چکیده عربی:تعد قضیه استنتاج المعنی من النص و الحصول علی البواطن المستوره التی لفت ظاهر علائم اللغه، من هواجس الانسان المستمره منذ ظهور اللغه حتی الان. و فی هذه المضمار لم یکن المسلمون خارجین عن هذه الظاهره، فهم من بدایه نزول الوحی قد اهتموا بذلک و حاولوا ان یکشفوا الحجب عن ظاهره النص لیصلوا الی آلیات محدده فی هذا المجال. فبالتزامن مع توسع مباحث الهرمنیوطیقا فی الغرب، دخلت مواضیع جدیده فی مجال فهم النص و المباحث الدلالیه سببت تحدیات کثیره فی الاوساط العلمیه. من جمله ذلک موضوع تعین المعنی او عدمه، دور المتلقی و منزله السیاق و اهمیه فهم نظام اللغه فی عملیه فهم النص، تعدد المعنی و انواعه. چکیده فارسی:موضوع دریافت معنای متن از دغدغه های همیشگی انسان بوده است. مسلمانان نیز از همان سال های آغازین نزول وحی، این موضوع را سرلوحه فعالیت های علمی خود قرار داده اند. همزمان با گسترش مباحث هرمنوتیک، موضوعاتی وارد مباحث فهم متن و معنی شناسی شد که چالش های بسیاری را در محافل فکری ایجاد کرد. مسایلی از قبیل تعیین و یا عدم تعین معنی، نقش خواننده، جایگاه سیاق، اهمیت نظام زبان در فرایند فهم متن، انواع معنی و... از جمله مباحثی هستند که ادیبان و ناقدان مسلمان سال ها پیش از غریبان بدان پرداخته اند. در این میان دیدگاه نحوی سیبویه و بلاغی عبدالقاهر قابل توجه می نماید.

چکیده فارسی:هدف این مقاله معرفی مهم ترین مبانی جامعه شناسی اسلامی، در قالب ارائه پارادایمی مقایسه پذیر با پارادایم های موجود است که ماهیت انسان و جامعه، هدف و روش تحقیق و ارزش ها در جامعه شناسی مهم ترین عناصر هستند. این پارادایم از نظر انسان شناسی، بر اصل فطرت استوار است و با رد جبر اجتماعی، تلفیقی را بین فردگرایی و کل گرایی روش شناختی می پذیرد و درباره چیستی جامعه تصویری ارائه می کند که در آن، رابطه انسان با خداوند مدنظر قرار می گیرد. به علاوه، واقعیت اجتماعی را شامل نظم ها و قوانین تجربی و نیز سنت های اجتماعی می داند؛ ضمن آنکه مناسبات اجتماعی را بر پایه عناصر متعدد شامل مهرورزی، استخدام متقابل انسان ها و تضاد تبیین می کند. اهداف تحقیق در این پارادایم عبارت اند از: تبیین علی و معناشناسی رفتار، نقد اوضاع اجتماعی و غایت شناسی پدیده های انسانی از حیث استنادشان به خداوند. همچنین به موجب این پارادایم، جامعه شناسی اسلامی دو سطح متمایز دارد: تجربی و فراتجربی. در سطح نخست، در مقام گردآوری به طور عمده، از روش استنباط فقهی - تفسیری و در مقام داوری، از روش تجربی و در سطح دوم، به فراخور مورد از هر یک از روش های معتبر، اعم از وحیانی، عقلی و تجربی بهره می گیرد. همچنان که در سطح نخست می کوشد از دخالت ارزش ها در توصیف و تبیین واقعیات تا حد امکان بکاهد؛ اما در سطح دوم، توسل به ارزش های دینی برای نقد اوضاع اجتماعی و ارائه راهکار برای تحقق وضعیت مطلوب را رد نمی کند.   