همایش ملی خلیج فارس
سال:1392 | دوره:9 |تعداد مقالات:50

این مقاله به بررسی روند امنیت در خلیج فارس و تبیین روند الگوهای امنیتی آن در گذار تاریخ قدیم به جدید می پردازد. ویژگی های الگوهای امنیتی به کار رفته برای مدیریت امنیت و کنترل این منطقه از سوی ابرقدرت ها در هر عصری به ویژه در دوره معاصر مورد بحث این مقاله است. بررسی دلایل اهمیت خلیج فارس در تامین صلح جهانی و حضور قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در آن و ترتیبات امنیتی و نتایج برآمده از این حضور در طی مقاله ارائه می شود. بررسی الگوهای قبلی و فعلی امنیت در منطقه نشان می دهد که طرح های امنیتی موجود شکست خورده که نهایتا به رویارویی مستقیم نظامی گسترده در خلیج فارس منجر شده است. در طی چهار دهه، چند انقلاب، سه جنگ بزرگ، و چند تغییر رژیم در منطقه، رخ داده است و مهندسی یک سازه امنیتی برای خلیج فارس همچنان به عنوان یک چالش مهم باقی مانده است.در این مقاله استدلال های لازم در بررسی ضعف ها و قوت های سازه های امنیتی موجود صورت می گیرد و در فرایند بررسی ها با توجه به نیاز ها و واقعیت های موجود منطقه ای و جهانی، مدلی عملگرایانه با رویکرد منطقه گرایانه و طبعا بدون مداخله قدرت های فرامنطقه ای برای مهندسی و معماری سازه امنیتی ژئوپلیتیک خلیج فارس طرح و پیشنهاد می گردد که دارای ویژگی های کم هزینه و پرسود و مشترک المنافع برای تامین امنیت بلندمدت خلیج فارس باشد که با در نظر گرفتن ویژگی های اعراب پیرامون این آبراهه استراتژیک مهم ایرانی مورد رضایت این کشورهای منطقه، اعم از شیخ نشین های کرانه های جنوبی خلیج فارس و یا عراق قرار گیرد. این الگوی مشارکتی، بر پایه تجربیات پیشین ترتیبات امنیتی منطقه و دیگر نقاط جهان، با توجه به متغیرهای قدیمی و نوظهور با مصالح تفاهم برای تامین منافع بلندمدت منطقه ای و جهانی بنا می شود و طبعا باید بدون برانگیختگی بالایی از حساسیت های قدرت های فرامنطقه ای و با اعمال نکات مهم و حیاتی لوازم امنیت جهانی، از قابلیت پذیرش جهانی و تامین صلح بین المللی برخوردار باشد.

در این مقاله پس از بررسی روند نظامی گری در سیاست خارجی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، این سوال مطرح می شود که اصلی ترین عاملی که این روند نظامی گری و مسابقه تسلیحاتی را سبب شده است، چه می باشد. در پاسخ به این سوال ابتدا این پژوهش به بررسی فرضیه های رقیبی که توسط نظریه پردازان مختلف بیان شده، می پردازد و سپس فرضیه اصلی یعنی حفظ امنیت هستی شناسانه به عنوان اصلی ترین دلیل سیاست های نظامی گرایانه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را مورد بررسی قرار می دهد. نتیجه کلی این مقاله با تاکید بر مفهوم امنیت هستی شناسانه آن است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس با توجه به معمای امنیتی حاکم بر این منطقه، برای حفظ امنیت هویتی و نه فیزیکی خود به روتین های رقابتی از جمله مسابقات تسلیحاتی و نظامی گری متوسل می شوند. در راستای اثبات فرضیه اصلی، این پژوهش به لحاظ روش شناسی نوعی رابطه تکوینی و قوام بخش میان دو متغیر اصلی و وابسته را در نظر گرفته و به لحاظ روشی نیز از یک روش استنادی و گردآوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای و مجازی استفاده می کند.

شهاب الدین عبدالله خوافی مشهور به حافظ ابرو از جمله مورخان و جغرافی نویسان پرکار دوره تیموری است که آثار متعددی از وی به جا مانده است از جمله مجموعه سه جلدی جغرافیای حافظ ابرو که بخشی از نوشته های وی حاصل مشاهدات خود اوست که در سفرهای مختلف همراه امیر تیمور بوده است به این خاطر اطلاعات منحصر به فردی در این کتاب وجود دارد که در منابع تاریخی و جغرافیایی دیگر به چشم نمی خورد وی همچنین از بسیاری از منابع نوشته شده قبل از دوره خود استفاده کرده است که برخی از این کتاب ها به دست ما نرسیده است در این کتاب اطلاعات جامعی در خصوص بحر فارس (خلیج فارس) آمده است این کتاب را می توان آخرین و محکم ترین سند جغرافیایی پیش از ورود پرتغالی ها و اروپاییان به خلیج فارس دانست اطلاعاتی که وی در خصوص نام دریای پارس و محدوده جغرافیایی آن می دهد در کمتر کتابی با این دقت ثبت شده است وی تمامی روستاها، شهرها، کوه ها و رودهایی را که به دریای پارس می ریزد را در دور تا دور خلیج فارس مشخص کرده و دقیقا به نام خلیج فارس اشاره دارد مسلم است که اطلاعات این کتاب در خصوص خلیج فارس مانند صدها کتاب تاریخ و جغرافیای دیگر سند محکمی بر اثبات نام تاریخی بحر فارس و دریای پارس و محدوده جغرافیایی این دریا می باشد.

برای حوزه آبی خلیج فارس که از نظر اقتصادی، سیاسی و نظامی یکی از مهمترین توده های آبی جهان به شمار می رود، شناخت بهتر و دقیق تر پارامترهای فیزیکی آب دریا نظیر دما، شوری، چگالی و سرعت صوت حائز اهمیت می باشد. برای شناخت و توصیف هرچه بهتر فرآیندهای محیط و سپس پیش بینی رفتار آن در مکان و زمان و موقعیت های فاقد مشاهده نیازمند در اختیار داشتن یک الگو و مدل از آن فرآیند هستیم. در این مطالعه از داده های سی تی دی(CTD)  گشت دریایی سال 1992 در خلیج فارس که در یکصد ایستگاه اندازه گیری به دست آمده است، استفاده شده است. مدل به کار رفته مدل کریجینگ معمولی می باشد. نتایج نشان می دهد که بیشترین شوری با مقدار 43.5 psu در فصل سرد اتفاق می افتد در حالی که بیشترین دمای آب با مقدار 28.7 °c در فصل گرم رخ می دهد. با حرکت از تنگه هرمز به سمت شمال غرب خلیج دما کاهش می یابد و بیشترین شوری در مناطق کم عمق جنوبی می باشد.

برای تعیین نقش عناصر اقلیمی در جذب گردشگر شاخص های متعددی وجود دارد, که جدیدترین آنها بهره گیری از نظر مردم بومی و ساکنان محلی در رابطه با ارتباط عناصر جوی و گردشگری است. شاخص CIT در سال 2008 بعنوان یک شاخص اقلیم- گردشگری برای محیط های با ویژگی "آفتابی، ساحلی و شنی" ارائه شد که بر نظر گردشگران تاکید داشت. متغیرهایی که در این شاخص مورد سنجش قرار گرفته می شوند شامل جنبه های 1) حرارتی، 2) زیباشناختی و 3) فیزیکی است. شاخص اقلیم- گردشگری CIT برای مطالعه اثر اقلیم بر گردشگران در سواحل خلیج فارس، با طرح پرسشنامه و ماتریس گونه شناسی شاخص با توجه به نظر گردشگران طراحی شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که این شاخص با اعمال نظر گردشگران، نسبت به سایر شاخص ها برای ارزیابی شرایط اقلیم- گردشگری، مناسب تر است. همچنین بررسی شاخص برای بندر دیلم نشان می دهد که ماه می به دلیل وضعیت مناسب حرارتی، پوشش ابر کمتر از 40 درصد، مناسب ترین ماهها برای حضور گردشگران در این شهر است. گرچه سرعت بالای باد در این منطقه به عنوان یک عامل محدودکننده برای حضور گردشگران محسوب می شود.

با پایان جنگ سرد، همگرایی منطقه ای برای تامین نیازها و اهداف گروه ها و مناطق مختلف جغرافیایی به یکی از مشخصه های اصلی سیاست و اقتصاد جهانی، در کنار جهانی شدن تبدیل شد. در عرصه عمل، شمار قابل توجهی از سازمان های اقتصادی منطقه ای شکل گرفتند. در این دوره، قدرت اقتصادی به عنصر مهم تشکیل دهنده قدرت سیاسی و حتی نظا می در عرصه بین المللی تبدیل شده و کشورها از طریق دیپلماسی اقتصادی در تلاش برای بهره گیری از فرصت ها و امکانات اقتصادی در صحنه بین المللی برای کسب نفوذ سیاسی، امنیت ملی و منطقه ای و در نهایت منافع مجموعه می باشند. به رغم تجارب به نسبت موفق همگرایی منطقه ای در اغلب مناطق جهان ازجمله اروپا و آسیای جنوب شرقی و حتی افریقا؛ خاورمیانه و زیر مجموعه خلیج فارس به عنوان یک استثناء در این خصوص محسوب می شود و این موضوع که امنیت منطقه ای از بطن همکاری های اقتصادی، فنی، تجاری و رابطه فرهنگی و دینی سر بر می آورد و جغرافیای منطقه نیز ایجاب می کند که امنیت منطقه ای به صورت دسته جمعی باشد، در خلیج فارس تحقق نیافته است. این در حالی است که خلیج فارس یکی از مهمترین مناطق ژئوپولیتیکی و ژئواستراتژیک و یکی از غنی ترین مناطق جهان از نظر وجود ذخایر انرژی است که بعد بین المللی به خود گرفته است به طوری که هر نوع تحول در عرصه های سیاسی منطقه ای و بین المللی به نحوی بر امنیت این منطقه تاثیرگذار است. اگر چه بعضی کشورهای منطقه متناسب با نوع تحولات، الگوهای امنیتی را برای آن به کار بسته و پیشنهاد داده اند اما تاکنون به دلیل وارداتی بودن الگوها موفق نبوده است این تحقیق درصدد است با روش تحلیلی و تفسیری و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی دلایل عدم شکل گیری یک سازه منطقه ای بپردازد و در پایان به فرصت های از دست رفته، اشاره و به ارائه راهکارهایی برای تشکیل این سازه فراگیر در منطقه خلیج فارس بپردازد.

از منظر رئالیستی نظام بین المللی نظامی با گوهر آنارشیک و تلاش برای دستیابی به منافع ملی در مقابل سایر بازیگران است. از این رو هر بازیگر به تناسب میزان قدرت و منزلت استراتژیک منطقه ای و بین المللی، درصدد مدیریت پویش های جهانی است. نافذترین کشورهای آنهایی هستند که در فرآیند تغییر و تحولات جهانی و منطقه ای تعیین کننده تر ظاهر شوند. ویژگی های کنونی خاورمیانه نیز کشورهای قدرتمند را بر آن داشته تا با قرار دادن مسائل خاورمیانه در کانون توجه و مرکز ثقل سیاست های منطقه ای و بین المللی به فکر تامین منافع پایدار خود با حداکثر سودمندی برآیند. مقاله حاضر می کوشد به این پرسش پاسخ دهد اهداف کشورهای فرامنطقه ای نظیر ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا در تحولات منطقه چیست؟ فرضیه پژوهش این است که، رویکرد اقتصادی (امنیت انرژی) مهمترین وجه مشترکی است که موجب اهمیت خاورمیانه برای قدرت های فرامنطقه ای شده است. سیاست های غرب و در راس آنها امریکا در منطقه خاورمیانه و همچنین خلیج فارس به واسطه وجود منابع غنی انرژی و مهم تر از آنها ویژگی های بارز ژئوپلتیک این منطقه، ایران را به عنوان کشوری با موقعیت استراتژیک منحصر به فرد در شرایطی استثنایی قرار داده است. برخورداری از پتانسیل های یک قدرت منطقه ای و همچنین سیاست ها و گرایش های ضد امریکایی، ایران را به مانعی برای اعمال سیاست های یک جانبه امریکا در منطقه مبدل کرده است.

