همایش ملی تبیین اندیشه دفاعی امام خامنه ای (مدظله العالی)
سال:1395 | دوره:3 |تعداد مقالات:33

در این مقاله، ابتدا علوم انسانی اسلامی را مورد کاوش قرار داده و به بیان تفاوت آن با علوم انسانی رایج در غرب پرداخته ایم سپس با ترکیب چند استدلال منطقی از دیدگاه مقام معظم رهبری به این نتیجه می رسیم که علوم انسانی روح صنایع دفاعی است و صنایع دفاعی در جهت دهی، هدف گذاری، حین ساخت و کاربست محصولات و فرآورده ها، نیازمند به علوم انسانی اسلامی است.

در این مقاله تلاش شده به تبیین دیدگاه های امام خامنه ای (مدظله العالی) درباره زبان وادبیات فارسی که یکی از ارکان مهم فرهنگی و ملی است، پرداخته شود. زبان فارسی با تاریخ کهن، میراث دار مدنیت اسلامی در مشرق زمین است، حفظ وصیانت از زبان فارسی و توسعه آن به عنوان یکی از مولفه های فرهنگ اسلامی و هویت ملی جایگاه ویژه ای در اندیشه های امام خامنه ای (مدظله العالی) دارد. به ویژه تضعیف و تسخیر زبان بخشی از تهاجم فرهنگی استعمار و فرایند هویت زدایی از جوامع مستقل وآزاد مطرح شده است. تبیین نظرات معظم له در حوزه زبان فارسی برای صاحب نظران و متخصصان این رشته و نیز فعالان فرهنگی نیروهای مسلح راهگشا و از اصول راهبردی خواهد بود. از جمله شاخص های مهمی که با تاکید در دیدگاه های معظم له در این حوزه دیده می شود و باید به تبیین آن پرداخت عبارتند از: پاسداشت و حفاظت و صیانت اززبان فارسی، بررسی زمینه ها و دلایل اثر گذاری زبان و ادبیات فارسی در قلمرو سایرتمدن هابه منظور دستیابی به راهکارهای مناسب برای تقویت، توسعه و گسترش زبان فارسی، لزوم رعایت زبان معیار فارسی در رسانه ها، ایجاد زمینه های لازم برای طرح زبان فارسی به عنوان زبان علم. همچنین نگاهی شده به وضعیت رعایت زبان معیار درنشریات سپاه وازیافته های پژوهشی که نگارنده با موضوع« وضعیت زبان معیارفارسی در نشریات عمومی سپاه» انجام داده است، حسب نیاز برای روشن ساختن نمونه ایرادهای زبانی ونشان دادن بسامد الگوهای غیر معیار در زبان نشریات نیروهای مسلح، استفاده شده است.

روابط بین المللی، عرصه رقابت، همکاری و نزاع میان بازیگرانی است که تأمین منافع خود در پرتو قدرت ملی را نیازمند بهره گیری از مناسبات مبتنی بر همگرایی و ظرفیت های فرصت-تهدید محیط امنیتی بین المللی تعریف می کنند. در این محیط که عدم تقارن و سیالیت بالا در ساختار، بافت و مؤلفه های تهدید و فرصت از عمده ترین خصایص آن به شمار می رود، «دفاع» متناسب به مثابه امری اولویتدار تلقی می شود که کمتر بازیگری اولویت آن را از منظومه تفکر راهبردی خود دور داشته است. مقام معظم رهبری روابط بین المللی را بر پایه بینشی خاص و بدیع که در چارچوب الگوی تفکر اسلامی-ایران قابل تفسیر است-تعریف کرده و منزلت دفاع در این گستره را با الزامات معطوف به تحقق و تضمین «هوشمندی» طراحی نموده است. در این نوشتار، ضمن تشریح اصول کلان ادراک تفکر امنیتی مقام معظم رهبری، به تشریح شاخص های دفاع هوشمند و همچنین الزامات آن از نظر معظم له خواهیم پرداخت. نویسنده معتقد است که ارکان و مؤلفه های نظریه اسلامی-ایرانی دفاع هوشمند در دیدگاه رهبری، غالباً بدیع بوده و بر پایه نقد گفتمان های راهبردی دفاعی موجود استوار است.

در عصر حاضر، دانش به عنوان مهم ترین مزیت رقابتی سازمان ها و همچنین کشورها شناخته شده است. از این رو مدیریت بر دانش و سرمایه های فکری ضرورتی اجتناب پذیر است. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نیز بارها در سخنان خود اظهار داشته اند که از مسیر دانش، مسیر توسعه کشور هموار می شود و به دفعات بر ضرورت تولید دانش و نهضت نرم افزاری تاکید داشته اند. پافشاری معظم له بر تدوین نقشه علمی کشور، توجه به زیرساخت ها، اصلاح نظام آموزشی و توجه ویژه ایشان به نخبگان و سرمایه های فکری کشور مبین این نکته است که بدون توجه به نقش علم و دانش، تحقق آرمان های نظام ممکن نبوده و همه مردم و مسئولین باید این امر مهم را مدنظر داشته باشند. در این مقاله با استفاده از روش تحقیق تحلیل محتوا دیدگاه ها و رهنمودهای معظم له مورد تحلیل قرار گرفته است و تلاش گردیده مبانی لازم جهت تبیین مولفه ها و ویژگی های سرمایه های فکری و فرآیندهای مدیریت دانش از سخنان معظم له استخراج شود. حاصل این کار ارائه یک چهارچوب نظری جهت تببین الزامات مدیریت دانش و تحقق چشم انداز دانشی کشور در اندیشه های دفاعی امام خامنه ای می باشد.

تفکر و مهمتر از آن تفکر راهبردی جوهره تمام اعمال و اقدامات انسان ها است؛ این مقاله با روش تحلیل محتوا در بیانات فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه ای(مدظله العالی) انجام شده است. رهبران ملت ها باید دارای نگاه و تفکر راهبردی و کلان باشند تا بتوانند جامعه و کشور را به سمت اهداف خود هدایت نمایند. رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی ایران، از جمله رهبرانی است که در جایگاه ولایت فقیه، دارای نگاه و تفکر راهبردی و کلان برای آینده سازی و اداره نظام جمهوری اسلامی ایران در محیطی واقعی و پویا می باشند. نگاه و تفکر ایشان دارای ماهیتی نزدیک به آنچه در منابع علمی به آن تفکر راهبردی و نگاه کلان می نامند می باشد. در اندیشه امام خامنه ای(مدظله العالی)، برای تحلیل هر حادثه و موضوعی سه عنصر راهبردی و کلان، یعنی انگیزه ها و زمینه های حادثه، میاندار و صاحب حادثه، معارض و مزاحم حادثه (هزینه ها) بایستی مد نظر قرار گیرد تا با توجه به آرمان ها و اهداف نظام جمهوری اسلامی و ملاحظه و شناخت درست واقعیت های شیرین و تلخ موجود و مقتضیات زمان، سیاست ها و راهبردهای اصلی برای رسیدن به آرمان ها و اهداف، تدبیر شود و برای آن طرح و ایده و راهکار اندیشید.