چکیده عربی:تقدم المقالة الحالیة نبدة عن اسس علم اجتماع اسلامی من خلال عرض صیغة لنموذج یمکن مقارنتها بالنماذج الموجودة و التی تمثل ماهیة الانسان و المجتمع، و هدف و طریقة البحث و قیم علم الاجتماع اهم عناصرها. طبقا لرؤیة علم الاجتماع فان هذه الصیغة تستند الی اصل الفطرة و ترفض الجبر الاجتماعی و تتخذ موقفا ایجابیا من فکرة دمج الاتجاه الفردی بالاتجاه المبرمج العام. اما فی یتعلق بماهیة المجتمع تقدم المقالة صورة تعرض فیها علاقة الانسان بالخلق. کما تری هذه الصیغة بان الواقع الاجتماعی یشتمل علی النظم و القوانین التجریبیة و السنن و العقائد الاجتماعیة، و تقدم فی الوقت ذاته صورة عن العلاقات الاجتماعیة تستند الی عدد من العناصر کالعطف و الحنان، و تبادل الخدمات و حالة التضاد. من اهداف دراسة و بحث الصیغة آنفة الذکر: الکشف عن علیة و مفهوم السلوک، و نقد الاوضاع الاجتماعیة و ادراک الغایه وراء الظواهر الانسانیة من حیث ارتباطها بالخالق. ان علم الاجتماع الاسلامی و وفقا لهذه الصیغة یکون علی مستویین: تجریبی و ماوراء التجریبی. فوفقا للمستوی التجریبی فانها تعتمد فی الاساس علی اسلوب الاستنباط الفقهی - التفسیری و فی التقییم علی الاسلوب التجریبی، و اما علی المستوی الثانی فانها تعتمد و بشکل متناسب علی احد الطرق الموثوقة بما فی ذلک طریق الوحی و طریق العقل و طریق التجربة و تسعی علی المستوی الاول الی الحد من اقحام القیم فی تفسیر الحقائق. اما علی المستوی الثانی فانها لا تتردد فی الاستعانة بالقیم الدینیة فی نقد الظروف الاجتماعیة و العمل علی بلوغ الحالة المطلوبة.

چکیده عربی: کلمة«الآیة» التی تتعلق بالمادة اللغویة الأصلیة السامیة، کثیرا ما وردت فی الشعر الجاهلی کما استخدمت بأشکال أخری فی النصوص السامیة المختلفة إضافة إلی العربیة. و فی القرن السابع للمیلاد، استخدمها القرآن الکریم و صبغها صبغة دینیة جدیدة، و نظرا إلی کثرة استخدامها فی القرآن الکریم یمکننا القول بأنها کانت مفهومة لدی الأقوام العربیة عند نزول الوحی، موحدة کانت أو وثنیة. و من المحتمل أن یکون العرب قد تعرفوا علی هذه الکلمة عن طریق الکتاب المقدس حیث وردت الآیة بلفظها العبری: א̄̄וֹת (' ot) فی الکتاب المقدس العبری و بلفظها السریانی: ܐܬܳܐ (ata) فی بشیتا فی مواضیع مختلفة. فإن الکلمة هذه تدل فی الکتاب المقدس علی «الفعل الإلهی» الذی کان یخبر عنها الوحی فی زمن سابق. و ذلک الوحی یمکن أن یکون محتواه تعلیما أو معرفة دینیة أو إخبارا عن الغیب. هذا الجانب المعنوی من لفظة الآیة یغطی جزءا من الدائرة المعنویة للکلمة فی القرآن الکریم.   چکیده فارسی:واژه کهن «آیه» وابسته به سرمایه اصیل عربی است و این واقعیت از استعمال گسترده واژه در شعر جاهلی آشکار می شود. با این حال وقتی این واژه به قرآن وارد شد در پیوند با واژه های قرآنی دیگر، مفهومی دینی به خود گرفت که برای مخاطبان قرآن در عصر نزول، یعنی مشرکان و اهل کتاب شبه جزیره، ناشناخته نبود و آنان مستقیما و یا به واسطه اهل کتاب، با این مفهوم که قبلا در کتاب مقدس با همزاد عبری آیه - אות (ot') - به کار رفته بود آشنا بودند. مفهوم دینی آیه در کتاب مقدس عبری عبارت است از فعلی الهی که محتوای وحی - اعم از تعلیمات و معرفت های دینی و پیش گویی آینده - را تایید و تاکید می کند. این مفهوم لااقل بخشی از تصور قرآنی آیه را تشکیل می دهد، از این رو در معناشناسی آیه در قرآن باید مورد توجه قرار بگیرد.

