مطالعات اقتصاد انرژی
سال:1391 | دوره:9 | شماره:35 |تعداد مقالات:11

امروزه یکی از مهم ترین تحولات بازار گاز تا به امروز، تشکیل مجمع کشورهای صادرکننده گاز در سال 2001، در تهران بوده است. تلاش برای افزایش قیمت گاز، ایجاد همگنی در سیاست های صادراتی کشورهای عضو و هم چنین ارائه یک مدل جهانی به منظور پیش بینی عرضه و تقاضای گاز از جمله مهم ترین اهدافی است که کشورهای عضو از تشکیل مجمع دنبال می کنند. شاید مهم ترین مساله ای که امروزه مجمع و کشورهای عضو با آن مواجه اند دستیابی به یک شیوه تعامل موثر بین کشورهای عضو، جهت همکاری با یکدیگر باشد. این مساله به ویژه در زمینه صادرات گاز از طریق خط لوله، با توجه به فرآیند پیچیده، زمان بر و پرهزینه صادرات و ترانزیت گاز بسیار حائز اهمیت است. از این رو در این مقاله با توجه به اهمیت موضوع و با در نظر گرفتن محدودیت ها و ساختار بازار گاز، یک مدل تئوریک مبتنی بر تئوری بازی ها برای همکاری کشورهای عضو در زمینه صادرات گاز از طریق خط لوله تدوین شده است. نتایج مبین آن است که با وجود برخی موانع، کشورهای عضو می توانند همکاری موثری در زمینه ترانزیت گاز با یکدیگر داشته باشند.

در این مقاله به منظور بررسی اثر افزایش قیمت حامل های انرژی بر رفاه مصرف کنندگان در بخش خانگی، با استفاده از مدل تقاضای تقریبا ایده آل؛ کشش ها و تغییرات رفاهی ناشی از افزایش قیمت ها به صورت 2، 3، 4، 5 و 6 برابری در سال 1389 و فروردین 1390 با استفاده از دو معیار «تغییر معادل» و «تغییر جبرانی» طی دوره زمانی 88 - 1353 محاسبه شده است. نتایج کشش های مارشالی و درآمدی نشان می دهد که سه حامل؛ نفت (نفت سفید و نفت گاز)، برق و گاز طبیعی دارای کشش قیمتی خودی و متقاطع منفی هستند، برق و گاز طبیعی کالایی لوکس و نفت کالای ضروری است، بر اساس نتایج کشش های قیمتی هیکس و جانشینی آلن؛ هر سه حامل با یکدیگر رابطه جانشینی خالص دارند و درجه جانشینی گاز طبیعی و نفت نسبت به نفت و برق؛ و درجه جانشینی برق و نفت نسبت به گاز طبیعی و برق ضعیف تر هستند. محاسبات تغییرات رفاهی و مقایسه آن ها با سهم حامل های انرژی مصرفی بخش خانگی از یارانه پرداختی، نشان می دهد که در صورت افزایش 6 برابر قیمتی در سال 1389، رفاه از دست رفته مصرف کنندگان بخش خانگی انرژی جبران شده، ولی در صورت افزایش 6 برابری قیمت ها، در فروردین 1390، اثر مستقیم واقعی کردن قیمت های (افزایش قیمت) حامل های انرژی جبران نشده است و مصرف کنندگان متضرر شده اند.