در دفاع بایستی رویکرد فکری جدیدی را در زمینه مسائل امنیتی در پیش گرفت، به طوری که همکاری در زمینه برنامه های دفاعی در کشور به عنوان یک اولویت در نظر گرفته شود و این چیزی است که دفاع هوشمند نامیده می شود. پدافند غیرعامل به عنوان یکی از مؤثرترین و پایدارترین روش های دفاع در مقابل تهدیدات همواره مد نظر رهبران اکثر کشورهای جهان قرار داشته است. در کشور ما با وجود موقعیت خاص ژئوپولیتیکی، و ورود به عرصه های فناوری نوین و تهدیدات نرم استکبار جهانی، نقش پدافند غیرعامل بسیار برجسته گردیده است و توجه به محورهای پایداری ملی و توسعه از نظر امنیت و دفاع هوشمند، بر این اهمیت افزوده است. در این مقاله در ابتدا با مروری برتاریخچه و مفاهیم دفاع هوشمند، سعی گردیده تا براساس بیانات و دیدگاه ها و اندیشه های دفاعی امام خامنه ای(مد ظله العالی)، دسته بندی و ارتباط مفاهیم بنیادین پدافند غیرعامل در حوزه دفاع هوشمند مورد بررسی قرارگیرد.

واژه دفاع به معنای ایستادگی در مقابل تهاجم است و اولین تصویری که از آن در ذهن متبادر می شود این است که هجومی رخ دهد و گروهی در مقابل، دفاع کنند. دفاع یک امر فطری است که از جانب خداوند در موجودات به ودیعه قرار داده شده تا بتوانند به حیات خود ادامه دهند. نکته مهم در مورد دفاع آن است که دال «دفاع» بر مدلول ثابت و خاصی اشاره ندارد و هیچ ارتباط ذاتی و ماهوی بین دال و مدلول دفاع در میان نیست. با توجه به اینکه دفاع در مقابل تهاجم معنی می دهد بنابراین مدلول دفاع بسته به نوع تهاجم متفاوت خواهد بود. در این میان، جدیدترین نوع دفاع، دفاع هوشمند می باشد. با توجه به مطالب بالا و این موضوع که نظام جمهوری اسلامی ایران (به دلیل ماهیت اسلامی و استکبار ستیز خود) از بدو تأسیس مورد تهاجم همه جانبه جبهه استکبار به سرکردگی شیطان بزرگ، آمریکا، قرار گرفته و امروزه این تهاجم در غالب جنگ هوشمند ادامه دارد، مقاله حاضر تلاش دارد به بررسی مفهوم دفاع هوشمند و مؤلفه ها و شاخص های آن از دید سکاندار انقلاب و نظام اسلامی یعنی مقام معظم رهبری بپردازد. مطابق یافته های تحقیق حاضر، مؤلفه ها و شاخص هایی چون اتخاذ راهبرد دفاعی ترکیبی، هوشیاری و بصیرت نسبت به محیط، خودشناسی و درک اهداف و ظرفیت های خود، مسیریابی، سرعت واکنش بالا، انعطاف پذیری و تبدیل تهدیدات به فرصت ها، تعامل سازنده و مؤثر با جهان، افزایش توانمندی های علمی، تکنولوژیک و توسعه درون زا، دیپلماسی فعال و کارآمد در فضای مجازی و رسانه ای و اقتصاد مقاومتی به عنوان مؤلفه ها و شاخص های دفاع هوشمند از دیدگاه مقام معظم رهبری شناسایی شدند.

ادبیات در اندیشه دفاعی مکتوب و ملفوظ امام خامنه ای (مدظلّه) مشحون از گزاره هایی است که گستره آن، از وحی و شریعت تا کلام بشری، تمدن، جنگ و صلح, همه را در بر می گیرد و آگاهی ایشان از ظرفیت ها و ارزش های زبان و ادبیات به کرات پرده از لایه ها و کارکردهای ادبیات برداشته و نقشه جامعی در این زمینه فرا روی پژوهشگران قرار داده است. ایشان با دیدی در مقیاس ملی به جایگاه ادبیات توجه داشته و زبان فارسی را یکی از ارکان هویت ملی ایرانیان و ابزاری قدرتمند در عرصه جنگ نرم و عاملی توانمند جهت انتقال معارف والای دینی می دانند و همین امر حاکی از ترابط وثیق ادبیات و فرهنگ و زبان فارسی با مفاهیم کلیدی دیگر در اندیشه دفاعی امام خامنه ای (مدظلّه) همچون معنویت و فناوری می باشد. این نوشتار بر آن است تا به تبیین زوایای جایگاه ادبیات و ارزش وجودی آن و چگونگی ارتباط آن با دیگر ارکان مطرح در اندیشه دفاعی امام خامنه ای (مدظلّه) بپردازد.

با ظهور دولت های ملی متعاقب جنبش های مردمی در جهان و خیزش بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی در سالهای اخیر، کشورها از تجارب متفاوتی در این ارتباط برخوردار شدند آنچه که در این سیر تاریخی، مشخصه اصلی در تعامل کشورها به حساب می آید بهره مندی از قدرت نامتوازن میان کشورها است که به شکل دهی رابطه نابرابر منجر می شود و این خود اصل برابری حاکمیت های سیاسی را نقض می نماید. با گسترش آگاهی سیاسی، ارتقای دانش بشری، آزادیهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی امکان اشکال خشونت آمیز سلطه را برای دارندگان قدرت های نظامی هزینه بر ساخت. لذا با ناکارآمدی در کاربرد این شکل از قدرت، دغدغه تامین نیازها و سلطه، شکل های نوینی از استعمار را در برابر دولت ها مطرح نمود که با قالبی خزنده و تدریجی در سطح ملی نفوذ کرده و مردم را به عنوان سلاحی در تقابل با دولت مبدل نماید و با شکل دهی به آگاهی بشر آن را مسحور هنر نمایی های فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی خود نماید لذا کشورهای اسلامی باید با استفاده از ظرفیت های دینی و بومی به مقابله با ابن تهدید فزاینده استکبار و غرب روی بیاورند و با مهندسی معکوس آنچه غرب در صدد تحقق آن است با اتکا به آموزه های اسلام واقعی در جهان اجرا نمایند و به تخریب بنیادهای مبتنی بر کذب همت گمارند، و با توسعه وتبیین اندیشه های امام خامنه ای در حوزه دفاع همه جانبه هوشمند به بسط و تقویت نیروهای های پیشران کلیدی نظیر مؤلفه های فناورانه، اقتصادی، حقوقی و قانونی، عملیاتی و فرهنگی واجتماعی در عرصه روابط بین الملل پرداخت.

نهاد مرجعیت و روحانیت نهاد مقدسی است که به عنوان مطمئن ترین ملجاء و پناهگاه انسان به شمار می آید. نهاد مرجعیت و روحانیت یک طبقه اجتماعی است که از سطح عموم مردم به لحاظ اجتماعی بالاتر است زیرا از طبقات فرهیخته و نخبه اجتماع محسوب می شود. نهاد مرجعیت و روحانیت کارکردش همانند کارکرد انبیاء و اولیاء (ع) است که به انسان فکر صحیح و عمل صالح را می آموزد و سعادت دنیا و آخرت را ترسیم می کند. و به تعبیر دیگر مرجعیت و روحانیت پل ارتباطی بین حقایق دینی و مردم هستند و به حکم تکلیف الهی جامعه را به دینداری دعوت می نماید و با تمام وجود در مقابل کژی ها و انحراف ها از سوی دشمنان داخلی و خارجی ایستاده و نمی گذارد مسلمانان و دینداران امت محمدی از حقیقت دین منحرف شوند و دشمنان با بدعت گذاری دین و شریعت الهی را مانند دیگر شرایع الهی آلوده نماید. البته بین مرجعیت و روحانیت تفاوت است. گرچه مرجعیت روحانی است ولی مرجعیت عالی ترین مقامات روحانی و مذهبی جامعه اسلامی است. و در حوزه کلان علمی، دینی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعه نقش آفرینی می کند.