جدایی علم و دین در قرون وسطا و ابتدای رنسانس مطرح نبود، چرا که در آن اعصار بسیاری از دانشمندان علوم طبیعی، همزمان متکلمان و عالمان دینی جوامع خود نیز بودند. با ظهور علوم تجربی در قرن هفدهم، کم کم احساس استغنای از دین در دانشمندان علوم به وجود آمد و منجر به پیدایش خداباوری فارغ از وحی و سپس جریان روشنگری فرانسوی و در نهایت ماتریالیسم علمی شد. در قرنهای هجدهم و نوزدهم به نظر رسید که علوم به پایان راه خود رسیده اند و به زودی جای دین را خواهند گرفت. چنین برداشتی تا نیمه اول قرن بیستم نیز ادامه داشت. در این بین فیلسوفان، متکلمان و حتی دانشمندان بر آن شدند تا با ارایه راه حلهایی، مشکل تعارض علم و دین را حل کنند. این نوشتار پس از مرور جریانهای عمده فکری مرتبط با موضوع، راه حلهای ارایه شده برای رفع تعارض علم و دین را نقد و بررسی می کند. چکیده عربی: لم یکن الحدیث عن فصل العلم عن الدین فی القرون الوسطی وبدء عصر التنویر رائجا فی العالم. وذلک لأ ن کثیرا من علماء العلوم الطبیعیهة کانوا من المتکلمین وعلماء الدین. إلی أن ظهرت العلوم التجربیهة فی القرن السابع عشر، ما أدّی إلی عدم الحاجهة إلی الدین فی رأی علماء العلوم التجربیهة، وانتهی إلی ظهور الاعتقاد بالله دون الوحی، وأخیرا إلی الماتریالیهة العلمیهة. وتراءی للبعض فی القرنین الثامن عشر والتاسع عشر، أن العلوم وصلت إلی نهایهة مطافها، وتحتل مکان الأدیان عن قریب. واستمرّت هذه الفکرهة حتی النصف الأول من القرن العشرین. وأراد الفلاسفهة والمتکلمین وحتی بعض العلماء أن یحلّوا التعارض الموجود بین العلم والدین. ی حاول هذا المقال أن ینقد ویدرس الحلول المقدمهة لمحو التعارض بین العلم والدین، بعد إلقاء الضوء علی التیارات الفکریهة السائدهة التی لها صلهة بالموضوع.

چکیده فارسی:در حیطه علم النفس فلسفه اسلامی، حس مشترک به منزله قوه ای ادراکی مطرح شده است که مفاهیم حسی، جعلی و شهودی را ادراک می کند. در این مقاله، رویکرد تاریخی فلاسفه مسلمان در این باب بررسی شده است. در حوزه معرفتی، ادراکات حس مشترک به جهت حصول و حضور بررسی شده است. به واسطه کارکرد معرفتی این قوه در حکمت سینوی، یکی از مهم ترین مسایل حوزه معرفت شناسی (مطابقت و واقع نمایی) واکاوی شده است؛ و در نهایت، کارکرد دین شناختی این قوه در حوزه فلسفه نبوی شیخ در تبیین، دریافت و انتقال جزییات وحی نبوی، ارایه شده است. چکیده عربی:فی مجال علم النفس فی الفلسفة الإسلامیة، تطرح مسألة الحس المشترک بمثابة قوة إدراکیة تدرک المفاهیم الحسیة والجعلیة والشهودیة. تتناول هذه المقالة إبتداء المنهج التاریخی الذی اتبعه الفلاسفة فی نظرتهم إلی هذه القوة. فی الحقل المعرفی بحثت إدراکات الحس المشترک لجهة الحصول والحضور. وبالوظائفیة المعرفیة لهذه القوة فی الحکمة السینویة بحثت احدی أهم قضایا حقل نظریة المعرفة، أی المطابقة وإظهار الواقع. وفی الختام عرضت وظائفیة هذه القوة فی معرفة الدین فی حقل الفلسفة النبویة للشیخ فی تبیین، وتلقی، وانتقال جزئیات الوحی النبوی.

