تربیت اسلامی
سال:1389 | دوره:5 | شماره:11 |تعداد مقالات:16

چکیده فارسی:بر اساس فلسفه تعلیم و تربیت نظری و رویکرد استنتاجی در آن، نظریه و عمل تربیتی نیازمند مابعدالطبیعه است. این رویکرد مبتنی بر این پیش فرض است که بایدها و ارزش ها از هست ها و واقعیت ها استنتاج می شود و همچنین هر حکمت نظری، نوع خاصی از حکمت عملی را ایجاد می کند. این نوشتار درصدد است تا با اثبات «امکان استنتاج فلسفه تعلیم و تربیت از وجودشناسی اسلامی»، برخی از دلالت های تربیتی وجودشناسی اسلامی را استنتاج نماید.در فلسفه اسلامی همه مباحث فلسفی و مسائل مابعدالطبیعی به مباحث وجودشناسی گره خورده است و عمده ترین مباحث این نوع از وجودشناسی عبارت اند از: تمایز میان ماهیت و وجود، اصالت وجود، تشکیک در حقیقت وجود و اشتداد وجودی. با توجه به این اصول، مطالب این پژوهش در دو قسمت: الف) تاثیر وجودشناسی اسلامی بر انسان شناسی و تربیت؛ ب) تاثیر وجودشناسی اسلامی بر علم شناسی و تعلیم، شکل گرفته است. چکیده عربی:استنادا إلی فلسفة التعلیم والتربیة النظریة والاتجاه الاستنتاجی فیها، یغدو من الواضح ان النظریة التربویة والعمل التربوی بحاجة إلی نظرة ما بعد الطبیعة. و هذا الاتجاه مبنی علی افتراض مسبق و هو ان القیم والواجبات و ما ینبغی أن یکون تستنتج مما هو کائن و من واقع الحیاة. و مثلما ان کل حکمة نظریة تخلق نوعا خاصا من الحکمة العملیة، یحاول هذا البحث من خلال إثبات امکانیة استنتاج فلسفة التعلیم والتربیة من معرفة الوجود الإسلامی، استنتاج بعض الدلالات التربویة لمعرفة الوجود الإسلامی.فی الفلسفة الإسلامیة ارتبطت کل المباحث الفلسفیة و مسائل ما بعد الطبیعة بمباحث معرفة الوجود. و أهم مباحث هذا النوع من معرفة الوجود عبارة عن التمایز بین الماهیة والوجود، و إصالة الوجود، والتشکیک فی حقیقة الوجود. و فی ضوء هذه المبادی قسمت مواضیع هذا البحث إلی قسمین: و هی: أ. تأثیر معرفة الوجود الإسلامی فی معرفة الإنسان و فی التربیه؛ ب. تأثیر معرفة الوجود الإسلامی فی معرفة العلم و فی التعلیم.

چکیده فارسی:فمینیسم دارای نحله های مختلفی است که با فمینیسم لیبرال شروع شده و به فمینیسم سیاه و اکوفمینیست و پست مدرن و حتی فمینیسم اسلامی رسیده است. این نحله های مختلف، در مورد تفاوت و تساوی زن و مرد نیز دیدگاه های متفاوتی دارند. از جمله فمینیسم لیبرال بر برابری زن و مرد، فمینیسم رادیکال بر برتری زن بر مرد و فمینیسم پست مدرن بر تفاوت زن و مرد و ویژگی های خاص هر یک تاکید دارند. این مقاله با نگاه نقد بیرونی به بررسی مساله برابری یا تفاوت از منظر آیات قرآن و روایات معصومان (ع) پرداخته و با تمسک به دوازده دسته دلیل نقلی، به تبیین تفاوت زن و مرد از نگاه اسلام پرداخته است. چکیده عربی:النزعة النسویة ذات اطیاف واسعة تبدأ بالنسویة اللیبرالیة مرورا بالنسویة السوداء، والدعوة الی أقلمة النزعة النسویة، و نسویة ما بعد الحداثة، و حتی النسویة الاسلامیه. و هذه الطوائف المختلفة لدیها رؤی متباینة حول التفاوت والمساواة بین الرجل والمرأه. و من جملة ذلک ان النسویة اللیبرالیة تدعو الی المساواة بین الرجل والمرأة. والنسویة المتطرفة تدعو الی تفوق المرأة علی الرجل، و نسویة ما بعد الحداثة التی تقول بوجود تفاوت بینهما و تؤکد علی خصائص کل واحد منهما. تحاول هذه المقالة ان تبحث من خلال نظرة نقدیة خارجیة قضیة المساواة والتفاوت من منظار آیات القرآن الکریم و أحادیث المعصومین (ع). و تبین من خلال الاستناد الی اثنی عشر مجموعة من الادلة، التفاوت بین الرجل والمرأة من وجهة نظر الاسلام.