پیش درآمداگر درتاریخ سده های گذشته خلیج فارس، هرمز را نگین این پهنه آبی می خواندند، امروزه با عطف توجه به پتانسیل های گردشگری خلیج فارس واز قوه به فعل درآوردن آنها، کیش چنین عنوان و جایگاهی را یافته است. توسعه گردشگری درجزیره کیش به ویژه پس ازانقلاب و دوران موسوم به سازندگی- بر بستر برخی امکانات و جاذبه های محدود پیش ازانقلاب- علاوه برایجاد منطقه ای نمونه و بی بدیل در گردشگری کشور و جذب گردشگرانی از ایران و خارج از ایران، تا حدود قابل توجهی به کاهش خروج بی رویه مسافر و ارز از کشور و افزایش اعتبار و جاذبه های گردشگری ایران انجامید.این پدیده از دیگر سو با تشدید این توسعه و تراکم فزاینده مستحدثات در کیش، تدریجا به ایجاد و تشدید عارضه هایی چون "باراضافی"، معضلات زیست محیطی در جزیره و سواحل آن، مشکلات ترافیکی، آلودگی های صوتی و بصری و دیگر عوارض جانبی که تاکنون فقدان آنها در این جزیره، مهمترین جاذبه آن بوده است، موقعیت و جایگاه ممتاز گردشگری کیش را به خطر می افکند. افزون بر این، توجه تقریبا انحصاری به کیش و توسعه آن و عدم توجه موازی به دیگر جزایر خلیج فارس، نوعی اقتصاد و توسعه در جزایر ایرانی خلیج فارس به وجود آورده است که می توان از آن به " اقتصاد جزیره ای" و "توسعه ناموزون" یاد کرد. این درحالی است که وجود ده ها جزیره دیگر ایرانی در سراسر خلیج فارس از مدخل آن در تنگه هرمز تا منتهی الیه شمال غربی این آبراهه، از زمینه های گسترده توسعه کمی و کیفی در ابعاد و وجوه گوناگون برخوردارند که عدم توجه کافی به آنها علاوه بر ایجاد بار اضافی موصوف بر کیش و غفلت از فرصت های متعدد و متنوع گردشگری جزیره ای در جنوب ایران، عوارض اجتماعی، سیاسی و امنیتی دیگری را ایجاد خواهد کرد و از توسعه جامع و فراگیر خلیج فارس خواهد کاست و جایگاه ژئوپولیتیکی آن را فرو خواهد کاست.توجه به جزایری که درادامه مختصرا از ویژگی ها، جایگاه، جاذبه ها و توانمندی های آنها سخن خواهیم گفت، موقعیت ها و مزایای نسبی ذیل را فراهم خواهد ساخت.

مفهوم قدرت، به ویژه قدرت نرم در ادبیات علوم سیاسی و رابط بین الملل از مباحث کلیدی و پیچده ایی می باشد که سایر مفاهیم از قبیل دولت، حکومت، مشارکت سیاسی، تمامیت ارضی، روابط داخلی و خارجی دولت ها را در شرایط جدید جهانی تحت تاثیر خود قرار داده است. تحول قدرت نرم در فرآیند و ساختار هندسه قدرت جهانی و نقش کنشگران و کارگزاران در چگونگی استفاده از قدرت نرم در راستای تامین منافع ملی و اهداف فراملی از اهمیت فراوانی برخوردار است. در این میان، ج.ا.ایران با توجه به اینکه در فرآیند پیروزی انقلاب اسلامی نیز با قدرت نرم فرهنگی تولد یافت، تاثیرگذار بر هندسه قدرت جهانی می باشد. ابعاد قدرت منطقه ایی و فرامنطقه ایی ج.ا. ایران امروزه مورد ملاحظه و تامل تحلیل گران و سیاست مداران جهانی و منطقه می باشد. این مقاله با این هدف طراحی شده است که ضمن ارایه تصویری از تحول هندسه قدرت جهانی و جایگاه قدرت نرم ایران، چالش های قدرت نرم ایران در منطقه خاورمیانه را با عربستان در رابطه با فلسیطن به بحث گذارد.در راستای هدف فوق، این پژوهش در چهار قسمت به شرح ذیل به نگارش در آمده است: 1- نگاهی به مفهوم تحول قدرت جهانی در سیاست بین الملل، 2- رابطه قدرت نرم، سازه انگاری و تحول قدرت جهانی، 3- انقلاب اسلامی، سازه انگاری و قدرت نرم ایران، 4- چالش های قدرت ایران با عربستان در موضوع فلسطین

خلیج فارس به دلایل گوناگون همواره در کانون توجهات بین المللی بوده است. از جمله دلایلی که بر ویژگی های این منطقه دریایی افزوده است محیط زیست آن است. ضرورت توجه جدی به حفاظت از محیط زیست خلیج فارس امروزه بر هیچ کس پوشیده نیست. با این وصف، حفاظت بدون آگاهی و دانش کافی و متقن نسبت به وضعیت زیست محیطی این منطقه دریایی امری بیهوده است. بنابراین، تحقیقات علمی دریایی در خلیج فارس و به طور کلی در هر محیط آبی، مقتضای ذات و مقدمه حفاظت از محیط زیست آن منطقه قلمداد می گردد. هرچند، این تحقیقات در عرصه دریاها و اقیانوس ها باید در چارچوب یک سلسله مقررات و موازین بین المللی موجود در عرصه حقوق بین الملل صورت پذیرد که لاجرم حقوق و التزاماتی را برای تمامی دولت ها و سازمان های بین المللی در این زمینه در پی دارد. عمده این موازین و مقررات در کنوانسیون 1982 ملل متحد برای حقوق دریاها مقرر شده است. آگاهی از این موازین و مقررات، و حقوق و التزامات دولت های حاشیه خلیج فارس و نیز دولت های خارجی در زمینه تحقیقات علمی دریایی، افزون بر رویه و عملکرد این دولت ها در خصوص خلیج فارس و میزان پایبندی و کیفیت سازگاری این سلسله عملکردها با موازین حقوق بین الملل دریا و حقوق بین الملل محیط زیست، به ویژه کنوانسیون 1982 ملل متحد حقوق دریاها، اهداف اصلی نگارش این نوشتار را تشکیل می دهند.

سازمان پیمان امنیت شمالی در دوره نظام دو قطبی و در چارچوب معادلات برآمده از رویارویی دو ابرقدرت، اتحاد شوروی و ایالات متحده امریکا، برای مقابله با تهدید کمونیسم و مهار گسترش طلبی آن شکل گرفت. بر خلاف انتظار نابودی آن در پاسخ به نابودی سازمان پیمان ورشو، در پی تجزیه اتحاد شوروی، این سازمان نه تنها از میان نرفت، بلکه در شرایط گسترش روزافزون منازعه های قومی و نژادی در اروپا و در غرب آسیا، زمینه برای تقویت و نیز گسترش آن به سوی شرق و دگرگونی فزاینده در آن فراهم شد. سازمان ناتو به زودی از مرکز و شرق اروپا و حوزه جمهوری های پیشین اتحاد شوروی، راه خود را به سوی افغانستان نیز گشود. تامین امنیت در جهان پس از یازده سپتامبر راه را برای تجدید ساختار و دگرگون سازی ماموریت و کارکردهای این نهاد گشود. این روند با تلاش برای ورود به یکی از مهم ترین مناطق استراتژیک جهان، خلیج فارس دنبال شده است.خلیج فارس و منابع عظیم انرژی آن در دهه های اخیر به یکی از کانون های رقابت قدرت های منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. موضوع امنیت در این منطقه و پیرامون آن اینک با مفهوم امنیت انرژی پیوندی تنگاتنگ پیدا کرده است. چالش های امنیتی در خلیج فارس کشورهای غربی، به ویژه امریکا را برای تامین منافع خود به تکاپویی همه جانبه کشانده است. در نشست رهبران این سازمان در استانبول، موضوع گسترش همکاری با متحدین امریکا و اروپا در خلیج فارس با ناتو در دستور کار این سازمان قرار گرفت. پرسش اصلی این مقاله "چیستی زمینه ها و پیامدهای حضور سازمان ناتو در خلیج فارس است". این موضوع به ویژه برای ج.ا. ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نویسنده با استفاده از روش تبیینی بررسی خود را درپی پاسخ به پرسش مورد اشاره انجام خواهد داد.

منطقه خلیج فارس در مقام بزرگ ترین انبار انرژی جهان، به عنوان یکی از مراکز مهم رقابت جهانی در عرصه اقتصاد به شمار می آید. در اختیار داشتن این منابع و مواد خام، یکی از عناصر قدرت برای کشورهای حوزه خلیج فارس است؛ اما اینکه این عنصر تا چه میزان می تواند بر وضع اقتصادی کشورها اثر بگذارد، به شیوه بهره گیری آنها از این ثروت بستگی پیدا می کند. تلقی نمودن این منابع به عنوان کالای مصرفی نتیجه ای جز محصور کردن اقتصاد این کشورها در حلقه اقتصاد تک محوری نخواهد داشت. از سوی دیگر کشف منابع فسیلی نامتعارف، تهدیدی قوی برای منابع فسیلی خاورمیانه محسوب می شود. آنچه می تواند در چنین شرایطی ناجی این کشورها باشد بهره گیری از منابع موجود برای تولید سرمایه های تازه و نگرش کالای سرمایه ای به آن است. در این نوشتار ساختار اقتصادی کشورهای حوزه خلیج فارس و پیامدهای مثبت و منفی ناشی از آنها مورد بررسی قرار می گیرد.

خلیج فارس واژه ای است که برای ملت ایران، در وجوه مختلف تاریخی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ارزشمند بوده و با تعلقات میهنی ما پیوندی ناگسستنی دارد. می باشد انجام مطالعات بین رشته ای پیرامون مسائل گوناگون آن، امروز بیش از هر زمان دیگری ضرورت پیدا کرده است. این واژه با هویت ملی ما گره خورده و شناخت ابعاد گوناگون آن در زنده نگاه داشتن احساس وحدت و یگانگی سرزمین و تقویت روح ملی نقش به سزایی دارد. هویت ملی از عوامل اصلی پایداری نظام های سیاسی و اجتماعی است و لزوم حفظ و تقویت این هویت و عناصر آن ضرورتی غیرقابل انکار می باشد. گذشته تاریخی، زبان مادری، باورها و سنت ها، مفاخر ملی، هنر و ادبیات موروثی، بناها، مکان ها و آثار هنری، هویت جامعه را تشکیل می دهند. مقاله حاضر درصدد بررسی نقش خلیج فارس در گرایش به هویت ملی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی در سال 1390 می باشد. روش پژوهش، پیمایش و تکنیک گردآوری داده ها، پرسشنامه می باشد. با استفاده از روش نمونه گیری مطبق، تعداد 180 نفر از دانشجویان، مورد مطالعه قرار گرفتند. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spss صورت گرفته است.