منافع سرمایه گذاری در صنعت برق از طریق مکانیزم های مختلفی به سایر فعالیت های اقتصادی منتقل می شود. این منافع در فضای رقابتی به طور عمده از طریق «مکانیزم قیمت» و در شرایط قیمت ثابت از طریق «مکانیزم هزینه سرمایه» منتقل می شوند. در این تحقیق آثار اقتصادی افزایش سرمایه گذاری در صنعت برق در شرایط بازار تنظیم شده که قیمت ثابت است و هم چنین در فضای بازار برق تجدید ساختار شده و رقابتی مورد بررسی قرار می گیرد. الگوی مورد استفاده یک مدل تعادل عمومی محاسبه پذیر است که با استفاده از ماتریس داده های خرد و در قالب 9 بخش تولیدی، در کنار خانوارها، دولت، صادرات و واردات شبیه سازی شده است. در این مدل اقتصاد ایران به عنوان یک اقتصاد باز و کوچک بوده و جابه جایی ناقص نیروی کار و سرمایه در فعالیت های مختلف در نظر گرفته شده است. نتایج نشان می دهد در شرایطی که قیمت کنترل شده و ثابت باشد، منافع سیاست محدود خواهد بود. در شرایط ثبات قیمت، افزایش در سطح فعالیت بخش ها کم تر از شرایط رقابتی بوده و کاهش قیمت نیز کم تر اتفاق می افتد. با افزایش یکسان در سرمایه صنعت برق، رفاه خانوارها در فضای رقابتی در حدود 0.51 درصد افزایش می یابد، در حالی که این رقم در شرایط قیمت ثابت تنها 0.16 درصد است.

پراکندگی نقاط تولید و مصرف گاز در سطح جهان از یک سو و افزایش روزافزون تقاضای گاز از سوی دیگر منجر به افزایش حجم تجارت گاز شده است، لذا شرایط انتقال گاز و ترانزیت، به عنوان یکی از موضوعات مهم بازار انرژی محسوب می شود.با توجه به موقعیت استراتژیک و ذخایر گاز و نفت ایران در سطح جهانی، می توان از منافع حاصل از تجارت جهانی گاز برخوردار شد. در این چارچوب، مقاله حاضر پس از بررسی روش های متداول حق ترانزیت، به مقایسه منافع حاصل از عوارض عبور و هزینه های انتقال گاز با منافع حاصل از واردات و صادرات گاز از کشور ترکمنستان به ترکیه پرداخته است.در واردات و صادرات گاز ملاک عمل، قرارداد با کشور واردکننده و صادرکننده می باشد. اما در ترانزیت گاز توسط خطوط لوله، کشور سومی که از حق ترانزیت بهره مند می شود، برای بیشینه کردن تابع سود خود به مذاکره و چانه زنی با عرضه کننده و تقاضاکننده پرداخته و در عین حال عرضه کننده و تقاضاکننده نیز برای کمینه کردن حق ترانزیت با کشور ثالث چانه زنی می کنند، که درنتیجه نقطه بهینه برای قیمت ترانزیت حاصل می شود که با شرایط بازار تطابق دارد. نتایج نشان می دهد که منافع حاصل از واردات از ترکمنستان و صادرات گاز به ترکیه، در قیاس با ترانزیت کم تر می باشد.

مقاله حاضر در پی برآورد تابع مصرف انرژی می باشد و بر این اساس شواهد علمی جدیدی را با به کارگیری روش ARDL برای شهرنشینی و مصرف انرژی در ایران برای سال های 1350 تا 1387 ارائه می کند. نتایج برآورد نشان می دهد که در ایران، رابطه بلندمدت و پایداری بین مصرف انرژی، تولید ناخالص داخلی، شهرنشینی و قیمت انرژی در کوتاه مدت و بلندمدت رابطه مثبتی بین مصرف انرژی و شهرنشینی وجود دارد. نتایج آزمون ECM نیز نشان داده است که هر عدم تعادلی در مدل، در بلندمدت به سمت تعادل حرکت می کند و کم تر از سه دوره طول می کشد تا خطای تعادل کوتاه مدت اصلاح شود و مدل به تعادل بلندمدت خود باز می گردد.

