تغییرات و تحولات کنونی عرصه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و کالبدی روستا هرچند نتایج مثبتی در جهت بهبود شرایط زندگی در روستاها داشته، اما سبب گردیده تا از نقش فعال زنان در عرصه تولید کم، و زنان روستایی (تولیدکننده سابق)، تبدیل به زنان خانه دار و مصرف کننده شوند. از جمله اینها می توان به صنایع کوچک و دستی اشاره کرد که در روستا بیشتر توسط زنان انجام می گرفت. این صنایع در گذشته و حال به عنوان عاملی مهم در رشد تولید ناخالص ملی و (در کنار صنعت گردشگری) به عنوان مهمترین منبع رشد اقتصاد جهانی دارد. زنان در این حوزه نیز به لحاظ اشتغال، تولید و توزیع از سهم بالایی برخوردار هستند. به طوری که کشورهایی نظیر هند و چین و عموما کشورهای جنوب شرق آسیا، توانسته اند در این مقوله رشد چشمگیری داشته باشند. در ایران نیز صنایع دستی از پیشینه دراز مدت برخوردار است و نقش اصلی تولید آن به عهده زنان است. در این تحقیق وضعیت اشتغال زنان در بخش صنایع دستی دهستان زیرآب، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. روش شناسی مقاله از دو شیوه کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته است. پرسش کلیدی این است که، عوامل اقتصادی، اجتماعی و محیطی چه تاثیری در کاهش قالیبافی زنان روستایی دارد؟ نتایج تحقیق نشان می دهد از میان ابعاد مورد مطالعه، عامل اقتصادی و از میان شاخصهای مورد مطالعه، شاخص میزان دستمزد و درآمد، بیشترین تاثیر را در کاهش قالیبافی زنان در دهستان مورد مطالعه دارد.

در دوران قاجاریه پس از اینکه آرامش نسبی در زمان پادشاهی فتحعلیشاه و ناصرالدین شاه قاجار برقرار شد، بستری برای تولید فرشهای نفیس ایرانی مهیا گردید و در اواسط قرن 19م/13ق تحولی در تولید فرش دستباف در جهت تامین نیاز بازار جهانی بویژه بازار اروپا و آمریکا رخ داد و این کالا در اواخر دوره قاجاریه به یکی از مهمترین کالاهای صادراتی ایران تبدیل شد. همزمان با این تحولات در ایران، برخی از کشورهایی که در صنعت فرش دستباف دارای مزیت بودند، به فکر توسعه این صنعت افتاده و به عرصه رقابت در تجارت بین المللی آن وارد شدند. بعد از جنگ بین الملل اول این رقابت در بازار جهانی شدت یافت و همواره تولیدکنندگان بزرگ فرش در تصاحب بازارهای جهانی بخصوص بازار اروپا و آمریکا در رقابت با یکدیگر قرار داشتند. در دوره پهلوی نیز فرش دستباف در تجارت خارجی ایران نقش مهمی داشت و مهمترین کالای صادراتی ایران بعد از نفت بود و تحت تاثیر تحولات سیاسی و اقتصادی داخلی و بین المللی قرار گرفت و دچار افت و خیزهایی شد. در این دوره تجارت فرش به دلیل اهمیتی که داشت، مورد توجه دولت قرار گرفت. نظر به آغاز تجارت فرش دستباف و رقابت بین المللی آن در اواسط دوره قاجاریه و تبدیل شدن آن به مهمترین کالای صادراتی غیرنفتی در دوره پهلوی و از آنجا که تاکنون تجارت فرش ایران به صورت تخصصی و همه جانبه مورد بررسی قرار نگرفته است، در این پایان نامه سعی شد با مراجعه به اسناد دست اول بجای مانده از دوره قاجاریه و پهلوی با استفاده از «مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه»، «گنجینه مرکز اسناد ملی»، «کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی» و منابع تاریخ اقتصادی این دوران، تجارت فرش ایران در جنبه های مختلف از جمله صادرات، بازار بین المللی، رقبای تجاری، کشورهای خریدار، سازمان تولید و تجارت، قیمت و نقش دولت در دوران مذکور مورد بررسی قرار گیرد.

