموختگان کارشناسی فرش با گرایش طراحی با بازار فرش دستباف شهر تهران پرداخته شده است. امروزه مساله ارتباط مهارتی دانش آموختگان کارشناسی فرش با گرایش طراحی با بازار فرش دستباف مورد توجه بسیاری از صاحب نظران واقع شده است. بنابراین مطالعه در این زمینه برای بهبود وضعیت آموزشی این رشته در دانشگاه و همچنین وضعیت اشتغال دانش آموختگان در جهت پیشرفت هنر ـ صنعت فرش دستباف ضروری می نماید. این پژوهش به لحاظ هدف بنیادی و به لحاظ ماهیت همبستگی از نوع تک متغیری بر اساس دریافت اطلاعات به روش ترکیبی کتابخانه ای و میدانی از طریق بررسی نمونه های واقعی و تکمیل پرسش نامه ها و بررسی میزان ارتباط و تاثیرگذاری آموزش دانشگاهی بر بازار فرش دستباف به سرانجام رسید. در انتها، مهمترین یافته و نتیجه این پژوهش آن بود که در حقیقت رشته دانشگاهی فرش دستباف نتوانسته بر جنبه های فرهنگی و اقتصادی بازار فرش دستباف شهر تهران تاثیرگذار باشد.

نقشه فرش معمولا بر اساس طرحی مشخص و معین شکل می یابد که تا حدود زیادی تعیین کننده ارزش نهایی فرش است. اساسی ترین عناصر طراحی سنتی فرش، اسلیمی و ختایی است و هر یک از آنها ضمن آنکه دارای انواع و اقسامی هستند، از اصول و مقررات خاص برخوردارند. تبریز یکی از قطبهای با اهمیت ایران در زمینه قالیبافی می باشد که با مقایسه وضعیت طراحی قالی معاصر تبریز با دوران گذشته، با عواملی مواجه می شویم که نادیده گرفتن مبانی، مفاهیم و اصول ثابت طراحی سنتی و نزول کیفیت در اجرا و نیز ساختار هندسی و نسبت های طراحی سنتی قالی تا حد از دست رفتن اصالت می گردد. فقدان قالب و ساختار هندسی در طرح ها و نقوش قالی، تناسب و زیبایی طرح های امروزی را مورد سوال قرار داده است. از ابعاد فرش گرفته تا فضاهای حاشیه، لچک، ترنج و حتی خرده نقش های ختایی و اسلیمی از یک نسبت هندسی برخوردارند. چنان که این نسبت ها رعایت نشود، زیبایی آن کاسته خواهد شد. بررسی برخی آثار نشان داد که آشنایی حوزه طراحان قالی با نسبت ها و هندسه نقوش طراحی سنتی، سطحی و ضعیف است؛ و با اینکه اکثر قالیهای موجود در بازار، از فاصله دور، نمایی خوب و زیبایی داشتند اما این نمای زیبا ناشی از تعدد رنگ در مجموعه طرح آن قالی بود. تعدد رنگ برای جبران و پوشش دادن ضعف های مربوط به طراحی است که همزمان با نزول کیفی طراحی افزایش بی رویه می یابد. این تحقیق از نوع کاربردی- توسعه ای می باشد که جمع آوری اطلاعات اکثرا به صورت میدانی بوده و در مواردی نیز از منابع کتابخانه ای استفاده شده و تجزیه و تحلیل نیز توصیفی و کیفی است. در بررسی های میدانی فرش معاصر تبریز نگارنده به این نتیجه رسید که اصول و مبانی طراحی قالی در تبریز تا حدود زیادی رعایت نمی شود، و طراحان قالی تبریز یا به علت عدم آگاهی از اصول و مبانی طراحی قالی و یا پایبند نبودن به آن، قالی هایی را تولید می کنند که جنبه رقابت و ذوق آزمایی پیدا کرده است و نوآوری هایی که شده نمایانگر سلیقه زمان است.

هریس یکی از مناطق غنی و دارای سابقه بسیار در تولید و صادرات فرش دستباف، با ویژگی ها و طرح ها و رنگهای منحصر به فرد، در استان آذربایجان شرقی بوده است. در این پایان نامه، با تمرکز بر برخی از مناطق مهم شهری و روستای هریس و مهربان تلاش شده است، تا به بررسی و مطالعه قالی های دستباف آنها پرداخته شود. در این پایان نامه دو منطقه هریس و مهربان به طور جداگانه مورد مطالعه قرار گرفته و سپس به تجزیه و تحلیل و تطبیق میان ویژگیهای دو منطقه پرداخته شده است. نوع پژوهش در این پایان نامه تطبیقی و کاربردی و به روش توصیف و تحلیل و تجزیه صورت گرفته است. بخش اعظم این پایان نامه با توجه به مطالعات میدانی و بخشی از آن، با توجه به مطالعات کتابخانه ای، در مدت یک سال به انجام رسیده است. با توجه به مطالعات صورت گرفته شده در این پایان نامه، لچک ترنج جزء اصلی ترین ساختار و لچک ترنج تاجری هریس جزء اصلی ترین طرحها، در میان تولیدات امروزی این مناطق بوده است. اما در هر یک از مناطق شهری و روستایی شاهد طرحهای لچک ترنج تاجری و دیگر طرحها با نقشمایه ها و ویژگیهای منحصر بفرد خود بوده ایم. در زمینه بافت، یک شیوه مشابه در این مناطق رایج بوده و در زمینه رنگ، مجموعه ای رنگهای قدیمی و جدید، در این مناطق مورد استفاده بوده است.

