کنفرانس بین المللی ادبیات و زبان شناسی
سال:1397 | دوره:3 |تعداد مقالات:16

اسطوره پیوند بسیار نزدیکی با هنر، به ویژه شعر دارد. اسطوره در فرهنگ و تمدن یک ملت ریشه دارد، و ادبیات، یکی از عوامل جاودانگی و حیات فرهنگ و تمدن ملت هاست. شاعران اسطوره ها، باورها و رویاهای مهم و کهن اقوام خود را می پرورانند و در نتیجه پیوند با اسطوره دوران کهن تا باورهای زمان خویش، طی یک جریان درونی در ناخوداگاه جمعی، به پویایی و بازآفرینی آنها می پردازند. گرایش اسطوره ای در شعر عربی و فارسی معاصر به معنای حقیقی آن که شاعران کاربرد اسطوره ای را برای غایتی اسطوره ای در نظر داشتند و وظیفه ای بر دوش اسطوره نهادند، بعد از نیمه قرن بیستم استواری یافت. از شاعرانی که به این گرایش اهتمام نشان دادند علی جعفر العلاق و مهدی اخوان ثالث هستند که از عناصر اسطوره ای مثل سیمرغ، گیلگمش، آنیما، غول، انبیاء الهی و شخصیت های دینی به واکاوی مفاهیم آنها در اشعار خویش پرداخته اند که متناسب با وضعیت سیاسی و اجتماعی کشور عراق و ایران می باشد. نگارنده در این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی بدان پرداخته است.

امروزه شهر جایگاه رفیعی در زندگی مردمان دارد. این یک جا نشینی که دستاورد سال های دور است امروزه تمدن شهری نام دارد و شریان اصلی زندگی انسان ها است که حالا در تمام وجوه زندگی آنها قابل رویت است.متن حاضر تصویر شهر تهران در رمان های پارسی را مورد تحلیل قرار داده است که محوریت موضوع را دو کتاب یوسف آباد، خیابان سی و سوم، نوشته سینا دادخواه و احتمالا گم شده ام، نوشته سارا سالار، شامل شده اند. اینکه در رمان های پارسی، شهر تهران چطور به تصویر کشیده شده است و یا چقدر در حوادث و فراز و فرودهای داستان موثر بوده و چه چهره ای از آن به نمایش گذاشته شده است موضوعاتی است که سعی شده در این مقاله گنجانده شده است.

فن بلاغت در مشرق زمین و سرزمین های غربی در حیطه های یکسانی به کار نرفته است. علوم بلاغی سرزمین های غربی در اساس مربوط به آیین سخنرانی بود. سخنوری کارآمد هر ابزاری را برای ترغیب مخاطب به خدمت می گرفت. در حالی که، مسلمانان در مشرق زمین با هدفی دیگر دست به مطالعات معنایی زدند. مطالعات معنایی در زبان شناسی اسلامی ریشه ادبی داشت. مسلمانان به منظور درک اعجاز قرآن به بررسی معنایی آن پرداختند و این بررسی ها تحت عنوان «فنون بلاغت» مطرح گردیدند که در آغاز به صنایع ادبی قرآن محدود شد. سپس این صنایع به سه بخش معانی و بیان و بدیع تقسیم شد. افراد زیادی در جهت این تبیین ها کوشیده اند، اما عبدالقاهر جرجانی از منزلت خاصی برخوردار است. وی با تدوین دو کتاب خود تحت عنوان «دلائل الاعجاز» و «اسرارالبلاغه» تحول بزرگی در علم بلاغت به وجود آورد. وی در تاسیس و تکمیل بلاغت اسلامی سهم عمده ای داشته است، او را مبتکر و از پایه گذاران بلاغت اسلامی می دانند. اما بدانیم که او یک ایرانی بود.