در محیط رقابتی کسب و کار، همه صنایع برای اینکه به فعالیت خود ادامه داده و سهم بازار خود را افزایش دهند، باید از استراتژی های رقابتی جهت موفقیت در بازار استفاده کنند. شناسایی استراتژی های مناسب به یک کسب و کار کمک می کند تا با یافتن راه درست، به موفقیت دست پیدا کند. در این مطرح تاثیر استراتژی های رقابتی مایکل پورتر شامل تمایز، تمرکز و رهبری هزینه بر گسترش بازار داخلی فرش دستباف سنجیده شده است. روش انجام این پژوهش توصیفی و از شاخه پیمایشی می باشد. برای انجام این پژوهش، پرسشنامه ای طراحی و پس از اعتبارسنجی، میان دو گروه آماری شامل کارشناسان مرکز ملی فرش ایران و فروشندگان فرش دستباف شهر تهران که بیش از ده سال سابقه دارند توزیع گردید. نتایج حاکی از آن است که هر سه استراتژی رقابتی می تواند موجب گسترش بازار داخلی صنعت فرش دستباف شود. ولی نتایج تاثیر همزمان این سه استراتژی روی گسترش بازار برای دو گروه آماری کاملا متفاوت است. از دیدگاه کارشناسان رهبری هزینه بیشترین سهم را در گسترش بازار دارد و دو استراتژی دیگر سهم بسیار کمی را در گسترش بازار داخلی صنعت فرش دستباف خواهند داشت، ولی از دیدگاه فروشندگان، دو استراتژی تمرکز و تمایز به ترتیب بیشترین تاثیر را در گسترش بازار داخلی فرش دستباف خواهد داشت و استراتژی رهبری هزینه معنادار نمی باشد. علیرغم تایید فرضیه های پژوهش، تحلیل های آماری در مورد این دو گروه حاکی از شکاف عمیق میان دیدگاه فروشندگان و کارشناسان مرکز ملی فرش ایران می باشد.

سرعت تغییرات در دنیای امروز بیشتر از گذشته است و ضروری است تا دولتها، شرکتهای بزرگ، سازمانها و مردم با پیش بینی آینده، خود را برای آن آماده نمایند. آینده پژوهی به آنها کمک می کند تا چشم اندازهای ممکن، محتمل و دارای ترجیح را برای خود انتخاب نمایند. در این رساله، آینده پژوهی وضعیت هنر- صنعت فرش دستباف ایران از طریق جمع آوری نظرات خبرگان هنر- صنعت فرش دستباف به دست آمد. در این پژوهش ابتدا به بررسی منابع کتابخانه ای، اینترنتی و پژوهش های صورت گرفته پیرامون هنر صنعت فرش دستباف پرداخته شد. با توجه به نبود هیچ سابقه مرتبطی با موضوع پروژه، مصاحبه های گسترده ای با خبرگان صنعت به انجام رسید تا شناخت نسبی از وضعیت هنر صنعت فرش دستباف ایجاد گردد و با بررسی این مصاحبه ها، روندهای محتمل شکل دهنده آینده این هنر صنعت شناسایی شدند. پس از نهایی سازی سیاهه روندها، پرسشنامه اولیه جهت ارزیابی روندها در اختیار خبرگان قرار گرفت. با توجه به عدم اجماع مشاهده شده در مورد نظر خبرگان صنعت و با نظر اساتید، ادامه کار بر اساس تکنیک دلفی برنامه ریزی شد. بدین منظور در مرحله اول، 34 روند شناسایی شده جهت تایید روندها، برآورد قوت روندها و زمان بروز روندها به خبرگان هنر صنعت ارائه شد. در