چکیده فارسی:با توجه به نقش کتاب های درسی در شکل دهی باورها و ارزش ها و ضرورت آموزش مفاهیم دینی از طریق دروس دیگر، همچنین اهمیت آموزش احکام عملی دینی در دوره ابتدایی، این مساله قابل طرح است که احکام عملی اسلام شامل نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد در کتاب های بخوانیم و تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی چگونه ارائه شده اند. بنابراین هدف این پژوهش بررسی چگونگی پرداختن به «نماز، روزه، جهاد، حج، خمس و زکات» در کتاب های بخوانیم و تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی ایران است. که با استفاده از روش تحلیل محتوا مورد پژوهش قرار گرفت. طبقه بندی از نوع انباشتنی، واحد ثبت مضمون و واحد شمارش فراوانی در نظر گرفته شد. سوالات پژوهش عبارت اند از: چه جنبه هایی از فریضه های نماز، روزه، خمس، زکات، حج و جهاد مورد توجه کتاب های بخوانیم و تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی است؟ آیا ارائه مباحث نماز، روزه، خمس، زکات، حج و جهاد در کتاب های بخوانیم و تعلیمات اجتماعی پایه های پنج گانه تحصیلی دوره ابتدایی متفاوت است؟ آیا ارائه مباحث نماز، روزه، خمس، زکات، حج و جهاد در موضوعات درسی بخوانیم و تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی متفاوت است؟ نتایج تحقیق بیانگر این است که مضامین جهاد با 78.1% و بعد از آن مضامین نماز با 16.48% بیشترین مضامین را به خود اختصاص داده اند. روزه با هفده مضمون، زکات با شش مضمون و حج با یک مضمون، در مراحل بعدی هستند، این در حالی است که در رابطه با خمس هیچ مضمونی نیست و همچنین اصل تداوم و فزایندگی مورد توجه برنامه ریزان محتوای کتاب های فارسی و اجتماعی نبوده است. چکیده عربی:یعالج هذا البحث کیفیة طرح مواضیع: «الصلاة، الصوم، الجهاد، حج، الخمس والزکاة» فی کتب القراءة و فی التعلیمات الاجتماعیة للمرحلة الابتدائیة علی نطاق المدارس فی ایران، من خلال اتباع طریقة تحلیل المحتویات. واخذ بنظر الاعتبار التصنیف من النوع التراکمی، و قسم تدوین المضامین و قسم العد الوفیر.و کانت الأسئلة التی أثارها هذه البحث عبارة عن: ما هی الجوانب التی ینبغی الترکیز علیها فی کتب القراءة والتعلیمات الاجتماعیة للمرحلة الاجتماعیة من مواضیع و فراض: الصلاة، الصوم، الخمس، الزکاة، الحج، الجهاد؟ و هل ینبغی ان یکون هناک اختلاف فی مباحث الصلاة، الصوم، الخمس، الزکاة، الحج والجهاد فی کتب القراءة والتعلیمات الاجتماعیة للصفوف الدراسیة الخمسة فی المرحلة الابتدائیة؟ و هل عرض مباحث الصلاة، الصوم، الخمس، الزکاة، الحج، والجهاد فی المواضیع الدراسیة للقراءة والتعلیمات الاجتماعیة للمرحلة الابتدائیة مختلفه؟و قد کشفت النتائج ان اکثر المضامین کانت مضامین الجهاد التی حازت ما قدره 78.1% و من بعدها مضامین الصلاة بما مقداره 16.48%. و حل فی المراتب التالیة لها الصوم و کان 17 مضمونا، والزکاة 6 مضامین، والحج مضمون واحد. و لم یکن هناک ای مضمون یتعلق بالخمس. کما لم یکن مبدأ الاستمرار والتزاید موضع اهتمام واضعی الخطط والبرامج لمحتویات کتب اللغة الفارسیة والتعلیمات الاجتماعیه.