چکیده فارسی:مصادیق، خصوصیات، آثار و غایات حقوق انسان، جزء لاینفک اندیشه های فلسفی اعتقادی و مفروضات نظری بوده و مبنای حقوق انسان نیز بر آن برداشت ها و نگرش های نظری استوار می باشد. نگرش شریعت اسلامی به حقوق انسان، ضمن اعتنا به عقل برهانی و ابزارهای حسی و تجربی معرفت شناسی، به منبع لایزال وحیانی نیز اهتمام می ورزد و به لحاظ اینکه هدف دین و شریعت اسلامی، برآوردن منافع بزرگ بشریت و تامین مصالح اوست، لذا مابین «تکلیف مداری» و «حق مداری» در اسلام، وفاق کامل وجود داشته و همه دستورات آن جنبه «حق» و «آزادی» به خود می گیرد، در حالی که اتکای دیدگاه غرب گرا به تفکر اومانیستی، در تعیین نظام حقوق بشر و حقوق انسان، هیچ معنای حقیقی برای عنوان«حق» در ادعای «حق محوری» بر جای نگذاشته است و حقوق و آزادی های موجود در غرب، صوری یا سلبی هستند. این حقوق، در عین حال که امکاناتی نظری به انسان ارائه می دهند، اما وسایل و ابزارهای رسیدن به این حقوق و آزادی ها را در اختیار وی نمی گذارند.   چکیده عربی:إن مصادیق حقوق الإنسان وآثارها وغایاتها تعتبر جزءا لایتجزأ من الأفکار الفلسفیة - العقائدیة والفرضیات النظریة، وبالتالی فإن أصول حقوق الإنسان ترتکز علی تلک الاستنتاجات والرؤی والنظریات. أما الشریعة الإسلامیة بالنسبة إلی حقوق الإنسان، فهی تعیر أهمیة لمصدر الوحی الذی لاینفد، مع اهتمامها بالعقل البرهانی والوسائل الحسیة والتجریبیة للمعرفة، ونظرا لأن هدف الدین والشریعة الإسلامیة هو تلبیة المصالح العامة للبشر، لذلک نلاحظ فی هذه الشریعة انسجاما تاما بین (محوریة التکلیف) و (محوریة الحق) ونجد أن جمیع أوامرها تتمحور حول (الحق) و (الحریة). بینما نلاحظ أن الرؤیة الغربیة التی ترتکز علی الإنسانیة فی تحدید نظام حقوق الإنسان، لاتطرح معنی واقعیا لمفهوم (الحق) فی ادعائها (محوریة الحق)، لذا فإن الحقوق والحریات الموجودة فی الغرب إما شکلیة وإما سلبیة، فالغربیون عندما یطرحون إمکانیات نظریة للإنسان لایهیؤون له السبل والوسائل اللازمة للوصول إلی هذه الحقوق والحریات.  

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.   چکیده عربی:إن العقلانیة تعد من العناصر الأساسیة الحدیثة، والمفکر هابرماس هو أحد المفکرین فی الحقلة الانتقادیة فی فرانکفورت، حیث یعتبر العقلانیة الانتقادیة مترتبة علی العقلانیة الارتباطیة. أما السبیل الذی طرحه للخلاص من الأطر الضیقة المعاصرة، فهو العقلانیة الارتباطیة، وأما معیار هذا الخلاص والارتباط الحر فی هذا النوع من العقلانیة فهو ارتباط حسب القیود المعرفیة فی الثقافة العامة أو العقل المعرفی، وذلک لأنه یخلو من معاییر العقل المقدس الذی هو أسمی مراتب العقل، کما لا یمکن طرح معاییر مبدئیة وسلوکیة لأرقی القیم والأهداف الإنسانیة استنادا إلی معاییر العقل العلمی. وکذا هو الحال فی المدرسة الإسلامیة، فإذا عجزنا عن طرح معیار أسمی من العقل العرفی وفق تعالیم