کاربرد رنگهای طبیعی و به ویژه رنگهای گیاهی از زمانهای بسیار قدیم در جهان و در اغلب شهرهای ایران متداول بوده است. شهر یزد نیز هم در زمینه تولید و هم در زمینه کاربرد این رنگزاها و به ویژه روناس از قدیم فعالیت داشته است و حرفه مازاری در ساییدن روناس و نیل و نیز رنگرزی جزو مشاغل مهم و البته نسبتا پردرآمد محسوب می شده است. اما در گذر زمان و با پیدایش رنگهای شیمیایی و صنعتی شدن فرایندهای تولید و فراوری منسوجات، رنگرزیهای سنتی و نیز رنگهای طبیعی تا حد زیادی کنار گذاشته شد و کاربرد آنها به مواردی خاص اختصاص یافت، و حتی بیم آن می رود که در صورت عدم احیای این هنر- صنعت قدیمی در آینده به کلی به دست فراموشی سپرده شود. در این طرح مطالعاتی سعی شده است که موارد زیر گنجانده شود: 1- جمع آوری اطلاعات کامل از رنگرزی دستبافته ها در استان خصوصا فرش دستباف، بررسی وضعیت موجود، ارائه راهکارها و بهینه سازی تهیه مواد اولیه، میزان تولید آنها، وضعیت مواد اولیه در بازار استان، رنگرزی سنتی و معرفی تولیدات. 2- برای دستیابی به اهداف موردنظر: الف- اطلاعات جامع و میدانی از انواع دستبافته ها، طبقه بندی آنها، مواد اولیه و شرایط تولید آنها جمع آوری گردید. سپس در مورد رنگرزی و مواد اولیه آن از گذشته تا کنون مطالعه و بررسی شد. ثانیا شناسایی مواد رنگزا و مناطق زیر کشت آنها در استان و وضعیت قبلی و موجود به کارگیری این مواد انجام گردید. ب- در طرح مطالعاتی حاضر با مراجعه به کارگاه های فعال استان با فیلمبرداری و عکاسی و پر کردن پرسشنامه های مربوطه اطلاعات کاملی از کارگاه ها جمع آوری شد. ج- کارگاه های قدیمی نیمه فعال و تعطیل شده در استان یزد نیز مورد بررسی قرار گرفت و وضعیت آنها گزارش گردیده است و علل و عوامل موثر در تعطیلی آنها بیان شده است.

یکی از مراکز مهم فرش بافی در ایران، استان چهارمحال و بختیاری است که دارای سابقه بسیار در این زمینه است. طرح، نقش و رنگ بندی در قالیهای این استان دارای تنوع بسیار است. مهمترین ویژگی قالیبافی در این منطقه، حساسیت هنرمندان قالیباف، برای به کارگیری و استفاده از مواد اولیه مرغوب است که با وجود پیشرفت های زیاد در صنعت رنگ، هنوز ترجیح می دهند از رنگهای گیاهی در دست بافته های خود استفاده کنند. پژوهش حاضر با روش پیمایشی توصیفی و با هدف تعیین وضعیت موجود کارگاه های رنگرزی استان چهارمحال و بختیاری انجام شده است. اطلاعات از طریق توزیع و تکمیل پرسشنامه گردآوری شده است. بر اساس یافته های پژوهش از میان 22 کارگاه شناسایی شده در این استان (8 کارگاه غیرخانگی و 9 کارگاه خانگی) نحوه کسب مهارت به صورت یادگیری از پدران و گذشتگان بوده است. لازم به ذکر است تنها در یک مرکز که در آینده نزدیک راه اندازی خواهد شد از افراد تحصیل کرده در زمینه مرتبط استفاده خواهد شد. در کلیه این مراکز رنگرزی به شیوه سنتی انجام می گیرد. هیچ دستگاه سختی گیر و تصفیه در کارگاه ها موجود نمی باشد و پسابها به طور مستقیم به فاضلاب یا جوی های اطراف کارگاه ها وصل می شود. از لحاظ بهداشت کار و اصول ایمنی در کارگاه ها می توان بیان کرد که رعایت این اصول بسیار کم می باشد. در سالهای اخیر به دلیل صرفه اقتصادی و بالا بودن قیمت پشم وارداتی از سایر کشورها، پشم مصرفی کارگاه های رنگرزی بیشتر بومی استان چهارمحال و بختیاری و یا استانهای مجاور بوده است.