چکیده فارسی:سهروردی و برگسون در زمره فیلسوفانی هستند که به عرفان و شهود اهمیت وافری داده اند. در این پژوهش سعی شده است با بررسی مبانی فلسفی این دو فیلسوف بزرگ، دلالت های تربیتی آنها استخراج گردد. بررسی مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، ارزش شناختی و معرفت شناسی برگسون و سهروردی نشان می دهد که مفاهیم اساسی در فلسفه برگسون زمان، تکامل، شهود و تغییر می باشند. اما در فلسفه سهروردی، نور از جایگاه ویژه ای برخوردار است. هر دو بر اراده فردی و شهود تاکید می ورزند. همچنین دیدگاه برگسون و سهروردی نسبت به انسان و خداوند متفاوت است. در این موضوع، سهروردی، بحث قوای گوناگون را مطرح می سازد و برگسون به رابطه مغز و ذهن اشاره می کند. خدای برگسون، پیوسته در حال تغییر و تکامل است و خدای سهروردی متعالی و منزه از هر گونه تغییر است. در بحث معرفت شناختی، هر دو علی رغم تاکید فراوانی که بر شهود دارند، تفکر و تعقل را برای شناخت لازم می دانند. در بحث دلالت های تربیتی چنین استنباط شده است که هدف غایی تربیت، از نظر سهروردی رسیدن به کمال مطلق و از دیدگاه برگسون پرورش انسانی، عقلانی ‐ شهودی است. اصول تربیتی حاصل از آرای برگسون شامل: اصل تغییر، اصل تکامل، اصل آزادی و اصل تدریج است. اصول تربیتی حاصل از اندیشه های شیخ اشراق غفلت گریزی، کرامت نفس، صبر و خودشناسی است. از میان روش های تربیتی برگرفته از آرای سهروردی و برگسون، می توان به اهمیت عرفان، شهود، تفکر و تعقل، که هر دو بر آن تاکید داشته اند، اشاره کرد.  چکیده عربی:السهروردی و برجسون من الفلاسفة الذین أبدوا اهتماما بالغا بمسیلة العرفان والشهود. یحاول هذا البحث من خلال تسلیط الضوء علی المبادی الفلسفیة لکل منهما استخراج ما فیها من دلالات تربویه. والذی یتضح من خلال دراسة مبادی معرفة الوجود، و معرفة الانسان، و معرفة القیم، و نظریة المعرفة لدی کل من برجسون والسهروردی ان المفاهیم الأساسیة فی فلسفة برجسون هی الزمان، والتکامل، والشهود والتغییر، و اما فی فلسفة السهروردی فیتبوأ النور مکانة مرموقه. و یؤکدان کلاهما علی الارادة الفردیة والشهود. و تختلف نظرة کل واحد منهما الی الانسان و الی الله، و بیان ذلک ان السهروردی یطرح بحث القوی المختلفة، بینما یشیر برجسون الی العلاقة بین العقل والذهن. والاله عند برجسون فی حالة تغیر و تکامل دایم، بینما هو عند السهروردی متعال و منزه عن أی تغییر. و علی الرغم من تأکیدهما الفایق علی الشهود، غیر انهما یعتبران التفکر والتعقل لازمان للمعرفه. و فی ما یخص بحث الدلالات التربویة استشف ان الهدف الغایی للتربیة عند السهروردی القرب الی الکمال المطلق، بینما یتمثل عند برجسون بتربیة الانسان العقلانی والشهودی. و تشمل المبادی التربویة المستخلصة من آرا برجسون، مبدأ التغییر، و مبدأ التکامل، و مبدأ الحریة، و مبدأ التدریج، و اما المبادی التربویة المستخلصة من افکار شیخ الاشراق فهی التخلص من الغفلة، و کرامة النفس، والصبر و معرفة الذات. و من بین الأسالیب التربویة المستمدة من آرا السهروردی و برجسون یمکن الاشارة الی أهمیة العرفان، والشهود، والتفکیر، والعقل، و هذا ما یؤکدان کلاهما علیه.