یوری لوتمان در مقام بنیانگذار مکتب نشانه شناسی فرهنگی تارتو- مسکو در تقابل های دوگانه ایی که در این نوع از نشانه شناسی معرفی می کند طبیعت را در برابر فرهنگ قرار می دهد. در این دوگانه فرهنگ و طبیعت، فرهنگ، امری ایجابی و سازنده و طبیعت امری سلبی و ویرانگر است که تعامل آن دو با یکدیگر معانی جدیدی را می سازند. هر چیزی که توسط انسان دریافت شود و توسط او دستخوش تغییر قرار گیرد، فرهنگ خوانده می شود و در تقابل با آن، طبیعت قرار می گیرد. رمان «زینب، مناظر و اخلاق ریفیه» به عنوان اولین رمان عربی، نویسنده آن، آگاهانه یا ناآگاهانه از متد و مدل طبیعت و فرهنگ استفاده کرده است. مولفه های این الگو را می توان از عنوان رمان تا به پایان آن، استخراج و بررسی کرد که در تحلیل آن مشخص شد که طبیعت با دخالت فرهنگ آثار بد و غیر قابل جبرانی را بر شخصیت های داستان به وجود آورده است و زینب به عنوان شخصیت اصلی این داستان، چه در مساله ازدواجش و چه در انتخاب شغلش و چه در دیگر مسائل مهمی که در زندگی او اتفاق می افتد با درد و رنج هایی روبه رو می شود که همه، نتیجه دخالت فرهنگ در طبیعت است. لذا نویسنده داستان با طرح آن می خواهد به همه مخاطبانش این نکته را رهنمون کند که طبیعت به ذات خود خوب است و آنجایی که فرهنگ و آداب و رسوم غلط جامعه به آن رخنه پیدا می کند، باعث می شود چهره خشن و مخربی از طبیعت دیده شود.

تفسیر متن تمثیلی بر یک خط داستانی و کنش های داستانی انجام می گیرد، بنابراین چند معنایی در تمثیل را می توان به لحاظ محور هم نشینی و جانشینی بررسی کرد. با بررسی خطوط داستانی که نتیجه بافت های معنایی متعدد است، می توان تفاسیر گوناگون تمثیلی داشت. چند معنایی در داستان های تمثیلی، علاوه بر بافت معنایی با ویژگی های ساختاری متن نیز رابطه دارد. هدف این مقاله به بررسی ویژگی های روایی تمثیل (Allegory) در داستان «روی ماه خداوند را ببوس» با روش کتاب خانه ای- اسنادی با رویکرد تحلیلی و توصیفی پرداخته است.

زبان به تعبیری غریزه ای است که در علوم شناختی از آن به عنوان «عضو ذهنی»، «استعداد» یا «یک شیوه» تعبیر می شود، مهارتی پیچیده و تخصصی است که به طور همزمان از ابتدای تولد انسان بدون هیچ تلاش آگاهانه یا آموزش صوری و رسمی، در وجود کودک حضور دارد. از آنجا که این امر با دانش های بسیاری از جمله روان شناسی، جامعه شناسی، اعصاب شناختی و ادبیات تعامل دارد، برای دانش پژوهان علوم انسانی واجد اهمیت بسیار است. ﺑﺎ وﺟﻮد اﻫﻤﯿﺖﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﯿﺎن رﺷﺘﻪ ای در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮﺟﻬﺎن، ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻣﻄﺎلعات بسیار اندکی در زمینه ﻣﺎﻫﯿﺖ و روﻧﺪ ﻣﯿﺎن رﺷﺘﻪ ای ﺷﺪن در زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم شده اﺳﺖ و ﺑﻪﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ نگارنده مقاله حاضر کوشیده است تا اطلاعاتی هرچند ناقص را در رابطه با این موضوع و همچنین مطالعات میان رشته ای زبان شناسی ادبی در ایران و جهان به دست دهد.