اهمیت علم، دانش و فناوری در عصر اطلاعات و ارتباطات و تأثیر راهبردی آن بر توانمندی و قدرت ملتها و جوامع بشری به عنوان مهمترین عامل اقتدار و امنیت موجب شده است تا قدرتهای بزرگ بویژه غرب در صدد حفظ سلطه علمی بر جهان برآمده و با هرگونه تلاشی در جهت هماوردی و شکست انحصار علمی غرب مقابله نماید. ظهور انقلاب اسلامی و طرح گفتمان «دانش محور» مبتنی بر اخلاق و قوه ایمانی و دستیابی ایران به برخی علوم راهبردی موجب شد تا گفتمان «قدرت محور» و «سلطه گرای غرب» با چالشی جدی مواجه شود و سیاست تنازع و تعارض بین دو جریان را رقم بزند و شکل گیری دفاع هوشمندانه برای نظام جمهوری اسلامی ایران در مقابله با تهدیدات حال و آینده را به ضرورتی حتمی مبدل سازد. این مقاله درصدد است تا در یک چارچوب توصیفی-تحلیلی به بررسی تطبیقی دو گفتمان غرب و اسلام در موضوع علم، دانش و فناوری پرداخته و ضمن تحلیل گفتمان «قدرت محور غرب» تحت نظریه «قدرت دانش»و اثبات ناکارآمدی آن در حوزه امنیت و عدالت جهانی، مبانی نظری حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) را به عنوان «دانش قدرت»، معرفی و با تبیین تعارض و تنازع گفتمانی دو جریان بر پایه جهت گیری گفتمان اومانیستی غرب به «استعمار نوین» در مقابل سوگیری گفتمان معنویت گرای اسلام به «تسخیر» با تکیه بر قدرت الهی، ویژگی های گفتمان اسلامی را طرح و با احصاء «هدف راهبردی» مهم و حیاتی کشور و مولفه های آن در اندیشه دفاعی حضرت امام، روند شکل گیری دفاع هوشمندانه را بر پایه هوشمندی امنیتی ترسیم نماید.

محور اصلی اندیشه های جغرافیای سیاسی و انسانی امام خامنه ای را باید در ترسیم نشانه های استعمار و الگوهای مقابله با سازوکارهای قدرت بازیگران مؤثر در نظام جهانی تبیین نمود. ایشان بر این اعتقادند که نه تنها نقشه ژئوپلیتیکی جهان توسط قدرت های بزرگ تبیین و ترسیم گردیده است، بلکه چنین بازیگرانی به عنوان محور اصلی کنش در ترسیم جغرافیای انسانی و سیاسی جهان ایفای نقش می کنند. مقابله با اروپامداری و غرب گرایی را باید محور اصلی اندیشة سیاسی و ژئوپلیتیکی امام خامنه ای دانست. مقابله با اروپاگرایی در قالب اندیشه هایی دربارة نقد سیاست جهان معنا پیدا می کند. شکل بندی های قدرت در سیاست جهانی به گونه ای سازماندهی گردیده که کنترل حوزه های ژئوپلیتیکی را اجتناب ناپذیر می سازد. دربارة اروپامداری و غرب گرایی در سیاست بین الملل رویکردهای مختلفی ارائه شده است. برخی از پژوهشگران از جمله «سمیر امین» بر این اعتقادند که اروپامداری اساساً یک پدیده فرهنگی است. برخی از نئومارکیست های انتقادی در تحلیل مدرنیته و فرایندهای تحول در اقتصاد جهانی، اروپامداری را خصیصة روبنایی نظام سرمایه داری تلقی می نمایند. نگرش دیگری نیز دربارة نشانه های غرب مداری نظام جهانی با رویکرد ژئوپلیتیکی ارائه شده است. به طور کلی باید بر این موضوع تأکید داشت که رهیافت ژئوپلیتیکی قدرت در تبیین اعتبارسنجی کشورها در نظام جهانی در سال های بعد از جنگ سرد از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. مقابله با غرب گرایی و اروپاگرایی در فضای ژئوپلیتیکی ایجاب می کند که زمینه های لازم برای مقابله با قالب های گفتمانی قدرت های بزرگ تنظیم گردد.

دفاع و راهبردهای دفاعی یکی از مهمترین عناصر بقاء یک کشور است. فضای سایبر به عنوان زیرساخت اطلاعاتی جوامع بشری از قابلیت های ویژه ای برخوردار بوده و کمتر کسی است که با نگاه سلبی به این فضا آن را نفی، و فقط به عنوان یک تهدید به آن بنگرد. در این که فضای سایبر، فضای جنگ است شکی نیست، بنابراین دفاع از این فضا و زیرساخت های مبتنی بر این فضا، امری اجتناب ناپذیر است. روش های مختلف دفاعی که نه تنها در افزایش امنیت عمومی، آگاهی، سرعت و کارآیی در کارکردها فضای سایبر کارساز خواهد بود بلکه موجبات دفاع همه جانبه در مقابل تهدیدات متنوع دشمن در این زمینه ها را فراهم می آورد. از آنجایی که به استناد اصل 110 قانون اساسی کشور تعیین سیاست های کلی نظام از وظایف رهبری نظام می باشد، لذا واکاوی تدابیر و رهنمودهای مقام معظم رهبری و فرماندهی معظم کل قوا در این زمینه از اهمیت ویژه ای برخورداراست. در این پژوهش سعی شده است منویات معظم له در خصوص دفاع در فضای سایبری بررسی گردد.

علوم و فنون هسته ای جزو فن آوری های پیشرفته و برتر در عصر کنونی می باشد. امروزه تاثیر این علوم در گسترش دانش بشری، تسلط بر طبیعت، تامین رفاه و پیشرفت زندگی بشر غیر قابل تردید بوده و به درستی می توان آن را از عناصر و محور های اصلی توسعه ی پایدار و از عوامل مهم اقتدار یک کشور به شمار آورد. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نیز همواره بر ضرورت و نیاز کشور بر استفاده صلح آمیز دانش هسته-ای تاکید داشته اند، با این وجود قدرت های سلطه گر همواره ایران را متهم به ساخت بمب اتمی کرده اند. در این مقاله با استفاده از روش تحقیق کیفی رویش نظریه، دیدگاه ها و رهنمودهای مقام معظم رهبری مورد تحلیل قرار گرفته است و تلاش گردیده تا ضرورت دستیابی به دانش هسته ای در ایران از سخنان ایشان استخراج و اثبات شود.