تعیین سرعت صوت فرآیندی تجربی است که بر اساس پارامترهای اصلی آب دریا در نواحی مختلف صورت می گیرد. این کمیت اغلب با استفاده از معادلات عمومی برای مناطق مختلف مورد محاسبه قرار می گیرد. در این مطالعه از داده های CTD گشت دریایی سال 1992 در خلیج فارس که در یکصد ایستگاه اندازه گیری به دست آمده است، استفاده شده است. با استفاده از فرمول وانگ- زو و برنامه نویسی سرعت صوت محاسبه شده است. نتایج به دست آمده کاهش محسوس سرعت صوت در تمامی لایه ها از تنگه هرمز تا شمال غرب خلیج فارس را در فصل سرد و همچنین کمترین تغییرات سرعت صوت را به علت لایه بندی در فصل گرم در مناطق عمیق خلیج فارس نشان می دهد. نتایج آنالیز آماری نشان داده است که تاثیر پارامتر دما در اکثر مناطق بیشتر از شوری است و بیشترین هم بستگی دما با سرعت صوت در عمق میانگین و فصل گرم اتفاق می افتد.

مطابق سند چشم انداز 1404، جمهوری اسلامی ایران تعامل سازنده و موثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار داده است که الهام بخش بودن در جهان اسلام، گسترش همکاری های دوجانبه، منطقه ای و بین المللی، پرهیز از تشنج در روابط با سایر کشورها و... به عنوان معیارهای اساسی آن معرفی شده است. بر این اساس، شناخت فرصت ها و تهدیدات فراروی ایران در صحنه بین المللی و منطقه ای و اتخاذ سیاست خارجی مناسب و متناسب با تحولات داخلی و خارجی از مهم ترین مولفه های رسیدن به این جایگاه تلقی می گردد.با توجه به تحولات اخیر خاورمیانه و تاثیر مستقیم آن بر کشورهای حوزه خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران و همچنین دگرگونی نظم حاکم بر این منطقه حساس که تغییرات تاثیرگذار و مهمی را در الگوهای حاکم بر سیاست خارجی کشورهای منطقه ایجاد کرده است، جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به هدف متخذه باید راهبردها و برنامه های جدیدی مبتنی بر نظم جدید (یا دوران گذار فعلی برای رسیدن به نظم جدید) را در سرلوحه سیاست خارجی خود قرار دهد. این امر انعطاف پذیری در تصمیم سازی و تصمیم گیری، شناخت دقیق فرصت ها و آسیب های ناشی از تحولات اخیر و برنامه ریزی مناسب و همه جانبه و هماهنگ در سیاست خارجی را می طلبد. پاسخ به این سوال که راهبردها و سیاست های مطلوب و موثر برای رسیدن به هدف ذکر شده در سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در پرتو تحولات اخیر منطقه ای چیست؟ موضوع اصلی مقاله حاضر می باشد.

منطقه خلیج فارس به علت دارا بودن یکی از اصلی ترین منابع انرژی جهان منطقه ای استراتژیک و سیاسی در دنیاست که نقش ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی حساسی در ایجاد امنیت جهانی ایفا کرده و در سه دهه گذشته با بسیاری از چالش های امنیتی، برخوردهای سیاسی و جنگ ها روبرو بوده است.پویایی سیاست های جدید در منطقه خلیج فارس حاصل منافع ملی و امنیتی امریکا و نتیجه عملی و کاربردی جبر جغرافیایی است که پیوسته دارای نتایج سیاسی مخرب و جنگ افروزانه در منطقه بوده است. از سوی دیگر تفکر مدیریت نوین جهانی و منطقه ای که از سوی برخی کشورهای مستقل مطرح می گردد امنیت را پدیده ای مشترک و غیرقابل تبعیض پنداشته که دیگر نیازی به پرچم دار امنیت جهانی نداشته و اختیار و اراده را در برقراری صلح و امنیت از آن کشورهای منطقه می داند.بدون شک هر گونه ناامنی در حوزه خلیج فارس علاوه بر تاثیر گسترده درون حوزه ای سبب لرزان شدن استراتژی های جهانی می گردد. در چنین شرایطی کشورهای مالک جغرافیای سیاسی خلیج فارس برای تحقق امنیت پایدار منطقه در یک همکاری منطقه ای و تقویت بسترهای همگرایی فکری و عملی خواهند توانست بر جبر فرامنطقه ای فایق آمده و اختیار عمل را در دست گیرند.این تحقیق دلایل استراتژیک و راهکارهای سیاسی، دیپلماتیک و نظامی تطابق دهنده منطقه و علایق امریکا در خلیج فارس را عنوان داشته و واکنش های مناسب در امنیت و ثبات منطقه ای را پیشنهاد می نماید.

منطقه آسیای مرکزی محصور در خشکی بوده و برای مبادلات تجاری و بویژه صادرات محصولات خود نیازمند دسترسی به آب های آزاد می باشد. در بین کشورهای واقع در منطقه آسیای مرکزی دو کشور ترکمنستان و قزاقستان دارای منابع نفت و گاز بوده و سایر کشورها نیز با توجه به پیشینه تاریخی و اقتصادی خود صادر کننده مواد خام از قبیل پنبه و کتان می باشند در نتیجه این کشورها برای صدور محصولات خود نیازمند دسترسی به آب های آزاد می باشند.جمهوری اسلامی ایران با توجه به داشتن خطوط ریلی و شبکه جاده ای و نیز دارا بودن خطوط گسترده انتقال نفت در سرتاسر کشور یکی از بهترین گزینه ها جهت صدور محصولات این کشورها از طریق خلیج فارس به سایر نقاط جهان می باشد. از آنجائیکه سیاست همواره عامل تعیین کننده نتیجه بسیاری از مسائل در این منطقه بوده است، نباید این واقعیت را نادیده گرفت که در اوضاع و احوال موجود، عوامل اقتصادی نیز بطور مساوی نقش مهمی در نتیجه رقابت میان کشورهای منطقه جهت کسب حداکثر منافع ایفا خواهد کرد. در این مقاله سعی خواهد شد که توجه خواننده به این واقعیت جلب شود که ایران منطقی ترین و اقتصادی ترین مسیر، برای صادرات نفت و گاز و همچنین تولیدات کشاورزی و صنعتی از منطقه خزر به سوی بازارهای هدف می باشد. از سوی دیگر خصومت سیاسی امریکا نسبت به ایران، اقتصادی ترین مسیر صادرات نفت و گاز از قزاقستان و ترکمنستان را مسدود کرده است. این موضوع، کشورهای مذکور را از حداکثر بهره وری از درآمد نفت و گاز و سایر تولیدات خود محروم خواهد کرد.

اهمیت گردشگری در ایجاد آثار مثبت فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و به ویژه اقتصادی در جهان امروز به طور روزافزون افزایش یافته و در تمامی کشورها این فعالیت به عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد اشتغال، کاهش نرخ بیکاری، افزایش درآمد ارزی و بهبود تراز پرداخت ها مورد توجه است. حتی در برخی کشورها به ویژه کشورهای اروپایی، جهانگردی به عنوان یکی از مهمترین راهبردهای توسعه محسوب می شود. پیش بینی نرخ رشد گردشگری در جهان معادل 4.1 درصد طی سال های آتی نشان دهنده اهمیت این فعالیت در اقتصاد جهانی است.کشورهای حوزه خلیج فارس، به خصوص ایران، که وابستگی زیادی به نفت دارند و از تغییر قیمت آن به شدت آسیب می بینند، می توانند گردشگری را برای تنوع بخشی به اقتصاد به عنوان شکل مطلوبی از دگرگون سازی برگزینند. کما اینکه کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس در چند سال اخیر گام های مهمی در این راستا برداشته اند. اما آنچه آینده این سرمایه گذاری های عظیم را با چالش مواجه ساخته است، وجود آلودگی های شدید در منطقه خلیج فارس می باشد که با توجه به برخی آمار و ارقام، این منطقه دریایی را به عنوان یکی از شکننده ترین و آلوده ترین مناطق دریایی جهان شناخته اند.از این رو هدف پژوهش حاضر، ارائه یک رویکرد جدید با محوریت محیط زیست، جهت همگرایی کشورهای منطقه خلیج فارس می باشد. با توجه به آلودگی های فزاینده در خلیج فارس از یک سو و رویکردهای جدید گردشگری و شهرنشینی گسترده و حضور شهرهای جهانی در این پهنه جغرافیایی از دیگر سو، به نظر می رسد، همکاری مشترک در حوزه محیط زیست (با توجه به اینکه منافع همه کشورها با آن گره خورده است)، می تواند فارق از رویکردهای نژادی- مذهبی و سایر عوامل اختلاف ساز، علاوه بر اینکه زمینه ای مساعد برای همکاری بین این کشورها فراهم آورد و به عرصه های دیگر جهت همکاری بیشتر، تسری پیدا کند؛ قابلیت ایجاد توسعه پایدار و در نتیجه خلق محیط زیست فاقد از آلودگی را به ارمغان بیاورد. روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و جهت گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و جستجو در پایگاه های اینترنتی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد، بر خلاف تلاش های اساسی در بخش توسعه صنعت شهرنشینی و توریسم در خلیج فارس، تلاش های زیست محیطی در این عرصه دریایی از چشم انداز مطلوبی برخوردار نبوده و نه تنها آینده صنعت توریسم در این منطقه را تهدید می کند، حتی می تواند موجب بروز تنش بین دولت های مشترک المنافع در این حوزه دریایی شود.

ایران هراسی پروژه ای است راهبردی که بر اساس آن ایران به عنوان تهدیدی بزرگ در منطقه و همچنین تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی مطرح است. این پروژه که از جانب آمریکا و رژیم صهیونیسم بین الملل پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران طراحی شده، سعی دارد در منطقه خلیج فارس با معرفی کردن ایران به عنوان عامل ناامنی و ایجاد ترس در بین کشورهای عربی این حوزه، حضور و سلطه غرب به خصوص آمریکا را در این منطقه تداوم بخشیده و منافع آن ها را تامین نماید. در این میان با توجه به اهمیت موقعیت ژئوپولیتیکی و ژئواستراتژیکی خلیج فارس و به تبع آن اهمیت موضوع امنیت در آن، مقاله حاضر پس از بیان اهمیت و ویژگی های خلیج فارس و دیدگاه ایران نسبت به امنیت این منطقه، درصدد بررسی تاثیر ایران هراسی بر روابط ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و امنیت این منطقه است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که با توجه به اینکه الگوی امنیت مورد حمایت ایران الگوی امنیت درون زا و مبتنی بر همکاری و اعتمادسازی بین کشورهای منطقه بدون دخالت و حضور کشورهای بیگانه است، ایران هراسی مانع از ایجاد این همکاری و اعتماد بین کشورهای منطقه می شود و در نهایت امنیت پایدار و دسته جمعی را به خطر می اندازد؛ که در این مقاله سعی می شود به بررسی علل و عوامل این پروژه و راهکار مبارزه با آن پرداخته شود.

