گنجینه اسناد
سال:1389 | دوره:20 | شماره:2 (پیاپی 78) |تعداد مقالات:9

نهضت مشروطه به عنوان نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران، همواره در طول یکصد سال گذشته، مورد توجه تاریخ پژوهان ایرانی و خارجی قرار داشته و از زوایای گوناگونی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این چارچوب، یکی از بحث های بسیار مهم و دامنه دار، تعیین حوزه نفوذ و نقش هر یک از اقشار و طبقات اجتماعی در این جنبش بزرگ سیاسی بوده است.

در طول تاریخ، ایران همواره مورد تهاجم دولت های خارجی از جمله روسیه بوده است. همزمان با ورود نیروهای روسیه به ایران و راه اندازی کنسولگری در شهرهای شمالی از جمله رشت، تبریز و استرآباد، دامنه نفوذ خود را در ایران گسترش دادند. روس ها در نقاط یاد شده، قدرت را در دست داشتند و در امور داخلی شهر دخالت می کردند. به طوری که قدرت واقعی در دست آن ها بود و حتا گاهی حاکم شهر را خود انتخاب می کردند. بتدریج روس ها در صدد تصرف املاک و زمین های مردم برآمدند. آن ها بسیاری از این املاک را خریداری یا اجاره می کردند؛ تا آن جا که بیش تر املاک مرغوب آن مناطق به تصرف شهروندان روسیه در آمده بود. تا جنگ جهانی اول، اداره روس ساز و کارهای لازم را برای تملک اراضی در آن مناطق، در پیش گرفته بود. اما با انقلاب اکتبر 1917 روسیه، روند مزبور بسیار کند گردید و دست اندازی روس ها به اراضی و سرزمین ها، پایان پذیرفت.این مقاله، بر آن است تا به بررسی چگونگی مالکیت روس ها و خرید و فروش اراضی به دست آن ها در سه شهر رشت، تبریز و استرآباد در طی سال های 1318تا 1340 ق./1900 تا 1921 م. بپردازد و به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای و اسنادی، به تبیین جوانب مختلف این مساله بپردازد.

با مرگ نادرشاه و جنگ های جانشینی بعد از وی- که میان فرزندان، عموزادگان و برخی از سردارانش چون کریم خان زند، آزادخان افغان و محمدحسن خان قاجار روی داد- از تسلط حکومت مرکزی بر منطقه قفقاز کاسته شد و حکمرانان آن منطقه، با مشاهده ضعف و سستی در حاکمیت ایران و برای حفظ منافع خود، دم از استقلال طلبی زدند و برخی از ایشان، به سمت قدرت نوظهور شمالی یعنی روسیه کشیده شدند. در زمان فرمانروایی زندیان، بجز اعلام تابعیت صوری اشخاصی چون پناه خان جوانشیر و هراکلیوس- که آن هم در نتیجه لشکرکشی خان زند به آذربایجان برای مقابله با فتحعلی خان افشار صورت گرفت- تلاش دیگری برای اعاده حاکمیت ایران بر منطقه قفقاز صورت نگرفت و یا این که خان زند، به دلیل جنگ با دیگر سرداران نادری و مشکلاتی که در جنوب کشور داشت- توانایی لازم را در خود ندید تا در این زمینه به آن جامه عمل بپوشاند. با مرگ کریم خان و آغاز جنگ های پی در پی در میان سران ایل زند برای جانشینی وی، حاکمیت نیم بند و صوری ایران بر این منطقه، عملا پایان پذیرفت.در همان دوران روس ها، موفق به تحت الحمایه کردن هراکلیوس دوم، حکمران گرجستان، بر اساس عهدنامه گیورگیوسک در سال 1198ق./ 1783م. شدند. با امضای آن عهدنامه در واپسین سال های عمر سلسله زند، حکمران گرجستان نه تنها از پرداخت خراج مقرر به دربار ایران شانه خالی کرد، بلکه بهانه های لازم را برای مداخله های بعدی روس ها در دیگر مناطق قفقاز فراهم آورد. این پژوهش، با استفاده از روشی توصیفی و تحلیلی بر مبنای اسناد کتابخانه ای، بر آن است تا علاوه بر ترسیم چگونگی اوضاع قفقاز در زمان حاکمیت خان های زند بر بخش هایی از خاک ایران، به این سوال پاسخ دهد که منطقه قفقاز و بویژه قفقاز جنوبی، چه جایگاهی در منش سیاسی کریم خان و دیگر خان های زند داشته است.

در خلال بین سال های 1324ق./ 1907م. تا 1337ق./ 1919م. طغیانی در منطقه مرکزی ایران با مرکزیت کاشان به وجود آمد. سردسته طغیانگران، نایب حسین کاشی و پسرش ماشاءاله خان بودند. محدوده جغرافیایی این طغیان، از جنوب قم تا یزد و از مورچه خورت تا حوالی طبس را شامل می شد. پاره ای علل و عوامل، باعث بروز و ادامه طغیان نایبیان در این محدوده گردید. علل و عوامل محلی، ملی و فراملی، باعث شد که طغیانی با این وسعت شکل بگیرد و سال های متمادی ادامه یابد. این نوشته، به دنبال شرح و بسط این علل و عوامل است. در عوامل محلی به موقعیت طبیعی منطقه کاشان و اختلاف و دودستگی اهالی کاشان، شگردهای نایبیان، حکام کاشان و ناکارآمدی ادارات محلی می پردازد. در عوامل ملی، از آمد و شد پیاپی کابینه ها، فقدان ارتش، کمبود بودجه و تشکیلات نامتمرکز وزارت مالیه، فساد مرکزنشینان و تباهی نیروهای اعزامی از مرکز و نایب، اهرمی برای فشار به مشروطه خواهان مطرح شده و سیاست خارجی انگلستان در قبال ایران، تلگرافخانه انگلیس و نایبیان، جنگ جهانی اول و بیکاری، به عنوان عوامل فراملی بروز و ادامه طغیان نایبیان، بحث شده است.