انتهای این دور، روندهای ضعیف و بسیار ضعیف حذف شدند. در مراحل دوم و سوم، روندهای 21 گانه باقیمانده به همراه میانگین نظرات افراد به خبرگان برگشت داده شد و نظرات جدید افراد در راستای رسیدن به اتفاق نظر، به دست آمد. در انتهای دور سوم با اجماع قابل قبول به دست آمده، نتایج نهایی شد و دورنمای 5 ساله، 10 ساله و 15 ساله هنرصنعت فرش دستباف ترسیم شد. در این دورنما مشخص شد که مرکز ملی فرش به عنوان نماینده دولت در تولیگری فرش دستباف، باید اقداماتی را جهت بهبود وضع هنر صنعت فرش دستباف ایران انجام دهد. طبق نظر خبرگان این پژوهش، قوی ترین روندی که آینده هنر- صنعت فرش دستباف را با مخاطره روبرو می سازد، سیاست های پولی و ارزی کشور است که از طریق تورم و ثبات نرخ ارز، فرش ایران را در بازارهای جهانی گران کرده و مشتریان را به سمت استفاده از محصولات ارزان قیمت رقبای ایران سوق می دهد. دومین روند بسیار تاثیرگذار در آینده هنر صنعت فرش دستباف، روند افزایش مشارکت فعالان و متخصصان بخش های مختلف تولید و تجارت فرش دستباف در مدیریت این هنر صنعت است که باید در طی یک دوران گذار به انجام رسد. تاثیر بقیه روندها نسبت به این دو روند کمتر بوده و در فصل ششم دورنمای هنر- صنعت فرش دستباف اشاره گردیده است.

فرش دستباف ایران علاوه بر اینکه سهم بزرگی در اقتصاد ملی و صادرات غیرنفتی دارد، جلوه ای از فرهنگ و هنر ایران زمین است ولی این هنر- صنعت هم اکنون با مشکلات زیادی روبرو است. مهمترین مشکل فرش در سالیان اخیر سوءاستفاده کشورهای رقیب ایران همچون هند و چین و پاکستان از شهرت فرش ایران به عنوان نشانه جغرافیایی است. با بررسی اسناد بین المللی در این ارتباط و با عنایت به عضویت ایران در برخی از آنها، کشورمان باید به سرعت نشانه های جغرافیایی را از طریق سیستم لیسبون به ثبت برساند و پس از آن، با عنایت به اینکه ایران عضو کنوانسیون پاریس و موافقت نامه مادرید در خصوص جلوگیری از نصب نشانه های منبع جعلی و گمراه کننده بر کالا است، نسبت به پیگیری حقوق اقدام کند. همچنین با ثبت علائم تاییدی فرش های ایران می توان از طریق موافقت نامه مادرید درباره ثبت بین الملل علائم و پروتکل آن که کشورمان عضو این دو سند است، نسبت به حمایت از فرش های دستباف ایران اقدام نمود. انعقاد قراردادهای دوجانبه با کشورهای صادرکننده و مصرف کننده فرش، راه حل دیگری است که می تواند راهگشا باشد. ولی برای اینکه جمهوری اسلامی ایران بتواند نسبت به حفظ و پیگیری حقوق خود در ارتباط با فرش دستباف اقدام لازم و موثر انجام دهد، پیوستن به سازمان تجارت جهانی و به تبع آن اجرای موافقت نامه تریپس در خصوص این مورد می تواند کارساز باشد، در این صورت با توجه به ضمانت اجراهای قوی موافقت نامه تریپس شاهد حمایت روزافزون از فرش دستباف خواهیم بود.