آشنایی با زبان، ادبیات و گویش های مناطق مختلف ایران و شناخت دقیق خاستگاه، پیشینه، تحولات و وضعیت کنونی آنها، یکی از اصلی ترین و مهمترین ابزارها و شیوه های حفظ همبستگی ملی و اسلامی و گسترش علائق و استعدادهای ایرانیان است. در این خصوص صاحبنظران و استادان فرهیخته زبان و ادبیات، تاکنون پژوهش های فراوانی انجام داده اند. این مقاله نیز کوشیده است زبان، ادبیات و گویش های ساکنان سه استان ساحلی خلیج فارس شامل استان های خوزستان، بوشهر و هرمزگان را بررسی کند.بدین منظور، ابتدا برخی تعاریف از واژه های زبان، ادبیات، گویش و فرهنگ عامه (فولکلور) ذکر شده اند. سپس این مقاله به بررسی زبان یا زبان ها، ادبیات عامه و ادبیات رسمی شامل ادبیات کلاسیک و معاصر، معرفی نویسندگان و شعرای برجسته قدیمی و معاصر این استان ها و نواحی ساحلی خلیج فارس و نیز گویش های رایج در این مناطق پرداخته است. همچنین نمونه هایی هرچند اندک از واژه ها، ادبیات و گویش های رایج در مناطق مذکور را به صورت مختصر و در مقایسه با زبان معیار بررسی و تحلیل کرده و ریشه و علل ورود و وفور نسبی برخی لغات بیگانه در زبان و گویش های این مناطق را مورد بررسی قرار داده است.امید آن است که این کوشش، در حفظ و گسترش زبان، فرهنگ و ادب این مناطق و صیانت نسل کنونی و نسل های آینده این استان ها و تمامی مناطق ایران از هجوم فرهنگ بیگانه، موثر واقع شود و تفاوت زبان ها و گویش ها، چنانکه خدای علیم در قرآن کریم فرموده و خواسته است، به جای آنکه موجب و موجد تفاخرها و تعصبات زبانی و قومی و سرزمینی شود، به شناخت متقابل و بیشتر صاحبان زبان ها و گویش های متفاوت ایرانی منجر گردد.

جزیره قشم شامل چهار جزیره است: جزیره هرمز، هنگام، لارک و تنب بزرگ و کوچک. جزیره هرمز در جنوب شرقی بندرعباس واقع شده است. آبادی امروز روی خرابه های شهر قدیمی هرمز بنا شده است که اکنون آثار بسیار کمی از آن باقی مانده است. ارگ محکمی داشته و از بناهای پرتغالی ها و محل ذخایر و مال التجاره های آن ها بوده است. در حال حاضر جزیره هرمز از نظر تجاری و نظامی بسیار مهم است. مردم این جزیره مانند سایر جزایر خلیج فارس ویژگی های فرهنگی و زبانی اصیل ایرانی دارند. لارستان نیز از سرزمین های باستانی ایران در کنار خلیج فارس است. قدمتش به ورود آریایی ها به فلات ایران می رسد. لار، شهری است که در مسیر شیراز و هرمز قرار داشته است.در این مقاله، تاریخ مختصر این مناطق و زبانزدها (ضرب المثل های رایج) در این دو منطقه با توجه به گویش جنوب ایران (جزیره هرمز) و گویش لاری، مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه این که خلیج فارس و دریای عمان از دوران هخامنشیان "دریای پارسه" نامیده می شده و مدارک آن نیز موجود است، در طول تاریخ هویت خود را حفظ کرده است و گویش رایج در جزایر و مناطق کنار آن حاکی از همین حقیقت است.

هدف از این تحقیق ارائه چارچوبی روشن و دقیق برای بررسی روانشناختی و ایدئولوژیکی دیدگاه روایی چوبک در یکی از داستان های کوتاهش به نام «قفس» است. به عبارت دیگر در این نوشته بر آن هستیم که بدانیم خواننده آثار چوبک، چه راه هایی برای فهم موضع راوی در لحظات پردازش داستان هایش در اختیار دارد. در این راستا از نقد زبانشناختی یا به بیانی از زبانشناسی انتقادی استفاده کرده ایم که نمونه هایی از آن در آثار هلیدی (1985)، سیمپسون (1993)، فالر (1977 و 1996)، تولان (2001) و دیگران دیده می شود. در نقد زبانشناختی تاکید منتقد بر زبان اثر ادبی یا به عبارتی نحوه تجلی زبانی حوادث، راوی و شخصیت هاست و از هر پیشداوری غیرزبانی مبتنی بر شم و برداشت فردی پرهیز می شود. در اینجا ابتدا چارچوب کار مشتمل بر دیدگاه های زمانی، مکانی و روانشناختی راوی به صورتی جامع ارائه شده و پس از آن با تلفیق این دیدگاه ها سعی در توصیف دیدگاه چوبک و همچنین روشن کردن ایدئولوژی پنهان در اثر او نموده ایم. نتایج این تحقیق نشان می دهد که چوبک در عین دقیق، جزئی نگر و عینی بودن در داستان، در واقع نویسنده ای درون نگر و هم داستان با شخصیت هاست. همچنین از نظر ایدئولوژیکی راوی با استفاده از تکنیک های ماهرانه زبانی، تصویری زنده و در عین حال انتقادی از جامعه انسانی و روابط حاکم بر انسان ها خلق کرده است.

مساله نفت در نیمه دوم قرن نوزدهم آغاز می شود و درآغاز قرن بیستم بواسطه انگلیس دامنگیر جامعه ایران می شود. قرارداد نفت دارسی در سال 1319ق/ 1901 م بین ایران و انگلیس شروعی بر مناسبات نفتی نابرابر بدون توجه به جایگاه واقعی و حقوق ملت ایران می شود.با وجود اهمیت بارز نفت ایران بویژه طی جنگ های جهانی، قرارداد نفتی 1312 ش/ 1933 م نیز بعد از قرارداد دارسی نتوانست خواسته ایران را در تحصیل حقوق از دست رفته خود عملی کند. وضعیت اسفبار زندگی کارگران مناطق جنوب و شرایط نامساعد زندگی اجتماعی مردم این مناطق گویای این مساله است. بنابراین در فاصله سال های 1330-1320ش. شاهد حرکات و اقداماتی از سوی کارکنان شرکت نفت ایران و انگلیس در مناطق جنوبی ایران به منظور احقاق حقوق از دست رفته می باشیم.این مقاله بر آن است با تکیه بر منابع و مدارک دوره مورد بحث به بررسی نقش اعتصابات کارکنان در خصوص دستیابی به حقوق حداقلی کارکنان بومی شرکت نفت ایران و انگلیس به صورت برابر با سایر کارکنان غیربومی آن شرکت در مناسبات نفتی بین ایران و انگلستان که سرانجام به ملی شدن صنعت نفت ایران منجر گردید، بپردازد.روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و به صورت کتابخانه ای با استفاده از اسناد و منابع می باشد.

بهار عربی موضوع مشارکت حکومت و مردم در فرایند تصمیم گیری در سراسر کشورهای جهان عرب را به ارمغان آورد. کشورهای خلیج فارس، مخصوصا بحرین و یمن نیز شاهد تظاهرات بزرگ بود. یمن تا به حال یک تغییر اساسی در حکومت انجام داده در حالی که آل خلیفه در بحرین با کمک های خارجی از این طوفان جان سالم به در برده است. و کشورهای دیگر در این منطقه بدون تغییر و تحول باقی مانده اند. عربستان سعودی، عمان و همچنین کویت تا به حال برای مقابله با هر تظاهرات و یا مخالفت پر سر و صدا و یا معترضان خواستار اعتراض، مقابله کرده و آنها را سرکوب کرده اند. به غیر از مسائل داخلی حکومت و دموکراسی، بهار عرب پتانسیل لازم برای تغییر پویایی منطقه ای در خلیج فارس را دارد. در این زمینه بحرین به یک زمین نبرد برای رقابت ایران و عربستان سعودی تبدیل شود. هر دو کشور به عنوان وزنه های سنگین منطقه ای به طور فعال درگیر حفاظت و حمایت از منافع و کسب نفوذ بیشتر خود در منطقه هستند. عربستان سعودی با تعدادی از مشکلات و تهدیدات از جمله اعتراضات در خانه و بی ثباتی منطقه ای به خصوص در بحرین و یمن مواجه است. در حالی که در داخل کشور در تلاش برای آرام کردن اوضاع با اعطای بسته های اقتصادی و افزایش امنیت است، در منطقه با ارسال نیرو نظامی به بحرین برای سرکوب مردم و انتقال مسالمت آمیز قدرت در یمن، تا حدودی اوضاع را تحت کنترل در آورده است. برخی از تحلیل گران حرکت عربستان سعودی را به عنوان ضد انقلاب، تفسیر می کنند، در حالی که دیگران آن را اقدامی منطقی در جهت عملگرایی استدلال می کنند. این مقاله به این موضوع می پردازد که واکنش عربستان به تحولات بهار عربی در خلیج فارس، ترکیبی از حرکت های ضروری برای حفظ ثبات و امنیت در سطح داخلی و نیاز به حفاظت از پویایی منطقه ای در خلیج فارس می باشد.

سواحل در اغلب کشورهای جهان محل استقرار صنایع و کارخانجات بزرگ و مهمی هستند. در ایران نیز سواحل جنوبی با قابلیت دسترسی به آب های آزاد و وجود حوزه ها و میدان های نفتی، پتانسیل گسترش انواع صنایع و کارخانجات مرتبط به منابع نفت و گاز و ایجاد اسکله ها و بندرگاه ها را دارد. از عوامل طبیعی و آب و هوایی موثر بر الگوی پراکنش آلاینده ها، بادهای محلی و منطقه ای است. نسیم دریا و خشکی و باد شمال مهمترین بادهای منطقه خلیج فارس هستند. باد شمال از اختلاف فشار موجود بین رشته کوه های زاگرس و خلیج فارس- دریای عمان ایجاد می شود. وزش باد شمال با شدت قوی تر در ماه هایی از سال در خلیج فارس و سواحل شمالی آن غالب بوده و جهت و الگوی پراکنش آلاینده ها را تعیین می کند. در این مطالعه داده های جهت و شدت باد در ماه های مختلف سال برای چهار ایستگاه هواشناسی (بندر عباس، بندر لنگه، بندر دیر و بندر بوشهر) برای دوره 10 ساله (2010-2000) استخراج شد. ویژگی های نقطه ای شدت و جهت وزش باد در مقیاس ماهانه شناسایی گردید. باد شمال در دوره زمستانه قوی تر از دوره تابستانه بوده هرچند در هر دو دوره باد شمال جریان دارد. در این مطالعه دو ماه از سال برای دوره سرد (ماه نوامبر) و دوره تابستانه (ماه ژوئن) انتخاب شد و با مدل آلودگی هوا در مقیاس متوسط جوی (TAPM) مدل سازی شدند. نتایج خروجی مدل تاییدکننده اثر جریان باد شمال در الگوی پراکنش آلاینده های جوی در سواحل ایرانی خلیج فارس است. به طوری که جهت غالب پراکنش آلاینده در هر چهار ایستگاه در جهت شمال فراوانی بیشتری نشان داد. همچنین در بین ایستگاه های مورد مطالعه در ایستگاه های بندر لنگه و بندر دیر شدت وزش باد شمال بیشتر بوده و پراکنش آلاینده ها را به عمق بیشتری از سرزمین ایران در جهت شمالی انجام می دهد.