اگر تهدید را به دو گونه سخت و نرم تقسیم نماییم، بی شک تهدیدات هویتی به عنوان یک تهدید نرم از اهمیت مضاعفی برخوردارند. نظر به اهمیت مفهوم هویت به عنوان جلوه دهنده به منافع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور و با توجه به نقش هویت کلان اسلامی و ملی به عنوان دو بال هویتی ایرانیان، مقاله حاضر با هدف بررسی تهدیدات مربوط به این دو هویت بر مبنای اندیشه های دفاعی امام خامنه ای (مدظله العالی) نگاشته شده است. اندیشه های رهبر انقلاب به عنوان الگوی فکری و هویتی اسلامی-ملی می تواند راهگشای برون رفت از هر بحران و تهدید در عرصه های مختلف باشد. لذا مقاله حاضر با بررسی پرسش «ریشه های تهدیدآمیز هویت اسلامی-ملی» و در نظر گرفتن «سطوح کلان، خُرد و میانی» تهدیدات مربوط به هویت اسلامی و ملی را مورد کنکاش قرار داه است.

با پیروزی انقلاب اسلامی، نظامی در ایران شکل گرفت که بر مبنای اسلام، جمهوریت را در اداره ی کشور در دستور کار قرار داد. این نظام نوین، در منطقه ای حساس در صحنه ی جهانی تحقق یافت، و با توجه به آرمان ها، مبانی، اهداف، راهبردها و رویه های بنیادین خود، از ابتدا با بی مهری و رویارویی قدرت های سلطه گر جهانی روبرو شد که مقابله فعال با آن، مستلزم دفاعی هوشمندانه بود. با فعال تر شدن رویارویی اقتصادی با جمهوری اسلامی و استفاده خصمانه ی دشمنان از ابزارهای اقتصادی، توانمندسازی پیش رونده و دفاع اقتصادی نیز به عنوان تکلیفی حیاتی مطرح گردید که یکی از رویکردهای اساسی آن، حماسه سازی اقتصادی است. بر اساس یافته های تحقیق حاضر، دفاع هوشمندانه از انقلاب و نظام جمهوری اسلامی با نگرش به دفاع به عنوان امری چند جانبه و فراگیر؛ لزوم خردمندی از جمله عقلانیت اقتصادی و رشد و زیرکی و زرنگی و فطانت و تجربه اندوزی؛ لزوم مراقبت (التفات)؛ و عدم غفلت از هدف سوءظن همیشگی به دشمن و پرهیز از بی مبالاتی در دفاع سامان می یابد. در این دفاع هوشمندانه، چاره ای جز تحقق رویکرد راهبردیِ حماسه اقتصادی در چارچوب گفتمان جهاد اقتصادی نیست. "حماسه" به معنای واقعه ا ی جهادگونه و پرشور، و کار افتخارآفرینى است که با شور و هیجان انجام می گیرد، و عزتمندانه است. آینده نگری و نگرش استراتژیک به اقتصاد و مدیریت استراتژیک اقتصاد داخلی و خارجی؛ عزت مدار شدن و رویکرد انقلابی (جهادی بسیجی) در فعالیت های اقتصاد ملی؛ خردپذیری با باز اندیشی درباره مبانی عملیاتی افتصاد؛ یکپارچگی (یک سوسازی) و هدفمندسازی جامع اقتصادی؛ تحول اساسی در سبک زندگی و الگوی تولید و مصرف و توزیع عمومی؛ مردمی کردن اقتصاد ملی؛ قطع وابستگی تام اقتصاد ملی به درآمدهای نفتی و پرهیز جدی از خام فروشی؛ و نوآوری و خلاقیت در جهت جهش اقتصادی، به جای رسوب ایده ها و رفتارهای تقلیدی، از جمله ارکان چنین حماسه سازی ای برای دفاع هوشمندانه از انقلاب و نظام جمهوری اسلامی است. بی تردید در حال حاضر، رویکرد جهاد و حماسه اقتصادی، رویکردی اختیاری نیست بلکه الزامی حیاتی است.

پویایی و هوشمندی تهدیدات از یک سو و همچنین وضعیت ژئوپلیتیک و تهدیدزایی محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران بدلیل همسایگی با پانزده همسایه عینی و یک همسایه مجازی (ارتش آمریکا) از سوی دیگر، ایجاب می-نماید که سیاست دفاعی کشورمان تقویت و بهبود یابد تا بتواند واکنش مناسب، منعطف و منطبق بر وضعیت کنونی و موقعیت فرامنطقه ای، از خود نشان دهد. در واقع، نمی توان براساس تصاویر و ادراکات برخاسته از وضعیت گذشته به چالش ها و الزامات تبلور یافته از شرایط نوین اخیر پاسخ داد. این موضوع ضرورت دگرگونی در نظام سیاست سازی دفاعی و ایجاد قابلیت ها، آموزش ها و راهکارهای مناسب برای جنگ احتمالی آینده را به موضوعی اساسی برای تصمیم گیران دفاعی کشور تبدیل کرده است. از جمله راهبردهای نوینی که در این راستا می تواند کارآمد و راهگشا باشد، کاربرد و پیاده سازی پدافند غیرعامل جهت سیاست گذاری و تصمیم سازی دفاعی است. لذا این پژوهش درصدد آن است تا با بکارگیری روش تحقیق تحلیلی-توصیفی، مفاهیم قدرت، جنگ و دفاع هوشمند و. . . را در ادبیات نظامی و سیاسی دنیا مرور و همچنین به تحلیل تطبیقی بیانات مقام معظم رهبری در زمینه مقوله های دفاعی بپردازد و ضرورت دفاع هوشمند از منظر پدافند غیرعامل را تببین نماید. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که مبانی اندیشه دفاعی مقام معظم رهبری(مدظلّه) رابطه تنگاتنگ و مستقیمی با اصول و مبانی پدافند غیرعامل دارد.

این تحقیق با عنوان" الگوی آمادگی دفاعی و رزمی در اندیشة فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه ای(مدظله العالی)" از یک سو متأثر از نقش این عامل در شکل گیری دفاع همه جانبه و از سوی دیگر متأثر از این مسأله است که آمادگی دفاعی و رزمی در عرصه های مختلف (سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و. . . ) بسیار حایز اهمیت بوده و اهمیت آن متأثر از پیچیدگی شرایط، فراوانی متغیرها، تنوع تهدیدات، وجود چالش های (فرامنطقه ای، منطقه ای و داخلی) و تعدد بازیگران بین المللی و منطقه ای است. فرماندهی معظم کل قوا در خصوص ضرورت حفظ آمادگی دفاعی می فرمایند: «آمادگى دفاعى لازم است و همیشه باید وجود داشته باشد؛ همراه با ابتکار، همراه با نوآورى . » نظر به ایجاد و حفظ این آمادگی در بین آحاد نیروهای مسلح ج. ا. ا و بمنظور مقابله با تهدیدات همه جانبه دشمنان انقلاب اسلامی، نوشتار حاضر در نظر دارد با توجه به اهداف متعالی انقلاب اسلامی، دستورالعمل ها و توصیه های مؤکد مبانی ارزشی مؤثر در حوزة دفاع و تجارب ارزشمند نیروهای مسلح ج. ا. ا در دوران دفاع مقدس، مبانی آمادگی دفاعی و رزمی را در اندیشة دفاعی فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه ای(مدظله العالی) بصورت یک الگوی علمی، کاربردی و مفهومی احصاء، تبیین و به رشتة تحریر درآورده و در پایان مدلی را جهت دفاع لایه بندی شده تحت عنوان پنج ظرفیت ارائه نماید. این مقاله که نتیجة یک طرح پژوهشی است، از حیث هدف، تحقیقی کاربردی؛ از حیث سطح تحلیل، برخوردار از ماهیتی توصیفی-تحلیلی و از حیث رویکرد و طبقه بندی روش، متکی به روش کتابخانه ای و مطالعات میدانی می باشد. داده های مورد نیاز از راه مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از ابزار فیش گردآوری شده است.