فرش دستباف محصولی ازرشمند است که دارای خصوصیات کاربردی منحصر بفرد و همینظور ارزش هنری زیادی است. این کالا به دلیل کاربردی بودن در معرض عوامل و شرایط گوناگونی قرار می گیرد. این شرایط شامل عوامل فیزیکی، مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی می باشد. عوامل فیزیکی مانند عواملی مانند حرارت، نور، رطوبت. عوامل مکانیکی مانند باراستاتیکی، باردینامیکی، سایش. عوامل شیمیایی شامل موادی که بطور تصادفی روی فرش ریخته می شوند در طیف وسیعی از مواد از باز، اسید، مواد پروتئینی و رنگ ها یا موادی که در کارخانه های شستشوی فرش در فرآیند کهنه شور، براق شور کردن و یا شستشوی عادی دوره ای فرش مورد استفاده قرار می گیرد. عوامل بیولوژیکی مانند میکرو ارگانیسمها مانند قارچها و کپکها و حشرات مانند بید. بررسی تاثیر این عوامل روی فرش این امکان را فراهم می کند تا بتوان بهره برداری مناسب تری از فرش دستباف داشت و با پیشگیری از امکان صدمه دیده آن و کاهش عمر فرش جلوگیری کرد. در تحقیق حاضر تاثیر هفت گروه کلی و با تقسیم شدن بعضی از عوامل به چند عامل جزیی دیگر تعداد سی و چهار عامل مختلف روی نخ های خاب، پود کلفت، پود نازک، ریشه و خود فرش در مورد سه شاخص استحکام، ازدیاد طول تا حد پارگی و سایش مورد بررسی قرار گرفته اند. این آزمون ها در روی سه نوع فرش پشمی (اردبیل)، پشمی ظریف (هریس، تبریز) و ابریشم (قم) انجام پذیرفت. دسته بندی کلی عوامل عبارت بودند از بازگشت پذیری فرش تحت باراستاتیکی و دینامیکی، تاثیر میزان رطوبت، تاثیر مواد معدنی (گچ و سیمان)، بررسی تاثیر مواد شیمیایی (قلیایی، اسیدی و احیاء کننده ها)، بررسی تاثیر مواد شوینده، بررسی تاثیر مواد ضد قارچ و کپک، تاثیر مواد ضد بید و تاثیر نور. هر یک از عوامل به طور متفاوتی روی ابریشم و پشم تاثیر می گذاردند که بدلیل جزئیات زیاد باید به متن تحقیق مراجعه شود.

قالی و قالیچه های دستبافت بسیاری با انواع سبکها در ایران وجود دارد. دستبافته های افشارهای شمال غرب هم یکی از آنها است. در این پروژه تلاش گردید تا تمامی بافته هایی که به نام افشاری و مشابه آن معروف هستند در 6 استان (آذربایجان غربی، کردستان، زنجان، همدان، قزوین و مرکزی) مورد شناسایی قرار گیرند. پس از جمع آوری منابع میدانی نمونه ها از نظر مواد اولیه، تکنیک بافت، رنگ آمیزی و مخصوصا طرح و نقش آنها مورد بررسی و شناسایی واقع شدند. و در ادامه پروژه تحلیل بر نوع دستبافته ها از لحاظ خواستگاه و مفاهیم برخی نقوش، مطالبی نگاشته شده است. ماحصل تحقیق ارائه چهار چوبی از سبک بافته های افشاری شمال غرب ایران در قالب چند استان است.

یکی از راه های بهبود و پیشرفت اقتصادی و روز افزون یک واحد تولیدی صنعتی، اندازه گیری بهره وری آن است و بر اساس اندازه گیری و تجزیه و تحلیل شاخص های بهره وری، فرصتهای بهبود تعریف می شود و چرخه بهبود را می توان انجام داد. مجتمع ها و کارگاههای متمرکز فرش دستباف در ایران از جمله واحدهای صنعتی تولیدی هستند که مساله بهره وری و راههای افزایش آن از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بر این اساس تحقیق حاضر تلاش نموده است تا با سنجش میزان بهره ورری واحدهای مورد عوامل موثر بر بهره وری آنها را شناسایی نماید، سپس بر اساس نتایج حاصل از دو مرحله قبل، راههای افزایش بهره وری این واحدها را پیشنهاد نماید. این تحقیق بر اساس هدف کاربردی و بر اساس گردآوری داده ها توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق کلیه مجتمعها و کارگاههای متمرکز قالیبافی در استانهای آذربایجان غربی و شرقی، خراسان رضوی و لرستان می باشد و در مجموع 43 کارگاه و مجتمع مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق برای تعیین میزان بهره وری مجتمع ها و کارگاههای متمرکز قالیبافی از روش شاخصی استفاده شده و برای تعیین بهره ور بودن یا نبودن آن با سطح متوسط بهره وری کل عوامل تولید