از جمله بحث برانگیزترین آثار ادبیات غنایی، منظومه دلکش «ویس و رامین» است. این منظومه از ابتدای سروده شدنش به وسیله فخرالدین اسعد گرگانی، توجه موافقان و مخالفان بسیاری را به خود معطوف ساخته، همواره عده ای آن را تحسین یا تقبیح کرده اند. با مطالعه نقد های فراوانی که از این اثر در دست است، بیشتر با رویکردی به دو کاراکتر اصلی این اثر و اخلاقی یا ضد اخلاقی بودن آن مواجه می شویم. در این مجال، بر آنیم تا علاوه بر واکاوی پیشنیه سروده شدن آن، شخصیت های تاثیر گذار اما در سایه این منظومه را به نقد بنشینیم.

در این مقاله رفتار واجی همگونی همخوان ها در زبان فارسی را در جایگاه های واجی مختلف در چارچوب نظریه بهینگی را مورد بررسی قرار می دهد. این مقاله تحقیق کیفی است که گردآوری داده های فارسی، شامل ثبت مکالمات روزمره ده گویشور تهرانی فارسی زبان بوده است. به طوری که داده ها گردآوری و بر اساس نوع فرایندی که در آن ها رخ داده طبقه بندی شده اند. همگونی همخوان با همخوان در زبان فارسی به گره های واجگان همخوان با همخوان، واکه و مشخصه های پایانی حساس است و بالاترین فضایی که در آن همگونی همخوان با همخوان رخ می دهد، گره های خیشومی و به طور قطع کناری است که هر سه نوع همگونی در قواعد همگونی همخوان با همخوان در زبان فارسی دیده می شود. بررسی ها نشان می دهد محدودیت های پایایی در سلسله مراتب محدودیت ها همگونی همخوان با همخوان در زبان فارسی بر بقیه تسلط دارند نتایج حاصل از این مطالعه حاکی از آن است که با مرتبه بندی محدودیت های جهانی مطرح در نظریه بهینگی می توان همگونی همخوان را تبیین کرد.

عقل و خرد انسان، برترین هدیه الهی است که خوب و بد را از هم تشخیص می دهد. اندیشه و عقل در ادبیات، ارزش بالایی دارد و از آن به نیکی یاد شده است. همین طور عشق نیز یکی از درون مایه های اصلی ادبیات است و همواره از آن ستایش شده است. آنچه در این نوشتار مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد، ارزش عقل و ارتباط آن با عشق، نزد حافظ است. حافظ به عنوان عارفی متفکر و خردمند، عقل را بهترین هدیه الهی در زندگی می داند که به وسیله آن می توان به سعادت و کمال رسید. از منظر حافظ عقلی که رویکرد الهی دارد و با عشق الهی پیوسته است، مانند راهنما و پیامبر، انسان را در زندگی یاری می کند. اما عقلی که در اختیار نفس اماره قرار بگیرد، باعث گمراهی انسان می شود و ازاین رو همیشه مورد نقد قرار می گیرد. عشق نیز از بنیادی ترین مفاهیم غزلیات حافظ است و آن شوقی است که عاشق را به معشوق ازلی و ابدی می رساند. از دیدگاه حافظ عقل استدلالی در برابر عشق و شهود الهی، مقام پایین تری دارد و مانند شمعی در برابر خورشید عشق، هستی خویش را می بازد.

آثار صوفیانه، علاوه بر جنبه های تعلیمی، دارای سادگی و تازگی خاص و آکنده از لطایف و تعبیرات ادبی است. سخنوران این گونه آثار از زبان و بیانی شیوا و نیکو برخوردار بوده اند تا بتوانند به نیکی مطلب خویش را در خور فهم شنونده و به مقتضای حال بیان کنند و انبساط خاطر او را فراهم سازند. روزبهان بقلی شیرازی از جمله این نادره نویسندگان است و تاثیر و لطف بیان او در «عبهر العاشقین» یکی از اسباب جمع آمدن مریدان به گرد او بوده است. در این پژوهش هدف این نبوده است که مسائل فرعی بلاغت و فصاحت در اثر روزبهان دنبال شود بلکه تنها به«رعایت مقتضای حال»-که نقطه مرکزی بلاغت است -. در قالب مطالبی از قبیل: خطابی بودن نثر، القای حالات عاطفی، کاربرد شعر و تعابیر عامیانه و پاره ای از صور خیال و ترفندهای ادبی مهم پرداخته و اشاره شده است.