این پژوهش تلاشی در جهت معرفی یک الگوی مطلوب به منظور مدل سازی و پیش بینی نوسانات قیمت نفت خام ایران می باشد. در این راستا از داده های هفتگی قیمت نفت خام سنگین ایران، طی دوره زمانی هفته اول 1/1997 الی هفته دوم 11/2011 استفاده شده است. بر این اساس، وجود ویژگی حافظه بلندمدت در معادلات میانگین و واریانس سری بازده قیمت نفت خام، مورد ارزیابی و مدل سازی قرار گرفته است و نتایج این تحقیق، موید وجود این ویژگی در هر دو معادله میانگین و واریانس سری مذکور می باشد. از بین مدل هایی که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته، بر اساس معیارهای اطلاعات و نیز MSE، مدل های ARFIMA (1,1) - GARCH به ترتیب، به عنوان بهترین مدل، به جهت مدل سازی و پیش بینی نوسانات قیمت نفت خام سنگین ایران در دوره مورد بررسی، انتخاب شده است.

این مطالعه به بررسی و مقایسه اثرات رشد شهرنشینی بر میزان مصرف انرژی و میزان انتشار دی اکسیدکربن با در نظر گرفتن سه نظریه (الف) تغییر محیط زیست به فضای شهری، (ب) تراکم شهری و (پ) نظریه نوسازی بوم شناختی بین دو گروه کشورهای منتخب (کشورهای با صادرات نفتی و بدون صادرات نفتی) از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا می پردازد. در این مطالعه با استفاده از مدل اثرات تصادفی با رگرسیون بر روی جمعیت، منابع و تکنولوژی و مجموعه ای از داده های پانل متوازن برای 18 کشور و برای دوره زمانی 1990 تا 2007، به برآورد مدل ها اقدام شده است. یافته ها نشان می دهند که اثر رشد شهرنشینی بر میزان مصرف انرژی و میزان انتشار دی اکسیدکربن در هر دو گروه کشورهای منتخب مثبت و معنی دار است. میزان این اثر برای کشورهای صادرکننده نفت در مقایسه با کشورهای بدون صادرات نفتی، بزرگ تر است. این نتایج موید هر دو نظریه تغییر محیط زیست به فضای شهری و نظریه نوسازی بوم شناختی است. به عبارت دیگر، ضریب اثرگذاری رشد شهرنشینی بر میزان مصرف انرژی بین دو گروه کشور منتخب، قابل ملاحظه است. این نتیجه نظریه تغییر محیط زیست به فضای شهری را تایید می کند؛ هم چنین، ضریب اثرگذاری رشد شهرنشینی بر میزان انتشار دی اکسیدکربن بین دو گروه کشور منتخب، متفاوت است؛ این نتیجه موید نظریه نوسازی بوم شناختی می باشد.

انرژی یکی از عوامل اساسی ارتباط متقابل میان طبیعت و جامعه بوده و به عنوان عامل اصلی توسعه اقتصادی قلمداد می شود. صنعتی شدن کشورها و افزایش تقاضا برای انواع انرژی، سبب شده است که انرژی به طور عام و انرژی برق به طور خاص در استراتژی های توسعه ملی و سیاست گذاری های کلان کشورها جایگاه بسیار مهم تری داشته باشد. در این تحقیق اولویت بندی نیروگاه های تولید برق با تکیه بر نقش و میزان تاثیر معیارهای توسعه پایدار (اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی) در قالب ارائه روش تصمیم گیری چند شاخصه ANP-BOCR تدوین گردیده است. در ادامه به تحلیل حساسیت نتایج برآمده از اولویت بندی نیروگاه ها با استفاده از نرم افزار تصمیمات ویژه پرداخته شده است. نتایج حاکی از آن می باشد که در چارچوب شبکه «مزایا»، به ترتیب نیروگاه های سیکل ترکیبی و هسته ای بر سایر نیروگاه ها برتری دارند. در چارچوب شبکه «هزینه ها»، این نیروگاه های سیکل ترکیبی و برقآبی می باشند که از جهت هزینه بری بر سایر نیروگاه ها ارجحیت دارند. هم چنین در چارچوب شبکه «فرصت ها» نیروگاه های تجدیدپذیر در اولویت اول قرار می گیرند و در نهایت در چارچوب شبکه «ریسک ها»، نیروگاه های سیکل ترکیبی در اولویت اول نسبت به سایر نیروگاه ها قرار دارد.