در زمانة عدم قطعیت ها و ظهور و بروز چهره های جدید تهدید که موجب به چالش کشیده شدن سازوکارها و مدیریت سنتی تهدیدها گردیده اند، دولت ها در راستای مهم ترین وظیفة خود که برقراری و تأمین امنیت است، ناگزیر از حرکت به سوی شیوه های در جهت رسیدن به این مهم هستند. در حالی که برخی از کشورها به دلیل مشکلات ساختاری مانند ضعف شدید بنیة دفاعی، در برقراری امنیت کشور خود به شدت به بیگانگان وابسته هستند، در جمهوری اسلامی به دلیل سطح بالای توانمندی های ملی در ابعاد فرهنگی، جغرافیایی، اقتصادی و انسانی، تأمین امنیت با اتکا به عناصر داخلی، وظیفه ای پرافتخار تلقی می گردد. هدف اصلی این مقاله، بحث در خصوص دفاع هوشمند با بهره گیری از نظرات فرماندهی معظم کل قواست. در این راستا، ابتدا به ضرورت های این موضوع پرداخته شده و در ادامه، پس از ارائة تعریفی از دفاع هوشمند، قدرت هوشمند به عنوان مبنای دفاع هوشمند و دفاع عامل و غیرعامل و دیپلماسی دفاعی به مثابة اجزای این نوع از دفاع، مورد بحث قرار گرفته است. پرسش اصلی تحقیق آن است که آیا می توان با استفاده از بیانات فرماندهی معظم کل قوا ایدة دفاع هوشمند را استخراج و تبیین کرد؟ در نوشتار حاضر تلاش شده به پرسش یادشده با استفاده از روش توصیفی و بررسی و تحلیل بیانات فرماندهی معظم کل قوا و سایر منابع مرتبط، پاسخی در خور ارائه گردد. از یافته های این مقاله آن است که مقام معظم رهبری به مؤلفه هایی اشاره کرده اند که می توان با مهندسی آنها، نظریة دفاع هوشمند را صورت بندی نمود. استخراج و تدوین لایه های هستی شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی این نظریه از بین نقطه نظرات فرماندهی معظم کل قوا، می تواند گام مؤثری در راستای تبیین این ایده و نظریه باشد. دفاع هوشمند به معنی هوشمندی در استفادة به موقع و به اندازه از تمامی ابزار و سازوکارهای سخت افزاری و نرم افزاری دفاعی است. در دفاع هوشمند، مردم نیز هم سطح نیروهای مسلح عهده دار انجام وظایف دفاعی هستند. یافتة دیگر این نوشتار آن است که در دفاع هوشمند باید مشخص شود در کجا و به چه میزان قدرت سخت و یا قدرت نرم و یا ترکیبی از آنها مورد نیاز است. به عبارتی مدیریت بهینة امکانات و داشته ها در راستای ارتقای اثربخشی و کارایی، از جمله اهداف اصلی استفاده از دفاع هوشمند است.

نامگذاری سال 1392 با تدبیر مقام معظّم رهبری(مدظله العالی) به نام «حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی» نشان از درایت و هوشمندی ایشان و اشراف معظم له بر وضعیت داخلی، منطقه ای و بین المللی جهان دارد. بسیج مستضعفین در هر شرایطی خود را مخاطبین اصلی تدابیر و فرامین ولایت دانسته و در عمل به منویّات و رهنمودهای ایشان پیش قدم می باشند. هدف این نوشتار پاسخ به این سوال است که بسیج در تحقق حماسه سیاسی و اقتصادی چه نقشی می تواند ایفا نماید؟ در این راستا بر اساس روش تحلیل محتوا سعی شده است به این سوال پاسخ داده شود. یافته های این تحقیق نشان می دهد که حداکثرسازی مشارکت مردم در عرصه های سیاسی انقلاب اسلامی نظیر انتخابات، راهپیمایی ها و استقبال از مسئولان ارشد نظام و همچنین حضور فعّال بسیج در عرصه دیپلماسی عمومی از جمله مصادیق نقش آفرینی بسیج در عرصه حماسه سیاسی خواهد بود. در عرصه حماسه اقتصادی نیز کمک مؤثر این نهاد عظیم مردمی به دولت در خنثی نمودن تحریم ها و اجرای اقتصاد مقاومتی و محرومیت زدایی از جمله موارد حضور بسیج در این مهم خواهد بود.

آشوبناکی، سیال بودن، غیرخطی و بی ثباتی تحولات، روندها، رویدادها و پیامدهای مختلف آن در جهان معاصر، امری روشن و مبرهن است. دیده بانی، گردآوری، تحلیل و استفاده از اطلاعات در محیط درون و برون سازمانی است که آگاهی از آن ها، برای طرح ریزی و برنامه ریزیِ نقشه ی راه آینده ی سازمان و مدیریت کارآمد و اثربخش، ضروری است. در این پژوهش، ابتدا مفاهیم دیده بانی و مؤلفه های آن از دیدگاه های مختلف بررسی می شوند؛ سپس با بهره گیری از روش تحلیل محتوا با مطالعه بیانات، فرامین و رهنمودهای امام خامنه ای(مدّظلّه العالی)، داده های مرتبط با دیده بانی و رصد محیطی راهبردی فیش برداری، احصاء و جمع بندی می شوند. نتیجه تحقیق بیانگر آن است که امام خامنه ای(مدّظلّه العالی) با دیدگاهی راهبردی، کل نگر و نظام مند کلیه ی مؤلفه ها و عوامل اثرگذار بر انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن را که موجب بروز، شکل گیری و تشدید فرصت ها، تهدیدات، قوت ها و ضعف های راهبردی می شوند، مورد توجه قرار داده و نسبت به رصد، تحلیل و مدیریت راهبردی این عوامل به تصمیم سازان و تصمیم گیران نظام، هشدارهای مکرر داده و توصیه های مؤکد نموده اند. لذا با عنایت به فرمایشات معظم له، الگوی مفهومی دیده بانی و رصد محیطی راهبردی که شامل مجریان، الزامات دیده بانی، روش دیده بانی و برنامه ریزی راهبردیِ دیده بانی است، ارایه می شود.