تدوین علوم بلاغی در تمدن اسلامی از زبان عربی آغاز شده و به زبان فارسی راه یافته است، در حالی که ساختار صرفی و نحوی این دو زبان با یکدیگر متفاوت است. همین امر سبب شده تا اشکالاتی در برخی از آرایه های لفظی در کتب فارسی بدیع مشاهده شود، از جمله مفهوم «مرکب» در «جناس مرکب» که به معنی «گروه» است و نه آن چه در تقابل با ساده و مشتق در حوزه واژه سازی می شناسیم. در این مقاله ضمن بررسی اشکلات موجود در کتاب های بدیعی معاصر، انواع جناس بر اساس اجزای تشکیل دهنده واژه یعنی صامت و مصوت و نیز واحدهای زبرزنجیره گفتار مانند تکیه و درنگ، تقسیم بندی شده است. بر این اساس می توان انواع جناس تام را بر اساس اختلاف معنی، اختلاف محل یا تعداد تکیه، اختلاف خط و نیز اختلاف مبنا (به این معنی که در یک واژه یا دو واژه قرار دارد) تقسیم بندی نمود و انواع جناس مرکب را در ذیل آن قرار داد. جناس های ناقص را که در ذیل تکرارهای ناقص آوایی قرار دارند، می توان بر اساس اختلاف در نوع واج ها (اعم از صامت و مصوت)، تعداد و نیز ترتیب واج ها تقسیم نمود و جناس اشتقاق و مشوش را بدان افزود.

با توجه به این که زبان مهم ترین وسیله برقراری ارتباط در جوامع بشری است، ساختار هر زبان وابستگی و ارتباط نزدیکی با ساخت و زیربنای جامعه زبانی خاص خود دارد، زیرا جوامع انسانی هیچ گاه ثابت و یکسان نمی مانند و همواره در حال تغییر و دگرگونی هستند. زبان نیز به عنوان «امری اجتماعی» پیوسته و به تبع تحولات اجتماعی، به گونه ای متناسب با نیازهای جامعه، متحول و دگرگون می شود. ازاین رو هر زبان در هر زمان، به صورت آیینه ای است که می تواند بافت و ساخت جامعه خاص آن عهد را در خود منعکس کند. بدین ترتیب بسیاری از مشکلات و مسائل ادوار گذشته و مبهمات مربوط به تاریخ، جامعه شناسی، مردم شناسی، قوم شناسی، فرهنگ و ادبیات به کمک مکتوبات برجای مانده از زبان آن جامعه گشوده و روشن می شود. آنچه در این فرصت مقصود ما است، همانا پرداختن به تاریخچه زبان شناسی به عنوان یک علم نوپا و تفاوت آن با دستور زبان سنتی است و این که این علم به چه جنبه هایی از زبان می پردازد.

رمان نو نقش نوآورانه ای در ادبیات فرانسه سال های 70-1960 ایفا کرده است. رمان نو که سبک آن بسیار متفاوت با رمان سنتی است، ابتدا به حذف شخصیت و سپس طرح در داستان می پردازد، و اشیا در آن جایگاه ویژه ای دارند. فضای رمان نو وهم آور و شک برانگیز است و خود رمان بیشتر به یک بازی در هزارتو شباهت دارد. این نوع ادبی بر داستان نویسی سال های 1340 ایران تاثیر ویژه ای گذاشت. پژوهش حاضر به طرح این مساله می پردازد که آیا می توان ویژگی های رمان نو فرانسه را در ادبیات داستانی ایران جست و جو کرد؟ و آیا جریان کلی ادبیات داستانی به سمت رمان نو رفته است؟ برای پاسخ به این مسائل ضمن بررسی کلی ویژگی های رمان نو، با رویکردی تطبیقی و سپس با تحلیل داستان «گمشده» از مجموعه هاویه، اثر ابوتراب خسروی، به جست و جوی این ویژگی ها در داستان موردنظر می پردازیم. این کار پژوهشی می تواند در مطالعه جریانی نو در داستان نویسی در ادبیات معاصر ایران مفید واقع شود.