هرچند ارتباط بین شرق و جنوب شرق عربستان با مناطق مختلف ایران پیش از دوره ساسانی به خوبی دانسته نمی شود و مدارک نوشتاری اندکی از این دوره باقی مانده، اما شمار فراوان مدارک باستان شناختی به دست آمده از این منطقه و شمار فراوان مدارک نوشتاری باقی مانده نشان می دهد که این ناحیه در دوره ساسانی ارتباطات بسیار نزدیکی با ایران داشته و تحت کنترل قانونی و رسمی ساسانیان بوده است.هدف اصلی این تحقیق مطالعه مواد فرهنگی و یافته های باستان شناختی به دست آمده از محوطه های ساسانی سواحل جنوبی خلیج فارس (شرق و جنوب شرق شبه جزیره عربستان) است که این ارتباط نزدیک را ثابت می کنند. با مطالعه این مواد دانش ما از برهم-کنش های بین این منطقه و سواحل شمالی خلیج فارس در این دوره بیشتر می شود.از جمله مهمترین مواد فرهنگی که ارتباط تنگاتنگ بین محوطه های سواحل جنوبی با سواحل شمالی خلیج فارس را نشان می دهد، سکه، اشیای فلزی، شیشه، مهره ها و مهرهای عقیق و عقیق سرخ، و معماری است که نشان دهنده ارتباط نزدیک بین سواحل جنوبی و شمالی خلیج فارس است که از شماری از محوطه های ساسانی شرق و جنوب شرق عربستان به دست آمده است.بر اساس مواد فرهنگی به دست آمده از محوطه های ساسانی سواحل جنوبی خلیج فارس، در دوره ساسانی تمامی مناطق شرقی و جنوب شرقی عربستان به شکل یکپارچه تحت کنترل ساسانیان بودند و ساسانیان خود بر این مناطق نظارت کامل داشته اند.

در مقابل رشد جمعیت و پیشرفت تکنولوژی و به دنبال آن تخریب زیستگاه های طبیعی و گسترش شهرها، نیاز به حفظ فضاهای سبز و کنترل رشد به منظور ایجاد تعادل اکولوژیک اهمیت روزافرون می یابد؛ به ویژه در مناطق گرم که گیاه به عنوان عاملی در جهت تعدیل حرارت نقشی حیاتی ایفا می کند. بدون توجه به ساختار بستر و توان اکولوژیکی محیط، طراحی محیط به سمت ناپایداری مطلق قدم بر می دارد. مطالعه نقشه کاربری اراضی در منطق شهری و حومه آن اطلاعاتی در مورد نحوه ساختار، پوشش، پتانسیل های موجود، نحوه گسترش و توسعه پارامترهای شهری، طراحی منظر و میزان رشد آن جهت مدیریت و برنامه ریزی خرد و کلان در اختیار قرار می دهد. استفاده از تصاویر ماهواره ای کمک شایانی است در راستای نظارت دقیق و کارآمد بر روند مدیریت محدوده توسعه و توالی اکولوژیکی مناطق با پتانسیل های اقتصادی، سیاسی، تفریحی و...هدف اصلی این تحقیق، محدوده بندی (زون بندی) بخش های شهری، مراتع، جنگل های حرا و نمونه بندی خاک منطقه خمیر است؛ با مشخص نمودن این تبعات می توان اصول طراحی و توسعه منظر پایدار را در منطقه مورد نظر تعیین نمود.روش تحقیق در حوزه ادبیات نظری و پیشینه به صورت توصیفی- تحلیلی و نمونه موردی و در حوزه مطالعات میدانی روش پیمایشی با ابزار گردآوری داده از طریق مطالعات کتابخانه ای و روش مشاهدات میدانی می باشد. روش تحلیل داده ها به صورت کمی در سطح آمار توصیفی- تطبیقی و استنباطی در تصاویر ماهواره ای می باشد. به عنوان مطالعه موردی، نقشه کاربری اراضی با طبقه بندی شبکه عصبی رقابتی در منطقه بندر خمیر و جزیره قشم در سال 2005 از طریق تصاویر ماهواره ای لندست 7 (باندهای اصلی انعکاسی سنجنده (ETM+ انتخاب گردیده است. در نقشه به دست آمده، پوشش گیاهی، جنس خاک، منابع آب (رودخانه ها و دریا) و مناطق شهری قابل تفکیک می باشند. نتایج پژوهش حاضر، نیاز به یک برنامه ریزی صحیح جهت کنترل توسعه و بهره گیری از پتانسیل ها و محدودیت های این بندر و حفاظت از جنگل های حرا را با الگوی مدیریت محدوده آشکار می سازد که از طریق اعمال اصول توسعه مناظر پایدار در مناطق گرم و هماهنگ با فرهنگ بومی منطقه می توان به این مهم دست یافت.

تاریخ بشر شاهد افزایش مداوم و اخیرا بسیار شدید مقیاس وقوع حوادث زیست محیطی بوده است. تا قبل از دوران مدرن، بشر فاقد توانایی اختلال زیست محیطی در مقیاس وسیع بود و امکان آن وجود داشت که بتوان به طور موثر، با تمامی مسایل زیست محیطی ناشی از عملکرد بشر در مقیاس درون حکومتی برخورد نمود. اما، در دوران مدرن، بشریت با پدیده بین المللی شدن مسائل زیست محیطی روبه روست به طوری که میان دامنه و گستره دولت و آن مقیاس جغرافیایی که لازم است تا دولت با مسائل زیست محیطی مقابله کند، تطابق فضایی بسیار کمی وجود دارد. خلیج فارس به عنوان یک اکوسیستم منحصر به فرد و نیز به عنوان یک آبراه حیاتی بین المللی علاوه بر آسیب های ناشی از تردد نفت کش ها، رشد شهرنشینی، توسعه فعالیت های صنعتی از طریق بهره برداری غیرمنطقی از منابع و استخراج نفت از فلات قاره، جنگ اول و دوم خلیج فارس نیز شدیدا زیر فشار قرار گرفته و از این رو، امروزه از وضعیت زیست محیطی مطلوبی برخوردار نیست. استدلال اصلی مقاله این است که ریشه های مشکلات زیست محیطی خلیج فارس را باید در حاکمیت گفتمان ژئوپلیتیکی حاکم بر کشورهای منطقه جستجو کرد. فلذا، برای برون رفت از مشکلات زیست محیطی باید گفتمان حاکم بر منطقه خلیج فارس به رویکردی اکوپلیتیکی تغییر کند. در این مقاله تقابل رویکرد ژئوپلیتیکی و اکوپلیتیکی و اثرگذاری هر یک از آنها بر امنیت زیست محیطی خلیج فارس را مورد واکاوی قرار خواهیم داد تا در نهایت بتوان به الگوی مناسبی از امنیت زیست محیطی این پهنه آبی دست یافت.

منطقه خلیج فارس با دارا بودن بیش از 60 درصد از دخائر اثبات شده نفت جهان و موقعیت خاص استراتژیکی و ژئوپلتیکی از دیرباز تاکنون همواره مورد توجه قدرت های برتر دنیا بوده است. ایالات متحده آمریکا نیز که اکنون مدعی داشتن جایگاه قدرتمندترین کشور دنیاست، به عنوان بزرگترین مصرف کننده و واردکننده انرژی خصوصا نفت در جهان، و افزایش وابستگی روزافزون این کشور به انرژی وارداتی، بدون شک نمی تواند در منطقه مهمی چون خلیج فارس دارای راهبرد معین و تعریف شده ای نباشد. در راستای تبیین حضور پر رنگ آمریکا و توضیح استراتژی این کشور در این منطقه، کارشناسان و تحلیلگران از مبانی نظری و تئوری های مختلفی بهره جسته اند اما به نظر می رسد با توجه به تغییرات تاریخی و تغییر وضعیت های سیاسی منطقه در طول چند دهه اخیر و تنوع رویکردهای تاکتیکی دولتمردان آمریکایی به تناسب تغییر شرایط، نمی توان برای تبیین استراتژی کاخ سفید در خلیج فارس از یک نظریه خاص کمک گرفت. بر همین اساس در این پژوهش به منظور تبیین راهبرد امنیتی آمریکا در خلیج فارس، از دو رویکرد "رئالیزم تهاجمی" و "موازنه تهدید" استفاده شده است.

مقاله حاضر سعی در تبیین مشکلات ریشه ای ایران و اعراب منطقه خلیج فارس، در چارچوب انگاره های ذهنی متقابل و هویت دارد و مدعی است که مشکلات اصلی روابط ایران و اعراب نه ریشه در ابعاد امنیتی، اقتصادی و سیاسی که روبنایی هستند، بلکه ریشه در عوامل هویتی و انگاره های ذهنی متقابل که اساس و زیربنا می باشد، دارد. حال چنانچه قرار باشد مشکلات اعراب و ایران در طی چند نسل بر طرف یا کمتر گردد لازم است در ادبیات دانشگاهی و نیز سطوح نخبگان سیاسی و اجرایی به این عوامل زیربنایی پرداخته شود و برای آن چاره جویی گردد. تاکنون کم توجهی به این عوامل دلیل شکست بسیاری از راه حل ها در مقام عمل بوده است. و هر گونه پرداختن به مشکلات روبنایی در ابعاد امنیتی، سیاسی و اقتصادی صرفا نقش مسکن داشته و با چرخه های تکراری بازگشت آن ها مواجه شده است. مباحث نظری سازه انگاری که به ساخته شدن هویت و منافع در بستر تعاملات بیناذهنی(برعکس نظریه های رئالیستی و لیبرالیستی که این انگاره را تا اندازه زیادی ثابت می دانند) می پردازد، مبانی مطلوب برای پرداختن به مشکلات هویتی بین ایران و اعراب ارائه می دهد. این دیدگاه برعکس دیگر نظریات نه بدبینانه و نه خوشبینانه بلکه واقع بینانه بوده و در عین حال نوید آن را می دهد که با تلاش چند نسل نخبگان و انجام اصلاحات در این بعد احتمال آن که همچون اروپا، در این منطقه نیز منطقه صلح شکل گرفته و پایدار گردد وجود داشته باشد و منطقه محکوم به زیستن در آنارشی هابزی و نیز آنارشی رقابتی (از نوع لاکی) که بالاقوه موجد تعمیق اختلافات و تعارض ها و در نهایت جنگ است، نباشد. روش مقاله توصیفی- تحلیلی به طریق آسیب شناختی و با ابزار فیش برداری کتابخانه ای می باشد.

پهنه گسترده و نیلگون، تنوع فرهنگی، حضور کشورها با تنوع اقلیمی و فرهنگی، وجود جاذبه های اکوتوریستی، جزایر بزرگ، حساسیت های اقتصادی، و مرکزیت تبادلات انرژی می تواند این خلیج را در ردیف پر درآمد ترین نقاط جهان از نظر جلب و جذب و توسعه فعالیت های گردشگر به تبدیل کند. در همین راستا جزیره کیش به عنوان یکی از زیباترین جزایر ایران در راستای توسعه فعالیت های گردشگری برنامه ریزی شده در پهنه خلیج فارس قرار گرفته است. شناسایی پتانسیل ها و جاذبه ها و توان های مرتبط با فعالیت های گردشگری می تواند روند برنامه ریزی ها در این زمینه را بهبود بخشد. هدف این مقاله بررسی جنبه های اکوتوریستی موجود در ساحل و آب های ساحلی جزیره کیش با تاکید بر جاذبه های ورزشی آبی است. بررسی تمامی جنبه های موجود در آب های ساحلی جزیره مقاله به لحاظ گستردگی آن از توان این مقاله خارج است اما به هر جهت این مقاله سعی دارد با بررسی تعاریف و نظریه ها و ابعاد و انواع گردشگری دریایی با تاکید بر جزیره قشم به ارایه راه کارهایی در جهت گسترش و توسعه این پدیده بپردازد.

