گنجینه اسناد
سال:1389 | دوره:20 | شماره:4 (پیاپی 80) |تعداد مقالات:8

تاریخ نگاری فارسی عهد حاکمیت تیموریان، از چشمگیرترین جنبه های تمدنی ایران دوره پس از مغول به شمار می آید. تاکنون بسیاری از آثار و متون تاریخ نگاری این دوره، شناسایی شده و به چاپ رسیده است. پاره ای هم که مجال انتشار نیافته، از بخت پژوهش های محققان تاریخ و ادبیات برخوردار شده است. اما چنان که از محتوای متون این دوره برمی آید، در مورد برخی آثار این دوره تنها اشاراتی در متون برجای مانده که دلیل اهمیت و اعتبار آن ها بوده است. با این همه، به دلیل در دست نبودن آن نسخه ها، آگاهی ناچیزی در موردشان به دست می آید. پژوهش در زمینه این دسته آثار، بسیار دشوار و شاید تنها از لابه لای متون همزمان و گاهی متون متاخر میسر باشد. هدف این مقاله، شناسایی و بررسی یکی از متون ناشناخته این دوره به نام تاریخ فرخی است که به عنوان منبعی معتبر در مطلع سعدین و مجمع بحرین یکی از متون عهد تیموری، مورد استناد قرار گرفته است.

اندرزنامه نویسی، یکی از نمودهای خرد سیاسی و از عوامل تداوم میراث سیاسی ایرانی بود. محور اساسی اندرزنامه ها، اندیشه شاهی و کارکردهای این نهاد در اداره جامعه ایرانی بود. کارگزاری اهورامزدا در زمین، حفاظت از مرزها، دینیاری، عمران و آبادسازی و دادگری، از کارکردهای نهاد شاهی به شمار می آمد. با ترجمه متون ایرانی به عربی، مضامین اندرزنامه ها به دوره اسلامی انتقال یافت و البته بستر تازه، تغییراتی در جهت و چگونگی پاره ای از کارکردهای نهاد شاهی پدید آورد. اهمیت نامه طاهر، از این روست که وی نخستین سلاله حکام ایرانی پس از اسلام را پی افکند و اندیشه های وی در اخلافش تاثیرگذار بود. نامه طاهر، نخستین جلوه رویکرد حکام ایرانی پس از اسلام، به ادبیات اندرزنامه نویسی ایران باستان است. با بررسی نامه طاهر، عیان می گردد که طاهر با آموزه های باستانی و نهاد شاهی و اندرزنامه های باستانی مانند عهد اردشیر آشنایی داشته است. یکی از سوالات درباره نامه طاهر، این است که آشنایی او با الگوی ملکداری ایرانی، چه تاثیری در رویکرد و سیره عملی وی در عهده گرفتن کارکردهای نهاد شاهی و سیاست وی در قبال خلافت عباسی داشته است؟ مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی، به تکوین کارکردهای نهاد شاهی در ایران باستان و تغییر آن ها در دوره اسلامی و بازیابی کارکردهای نهاد شاهی در نامه طاهر می پردازد.

شیعه، به طور کلی حقانیت و مشروعیت حکومت ها را بر اساس اعتقادش به اصل امامت نفی می کند. اما فقدان مشروعیت حاکمان در اندیشه شیعه، لزوما به مبارزه و شورش فعال علیه حاکمان نینجامیده است. سوال مقاله، این است که نحوه تعامل و مواجهه عملی روحانیان با حکومت در بازه زمانی 1340-1357، به چه صورتی بوده است؟ برای پاسخ دادن به این پرسش، از روش تاریخی تفسیری بهره گیری شده و تلاش گردیده از طریق مطالعه اسناد و مدارک موجود، نحوه برهم کنش روحانیان با حکومت در دوره مزبور به شیوه استقرایی استخراج شود. بر اساس بررسی های انجام شده، روحانیان و علما در دوره مورد بحث، چهار رویکرد مختلف در مواجهه با حکومت دنبال می کرده اند: 1. حمایت مصلحت اندیشانه، 2. مبارزه منفی، 3. مبارزه غیر انقلابی، 4. مبارزه انقلابی. نتیجه این که، اگر چه مواضع و رویکرد روحانیان و علما در مواجهه با حکومت متفاوت بوده است، اما همه آن ها نحوه تعامل خود را با حکومت، بر اساس برداشت خود از شرایط و از منظر دینی تفسیر می کرده اند.

مشهد در سده های سیزدهم و چهاردهم قمری/قرن نوزدهم و اوایل سده بیستم میلادی، مقصد مهاجران زیادی از مناطق مختلف ایران و سرزمین های همجوار ایران همچون آسیای مرکزی، افغانستان، شبه قاره هند و قفقاز بود. این گروه ها - که به انگیزه های مختلفی وارد این شهر شده بودند - به اشکال گوناگون بر وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن تاثیرگذار شدند. بسیاری از آن ها نیز، با گذشت چند نسل عملا به شهروندان اصلی مشهد تبدیل گردیدند و بازماندگان آن ها با شهرت های اولیه خود (بخارایی، هروی، بادکوبه ای و ...) تا عصر حاضر به زندگی در این شهر ادامه دادند. از آن میان، قفقازی ها گروهی مهم از مهاجران را تشکیل می دادند. قفقازی ها که در دوره قاجار و با انگیزه هایی چون زیارت، تجارت و تحصیل به مشهد آمده بودند، در عرصه های مختلف منشا اثر شدند، گاه در توسعه زیرساخت های فرهنگی و اقتصادی شهر فعال بودند و گاه در بروز تحولات اجتماعی و سیاسی آن جا دخالت داشتند. گروهی از این مهاجران قفقازی، طلبه های علوم دینی بودند که در مدارس اطراف حرم رضوی سرگرم تحصیل بودند و بیش از بقیه در صحنه تحولات حضور داشتند. این گروه، در دو دهه پایانی حکومت قاجار، از مهم ترین گروه های فعال در شهر بودند. مقاله حاضر، به بررسی صحنه های مهم نقش آفرینی طلاب قفقازی و جایگاه آن ها در صحنه تحولات این شهر می پردازد. رویدادهایی مانند بلوای نان در سال 1321ق./1903م.، انقلاب مشروطه ایران و استبداد صغیر از مهم ترین این صحنه ها بود.