هدف این تحقیق استنتاج مفهوم جنگ نرم و دکترین مقابله آن در اندیشه امام خامنه ای(مدظله العالی) می باشد؛ روش تحقیق، روش تحلیل محتوا و استنباط موضوعی برای توصیف و تبیین جنگ نرم و جهاد نرم با آن می باشد؛ در اندیشه معظم له، پیشرفت انقلاب اسلامی، همراه با مداخله دشمن است و تا حق باشد، مقابله استکبار با حق ادامه دارد. جهاد در اسلام انواع مختلفی دارد و جهاد در عرصه جنگ نرم، اگر ارزش بیشتری از جهاد سخت نداشته باشد، حداقل مثل جهاد در عرصه سخت و نظامی از فضائل و برکات زیادی برخوردار است؛ انقلاب اسلامی دارای ماهیت فرهنگی، فکری و گفتمانی علیه طاغوت ها است و این انقلاب در این عرصه بایستی، با دشمن تهاجمی و آفندی ادامه پیدا کند؛ اگر منابع بالقوه و بالفعل اسلام فعال شوند، دشمن نمی تواند کاری بکند؛ روش های مقابله با دشمن در جنگ نرم، تا حد ممکن از نوع فکری و با بهترین روش ها و ابزارهای متناسب با هدف مجاز می باشند و در این مسیر باید با اصول و دکترین امید، بصیرت، جلب نصرت و قدرت الهی، استفاده از هنر ناب اسلامی و ظرفیت علما، دانشمندان، مردم مؤمن و مسلمان کشور و جهان برای "جهاد نرم" پیش رفت.

جمهوری اسلامی ایران در طی دهه های گذشته، همواره با چالش ها و تهدید های متنوعی از جانب دشمنان انقلاب و نظام روبه رو بوده است. در واقع هریک از این چالش ها و توطئه ها متناسب با ماهیت، نوع و سطح تهدید و جنگ آنقدر خطرناک بوده اگر بر هر کشور دیگری اعمال می شد، قطعاً سقوط می کرد. در این میان همواره نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از ویژگی ها، شاخصه ها و مولفه های منحصر بفردی همچون قدرت معنوی، آموزه های دین مبین اسلام (قرآن، سنت) و آموزهای بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران حضرت امام راحل (ره) و فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) توانست، در هر یک از این گردنه ها (در حوزه نبرد های نظامی، اقتصادی و جنگ نرم و. . . ) بر دشمن غلبه یابد. چندی است نظام استعماری غرب، به سردمداری آمریکا تلاش می نماید با ابزار های قدرت هوشمند جنگ تمام عیاری را، برعلیه ایران مدیریت کند. در این بین مفهوم دفاع هوشمند تصویری است از عزم راسخ ملت شریف ایران در مبارزه با خیال واهی و پوچ استعمار گران مبنی بر دست یازیدن به ملت و سرزمین ایران است. مقاله حاضر درصدد است تا با بررسی اندیشه های حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) مفهوم دفاع هوشمند را تبیین و ارتباط آن را با قدرت معنوی مورد بررسی قرار دهد.

نظریه پردازی یکی از ابزارهای کارآمد و ضروری در علوم انسانی محسوب می شود، چرا که هر دانش پژوه در حیطه علوم انسانی به یک چارچوب مفهومی خاص و برخی روش های آزمون پذیر که به بررسی موضوع مورد مطالعه بپردازد نیازمند است. علوم انسانی بستر و زمینه تمام علوم محسوب می شود و جهت گیری ها و روند حرکت ها را اصلاح می کند. در سطح بین المللی، آینده به کشورهایی تعلق خواهد داشت که از لحاظ علمی و به ویژه در مسائل انسانی، در بالاترین سطح باشند. لذا می توان گفت ضروری ترین امر در اقتدار، پیشرفت و توسعه کشورها، داشتن یک نظریه و پشتوانه محکم نظری در حوزه دفاعی است. دفاع از امور فطری بشر است و قاعدتاً هر فردی که مورد تجاوز قرار گیرد به حکم فطرت، حق دفاع از خود را دارد. بنابراین هر دولتی حق دارد برای صیانت از تمامیت ارضی و استقلال سیاسی خود از آن استفاده نماید. از این رو مقام معظم رهبری با نگاه آسیب شناسانه معتقدند علوم انسانى رایج امروز، محتواهایى دارد که ماهیتاً معارض و مخالف با حرکت اسلامى و نظام اسلامى است؛ متکى بر جهان بینى دیگرى است؛ حرف و هدف دیگرى دارد. وقتى این محتوا رایج می شود، مدیران بر اساس آنها تربیت می شوند و در آینده در رأس دانشگاه، اقتصاد، مسائل سیاسی داخلی، خارجی، امنیت و غیره قرار می گیرند. هدف اصلی نویسندگان این مقاله، تبیین و بررسی نظریه پردازی در علوم انسانی در اندیشه دفاعی مقام معظم رهبری با استفاده از روش تحقیق کیفی، تحلیلی و گردآوری اسنادی پرداخته وسپس به ترسیم الگوی راهبردی نظریه پردازی در علوم انسانی وکاربرد آن در بخش دفاعی که همواره در رهنمودها و دیدگاه های دفاعی ایشان مدنظر بوده است بپردازیم.

بهره گیری از توانمندیهای نیروهای مسلح در مدیریت روابط بین المللی به ویژه به عنوان پشتیبانی سیاست خارجی کشور از یک سو و تضمین برقراری شبکه ای از روابط تخصصی میان بخشهای دفاعی در سطوح دو یا چندجانبه بین المللی از سوی دیگر، از جنبه های مهم کارکرد نیروهای مسلح در عصر حاضر است. دیپلماسی دفاعی به عنوان پوشش دهنده این کارکرد، قادر است ضمن افزایش توان قدرت بومی، به اعتمادسازی و ایجاد شبکه ها و ساختارهای بین المللی همسو به منظور مقابله با تهدیدهای خارجی مشترک نیز منتهی شود. در نهایت، هدف اصلی مورد تعقیب، افزایش ضریب امنیت ملی از طریق همکاری است. مقام معظم رهبری، با ارائه مبانی و چارچوب های دیپلماسی دفاعی اسلامی-ایرانی، مسائل مهمی را در خصوص نحوه عمل نیروهای مسلح در دفاع همه جانبه و هوشمندانه تدبیر فرموده اند. در این نوشتار، با درنظر گرفتن جایگاه دیپلماسی دفاعی در تامین اهداف ملی و تحقق دفاع هوشمندانه به ویژه هوشمندسازی سامانه های نرم افزاری کشور در مقابله با تهدیدهای موجود و نوظهور، به تبیین دیدگاههی مقام معظم رهبری در این خصوص به ویژه ابعاد مختلف نقش آفرینی دیپلماسی دفاعی در مدیریت روابط بین المللی (که نویسنده آن را الگوی دیپلماسی دفاعی اسلامی-ایرانی نامیده است) خواهیم پرداخت.

در این مقاله تلاش شده است ضمن مفهوم سازی "دفاع هوشمند فرهنگی" به تبیین و تشریح مؤلفه های این تعریف پرداخته شود. در ابتدا تلاش شده است تا تعریفی جامع از دفاع هوشمند فرهنگی ارائه شود و سپس مؤلفه های این دفاع هوشمند از دیدگاه مقام عظمای ولایت مورد بررسی قرار گیرد. مؤلفه هایی همچون هوشمندی و شناخت کامل نسبت به محیط و اهداف دشمن، مسیریابی، برنامه ریزی و مهندسی فرهنگی، اساس و مبنا بودن فرهنگ، هویت بخشی و گفتمان سازی به عنوان مهم ترین مؤلفه های دفاع هوشمند فرهنگی تحلیل شده است. در این مقاله سعی شده از نظریات جوزف نای استفاده گردد.