الوحی، لا بد لنا من اللجوء إلی المعاییر التی طرحها هابرماس، وذلک بغیة الخلاص من هذه المآزق. وقد اعتمد الباحث فی هذه المقالة علی الأسس المعرفیة والوجودیة الإسلامیة واتبع أسلوبا منهجیا جذریا لنقد أصول نظریة التفاعل الاجتماعی لهابرماس، کما أنه تطرق إلی بیان المکانة التی قد تحظی بها فی الإسلام. وبعبارة أخری، هل أن الإسلام یقبل المعاییر التی طرحها هابرماس فی فکره الانتقادی عن طریق التفاعل الاجتماعی للخلاص؟

چکیده فارسی:سیاق، به عنوان چارچوب و فضایی که پیام الهی در آن صورت یافته، در رفع ابهام از ظاهر آیات، کارکرد اساسی دارد. کارکرد سیاق، بر اصول بنیادی وحدت پیکر و عدم تعارض آیات قرآن استوار است. در صورت فراهم بودن شرایط کارکرد (وحدت موضوع و وحدت جهت موضوع)، قرینه های متصل و منفصل کلام بستر ظهور سیاق قرار می گیرند. با ظهور ابهام در کلام، یا قرینه ای دال بر رفع آن وجود دارد و یا ندارد. در صورت وجود، یا متصل است و یا منفصل. متصل یا درونی است و یا بیرونی. درونی یا لفظی است و یا لبی. و بیرونی یا قبل از کلام قرار دارد و یا بعد از آن. منفصل یا در همان سوره است و یا در سور دیگر. با این مبنا در مقاله حاضر، پس از بیان دو اصل بنیادی وحدت پیکر و عدم تعارض آیات، به تبیین قرائن کلام پرداخته و با این مبانی تعریف سیاق ارائه گردیده است. سپس، شرایط کارکرد سیاق را معرفی و محدوده کارکرد آن را با طرحی نوین، در پنج گونه به بحث و بررسی نشسته ایم:1- قرینه پیوسته، موید معنای ظاهر؛ 2- قرینه پیوسته، خلاف معنای ظاهر؛ 3- قرینه گسسته، موید معنای ظاهر؛ 4- قرینه گسسته، خلاف معنای ظاهر؛ 5- عدم وجود قرینه.   چکیده عربی:إن للسیاق کإطار و قالب یتضمن الوحی الإلهی وظیفة أساسیة فی إزالة الإبهام عن ظاهر الآیات. تعتمد وظیفة السیاق علی المبادئ الرئیسة لوحدة الهیئة و علی عدم التعارض بین آیات القرآن الکریم. إذا أتیحت تلک الظروف للوظیفة (وحدة الموضوع والوحدة من جهة الموضوع) تصبح القرائن المتصلة والمنفصلة للکلام مهبط ظهور السیاق. و عند ما یظهر الإبهام فی الکلام، هو إما أن توجد قرینة دالة علی رفعه و إما أن لا توجد. و إذا وجدت فهی إما متصلة و إما منفصلة، والمتصلة هی إما داخلیة و إما خارجیة، والداخلیة هی إما لفظیة و إما لبیة. والخارجیة هی توجد إما قبل الکلام و إما بعد الکلام. والمنفصلة هی إما أن توجد فی تلک السورة نفسها و إما أن توجد فی غیرها. و بهذه المبادئ یتم تعریف السیاق فی هذه المقالة بعد أن بینا الأصلین الرئیسین: وحدة الهیئة و عدم التعارض، مع بیان قرائن الکلام. ثم عرفنا - بعد أن ذکرنا قرائن الکلام - بظروف وظیفة السیاق، و درسنا عند ذلک حدود الوظیفة بشکل جدید فی خمسة أنواع:1. القرینة المتصلة التی تؤید المعنی الظاهر.2. القرینة المتصلة التی تخالف المعنی الظاهر.3. القرینة المنفصلة التی تؤید المعنی الظاهر.4. القرینة المنفصلة التی تخالف المعنی الظاهر.5. عدم وجود القرینة.