چکیده فارسی:پایه گذاری اهداف تعلیم و تربیت بر اساس آموزه های دینی و ایجاد افق روشن برای نسل جوان، نگاهی عمیق به باورهای دینی و ارائه روش ها و تکنیک های جدید را می طلبد. در این مقاله به هدف تبیین مبانی فکری نظام احسن در هستی شناسی، انسان شناسی و خداشناسی و کاربرد آن در تعلیم و تربیت، به ویژه تاثیرگذاری در ایجاد بینش و حیطه یادگیری، ضمن اشاره به جایگاه نظام احسن در تفکرات انسانی به تحلیل سیمای قرآنی و رویکرد آن در مبانی فکری پرداخته می شود و سپس با توجه به آثار و دلالت های تربیتی این موضوع در بخش تربیت اخلاقی، عقلانی، پیشنهاداتی در ارتباط با شیوه آموزش رسمی و تاثیرگذاری آن در بعد شناختی ارائه و به تناسب آن الگوی یادگیری در تربیت زیبایی شناختی که امروزه در آموزش مورد توجه بسیار است، اشاره می شود. در این مقاله از روش اسنادی تحلیلی در جهت تبیین مبانی فکری و استخراج دلالت های تربیتی استفاده گردیده است. چکیده عربی:ان بناء اهداف التعلیم والتربیة علی رکیزة مبدئیة راسخة، و خلق افق مشرق امام الشبان، یتطلب نظرة عمیقة الی المعتقدات الدینیة و تقدیم اسالیب و تقنیات جدیده. و من هنا تتناول هذه المقالة هدف تبیین الاسس الفکریة للنظام الأحسن فی معرفة الوجود، و معرفة الانسان و معرفة الله و تطبیقات ذلک فی التعلیم والتربیة وخاصة التأثیر فی ایجاد رؤیة واضحة، ضمن الاشارة الی مکانة النظام الأحسن فی التفکیر الانسانی، بتحلیل ملامح القرآن و توجهاته فی الاسس الفکریه. ثم فی ضوء دلالاته و معطیاته التربویة فی مجال التربیة و تأثیره فی الجانب المعرفی. و یشار الی تناسبه مع اسلوب تربیة معرفة الجمال المتبعة فی التربیة الیوم. و اعتمدت هذه المقالة اسلوب الوثائقی التحلیلی لتبیین الاسس الفکریة و استخراج الدلالات التربویه.