دریافت مفاهیم و درک زیبایی های یک اثر در گرو فهم معانی و اشارات آن اثر ادبی است، از طرفی اگر این معانی به صورت دقیق و با توجه به تضادها و ترادف های واژگانی صورت گیرد شناخت معنا و مفهوم، با توجه به کلیت متن، بسیار ساده تر خواهد بود.خواب یکی از نیازهای ضروری بشر است، وجود این عنصر، می تواند موجبات آرامش و راحتی او را فراهم آورد و یا باعث غم و رنج او گردد.اگر بخواهیم این واژه را در مثنوی از دیدگاه معناشناسی بررسی کنیم باید بگوییم، حرکت سیال ذهن مولانا باعث شده واژه هایی درخور و مناسب را به کار ببرد و در ساختار کلی، هر موضوع، عنوان را جلوه و جمالی خاص ببحشد و ذهن و روح مخاطب را با تمام زوایای ذهن و اندیشه خود همراه می سازد. مقاله حاضر تلاش می کند با جستجوی مضامین گوناگون خواب، در شعر مولوی به کشف دیدگاه او در مورد خواب، چه از نظر واژگانی و چه از نظر کلیت متن، دست یابد. از این رو، بر آن است تا ابتدا به طرح موضوع واژه خواب در مثنوی بپردازد، سپس پدیده خواب را در تقابل با واژه های دیگر مورد بررسی قرار دهد.

وجه تسمیه نام بسیاری از مکان ها و عوارض طبیعی در هاله ای از ابهام باقی مانده است، چراکه از دل فرهنگی کهن برآمده اند و با گذر زمان دچار تحول و دگرگونی گشته اند. بررسی بسیاری از این نام واژه ها پیوند آن ها را با آیین، فرهنگ و باورهای یک جامعه نشان می دهد، در این میان نام واژه بیرم و بیرمی و مفاهیم مرتبط با آن جای بسی تامل و تفکر دارد. ارباب لغت این دو واژه را به عنوان پارچه نازک نخی، پارچه ریسمانی شبیه به مثقال در نظر گرفته اند، اما شواهدی نیز بر همترازی این پارچه با دیبا و ابریشم وجود دارد و البته مشخص نیست که این نام برگرفته از یک مکان بوده یا منتسب به یک نوع بافت. این مقاله بر آن است که ضمن بیان دیدگاه های متفاوت به یک اجماع کلی برسد.

صناعات ادبی تصویرهای زیبا و بس بدیع در متون ادبی ایجاد می کنند که در نوع خود تکمیل کننده بار معنایی و محملی برای عمق بخشیدن به اندیشه نویسنده و شاعر می گردند. آرایه جناس به نوعی ملکه زیبایی های فنون ادبی و حتی متون مقدس مانند قرآن و... است که در ماهیت خود قافیه و استعاره را به هم پیوند می دهد. امروزه رویکرد به جناس با نگاه سنتی به آن تفاوت زیادی پیدا کرده است و این ملکه زیبا و نجیب در پیوند با زبان شناسی نوین دل ربایی بیشتری از خود نشان می دهد. هدف اساسی این مقاله تبیین جایگاه جناس در دو دوره سنتی و نوین است. و این که دانش زبان شناسی جدید در حال ایجاد ساختار جدیدی برای صناعات ادبی و بویژه جناس است. این تغییر نگرش به جناس دامنه آن به ادبیات معاصر فارسی نیز رسیده است که می تواند نوید بخش گشایش شیوه ای نوین در مباحث بلاغی، دستوری و زبان شناسی گردد.