هویت عبارت است از پاسخ به کیستی و چیستی که موجب تمایز و یا تشابه یک فرد و یا گروهی نسبت به دیگران می گردد. هویت ملی در جامعه معاصر ایران برساخت جدیدی از هویت ایرانی است که لایه ی اسلامی و انقلابی به آن افزوده شده است. این تحقیق با هدف" تبیین ابعاد، عناصر و مولفه های هویت ملی(اسلامی، ایرانی و انقلابی) و جایگاه آن در اندیشه دفاعی مقام معظم رهبری" به روش اسنادی و دلفی انجام شده است. مقایسه ابعاد هویت ملی نشان می دهد که بُعد اسلامی با میانگین رتبه 3. 5 و بُعد ایرانی با میانگین رتبه 2. 7 دو بُعد اساسی هویت ملی ایرانی-اسلامی را تشکیل می دهد. درکلیه ویژگی های اعلام شده برای هویت ملی(ایرانی و اسلامی) میزان احساس تعلق و عاطفه نسبت به هویت ملی بیش از میزان تعهد و آمادگی دفاع(رفتار) می باشد و همچنین میزان تعهد و رفتار بیش از آگاهی و شناخت نسبت به عناصر هویت ملی می باشد. بر اساس نتیجه بدست آمده؛ مبانی چهارگانه، هفت اصل، یازده ویژگی و دو دسته کارگزاران( نقش آفرینان دفاعی) اجزاء تفکر و اندیشه دفاعی مقام معظم رهبری هستند که هویت دفاعی را بر محور هویت اسلامی و ایرانی تشکیل می دهد. همچنین در اندیشه دفاعی معظم له" بسیج به عنوان تشکلی هویت پایه، نقش کلیدی در بهره-گیری از توان هویت ملی برای دفاع و پاسداری از اسلام و کشور در زمینه های مختلف دارد و بر همین اساس راهکارهایی برای انضمامی شدن این اندیشه و تجلی دفاع هویت پایه در در بستر بسیج ارائه شده است.

دفاع هوشمند را می توان راهبردی مطمئن در بکارگیری تمامی ظرفیتها و مقدورات موجود کشور در مواجهه با تهدیدهای بالقوه و بالفعل پیش روی نظام دانست. با عنایت به ظرفیت های معنایی فراوان و تجمیع حوزه های نرم افزارانه و سخت افزارانه در آن، این مفهوم از راهبردی ترین سیاست های کلان نظام قرار گرفته است. دفاع هوشمند، در واقع دفاع از ارزشهایی است که مورد تهدید همه جانبه دشمن قرار گرفته است که بالطبع دفاع همه جانبه و هوشمندانه را مطالبه می کند. یکی از حوزه های دفاع برای همه کشورها حوزه دیپلماسی دفاعی است که به مفهوم بهره گیری از ظرفیت های دیپلماسی برای پیشبرد هدف ها و کارویژه های دفاعی است. امروزه بر کسی پوشیده نیست که دیپلماسی می تواند نقش مکمل و حتی نقشی برتر را در تعامل کشورها به عهده داشته باشد. با توجه به نو و جدید بودن واژه دفاع هوشمند، در این مقاله سعی بر این است تا ضمن کالبد شکافی دفاع هوشمند و شناخت عناصر و ابعاد آن، نقش دیپلماسی دفاعی (با تأکید بر اندیشه ها و آراء مقام معظم رهبری) را بررسی و راهکارهای کاربردی دیپلماسی دفاعی را ارائه نماییم.

وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در ساختار نظامی-راهبردی کشور یک نهاد مهم به حساب می آید و نتایج عملکرد آن نقش حیاتی در حفاظت از منافع امنیت ملی، تمامیت ارضی و استقلال کشور دارد. به لحاظ اهمیت و حساسیت این ماموریت، ودجا باید هوشمندانه تحولات محیطی و فناوری های نوین را پیگیری نموده و بر میزان یادگیری و توانایی علمی و عملی خود بیفزاید. کسب فناوری و دانش نوین در صورتی که بدون توجه به فرهنگ سازمانی و الزامات آن انجام پذیرد پاسخگوی نیازهای ودجا برای یادگیری چگونه مواجه شدن با شرایط جدید نمی باشد. این مقاله از میان عوامل اثرگذار در یادگیری سازمانی به مهمترین آن یعنی آموزش می پردازد و با بهره گیری از اندیشه های فرماندهی معظم کل قوا، امام خامنه ای (مدظله)، نقش«مهندسی فرهنگی» را در طراحی راهبردهای آموزشی تبیین می نماید. آنچه پیرامون مهندسی فرهنگی مورد بحث قرار می گیرد به مدیران آموزش ودجا کمک می کند تا ضمن حفظ ارتباط با تحولات محیطی و توسعه فناوری به ضرورت انعطاف پذیری راهبردهای آموزشی توجه کرده و از نتایج آن در اثربخش نمودن آموزش ها استفاده نمایند.

اگر چه تسلیحات و تجهیزات نظامی، ابزار مهم و اساسی در تولید قدرت است؛ اما در کنار تسلیحات و تجهیزات نظامی، مقوله های نرمی وجود دارد که در تولید و ارتقای قدرت دفاعی بسیار مؤثر و نقش آفرین است. یعنی در حوزه دفاع نباید صرفاً به قدرت سخت افزاری تکیه کرد، بلکه همانگونه که شیوه تهدیدات دشمن تغییر می کند، و از حالت سخت به نرم تبدیل می شود، در حوزه دفاع نیز باید از توان و ظرفیت های قدرت نرم افزاری استفاده کرد. این نوع از شیوه دفاع به «دفاع هوشمند» تعبیر می شود. اینکه دفاع هوشمند چیست، ویژگی ها و مؤلفه های آن کدامند، پرسش هایی است که این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و از منظر امام خامنه ای(ره) آن را مورد بررسی قرار داده است و به این نتیجه مهم دست یافت که با اجرای صحیح و به موقع«دفاع هوشمند» نه تنها می توان امنیت و آرامش را با دور کردن و از بین بردن خطر و یا تهدید در جامعه ایجاد کرد، بلکه نظام بین الملل را به سمت همگرایی سوق داد.