کارگاههای دیگر مقایسه شده است. داده های مورد نیاز جهت سنجش بهره وری از طریق پرسشنامه جمع آوری شده است. جهت شناسایی عوامل موثر بر بهره وری کارگاههای متمرکز و مجتمعهای قالی بر اساس مدل پرکوپنکو از پرسشنامه استفاده شده است. بطوریکه یک پرسشنامه ویژه اعضای مجتمع ها و یک پرسشنامه هم مخصوص مسئولین کارگاههای طراحی شده است و با مراجعه به مجتمع ها و کارگاههای مورد مطالعه پرسشنامه ها تکمیل شده اند. لازم به ذکر است روایی و پایایی ابزار مورد آزمون قرار گرفته و تایید شده است. بر اساس نتایج حاصل از اندازه گیری میزان بهره وری هر کارگاه و عوامل موثر بر آن راههای افزایش آن ارائه، بر اساس میانگین متوسط بهره وری کل و جزء عوامل تولید در کارگاههای مورد مطالعه، نسبت حداقل ستانده به داده برای طرحهای توجیهی جهت تشکیل کارگاه و مجتمع ها در آینده مشخص و در نهایت مدل راههای ا فزایش بهره وری در مجتمع ها و کارگاههای متمرکز قالیبافی در ایران ارائه شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد در سال 84 بهره وری نیروی انسانی 64 درصد کارگاهها، بهره وری دارایی ثابت 82 درصد کارگاهها، بهره وری مواد اولیه 42 درصد کارگاهها، بهره وری انرژی 57 درصد کارگاهها و در مجموع بهره وری کل 71 درصد کارگاهها بالاتر از حد متوسط بوده است. این نسبت در سال 85 به ترتیب 48 درصد، 59 درصد، 30 درصد، 35 درصد و 48 درصد بوده است. همچنین نسبت مزبور در سال 86 به ترتیب 55 درصد، 60 درصد، 21 درصد، 42 درصد و 47 درصد بوده است. به عبارتی طی سه سال مورد بررسی بهره وری نیروی انسانی کارگاهها ابتدا کاهشی، سپس افزایشی بوده، بهره وری داراییهای ثابت کاهش یافته و در دوسال آخر ثابت بوده، بهره وری مواد اولیه و انرژی روندی کاهشی داشته و در نهایت بهره وری کل عوامل تولید هم کاهش یافته و در دوسال آخر تقریبا ثابت بوده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد در بین عوامل درونی، عوامل نرم افزاری و مدیریتی و در بین عوامل بیرونی، عوامل اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی بیشترین تاثیر را بر بهره وری مجتمع ها و کارگاههای متمرکز مورد مطالعه داشته است.

با توسعه علم و فن آوری و بهبود استانداردهای زندگی، بهبود و توسعه مقاومت در برابر شعله الیاف پشم مورد توجه محققین قرار گرفته است. استفاده از ترکیبات زیرکونیوم به علت خواص منحصربه فرد آنها برای افزایش مقاومت در برابر آتش لیف پشم، برای پوشش استانداردها توسعه یافته است. عملیات تکمیل پشم به منظور ایجاد تاخیر در شعله بر پایه رمق کشی نمک ها زیرکونیوم با بار منفی در شرایط اسیدی است که به وسیله بار مثبت پشم جذب می شوند. در این پژوهش کاربرد نمک های زیرکونیوم استات روی خامه قالی 100% پشمی به منظور ایجاد ویژگی های جدید به ویژه افزایش پایداری حرارتی بررسی شده است. به علاوه طراحی آزمایشات بر اساس روش طرح مرکب مرکزی انجام شده است. برای بررسی مقاومت در برابر شعله از آزمایش شعله عمودی و آزمون LOI استفاده شده که نشان دهنده افزایش مقاومت در برابر شعله نمونه های عمل شده با نمک های زیرکونیوم است. پس از عملیات می باشند. تصاویر میکروسکوپ الکترونی (SEM) نشان دهنده تغیرات جزئی در سطح پشم بعد از عملیات است. منحنی های TGA, DSC افزایش پایداری حرارتی نمونه های عمل شده را تایید می کنند. به منظور آنالیز سطحی، اطلاعات مولفه های رنگی و زردی سطح پارچه نیز تعیین شده که نشان دهنده ایجاد کمی زردی در برخی از نمونه ها است. در ادامه نیز برای بررسی اثر نمک های زیرکونیوم بر رنگرزی پشم، نمونه ها به وسیله روناس رنگرزی و آزمایش هایData Color ، ثبات شستشوئی و ثبات نوری بر روی نمونه ها انجام شد. بررسی نتایج نشان داد که فلز زیرکونیوم به عنوان یک دندانه همراه با افزایش مقاومت در برابر شعله می توان عمل کند. نتایج نشان دهنده ثبات شستشوئی و نوری عالی در نمونه های رنگرزی شده با روناس می باشد.