منذ عصر النهضة تزاحمت الأفکار لتأسیس نظریة تشکل الفهم الجدید لمفهوم العلم والمعرفة والتی أزاحت بذلک سطوة الکنیسة و آراءها التی أساءت لنفسها و للمعرفة بعد أن سادت حتی القرن 16.إلا أن هذا التحرک أغفل الدور المعرفی لبناء العلم و صیاغة مفهومه والذی ینشا و یتکون و یتبلور نظریا حتی یتکامل لیکون مادة علمیة ضمن الابعاد التقنیة والتکنولوجیة فی العلوم الاساسیة مماکشف دور العلوم الانسانیة والاجتماعیة فی بناء نظریة العلم والمعرفة.و لعل أعمق المصادر هو الوحی الإلهی فعند سبرنا لمفاهیم القرآن الکریم تجلت أمامنا خارطة متکاملة فی الأساس النظری لنظریة العلم والمعرفةأسس النظریة تقوم علی عدة معطیات، بناء المفاهیم عبر بناء العقل و بناء الأسس المعرفیة له. و لادراک المفاهیم القرآنیة نتحرک عبر إدراک الدلالة الاستعمالیة والتأویلیة والإفرادیة لتفعیل الدور العملی والتطبیقی لمفهوم العلم لتتجسد نظریة العلم والمعرفة التطبیقیة وفق أسس المفاهیم القرآنیة فکانت هذه الاطروحة.

چکیده فارسی:عقل فعال، موجودی برتر از عالم طبیعت، عاری از ماده و احکام آن، قائم به نفس، غیر ذی وضع، و فعلیت صرف است. این عقل، حلقه ارتباط بین مجردات و مادیات و مبدا صدور کثرات جهان مادی است و در کنار تمام افعال مرتبط با تدبیر عالم ماده، نقش برجسته ای در ارتباط با انسان یافته است. از منظر شیخ الرئیس در تمام مراحل حیات آدمی نقش بی واسطه و با واسطه عقل فعال مشهود است. در ناحیه حدوث انسان عقل فعال با عهده دار شدن نقش با واسطه در ایجاد مزاج و نقش بی واسطه در افاضه نفس به مزاج مستعد، خودنمایی می کند. همچنین در استکمال قوای نفس به ویژه قوه عاقله و به فعلیت رساندن عقل نظری و عملی دخالت تام دارد. عقل فعال تنظیم کننده ارتباط نفس ناطقه با عالم غیب، در خواب و در بیداری به شمار می رود و در مساله نبوت هم به عنوان ملک وحی جلوه گر می شود. نحوه بقای نفوس پس از مرگ به چگونگی ارتباط نفس با عقل فعال وابسته است و نفوسی که به سبب شدت اتصال به کمال علمی و عملی رسیده اند، با مرگ و مفارقت از بدن به مرحله اتصال تام می رسند و باقی به بقای عقل فعال خواهند بود، اما نفوس ناقص که فاقد معقولات بالفعل اند، ارتباطی با عقل فعال ندارند، بلکه با تعلق به نفوس فلکی به مراحلی از کمال دست خواهند یافت.   چکیده عربی:إن العقل الفعال کائن فوق عالم الطبیعة و خال من المادة و أحکامها و قائم بالذات و غیر ذی وضع و هو الفعلیة البحتة. یعد هذا العقل حلقة وصل بین المجردات و المادیات کما یعتبر منشأ تکثر عالم المادة و له دور ممیز إزاء أفعاله المرتبطة بتدبیر العالم المادی. یعتقد شیخ الرئیس بدور مباشر و غیرمباشر للعقل الفعال فی جمیع أطوار حیاة الإنسانیة. یترائی العقل الفعال فی قضیة حدوث الإنسان بتبنی الدور غیرالمباشر فی تکوین الطبع و الدور المباشر فی إفاضة النفس للطبع المستعد، کما یتدخل فی استکمال القوی النفسیة لاسیما القوة العاقلة و تفعیل العقل النظری و العملی بشکل تام. یعد العقل الفعال عملا فی تنظیم علاقة النفس الناطقة بعالم الغیب فی النوم و الیقظة کما نجده یظهر بصفة ملک الوحی فی قضیة النبوة. إن کیفیة بقاء النفوس بعد الموت یتعلق بکیفیة علاقة النفس بالعقل الفعال حیث تبلغ النفوس التی اجتازت مرحلة الکمال العقلی و العلمی بدافع شدة العلاقة، مرحلة العلاقة التامة بعد الموت و مفارقة الجسم، فهی باقیة ببقاء العقل الفعال، بینما لاتتصل النفوس الناقصة المفتقدة للمعقولات الفاعلة بالعقل الفعال بل تبلغ بعض مراحل الکمال إثر التعلق بالنفوس الفلکیة.