چکیده فارسی:در این مقاله نگرش دانشجویان به موضوع شهادت (در چهار مقوله نگرش به مفهوم شهادت، دفاع مقدس، شهادت طلبی و الگوپذیری از شهیدان) و عوامل موثر در نگرش به شهادت و همچنین قدرت پیش بینی هر یک از این عوامل بررسی شده است. در این تحقیق، از روش پیمایشی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، تمام دانشجویان دختر و پسر دانشگاه فردوسی مشهد، در نیم سال دوم تحصیلی 1387‐1388 بوده است. نمونه آماری، تعداد 801 نفر (285 پسر و 516 دختر) از دانشجویان مذکور است، که با روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. برای سنجش نگرش دانشجویان به ابعاد شهادت، از یک مقیاس محقق ساخته استفاده شد. پایایی این پرسشنامه، از دو روش تکرار در طی زمان و محاسبه آلفای کرونباخ (0.92) مورد تایید قرار گرفت. یافته های مربوط به چهار مولفه مورد پژوهش، نشان می دهد که دانشجویان به طور معناداری، به سمت موافق طیف، تمایل دارند، اما دانشجویان در سه حوزه شهادت طلبی، نگاه به دفاع مقدس و الگوپذیری از شهدا، به سطح مطلوب (موافقت) نرسیده اند. تحلیل رگرسیون چند متغیره، نشان می دهد که از بین عوامل مورد بررسی، تنها هویت دینی و هویت ملی قادر به پیش بینی نگرش افراد به شهادت هستند؛ در این زمینه هویت دینی از قدرت پیش بینی بیشتری (43%) نسبت به هویت ملی (12%) برخوردار است. چکیده عربی:تبحث هذه المقالة نظرة الطلاب الی موضوع الشهادة (ضمن أربعة توجهات الی مفهوم الشهادة، والدفاع المقدس، و حب الشهادة، والاقتداء بالشهداء) والعوامل المؤثرة فی طبیعة النظرة الی الشهاده، و کذلک قدرة استشراف کل واحدة من هذه العوامل. و کان الاسلوب الذی اتبع فی هذا التحقیق هو اسلوب المسح. و کانت المجموعة الاحصائیة التی شملها البحث تضم جمیع الطلاب الذکور والاناث فی جامعة فردوسی فی مشهد فی النصف الثانی من العام الدراسی 2008‐2009 م و بلغ عدد العینة الاحصائیة 801 طالبا (منهم 285 طالبا و 516 طالبه) و قد وقع علیهم الاختیار بطریقة الاختیار العنقودی. و تمت الاستفادة من معیار محقق لقیاس نظر الطلاب الی جوانب الشهادة. و ثبات هذا الاستبیان اقر اتباع اسلوبی التکرار علی مر الزمان و احتساب ألفا کرونباخ (92%) و تظهر معطیات المکونات الاربعة التی جری بحثها ان الطلاب یبدون میلا ذا مغزی نحو القبول الطیفی. غیر ان الطلاب لم یصلوا الی المستوی المطلوب (من الموافقه) فی المجالات الثلاثة التالیه: حب الشهادة، والنظرة الی الدفاع المقدس والاقتداء بالشهداء. و یظهر التحلیل الارتدادی (رغرشن) المتعدد المتغیرات ان من بین العوامل التی اخضعت للبحث کانت الهویة الدینیة والهویة الوطنیة قادرة علی استشراف نظرة الافراد الی الشهاده. و للهویة الدینیة فی هذا المجال مقدرة اقوی علی الاستشراف حیث بلغت 43% بالمقارنة مع الهویة الوطنیة التی بلغت 12%.

چکیده فارسی:در این جستار تلاش شده است از رهگذر پژوهشی بنیادی ‐ تاریخی، با پیروی از روش پژوهشی توصیفی ‐ تحلیلی، و با استناد مستقیم به رسائل اخوان الصفا، پاره ای از دلالت های تربیتی آنها برگرفته و پیش رو نهاده شود. از این پژوهش نیک برمی آید که اخوان الصفا، فراوان به تعلیم و تربیت پرداخته اند و از دلالت های تربیتی ره یافته در رسائل آنان می توان به مولفه های تربیتی مهمی چون: چیستی، امکان، ضرورت، هدف ها، اصول، عوامل، مراحل، روش ها و ... تربیت از نگاه آنان پی برد و اثبات کرد که سخنان فرو کاهنده برخی از غربیان ناآگاه یا غرض ورز درباره تربیت در اسلام، تا چه پایه نارواست. چکیده عربی:یحاول هذا البحث من خلال بحث بنیوی ‐ تاریخی، و عن طریق اتباع منهج البحث التوصیفی التحلیلی، و بالاستناد المباشر إلی رسائل أخوان الصفا، استخلاص بعض ما تنطوی علیه من دلالات تربویة و عرضها بین یدی القارئ. یتضح من خلال هذا البحث بکل جلاء ان أخوان الصفا اهتموا غایة الاهتمام بقضیة التعلیم والتربیة. و یمکن من خلال تقصی الدلالات التربویة التی تنطوی علیها رسائلهم، التوصل إلی مکونات تربویة مهمة مثل مفهوم التربیة، و مدی امکانیتها، و ضرورتها، و أهدافها، و أصولها، و عواملها، و مراحلها، و أسالیبها، و ما إلی ذلک، من وجهة نظرهم، و إثبات مدی ضحالة الآراء التی طرحها بعض الغربیین الجهلة أو المغرضین حول التربیة الإسلامیه.