در این مقاله، به بررسی ویژگی های بصری روزنامه های قاجار و تطبیق این ویژگی ها در دو دوره چاپ سنگی و سربی پرداخته شده است تا از این طریق، بتوان به تاثیرگذاری نوع چاپ در گرافیک این آثار پی برد. در این راستا، با بررسی نمونه های موجود در کتابخانه ملی و مرکز دایره المعارف، تعداد 60 عنوان از روزنامه های عصر قاجار، با معیار مدت زمان انتشار و همچنین نزدیکی با معیارهای مقبول امروزی در گرافیک مطبوعاتی، مطالعه شده است. تحلیل محتوا، روش مورد نظر در این پژوهش برای گرفتن نتایج معتبر و تکرارپذیر از طرح های منتخب می باشد. روش تحقیق به صورت طرح پرسشنامه به روش تحلیل محتوا، شامل بررسیهای مختلف از زوایای چگونگی محتوا، ساختار، تصویر، نوشتار، جدول، خط کشی، راستا و بافت بوده است. معیار ترتیب این عنوان ها، با توجه به عنوان مقاله (بررسی ویژگی های بصری ...) شکل گرفته است و اهمیت این موارد، از آن روست که شناخت آن ها، شکل دهنده و پایه و اساس گرافیک مطبوعاتی امروز بوده است. استنتاج داده های پرسشنامه، از طریق ماتریس بوده است. در آخر، علاوه بر شناخت مستند ویژگی های بصری اولین روزنامه ها در ایران، این نتیجه حاصل شد که نوع چاپ (سنگی و سربی) در گرافیک روزنامه ها تاثیرگذار بوده است. جایگزین شدن دستگاه چاپ سربی به جای امکانات چاپ سنگی، باعث شد تا کم تر شاهد حضور عناصر زیبایی و تزئینی، طراحی حروف خلاقانه در تیتر، متن و سرلوحه، استفاده از نوشته در جهات مختلف و کاربرد تصویر باشیم. ولی در عین حال با طرح بندی مستحکمتر، قانونمندتر و فضای تنفس بهتر نسبت به نمونه های سنگی مواجه هستیم.

هدف از پژوهش حاضر، تبیین شیوه تنظیم اسناد آرشیوی و به کارگیری دو اصل پاسداشت منشا و حفظ نظم نخستین در آرشیو ملی ایران است. داده های پژوهش، با استفاده از روش پیمایش تحلیلی و ابزار مصاحبه، گرد آوری شد. جامعه آماری مورد بررسی، متشکل از کارشناسان اداره تنظیم و پردازش آرشیو ملی ایران و دفترهای راهنمایی می باشدکه برای کاربران در سال های 1350-1370 تدوین شده است. یافته های پژوهش، نشان می دهد که در آرشیو ملی ایران از بدو تاسیس تاکنون، کار "تنظیم" برابر با "طبقه بندی" اسناد درنظر گرفته شده، و اصل " پاسداشت منشا" رعایت شده است. گرچه کارشناسان تنظیم و توصیف، درجهت "حفظ نظم نخستین" در سطح پرونده تلاش کرده اند؛ تاکنون هیچ تلاشی برای حفظ نظم نخستین در سطوح بالاتر تنظیم و توصیف صورت نگرفته است. در پایان، پیشنهادهایی بر اساس یافته های پژوهش، ارایه شده است.

مقاله حاضر، بحثی درباره مدیریت اسناد الکترونیکی و سامانه های موجود در این حوزه است و به صورت پیش در آمد، تعریف هایی را که در فهم بهتر موضوع موثر است ارایه می نماید و از آن میان می توان رابطه بین فعالیت های کاری در هر سازمان، تعریف پیشینه، پیشینه های دولتی، تعریف ردیف اسناد و اجزای تشکیل دهنده سند را، نام برد.

در چند دهه اخیر تغییرات اجتماعی و تغییرات مربوط به فناوری، کار مدیران و به طرز مشابهی نحوه توسعه، کارکرد و روابط درونی و بیرونی سازمان ها را تحت تاثیر قرار داده است و به دنبال این تغییرات، واقعیت های جدیدی در سازمان ها و نظریات سازمانی جدید مطرح ساخته و یا بر اهمیت برخی از مفاهیم قدیمی افزوده است؛ که افزایش آگاهی درباره این واقعیت ها و مفاهیم و به کارگیری آن ها در سازمان، تاثیر بسزایی در پیشبرد امور خواهد داشت. در این نگارش، در حالت کلی از این واقعیت های جدید با نام "اساس موفقیت سازمانی" یاد می شود و سعی بر این است که به چند نمونه از این مفاهیم اشاره شود و تاثیر و جایگاه آن در سازمان ها به طور کل، و در سازمان آرشیو به طور خاص، مورد بررسی قرار گیرد.