ادعای امارات نسبت به جزایر سه گانه ایرانی هر از چند گاهی در فضای سیاسی روابط دو کشور ایران و امارات مطرح می شود، گرچه این ادعاها همانند تشکیل خود کشور امارات سابقه چندان طولانی ندارد، اما واقعیت این است که این ادعاها وجود دارد و باید ریشه یابی شود.امنیت انرژی از جمله موضوعاتی است که پس از شوک نفتی اول در دهه 70 به شدت مورد توجه سیاستگذاران کشورهای صاحب نفت و کشورهای مصرف کننده نفت قرار گرفت. گرچه امروزه این مفهوم دچار تحول ساختاری شده اما همچنان اهمیت آن پا برجاست. از آنجایی که نیمی از انرژی جهان در منظقه خلیج فارس تامین می شود و اقتصاد کشورهای این منطقه وابستگی شدید به درآمد نفت دارد مفهوم امنیت انرژی در منطقه خلیج فارس از اهمیت ویژه ای برخوردار است و کشورهای منطقه تلاش می کنند از بروز و گسترش هرگونه مجادله سیاسی و غیرسیاسی در این منطقه جلوگیری نمایند. حال سوال اینجاست که چرا امارات متحده عربی خلاءف این فرایند حرکت می کند و هر از چندگاهی با مطرح کردن ادعای مالکیت جزایر سه گانه و حمایت برخی کشورهای عربی از این ادعا فضای سیاسی منطقه ای را متشنج می نماید؟نویسندگان این متن معتقدند جواب این سوال را باید در واکاوی بحران های داخلی کشور امارات دید. این کشور دچار بحران های مهلک داخلی همچون بحران های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و هویتی، جغرافیایی و... است و سعی می کند از طریق «پروژه دشمن سازی» این بحران های بزرگ را حل نماید. به نظر می رسد هیچ کدام از کشورهای منطقه خلیج فارس به اندازه «ایران» با توجه به تفاوت های فرهنگی، هویتی، دینی، سیاسی و... نمی تواند در قالب این پروژه تعریف شوند. این در حالیست که کشور امارات برای تامین امنیت انرژی خود حداقل در کوتاه مدت نیازمند روابط حسنه با ایران است. به نظر می رسد وجود این گونه مسائل متناقض در سیاست خارجی امارات باعث شده تا سوگیری های این کشور در مقابل ایران مبهم باشد و نهایتا رفتار سیاسی اش پارادوکسیکال جلوه نماید.

قبل از کشف نفت در خلیج فارس این دریا علاوه بر جایگاه مهم مسیر آبی و تجاری بین شرق و غرب، برای داشتن بستر مناسب رشد و تکثیر صدف های مرواریدساز و مرواریدهای گران قیمت نیز شناخته شده بوده است. همزمان با استقلال جزایر خلیج فارس تجارت مروارید در خلیج فارس متوقف شد. از سال 1928 تولید صنعتی مروارید پرورشی ابتدا در ژاپن و سپس در سایر نقاط جهان توسعه یافت.برآورد اقتصادی تجارت مروارید در خلیج فارس در اوایل قرن نوزدهم سالیانه بین 240000 تا 300000 £ برآورد شده است و گزارش دیگری ارزش اقتصادی تجارت مروارید خلیج فارس را در سال 1835 معادل 400000 £ و در سال نیز 1896 تنها مرواریدهای صیدشده در بحرین را 303941 £ گزارش کرده اند.با استقلال جزایر خلیج فارس و ترک حکمرانان خارجی از خلیج فارس و کشف نفت در سال 1908 صید مروارید متوقف شد و و هزاران غواص از کار بی کار شدند. تعدادی از آنها به کارگری در کشتی های باری یا کار در بنادر ایران، هند، کویت، عربستان سعودی و شرق آفریقا روی آوردند. کویت در توسعه صنعت نفت از تعدادی از آن ها استفاده کرد. در بحرین صنعت نفت در 1932 شروع به کار کرد. تولید نفت در عربستان سعودی در سال 1945 شروع شد و با توسعه صنعت نفت در حوزه خلیج فارس بسیاری از صیادان مروارید تبدیل به غواصان احداث کننده زیرساخت های اکتشاف و بهره برداری صنعت نفت شدند. در همان زمان صنعت پرورش صدف های مرواریدساز در ژاپن برنامه ریزی شد و این صنعت در سراسر جهان گسترده شد و با پرورش میلیون ها صدف مرواریدساز، تولید مرواریدهای با رنگ های مختلف منظم و به قیمت ارزان تر صید مروارید از صدف های بسترهای طبیعی به فراموشی سپرده شد.

تنش و مناقشه میان کشور- ملت های همسایه بر سر عوامل سرزمینی و غیر سرزمینی همواره بخشی از واقعیت های تاریخ سیاسی جهان را به خود اختصاص داده است. در این بین جغرافیا و ژئوپلیتیک هر منطقه نقش مهمی را در بروز تنش و مناقشه میان واحدهای سیاسی- فضایی هم جوار ایفا نموده است. به طوری که می توان گفت ریشه بسیاری از ناآرامی ها و بی ثباتی های هر منطقه ریشه در وضعیت، موقعیت و ژئوپلیتیک آن منطقه و کشورهای آن دارد.منطقه خلیج فارس با هشت واحد سیاسی- فضایی ملی، به عنوان یکی از مناطق مهم و استراتژیک جهان شناخته شده است. وجود منابع عظیم انرژی و وابستگی کشورهای صنعتی به نفت و گاز آن، موقعیت ارتباطی و گذرگاهی، بازار مصرف انبوه کشورهای ساحلی آن، موقعیت فرهنگی آن در جهان اسلام در کنار سایر عوامل بر اهمیت ژئوپلیتیکی خلیج فارس افزوده است. با این حال، تاکنون همگرایی منطقه ای موفقیت آمیزی میان همه کشورهای ساحلی آن صورت نگرفته است. اختلافات ارضی و مرزی میان کشورهای ساحلی، رقابت های منطقه ای، اختلافات قومی و مذهبی و دخالت های قدرت های فرامنطقه ای به عنوان موانع عمده همگرایی در خلیج فارس قلمداد شده اند. در این بین، روابط دو کشور ایران و عراق با 1458 کیلومتر مرز مشترک، که سواحل شمالی و شمال غربی خلیج فارس را در اختیار دارند، همواره در طول سده گذشته مبتنی بر تنش و مناقشه بوده است. ریشه بسیاری از رفتارهای تنش زا و منازعه آفرین حکومت عراق در روابط با همسایگان، به جغرافیا و ژئوپلیتیک عراق برمی گردد. ساختار انسانی ناهمگن به لحاظ قومی و مذهبی، وابستگی هیدروپلیتیکی به کشورهای همسایه، دسترسی محدود به آب های آزاد در خلیج فارس، مشکلات عدیده در صادرات نفت و گاز، اختلافات سرزمینی و مرزی با همسایگان و ادعاهای سرزمینی به قلمرو آن ها تنها بخشی از واقعیت های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی عراق به شمار می آیند که به طور قطع بر رفتار و عملکرد هیات حاکمه آن در تنظیم روابط با دیگران تاثیر می گذارد. در این پژوهش سعی شده است تا با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با بهره گرفتن از منابع کتابخانه ای، به تبیین و بررسی سرچشمه های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی تنش و منازعه در روابط ایران و عراق پرداخته شود. فرضیه ای که این مقاله بر آن استوار است این است که عوامل جغرافیایی و ژئوپلیتیکی نظیر مساله مرزها، قومیت و مذهب، ادعاهای سرزمینی، مرز دریایی در خلیج فارس، حوزه های انرژی مشترک، وابستگی هیدروپلیتیکی عراق به ایران نقش عمده ای را در بروز تنش و منازعه میان ایران و عراق ایفا کرده و خواهد کرد.

مناطق آزاد یکی از عناصر ساختار سیاسی فضاست که اندیشه تاسیس آن به منظور تسریع در انجام امور زیربنایی، توسعه اقتصادی، ایجاد اشتغال مولد و... در سال های اولیه دهه 1330 در ایران شکل گرفت. لذا گردشگری با ویژگی های خاص خود می تواند به عنوان یکی از اصلی ترین گزینه های سرمایه گذاری در مناطق آزاد تجاری محسوب شود. در این پژوهش که روش شناسی آن کیفی و ابزار کار ترکیبی از روش پرسشنامه ای و کتابخانه ای است که در همین راستا با مطالعه منابع موجود و شناخت از منطقه شاخص هایی در 20 مورد طرح و در قالب 304 پرسشنامه تکمیل گردیده است. نتایج به دست آمده حکایت می کند که اهدافی که برای مناطق آزاد ذکر گردیده از تنوع برخوردار است که تحقق آنها را با دشواری مواجه می سازد. از نظر گردشگری و زیرساخت های مربوط به آن، مناطقه آزاد قشم از رقبای همسایه خود بسیار ضعیف تر عمل کرده اند، در این سال ها بیشترین گردشگران خارجی را کیش با 46 درصد به خود جذب کرده و بعد از آن قشم با 38 درصد داشته است. در مورد مسافرین داخلی نیز قشم توانسته با 39 درصد بیشترین تعداد را داشته است. با نگاهی به آمار گردشگران داخلی و خارجی وارده به مناطق آزاد ایران، اختلاف فاحش میان آنها مشخص می شود. به طوری که مسافران داخلی حدودا 30 برابر مسافران خارجی بوده اند. و تحلیل پرسشنامه ها نشان داد که توسعه گردشگری به عنوان یک معضل زیست محیطی محسوب می شود. فراوانی ساخت و سازها در سواحل این جزیره که بیش از ظرفیت اراضی است، علاوه بر گسترش بی رویه و ناهمگون افقی سبب آلودگی منابع آب گردیده است و در پایان برای رسین به توسعه پایدر سواحل مدل گردشگری و محیط را پیشنهاد می کنیم.

چارچوب عوامل انگیزشی کششی و رانشی، رویکردی مناسب برای بررسی انگیزاننده های گردشگران ارائه می کند، افراد به دلیل تاثیر نیروهای درونی خود (عوامل رانشی) تصمیم به سفر می گیرند و به دلیل نیروهای بیرونی(عوامل کششی) و جاذبه های مقصد، جذب آن مقصد می شوند. در این مقاله تاثیر عوامل انگیزشی رانش و کشش در انتخاب مقصد گردشگری ورزشی کیش مورد بررسی قرار گرفته است. در واقع این سوال مطرح است که شدت اثرگذاری هر کدام از این عوامل در انتخاب این مقصد به چه صورت بوده است. با بررسی ادبیات تحقیق، عوامل انگیزشی رانش و کشش از دیدگاه محققین مختلف تعیین گردید و با توجه به ویژگی های جاذبه های گردشگری این جزیره(برای تعیین عوامل جذب) و ویژگی های کلی گردشگران بازدیدکننده(برای تعیین عوامل رانش) که از گونه شناسی گردشگران داخلی بازدیدکننده از این جزیره منتج می شود، 20 عامل انگیزشی مختلف (10 عامل کششی و 10 عامل رانشی) انتخاب گردیدند. تاثیر هر کدام از این عوامل با استفاده از پرسشنامه با طیف 5 گزینه ای لیکرت از دیدگاه گردشگران این جزیره مورد بررسی قرار گرفتند. جامعه آماری، گردشگرانی بودند که حداقل یکبار از این جزیره دیدن کرده اند. نتایج تحقیق چارچوبی مناسب را برای توسعه، برنامه ریزی و بازاریابی جاذبه های گردشگری جزیره کیش با توجه به انگیزه های گردشگران این جزیره در اختیار مدیران و بازاریابان بخش های مختلف قرار می دهد.