چکیده فارسی:پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و ویژگی های شخصیتی دانشجویان دانشگاه تهران در مقاطع تحصیلی مختلف انجام شد. این پژوهش بر روی 390 نفر از دانشجویان صورت گرفت، نمونه گیری به روش تصادفی ساده انجام و از پرسشنامه، برای جمع آوری داده ها استفاده گردید. داده ها با روش های آماری توصیفی و استنباطی (همبستگی رتبه ای اسپیرمن، تحلیل واریانس توسط جدول ANOVA و آزمون شفه) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که میزان نگرش دینی موجود در بین دختران دانشجو با میزان نگرش دینی موجود در بین پسران دانشجو متفاوت است. به سخنی دیگر، نگرش دینی دانشجویان دختر دانشگاه تهران از نگرش دینی دانشجویان پسر آن کمتر است. همچنین نوع نگرش دینی افراد تا حد زیادی نشان دهنده نوع شخصیتی آنان است، به عبارت دیگر افراد دارای اعتقادات قوی دینی، احساس ناامیدی و یاس نمی کنند و از عزت نفس بالاتری نسبت به افراد دارای اعتقادات ضعیف دینی، برخوردارند. از سوی دیگر با افزایش میزان تحصیلات فرد نگرش مذهبی کمتر می شود؛ با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش، نگرش دینی در دانشجویان مقاطع پایین تر ‐ کاردانی و کارشناسی ‐ قوی تر از نگرش دینی در دانشجویان مقاطع بالاتر ‐ کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی ‐ است. چکیده عربی:اجری هذا البحث بغیة بحث العلاقة بین النظرة الدینیة و خصائص الشخصیه، علی 390 طالبا من طلاب جامعة طهران، فی مراحل دراسیة مختلفه. و کانت الطریقة التی اتبعت فیه هی العینة العشوائیة البسیطة مع اعتماد استمارة استبیان لجمع المعلومات. و اخضعت المعطیات للبحث والتحلیل بالأسالیب الاحصائیة الوصفیة والاستنباطیة (التبرابط التدرجی سبیرمان، و تحلیل واریانس و بواسطة جدول ANOVA و اختبار شفه). و اظهرت النتائج ان مدی النظرة الدینیة لدی الطالبات یختلف عما هو لدی الطلاب. و یمکن القول بعبارة اخری ان النظرة الدینیة لدی الطالبات الجامعیات ادنی منها لدی الطلاب الجامعیین. کما ان النظرة الدینیة لدی الافراد تعکس الی حد ما طبیعة شخصیاتهم. و توضیح ذلک ان الطلاب من ذوی الاعتقادات الدینیة الراسخة لا یستشعرون الیأس والاحباط، و یتصفون بدرجة عالیة من الاعتداد بالنفس بالمقارنة مع ذوی الاعتقادات الدینیة الضعیفة. و من جانب آخر لوحظ ان النظرة الدینیة لدی الاشخاص تتضاءل نسبیا علی نحو عکسی مع زیادة مستواهم الدراسی. و فی ضوء المعطیات التی أفرزها هذا البحث فان النظرة الدینیة لدی طلبة المراحل الأدنی و هی مراحل الدبلوم والبکلوریوس اقوی مما لدی طلبة الدراسات العلیا التخصصیة لمرحلتی الماجستیر والبکلوریوس.