به دلیل زیبایی و ثبات رنگهای طبیعی در فرش دستباف ایران در گذشته و عدم به کارگیری این گونه رنگها در فرشهای صادراتی امروزی، تا حدی باعث رکود صادرات قالی ایران شده است بنابراین احیاء دوباره استفاده از رنگزاهای طبیعی، از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. از طرفی با توجه به داشتن پتانسیل های بسیار غنی و متنوع از رنگزاهای گوناگون در کشور، در این طرح سعی گردیده جهت بهره گیری مطلوب و اقتصادی از منابع مذکور، با هدف تامین بخشی از مواد اولیه کارگاههای رنگرزی طبیعی، گونه های مهم و شاخص رنگزاهای موجود در پنج استان بعد از جمع آوری و شناسایی، مورد رنگرزی و بررسی قرار گیرند. در زمان جمع آوری نیز در هر استان 25 نمونه رنگزای طبیعی از تعداد رنگزاهای مشخص شده استانی و نیز با توجه به پرسشنامه های اطلاعات عمومی درباره رنگزاهای نباتی موجود در هر استان که دارای منشأ جغرافیایی متفاوتی بودند، جمع آوری، سپس با پنج دندانه مختلف، مورد رنگرزی قرار گرفتند که در مجموع 625 طیف رنگ گوناگون به دست آمد. بعد از پایان رنگرزی نسبت به تعیین استاندارد و بررسی تنالیته ها اقدام شد. نتایج بررسی کلافهای رنگرزی شده نشان داده است که در مجموع دارای ثبات های خوب و خوب تا متوسط بوده و جهت رنگرزی مناسب می باشند. در یک بررسی کلی، مشخص گردید که پاره ای از رنگها در ثبات نوری خوب بوده، تعداد دیگری در ثبات مالشی، و برخی نیز در ثبات شستشویی. همچنین بعضی از رنگها دارای دو یا چند ثبات خوب می باشند. عکس این موضوع نیز وجود دارد، به طوری که تعدادی از رنگها در بعضی ثباتها مناسب نمی باشند. در یک تحلیل کلی تر می توان ثباتهای نوری کلافهای رنگرزی شده را بین خوب تا متوسط، ثباتهای سایشی را خوب و ثباتهای شستشویی را نیز خوب تا متوسط درنظر گرفت. درپایان لازم است به این نکته اشاره گردد که در رنگرزی با رنگزاهای طبیعی مورد بررسی قرار گرفته، اثر لکه گذاری برروی پشم و پنبه همراه، بسیار ناچیز بوده است. بنابراین در این دو مورد نیز دارای ثبات بسیار خوبی می باشند. در بررسی بعد اقتصادی می توان به این نکته اشاره نمود که استفاده از برخی گونه های رنگزای مورد بررسی قرار گرفته می تواند از یک سو ضمن تامین بخشی از مواد اولیه کارگاههای رنگرزی سنتی موثر بوده و از سوی دیگر برای تولیدکنندگان مواد رنگزاهای طبیعی، بافندگان و صادرکنندگان فرش دستباف و در نتیجه در ارزآوری بیشتر موثر واقع گردد.