خلیج فارس از یک سو یکی از حساس ترین نقاط جهان در محاسبات ژئو استراتژیک و نگرش های ژئوپلیتیک به حساب می آید که این امر ناشی از مسائل سیاسی و اقتصادی مربوط به وجود نفت و گاز در بستر و جزایر آن می باشد و از سوی دیگر غنای فرهنگی منطقه که در آداب و رسوم و صنایع دستی آن متبلور شده، سیمای طبیعی و پدیده های زمین شناختی منحصر به فرد و همین طور جاذبه های طبیعی از لحاظ پوشش گیاهی و حیات جانوری، روی هم رفته ویژگی های ناب و بکر این سرزمین را شکل می دهند که بر این اساس گردشگری می تواند یکی از اولویت های اساسی در فرآیند برنامه ریزی برای توسعه پایدار جزایر خلیج فارس به حساب آید.بارزترین ویژگی جهان امروز که آن را از زمان های گذشته متمایز ساخته است، ضرورت ارتباطات و همزیستی در سایه همیاری و روابط با سایر ملل می باشد و از آن جا که گردشگری در رابطه با بسترهای تکنولوژیکی و اقتصادی حاصل از جهانی شدن، اصلی مستحکم در سیاست های اقتصادی در هزاره سوم محسوب می شود، پژوهش حاضر به منظور تبیین جایگاه مدیریت و برنامه ریزی استراتژیک در توسعه گردشگری در جزایر خلیج فارس پرداخته است و با یک رویکرد نظام وار و با بهره گیری از روش تحلیلی- آماری همراه با مطالعات کتابخانه ای و با بهره گیری از مدل سوآت به بررسی همه جانبه این موضوع پرداخته و در نهایت راهکارهای عملی و کاریردی را بر اساس استراتژی های تنوع و تهاجمی ارائه نموده است.

در این پژوهش سعی شده مسایل امنیتی، اقتصادی، انرژی و ژئوپولیتیکی منطقه خلیج فارس را مورد بررسی قرار دهیم. به طور کلی منطقه خاورمیانه و خلیج فارس به علت وجود منابع عظیم انرژی و تنگه هرمز از مناطق استراتژیک جهان هستند، که همیشه از لحاظ امنیت و اقتصادی دچار مشکل بوده است، طی سال های گذشته یعنی بعد از انقلاب اسلامی ما شاهد جنگ های پی در پی در این منطقه بوده ایم، اما در این مقاله سعی شده که مسائل مربوط به ژئوپولیتیک و اقتصاد و امنیت کشورهای حوزه خلیج فارس را مورد بررسی قرار دهیم، این مقاله شامل هفت بخش است که در بخش اول آن به تعریف مفاهیم مهم ژئوپولیتیک، جغرافیای سیاسی و امنیت می پردازیم، بخش دوم به چهارچوب نظری که از الگوهای واقع گرایانه، هژمونیک و امنیت مشارکت جویانه استفاده شده است پرداخته ایم. بخش سوم را به ژئوپولیتیک خلیج فارس و نظریه های که در این رابطه است از جمله هارتلند، ریملند، قدرت دریایی، کمربندشکننده، که هر کدام به جایگاه منحصر به فرد خاورمیانه و خلیج فارس اشاره دارند اشاره می کنیم، در بخش چهارم ژئوپولیتیک کشورهای حوزه خلیج فارس را مورد بررسی قرار می دهیم و بخش پنجم اقتصاد و انرژی از جمله گاز و نفت را مورد بررسی قرار می دهیم، بخش ششم اختصاص دارد به مسائل امنیتی حوزه خلج فارس، در بخش هفتم به شورای همکاری خلیج فارس و چگونگی تامین امنیت حوزه خلیج فارس اشاره کرده ایم در پایان هم نتیجه گیری و پیشنهادهایی ارایه می دهیم.

خلیج کوچک پارس در پایین پای پیکر، بزرگ فلات ایران به نسبت دریاها و اقیانوس ها و صحراهای بزرگ در جای جای جهان از حیث اندازه و حدود و ثغور، گسترده چندان فراخ و وسیعی ندارد اما از حیث اهمیت و موقعیت سوق الجیشی و ژئوپلیتیکی خود، یکی از استراتژیک ترین مواضع و موقعیت های دریایی در جهان است.که اثربخشی و اهمیت آن منحصر به دوره معاصر و قابلیت های جدید آن نیست. وجود و وفور منابع و ذخایر زیرزمینی عظیم در این حوزه دریایی، تمرکز مبادلات و معاملات تجاری و بازرگانی قرون معاصر در آن و اهمیت سیاسی و بازرگانی کشورهای منطقه، بخشی از فوق العادگی و اهمیتی است که در حالتی چند بعدی در این منطقه دریایی متمرکز شده است. اما اهمیت و ارزش سیاسی و اقتصادی و بازرگانی خلیج فارس منحصر به کشفیات قرون جدید و اکتشافات عمده منابع و ذخایر پر بار فسیلی اعم از نفت و گاز نیست، بلکه در اعصار دور در اعماق تاریخ در هزاره ها و سده های باستانی، بخش بزرگی از مبادلات بازرگانی امپراطوری های بزرگ جهان در شرق و غرب در این منطقه صورت می گرفت که یکی از چند منطقه مهم مبادله کالا در جهان باستان بود. و بخش بزرگی از منازعات بزرگ امپراتوران بزرگ در عصر استیلا ی اقوام آشور و بابل و اکد و عیلام و سلسله های هخامنشی، سلوکیان، پارتیان و ساسانیان و رومیان و اعراب در دو سوی این آبگاه نه چندان فراخ بخاطر در استیلا و انحصار گرفتن منافع و منابع در آمدی حاصل از تبادلات تجاری و بازرگانی آن بود. همجواری سرزمین های شاخصی چون هند، مصر، بین النهرین ایران و روم و اعراب در خلیج فارس و حجم سنگین تبادلات تجاری آن بر تنوع قومی و اهمیت سیاسی و اقتصادی آن می افزود.

جزیره کیش در درازای تاریخ همواره یکی از مراکز اصلی صید مروارید و دارای موقعیت ارتباطی و طبیعی خاص در خلیج فارس بوده است. لذا پرداختن به تحولات آن در مطالعات خلیج فارس ضروری به نظر می رسد. این در حالی است که منابع محدودی از تحولات این جزیره در اختیار مورخ قرار دارند. یکی از منابعی که در مورد تحولات این جزیره وجود دارد مشاهدات احمد فرامرزی در روزنامه خاور از جزیره کیش است. در گزارش فرامرزی از این جزیره در فاصله زمانی سال های 1278 تا 1328 شمسی نوسان شدید جمعیتی این جزیره به چشم می خورد. این پژوهش بر آن است تا با بررسی مشاهدات فرامرزی از این جزیره به روشی توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر اسناد دیگر به جز روزنامه خاور، به این سئوال پاسخ دهد که «سبب اصلی نوسان جمعیتی جزیره کیش در این مدت پنجاه ساله چه بوده است؟» فرضیه پژوهش حاضر از این قرار است: نوسان جمعیتی جزیره کیش حاصل عوامل نامطلوبی بود که در این زمان در سواحل، بنادر و جزایر ایران در خلیج فارس ساری و جاری بود.

توجه به اهمیت خلیج فارس و تحقیقات در این زمینه در دوره اخیر توجه زیادی را در جامعه علمی کشور جلب نموده است. در این راستا مرور جایگاه و حوادث متوجه آن در اعصار و مقاطع مختلف تاریخی می تواند تحلیل غنی تری در مطالعه و سیاست گذاری در پیرامون مسائل اقتصادی سیاسی این دریای پر اهمیت به دست دهد. هر چند در مقاطع مختلف زمانی اهمیت این دریا از ابعاد مختلفی در عرصه های بین المللی و منافع ملی آن مورد توجه بوده است لکن موقعیت خاص ژئوپولتیک و ژئواکونومیک آن اهمیت دریا را از باب منابع طبیعی سرشار (صیادی و زیرزمینی) و موقعیت چهارراه تجاری دنیا و امروز شاهراه انتقال انرژی دنیا به طور ویژه ای در مقابل مطامع قدرت های استعمارگر مواجه نموده و همواره نقطه التهاب سیاسی و نظامی در جلب منافع اقتصادی سیاسی قدرت ها قرارداده و بی ثباتی را در این منطقه دامن زده است.اهمیت خلیج فارس در دوره صفویه بیشتر از باب رونق تجاری بازرگانی هرمز به عنوان شاهراه تجارت شرق و غرب برای مبادلات کالاها و محصولات چین و هند و خاور دور به اروپا و بیزانس و روم بوده است. به ویژه با مسدود شدن مسیر خشکی راه ابریشم توسط عثمانی، این آب راه تنها راه تجاری بسیاری از کشورها بود. که انگیزش تسلط بر آن را در فکر دولت های اروپایی پرتغال، انگلیس، هلند و فرانسه انداخت و آنها را به رقابتی شدید انداخت. لکن ضعف حکومت مرکزی صفویه در ایران و نبود کشتی های نظامی قدرتمند برای حفظ امنیت این آب راه تجاری که شریان حیاتی تجارت دنیا بود منجر به تسلط صد و بیست ساله استعماری و امتیازات فراوان و ایجاد محدودیت شدید برای تجار محلی در بهره برداری از این مزیت طبیعی گشت. سردار توانمند و با درایت صفویه، شاه عباس کبیر توانست این لکه ننگ را از تاریخ ایران برچیده و تسلط انحصاری یک استعمارگر را به صورت مشروط و با محدودیت هایی خاتمه دهد.

امروزه رشد فزاینده شهرنشینی و توجه به الگوی جغرافیای فراغت در دهه های اخیر سبب شده است تا صنعت گردشگری به عنوان بزرگترین و متنوعترین صنعت و ضروری ترین هدف، مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گیرد. با توجه به این که در سال های اخیر به گردشگری و طرح های ایجاد مناطق تفرجی اهمیت بیشتر داده شده است در این تحقیق به بررسی قابلیت ها و توان های جزیره هرمز به عنوان یکی از جزایر 14 گانه استان هرمزگان به منظور توسعه صنعت توریسم پرداخته شده است هدف این پژوهش بررسی و بیان قابلیت ها و برخی از جاذبه های اکوتوریستی به منظور ارائه راهکارها در جهت توسعه اکوتوریسم و ژئوتوریسم جزیره هرمز می باشد. در این راستا، با استفاده از ماتریس روش منوری 2001 فعالیت های غالب اکوتوریسم را با در نظر گرفتن پارامترهای محیطی جزیره هرمز، کدگذاری و ارزیابی نموده سپس برای رسیدن به هدف مورد نظر به تجزیه و تحلیل پرداخته شده است امید است که راهکارهای این تحقیق بتواند در بهینه سازی وضع موجود و ساماندهی اکوتوریسم وژئوتوریسم جزیره هرمز موثر واقع شود.

خلیج فارس از جمله مناطق مهم و استراتژیک جهان است. از این رو در طول تاریخ همواره شاهد تلاش قدرت های خارجی برای حضور و نفوذ در این منطقه بوده است. حضور و نفوذ قدرت های بزرگ در این منطقه ترتیبات امنیتی در خلیج فارس را تحت تاثیر خود قرار داده است. یکی از قدرت های بزرگ که در تاریخ معاصر در خلیج فرس حضور یافته و ترتیبت امنیتی آن را تحت تاثیر قرار داده امریکاست. هدف این مقاله بررسی تاثیر حضور آمریکا به عنوان یک قدرت خارجی بر ترتیبات امنیتی منطقه خلیج فارس می باشد. این مقاله با روشی توصیفی، تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی سیر حضور آمریکا در خلیج فارس و تاثیر آن بر ترتیبات امنیتی در این منطقه پرداخته است. بررسی ها نشان می دهد که بعد از حضور امریکا در خلیج فارس ترتیبات امنیتی این منطقه همواره تابعی از حضور آن کشور در منطقه بوده است.