هدف از این پژوهش، بررسی وضعیت آرشیوهای فنی سدها و نیروگاه های وزارت نیرو در استان خوزستان و تعیین نقاط قوت و ضعف این مراکز، جهت ایجاد شبکه اطلاع رسانی در میان آن ها می باشد. جامعه مورد پژوهش، شامل آرشیوهای فنی تحت پوشش وزارت نیرو در استان خوزستان (10 آرشیو) می باشد. یافته های این پژوهش، نشان داد که آرشیوهای فنی مورد بررسی، از لحاظ امکانات، تجهیزات، نیروی انسانی، بودجه و به طور کلی از نظر کیفی و کمی در سطح مطلوبی قرار ندارند و با مشکلات عدیده ای مواجه می باشند که از جمله این مشکلات، می توان کمبود نیروی انسانی بویژه نیروی انسانی متخصص، تخصیص نیافتن بودجه مصوب سالانه (مشخص نبودن آن) از سازمان (های) مادر، کمبود فضای اختصاص یافته برای آرشیوها، مشکلات سخت افزاری و نرم افزاری، فقدان دسترسی به فناوری اطلاعات و نیز، شبکه های اطلاع رسانی پیوسته را، نام برد.

مقاله حاضر، قصد دارد کارکردپذیری استاندارد «توصیف و دسترسی به منبع(RDA) » را، برای توصیف و سازماندهی مواد آرشیوی با رویکردی تحلیلی، و بر اساس تحولات جدید حوزه فناوری های نوین اطلاعاتی، مورد بحث و بررسی قرار دهد. در بخش اول مقاله، به رویکردهای توصیف و سازماندهی منابع اطلاعاتی و دانش: رویکرد شی گرا، رویکرد دانشمدار، رویکرد توصیف بر اساس شی در برابر توصیف بر پایه بافت، و تغییر در سطوح توصیف (بخش های هر مدرک به عنوان شی محتوایی)، با توجه به بافت های اطلاعاتی پرداخته می شود. بخش دوم نیز، به معرفی اجمالی استاندارد «توصیف و دسترسی به منبع (RDA)»، ویژگی های مواد آرشیوی مرتبط با فرایند توصیف و سازماندهی، جایگاه مواد آرشیوی در استاندارد مورد مطالعه، اشاره به استانداردهای آرشیوی مبنای توسعه استاندارد «توصیف و دسترسی به منبع (RDA)»، عناصر هسته مناسب برای توصیف مواد آرشیوی، و قابلیت ها و نقاط ضعف استاندارد برای پاسخگویی به نیازهای بافت آرشیوی، اختصاص دارد. در پایان، چشم انداز استاندارد «توصیف و دسترسی به منبع (RDA)»، به توصیف مواد آرشیوی و همگرایی استانداردها، نظر خواهد داشت.

خاطره، از جمله مواد و مصالح مورخ در تحقیق تاریخی و همچنین، بنیاد تاریخ شفاهی، به عنوان روشی متفاوت در تاریخ نگاری، می باشد. خاطره نگاری با شیوه ها و قالب های مختلف، سابقه ای طولانی در تاریخ فرهنگ و ادب ایران دارد. در سال های اخیر، به دلایل متعدد، در میان طیف وسیعی از رجال و شخصیت ها، سنت قدیمی خاطره نویسی در اشکال گوناگون آن، رواج یافته است. از سوی دیگر، فرآورده های روش علمی تاریخ شفاهی، به عنوان یکی از جدیدترین روش های گردآوری داده های تاریخی موردنیاز مورخان و محققان تاریخ، جامعه شناسی و روان شناسی، رو به افزایش نهاده است. در این میان، برخی، عنوان تاریخ شفاهی را بر انواعی از خاطرات نیز اطلاق می نمایند. بنابراین، شناخت خاطره، خاطره نویسی و تاریخ شفاهی، به منظور بررسی تطبیقی و مقایسه تحلیلی این دو، ضرورت دارد. پرسش کلیدی، این است که آیا اطلاق عنوان تاریخ شفاهی بر انواع خاطره (خودنگاشت، دیگر نگاشت، مکتوب و شفاهی) از نظر علمی صحیح است؟ این، در حالی است که خاطره نویسی و تاریخ شفاهی از ابعاد ماهیتی، ساز و کار و کارکرد، تفاوت های اساسی با یکدیگر دارند. این مقاله، بر آن است تا با ارایه تعاریف رایج خاطره، خاطره نگاری و انواع آن، به تشریح کارکردها و مقایسه ویژگی ها، تمایزها و تفاوت های خاطره نگاری با تاریخ شفاهی، بپردازد. افزون بر این، اشاره کوتاهی هم به حافظه، به عنوان ظرف خاطره شده است.