دوره جامع بودجه ریزی (سطح مقدماتی)

مدت زمان این آموزش 3 ساعت می باشد.

سطح اول (مقدماتی) : مبانی و ویژگی های نظام بودجه ریزی (برای دانشجویان رشته اقتصاد)

بودجه، نتیجه فرآیند بودجه ریزی است. فرآیندی که شامل تصمیماتی در خصوص استفاده و تاُمین منابع عمومی، از تهیه و تصویب قانون بودجه تا اجرا و نظارت آن است. نهادهای بودجه ریزی، به صورت مجموعه ای از قواعد رسمی و غیررسمی و اصول حاکم بر فرآیند بودجه ریزی در قوای مجریه و مقننه تعریف می شود. نهادهای بودجه ریزی فرآیند بودجه ریزی را به مرحله های مختلفی تقسیم می کنند، وظایف و زمان انجام آنها را در هر مرحله مشخص می کنند و گردش اطلاعات بین مجریان را تنظیم می نمایند. بدین منظور نهادهای مزبور نقشی راهبردی دارند و فرصت هایی را برای پاسخگو کردن اجرای نظام ایجاد می کنند. نقش قانونگذار در فرآیند بودجه ریزی فراهم کردن چارچوبی است که در آن تمام مطالبات متقابل برای وجوه عمومی حل و فصل می شود.
فرآیند بودجه ریزی را می توان به چهار مرحله تقسیم کرد که هر مرحله شامل مسئولین مختلف برای اجرا با نقش های متفاوت است. مرحله اول، مرحله برنامه ریزی قوه مجریه شامل تهیه لایحه بودجه توسط این قوه. مرحله دوم، بررسی و تصویب بودجه توسط قوه مقننه که ممکن است مشتمل بر بیش از یک مجلس باشد. مرحله سوم، اجرای بودجه توسط قوه مجریه در سال مالی، و مرحله چهارم نظارت بر بودجه از طریق نهادهای نظارتی از جمله دیوان محاسبات و نهادهای مشابه برای کنترل اجرای وظایف پیش بینی شده در بودجه با مجوز های قانونی.
قواعد بودجه ریزی را می توان به سه دسته تقسیم کرد: 1) قواعد شکل دهنده محیط فرآیند بودجه ریزی، 2) قواعد خروجی محور، و 3) قواعد نظام نامه ای.
1-    قواعد شکل دهنده محیط بودجه ریزی- اگر فرآیند بودجه ریزی جامع نباشد، نمی تواند نقش قانونمند خود را که در آن تمامی مطالباتی را که در تقابل با یکدیگر هستند، ایفا کند. بدین معنی که هیچگونه مطالبه وجوه عمومی نباید خارج از چارچوب فرآیند بودجه ریزی مجاز شمرده شود. بنابراین، جامعیت یکی از الزامات فرآیند بودجه ریزی است.
2-    قواعد خروجی محور – قواعدی دارای ماهیت کمی هستند که بر متغیرهای خاصی از بودجه تمرکز دارند. مهمترین این قواعد، محدودیت های بودجه متوازن است، که نمونه آن در کشور آمریکا و بسیاری از ایالات کانادا و آرژانتین وجود دارد. این قواعد تنوع زیادی دارند. قاعده توازن بودجه معمولاً در مورد بودجه های جاری اعمال می شود که در این مورد استقراض از محل مخارج سرمایه ای مجاز شمرده می شود. بعضی از این قواعد دولت را ملزم به ارائه بودجه متوازن به مجلس و الزام مجلس به تصویب بودجه متوازن می کند، ولی به دولت اجازه می دهد بعداً استقراض کند. برخی دیگر دولت را ملزم به تامین کسری بودجه احتمالی از طریق مازاد بودجه سال بعد می کند. مزیت قواعد خروجی محور این است که خیلی مشخص هستند و دقیقاً وظایف دولت را مشخص می کنند. این مزیت مشکلی هم دارد که آن نبود انعطاف در پاسخگویی به اتفاقات پیش بینی نشده است. قواعد خروجی محور غیر قابل انعطاف ممکن است از اعتبار کافی برخوردار نباشند. برای داشتن این اعتبار باید انعطاف هایی برای پاسخگویی به اتفاقات غیر منتظره ایجاد شود. از طرف دیگر انعطاف بیش از حد بدین معنی است که قواعد، عملکرد واحدهای سیاسی را به طور مؤثر کنترل نمی کنند. بنابراین، در قواعد خروجی محور یک بده بستان بین اثربخشی و قابلیت اعتماد وجود دارد. 
3-    قواعد نظام نامه ای- این قواعد فرآیندهایی که درآن تصمیمات بودجه ریزی اتخاذ می شوند مشخص می کنند. قواعد مزبور به دو دسته تقسیم می شوند: اول قواعدی که بر تصمیم گیران متمرکز هستند و دوم قواعد تاُکید کننده بر محتوا. قواعد متمرکز بر تصمیم گیران، مسئولان را عوامل فرآیند بودجه ریزی تعریف می کنند. در مرحله برنامه ریزی اجرا، این قواعد نقش و قدرت وزیر دارایی و وزارتخانه های اجرایی را تعیین و قواعدی را برای ایجاد تفاهم بین آنها فراهم می آورد. در مرحله قانونگذاری، قواعد نظام نامه ای نقش متقابل قوای مجریه و مقننه و مقررات ناظر بر اختیارات قوه مقننه در تغییر و تصویب بودجه را تعیین می کنند.

شرکت کنندگان در این دوره با اصول و مفاهیم بودجه و نظام بودجه ریزی آشنا می شوند و شرکت در آن به دانشجویان رشته اقتصاد دانشگاه های کشور توصیه می شود.  
 

عناوینی که دوره جامع بودجه ریزی (سطح مقدماتی) ارائه می شوند به شرح زیر است:
   

 تعریف بودجه و نظام بودجه ریزی
     بخش دولتی و نظام مالی دولت
     ترکیب بخش عمومی
     اهداف اصلی بودجه ریزی
     روش های تخصیص منابع
     روش های بودجه بندی در فرآیند منطقی  تصمیم گیری
     اصول بودجه بندی
     ساختار تشکیلاتی نظام بودجه ریزی
     ساختار عملیاتی نظام بودجه ریزی
     بودجه بندی و برنامه ریزی
     نظام برنامه ریزی و بودجه ریزی راهبردی (استراتژیک)
     جایگاه بودجه در نظام تصمیم گیری
     ابزارهای مالی
     زمانبندی تهیه و تصویب بودجه
     اختیارات قوه مقننه در تغییر و اصلاح بودجه
     اهداف کلی نظام اجرایی بودجه
     اصول اصلاح و تجدید نظر در بودجه
     مدیریت وجوه نقدی
     حساب واحد خزانه (STA)
     برنامه ریزی مالی
     مدیریت بدهی ها
     روش های تقویم داد و ستدهای مالی
     مراحل انجام هزینه (چرخه هزینه)
     عدم تمرکز و فدرالیسم مالی
     ارتقاء مدیریت و شفاف سازی حساب های مالی
     مدیریت هزینه های عمومی
     ویژگی های مدیریت دولتی
     ارزشیابی و انواع آن
     اهداف گزارش گیری
     اصول گزارش گیری