حکایت برده فروشی و استفاده از غلام و کنیز در مشاغل مختلف در ایران سابقه ای طولانی دارد. دوره محمدشاه قاجار (1250-1264 ه. ق) هم از این قاعده مستثنی نیست، تنها تفاوت آن در این است که در دوره محمدشاه دولت انگلیس به ملاحظات مختلف به دنبال منع خرید و فروش برده است. این مساله موضوع مکاتبات و مجادلات زیادی میان دولتین ایران و انگلیس شد و در نهایت دولت ایران را وادار به موقوف کردن برده فروشی در خلیج فارس کرد. این مقاله بر اساس احتجاجات دولت های ایران و انگلیس درباره حفظ و یا منع برده فروشی بر اساس آرشیو اسناد وزارت خارجه توصیف و روند آن را به لحاظ تاریخی بررسی و علت یابی می کند.

امروزه گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین و متنوع ترین صنایع دنیا مطرح می باشد. گردشگری سلامت نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیش از 24 ساعت و کمتر از یکسال صورت می گیرد. احداث دهکده سلامت به صورت زیربنایی جذب گردشگر سلامت را سهولت می بخشد. جزیره قشم که قابلیت احداث مجموعه ها و کلینیک های درمانی تخصصی هم جهت با شرایط طبیعی را دارد، قابلیت احداث دهکده سلامت را نیز خواهد داشت. جزیره قشم به عنوان یک محدوده مشخص شده در چارچوب موقعیت جهانگردی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی کشور با توان مناسب زیست محیطی و دارا بودن جاذبه های گردشگری و زیرساخت های ارتباطی و همسایگی با کشورهای حاشیه خلیج فارس، مسیر نوینی درایجاد ارتباط با جهان محسوب می شود. هدف از مقاله حاضر اولویت بندی مکان های مستعد احداث دهکده سلامت با توجه به مولفه های شیب، فاصله از (گسل ها، مسیل ها، مناطق حفاظت شده، مناطق روستایی، شهر، مسیرهای اصلی، فرودگاه) و درصد تراکم پوشش گیاهی می باشد. روش تحقیق مقاله حاضر، توصیفی تحلیلی، کتابخانه ای و بررسی های پیمایشی است و از مدل TOPSIS و نرم افزارGIS  استفاده شده است و 4 مکان انتخاب شده، از لحاظ مولفه های ذکر شده مورد مطالعه، بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مکان سوم به عنوان مکان مستعد شناخته شد.

سواحل شمالی خلیج فارس با چشم انداز محیطی خاص، ولی ناهمگون، مکان استقرار اجتماعات انسانی از دوره های پارینه سنگی بوده که در مراحل بعدی، یعنی نوسنگی (هزاره نهم تا ششم ق.م) و مس سنگی (هزاره پنجم و چهارم ق.م) تداوم سکونت آنها محتمل به نظر می رسد. بررسی های باستان شناختی پراکنده در این مناطق و پسکرانه ها، وجود مدارکی از هزاره پنجم ق.م را به اثبات رسانده است. در واقع هزاره پنجم ق.م پیش زمینه شکل گیری فرهنگ های ایرانی مراحل بعدی آغاز ایلامی و ایلامی است که حضور آنها در تجارت دریایی و استقرارگاه های ساحلی سراسر خلیج فارس مشهود می باشد. این مقاله با تکیه بر شواهد این دوره که شامل چندین تپه باستانی با سفال های سطحی منقوش نخودی رنگ است، روابط فرهنگی این استقرارها و حضور ایرانیان در خلیج فارس را در دوره مس سنگی بررسی می نماید.

یکی از ویژگی های عمومی کشورهای حوزه «خلیج فارس» را باید در سنت گرایی و ترکیب آن با مولفه هایی از دین گرایی دانست. شهروندان حوزه جنوبی خلیج فارس به طور قالب شیعه مذهب می باشند و همانند بسیاری دیگر از گروه های اجتماعی، ملجاء و پناهگاه خود را در دین جست وجو می کنند و بر اساس قالب ها و قواعد دینی، هویت می یابند. همچنین منطقه خلیج فارس به عنوان مرکز ثقل ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی خاورمیانه، همواره شاهد جنبش های اسلام متاثر از تشیع به دلایل در انزوا نهادن و محدودیت های به عمل آمده از سوی حکام دست نشانده در کشورهای این حوزه می باشند. با در نظر گرفتن چنین ویژگی هایی سوال اصلی این مقاله آن است که جایگاه ژئوپلیتیک شیعیان در حوزه استراتژیک خلیج فارس چگونه است؟ در پاسخ به سوال یاد شده، باید تاکید داشت که شیعیان طی سال های گذشته با وجود توانایی های بالقوه خویش همواره از سوی گروه های ناسیونالیسم عرب که عموما جلوه هایی از رادیکالیسم سیاسی سنی را بر منطقه حاکم کرده اند در محرومیت و انزوا و فشار قرار داشته اند، با وجود این، شیعیان به عنوان یکی از عناصر اصلی معمای امنیتی  (Secarty Dlamma)منطقه ایفای نقش می نمایند.

شیشه سازی در ایران دارای قدمتی بیش از 3500 سال است و ابتدا در دولت های حاکم در حوزه تمدنی خلیج فارس دیده شده است و سپس در دوره های هخامنشی، اشکانی و ساسانی روند تکاملی خود را طی کرده و در اوایل اسلام پیشرفت شایان توجهی داشته است. هدف این پژوهش بررسی هنر شیشه گری اوایل اسلام در حوزه تمدنی خلیج فارس با محوریت بندر سیراف می باشد. داده های این پژوهش را آثار شیشه ای موزه ملی ایران تشکیل می دهد. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی همراه با بازدید از آثار موزه ملی ایران است. سوال پژوهش این است تکنیک ساخت و تزیینات هنر شیشه گری سیراف چگونه قابل تبیین است؟ فرضیه تحقیق مبتنی بر آن است که تکنیک ساخت و تزیین مصنوعات شیشه ای سیراف به پیروی از سایر محوطه های اوایل اسلام ایران نظیر ری، گرگان و نیشابور می باشد. نتیجه تحقیق با استناد به داده های موزه ملی ایران گواهی می دهد که شیشه های سیراف با دو تکنیک دمیده در قالب و دمیده آزاد ساخته شده است و تکنیک تزیینی آن، تراش روی شیشه می باشد.

پایان جنگ سرد فرصت تازه ای را برای بسط مطالعات امنیتی خارج از چارچوب منازعه دو ابر قدرت فراهم آورد و از لحاظ نظری تاثیری اساسی در کل الگوی امنیت بین المللی بر جای گذاشت. از جمله مکاتبی که توانست چشم انداز متفاوتی را در حوزه مطالعات امنیتی پس از جنگ سرد ارائه دهد مکتب کپنهاگ بود. این مکتب تلاش کرده است امنیت را از زوایای مختلف مورد مطالعه قرار دهد و طرح مفهوم امنیت زیست محیطی نیز در همین راستا صورت گرفته است.منطقه خلیج فارس و دریای عمان به عنوان یکی از مهم ترین پهنه های آبی جهان به لحاظ تنوع زیستی، منابع شیلاتی و به خصوص منابع نفتی غنی اکوسیستمی منحصربه فردی به شمار می رود. اما به رغم برخورداری از منابع و ذخایر متنوع و موقعیت منحصربه فرد؛ فعالیت های انسانی و بهره برداری پرشتاب و بی رویه موجب تخریب و آلودگی این اکوسیستم حساس و شکننده و حتی تهدید امنیت در منطقه شده است.با توجه به اینکه تلاش برای تحقق امنیت زیست محیطی دولت ها را وادار می کند تا از طریق ایجاد سازمان های همکاری های منطقه ای این هدف را دنبال کنند در منطقه خلیج فارس نیز سازمان منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی(راپمی) در سال 1979 با عضویت ایران، عربستان، عراق، کویت، قطر، عمان، بحرین و امارت متحده عربی ایجاد شده است. اگرچه این سازمان اقداماتی را به منظور حفظ محیط زیست دریایی خلیج فارس صورت داده است اما با گسترش تهدیدات زیست محیطی در خلیج فارس و دریای عمان در چند سال اخیر، به نظر می رسد این سازمان در برخی مواقع با چالش هایی مواجه بوده است.بنابراین هدف از نگارش این مقاله بررسی چالش ها و موانع پیش روی سازمان رامپی در خصوص حفظ محیط زیست دریایی خلیج فارس با استفاده از روش توصیفی تحلیلی می باشد. مطالب ارائه شده در مقاله ذیل چهار مبحث قرار می گیرد. در مبحث اول، موضوع امنیت زیست محیطی به عنوان یکی از ابعاد امنیت در مکتب کپنهاگ بررسی می شود. در مبحث دوم به چالش های زیست محیطی خلیج فارس پرداخته می شود. در مبحث سوم تاریخچه شکل گیری سازمان رامپی و فعالیت های این سازمان مورد بررسی قرار می گیرد و در مبحث چهارم هم مهم ترین چالش ها و موانع پیش روی رامپی مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی در این خصوص ارائه می شود.

یکی از گونه های سفال شاخص بازرگانی به دست آمده در حوزه خلیج فارس و محوطه های پس کرانه ای آن به ویژه در دوران اشکانی و ساسانی سفال های نوک اژدری شکل است که به نام های گوناگونی همچون آمفورای خلیج فارس و ظروف یا خمره های ذخیره آذوقه بدون دسته گردن دار یاد می کنند. این سفال در محدوده بنادر سواحل خلیج فارس، دریای عمان، سواحل اقیانوس هند شامل هندوستان و سریلانکا و شرق افریقا به دست آمده و پوشش داخل و خارج آن طبق آزمایش های انجام شده قیر می باشد. از نظر زمانی این گونه سفالی از دوران اشکانی تا دوران اسلامی (قرون اولیه هجری قمری) را در برمی گیرد. از طریق مطالعات آزمایشگاهی شیمیایی بر روی قیر این سفال ها می توان به منشاء آن پی برد که به تبع آن ارتباطات بازرگانی بنادر و محوطه های باستانی حوزه خلیج فارس با مراکز فرامنطقه ای آن قابل بازشناسی است. یکی از محوطه ها و بنادری که در چرخه بازرگانی خلیج فارس با بنادر و محوطه های فرامنطقه ای خلیج فارس قرار دارد، بندر مانتایی و محوطه آنورادهاپورا در سواحل و مرکز کشور جزیره ای سریلانکا می باشد. مقاله حاضر بر آن است با استفاده از نتایج آزمایشگاهی انجام شده توسط محققان غربی بر روی قیرهای سفال های نوک اژدری بندر مانتایی و محوطه پس کرانه ای آنورادهاپورا، آگاهی ما را در ارتباط بازرگانی بین خلیج فارس و سریلانکا کامل می نماید. در واقع با تلفیق یافته های باستان شناسی پیرامون سفال های نوک اژدری در سواحل و محوطه های پس کرانه ای خلیج فارس، ارتباط بازرگانی دریایی بین خلیج فارس و سریلانکا مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. هرچند متون نوشتاری در این زمینه حاوی اطلاعات ارزشمندی است اما به جهت موضوع مقاله که آزمایش قیرهای سفال های نوک اژدری شکل بوده است، از آن صرف نظر و سعی شده از طریق ارتباط مطالعات میان رشته ای این ارتباط اثبات گردد.