دفاع برای کشور جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت خاص ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک سرزمینی و نیز استمرار و گستردگی تهدیدات دشمنان و همچنین تأکیدات امام خمینی(ره) و امام خامنه ای(مدظلهالعالی) در برابر تهدیدات استکبار، موضوعی بسیار مهم می باشد. از آنجا که دفاع از دو بخش عامل و غیرعامل تشکیل شده است، لذا دفاع جامع، دفاعی است که از مؤلفههای قدرت نظامی و نیز از مؤلفه های دفاع غیر نظامی یا پدافند غیرعامل و سایر مؤلفه های قدرت ملی استفاده نماید. پدافند غیرعامل که عبارت است از «مجموعه اقدامات غیر مسلحانه که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می گردد»، توجه به این اقدامات در دفاع بسیارحائز اهمیت است. هوشمندی و دفاع، همواره ملازم یکدیگر بوده اند. درگذشته نیز، صحنه های نبرد متکی بر هوشمندی بوده اما بیشک نقش آن در فضای آینده پررنگ تر خواهند بود. فرمایشات بسیار حکیمانه ای از فرمانده معظم کل قوا امام خامنه ای(مدظلهالعالی) در ارتباط با هوشمندی وجود دارد. برای مثال می فرمایند: ” یک مسئله که مربوط به آینده است این است که ما در برنامه ریزی ها همیشه باید جلوتر از دشمن حرکت کنیم. . . هوشمندانه باید نقشه ی دشمن را حدس زد و تشخیص داد و جلوتر از دشمن عمل کرد. “ (بیانات-فروردین 1392) برخی از مهم ترین ویژگی های نیرو های مسلح نظام مقدس جمهوری اسلامی را چنین بیان می نمایند: ” نیروهای مسلح باید آماده انجام وظایف خود به صورت دقیق، به هنگام و هوشمندانه باشند. “ (بیانات 04/10/1381) رهبر عالیقدرمان، با برشماری خصوصیات نیروهای مسلح در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، همواره بر ویژگی هایی نظیر اقتدار، سرعت عمل، به هنگام بودن، دقت همراه با پیچیدگی و هوشمندی تاکید داشته اند. در این مقاله ابتدا بر مبنای فرمایشات و تدابیر فرمانده معظم کل قوا در خصوص هوشمندی و نیز تأکیدات ایشان در خصوص پدافند غیرعامل به بررسی مؤلفه های پدافند غیرعامل و دفاع هوشمند پرداخته شده است. روش این پژوهش آمیخته (موردی زمینه ای) و تحلیلی توصیفی بوده، و بر این اساس نخست تهدیدات نظامی دشمن مورد مطالعه قرار گرفته و ضمن تحلیل ویژگی های تهدیدات هوشمند، و ملاحظات پدافند غیرعامل و نیز احصای مؤلفه های دفاع هوشمند از بیانات مقام معظم رهبری امام خامنه ای(مدظله العالی)به روش تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان، نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها پس از تعیین عوامل محیط داخلی و خارجی و تجزیه و تحلیل آنها شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفته است. عوامل محیطی با استفاده از ماتریس مقایسه زوجی، به تفکیک اولویت بندی گردیده. در ادامه، وضعیت موجود با وضعیت مطلوب مقایسه شده و ضمن تعیین درصد تخصیص امکانات، تدوین راهبردها انجام شده است. سپس با استفاده از روش TOPSIS اولویت بندی راهبردها صورت گرفته و در نهایت راهبردهای مناسب پدافند غیرعامل در دفاع هوشمند با تأکید بر بیانات فرمانده معظم کل قوا امام خامنه ای(مدظله العالی) ارائه گردیده است.

یکی از محورهای اصلی مطالعه در حوزه مدیریت دانش، مقوله تولید علم و دانش است. در ادبیات مدیریت دانش، تئوری های بسیاری درباره مدیریت دانش وجود دارد. اما آنچه در حوزه اسلامی درباره شرایط تولید علم و دانش مورد توجه است، آن چیزی است که برگرفته از اعتقادات، یعنی مبتنی بر قرآن و کلام معصومان است. امامان معصوم وارثان حقیقی از طرف خداوند هستند که ولایت فقیه یک مفهوم مقدس جانشین امام زمان و امام عصر در حیات سیاسی و اجتماعی عهده دار این وظیفه است. ولایت فقیه برای مسلمین یک هدیه ای است که خداوند تبارک و تعالی قرار داده است. (امام خمینی، صحیفه نور، ج 6: ص 161) ای مومنان از خداوند و پیامبر و اولوالامرتان اطاعت کنید (سوره نساء، آیه 58) بنابراین در این میان، فرمایشات مقام معظم رهبری مد ظله العالی، مأخذی دینی و اسلامی است که دارای فرماشات و رهنمودهای زیادی در خصوص تولید علم و دانش است. در این تحقیق، پژوهشگران کوشیده اند با بررسی رهنمودهای معظم له، به تئوری تولید علم و دانش از دیدگاه ایشان دست یابند. ازاین رو، روش تحقیق این مقاله، استراتژی کیفی تئوری داده بنیاد متنی خواهد بود که نتیجه این شیوه پژوهش، خلق تئوری است. بنابراین، لازم است واژه تئوری برای عنوان آن انتخاب شود. می دانیم کلام مقام عظمای ولایت حقیقت است و آنچه حقیقت است، نیاز به آزمون ندارد. بنابراین، پژوهشگران تنها به طرح تئوری از کلام مقام معظم رهبری مد ظله العالی می پردازند.

نیروهای مسلح یکی از معدود سازمان هایی است که دارای سرمایه های هنگفت و با ارزش می باشد، این سرمایه ها را می توان به دو دسته تقسیم بندی نمود، یک دسته از سرمایه ها، سرمایه هایی هستند که به صورت دارایی های جاری، دارایی های ثابت و در نهایت دارایی های مشهود و قابل لمس هستند و دسته دیگر، سرمایه هایی هستند که قابل مشاهده ولی غیر قابل لمس هستند، این سرمایه همان منابع انسانی موجود در نیروهای مسلح و دانش همراه آنان است که به عنوان یک سرمایه قابل ملاحظه، مطرح است. این سرمایه بر اساس نیازهای خدمتی آموزش هایی گذرانده، این آموزه ها با تجربه همراه گردیده و دانشی را به بار آورده که با از دست دادن آن، سازمان جهت جبران آن باید سال ها هزینه صرف کند. در دنیای امروزی، دانش ابزار قدرت و اقتدار است و این ابزار در نظام جمهوری اسلامی ایران هنگامی وصف اقتدار می یابد که به صورت بومی، درون افزا، هم جهت دین و هم دوش با فضائل اخلاقی و احساس تعهد باشد است. از این رو تبیین راهبرد مدیریت دانش از دیدگاه فرماندهی معظم کل قوا به عنوان، ولی فقیه، مرجعی عالیقدر، دانشمندی توانا و رهبری بزرگ، حائز اهمیت فراوانی بوده و ضرورتی دو چندان می یابد. این پژوهش که با هدف تبیین اندیشه های امام خامنه ای در مورد راهبرد مدیریت دانش از دیدگاه فرماندهی معظم کل قوا، صورت گرفته از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات، کیفی است و از روش «رویش نظریه» استفاده شده است و سعی شده تا مبانی لازم جهت تبیین راهبرد مدیریت دانش از سخنان فرماندهی معظم کل قوا استخراج شود و به صورت یک مدل مفهومی ارائه گردد. نتایج بیانگر آن است که فرماندهی معظم کل قوا با دیدگاهی کل نگر، نظام دار و سیستمی، عوامل اثرگذار بر راهبرد مدیریت دانش را از سطوح اولیه تا سطح عالی مورد عنایت خاص خود قرار داده اند و ضمن بیان آرمان، اهداف مشخص و چشم انداز دانشی، راه رسیدن به این اهداف یعنی «عزت علمی، کسب قدرت برتر و مرجعیت علمی در دنیا» را به خوبی تبیین نموده اند. آنجا که می فرمایند: «پیمودن راه پیشرفته دانش، جزء با روحیه استقلال، توکل به خدا و کار برای ایمان طی نخواهد شد. این راه، راهی میان بر است (نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، حکمت81) لذا آنچه بیش از هر عاملی در تحقق اقتدارآفرین آرمان های نظام اسلامی در ابعاد دانشی و رسیدن به این موفقیت بزرگ تأثیر دارد، میزان بهره مندی و بکارگیری رهنمودهای مقام معظم رهبری است که بایستی همواره مدنظر باشد.