تربیت اسلامی
سال:1392 | دوره:8 | شماره:17 |تعداد مقالات:9

چکیده فارسی:هدف این پژوهش بررسی و تجزیه و تحلیل محتوای کتاب های دین و زندگی دوره دبیرستان بر اساس میزان توجه به مولفه های وحدت اسلامی است. رویکرد این پژوهش، رویکرد ترکیبی کمی و کیفی و ابزار اندازه گیری، اسنادی (مراجعه به کتاب های بینش دینی دوره دبیرستان) و روش جمع آوری داده ها روش تحلیل محتوا است. یافته های به دست آمده در این پژوهش، حکایت از این دارند که مولفه های وحدت اسلامی در کتاب های دین و زندگی عبارتند از: اصول دین مشترک، فروع دین مشترک آداب و آیین های مشترک، اخلاق اسلامی و بالاخره تاریخ مشترک. در مجموع، یافته ها نشان می دهند که تنها برخی مولفه های مربوط به وحدت اسلامی در کتاب های دین و زندگی دوره دبیرستان مطرح شده اند. پیشنهاد می شود که کتاب های درسی دوره متوسطه از جهت برخورداری از مولفه های وحدت اسلامی مورد تجدید نظر قرار گیرند و بخش هایی جهت آشنایی بیشتر متربیان شیعه با مذاهب دیگر به کتاب های درسی اضافه شود.   چکیده عربی:هدف هذا البحث هو دراسة و تحلیل محتوی کتب الدین والحیاة لمرحلة الاعدادیة علی أساس مدی اهتمامها بمقومات الوحة الإسلامیة. والاتجاه الذی سلکه هذا البحث اتجاه ترکیبی کمی و کیفی، و وسیلة القیاس التی اتخذها و ثائقیة (و هی کتب الرؤیة الدینیة للمرحلة الاعدادیة)، و اسلوب جمع المعلومات هو اسلوب تحلیل المحتوی. وتشیر المعطیات التی توصل إلیها هذا البحث إلی أن مقومات الوحدة الإسلامیة فی کتب الدین والحیاة عبارة عن: اصول الدین المشترکة، والفروع المشترکة للدین والعادات والتقالید، والأخلاق الإسلامیة، والتاریخ المشترک. و علی العموم فان المعطیات تشیر إلی أن هناک فقط بعض المقومات المتعلقة بالوحدة الإسلامیة قد طرحت فی کتب الدین والحیاة لمرحلة الدراسة الاعدادیة. یقدم البحث مقترحا لإعادة النظر فی کتب مرحلة الدراسة المتوسطة من حیث اهتمامها بمقومات الوحدة الإسلامیة، و أن تضاف إلیها أبواب لکی یکون لدی طلاب المدارس الشیعة معرفة بالمذاهب الإسلامیة الاخری.

چکیده فارسی:مقاله حاضر در صدد است با تحلیل زیباشناختی فضاهای آموزشی پیش فرض هایی را برای طراحی ارائه دهد که بتواند با توجه به مبانی زیبای شناسی اسلامی، قابلیت هایی در فضاهای آموزشی ایجاد کند که فرایندهای ادراک، احساس، خردورزی و رفتارهای فراگیران را در جهت پویایی و غایتمندی انسان مسلمان قرار دهد. روش تحقیق به صورت تحلیلی-  استنباطی است که با استفاده از متون و تحلیل دیدگاه ها و تجربه های موجود صورت گرفته است. نتایج نشان داد که می توان با توجه به قابلیت های زیبایی شناسی محیط های آموزشی، فضاهایی را طراحی کرد تا پتانسیل های موجود را در افراد شکوفا سازد و دامنه ای از ویژگی های زیبایی شناختی را برای فراگیران به ارمغان آورد، به نحوی که در آنان موجب هماهنگی، آرامش، قدرتمندی، دلپذیری، پراحساسی و گیرایی شود. بر این مبنا، اصول زیبایی شناسی اسلامی هدفمندی زندگی، جوشش اجتماعی و همراهی علم و دانایی را با جستجوگری در فضاهای آموزشی در نظر گرفته است.   چکیده عربی:ترمی هذه المقالة من خلال تسلیط الضوء علی المکونات الجمالیة فی البناء المعماری للاجواء التعلیمیة، تقدیم افتراضات مسبقة للتصامیم، بحیث تکون قادرة فی ضوء مبادئ القیم الجمالیة الإسلامیة، علی ایجاد المؤهلات فی الاجواء التعلیمیة، لوضع عملیات الادراک، والشعور، والتعقل، والسلوک لدی المتعلمین فی سیاق الاتجاهات والغایات التی ینبغی أن یکون علیها الإنسان المسلم. الاسلوب الذی اتبعته هذه المقالة کان علی شکل تحلیل استنباطی، عن طریق اعتماد النصوص و تحلیل الآراء والتجارب الموجودة. و قد اظهرت النتائج انه بالامکان، بالنظر إلی وجود المؤهلات الجمالیة فی البیئات التعلیمیة، تصمیم أجواء قادرة علی ابراز الکفاءات الموجودة لدی الافراد وتوفر للمتعلمین مساحة واسعة من الخصائص الجمالیة التی یمکن أن تخلق لدیهم الانسجام، والسکینة، والشعور بالقوة، والانطباعیة، والجاذبیة. و هذا یعنی أن مبادئ الجمالیة الإسلامیة تأخذ بنظر الاعتبار هدفیة الحیاة، والتفاعل الاجتماعی، و مسایرة العلم والمعرفة من خلال التنقیب فی الاجواء التعلیمیة.

چکیده فارسی:هدف این پژوهش تبیین مبانی انسان شناختی اخلاق جنسی در اسلام، با روش توصیفی - تحلیلی است. از دیدگاه اسلام، انسان دارای غریزه صرف و حیوانی کامجو نیست تا همه چیز او را به کامجویی از غریزه جنسی و آزادی در ارضای آن فروبکاهیم، بلکه انسان در کنار غریزه جنسی که وجه مشترک انسان و حیوان است، از فطرت نیز برخوردار است .بنابراین، در انسان شناسی اسلامی، انسان دارای سه روح نباتی، حیوانی و فطری است. بر این اساس، مبانی انسان شناختی موثر در اخلاق جنسی عبارتند از: غریزه جنسی، فطرت الهی، کرامت، اندیشه ورزی، اصالت روح، قابلیت تکامل نفس، اختیار و انتخاب آگاهانه، حب ذات، چندساحتی بودن انسان، هویت جمعی و ضعف. به این ترتیب، اخلاق جنسی نیز ریشه در روح فطری و انسانی انسان دارد و به تبع همین فطرت است که ما می توانیم از اصول و ارزش های اخلاقی همچون سرکوب نکردن غریزه جنسی، اعتدال، شکوفایی فطرت الهی، حفظ کرامت ذاتی انسان، حفظ کرامت انسانی زنان، عمل به فرامین الهی، مصونیت اخلاقی، کسب بینش صحیح، رعایت اعتدال، تکامل روحی و روانی، اصالت روابط عاطفی، ارتقای معنویت، رفتار جنسی مسوولانه، تدرج و تمکن، ازدواج آزادانه و آگاهانه، دگر خواهی، محبت، رشد متوازن و متعادل، تحکیم هویت جمعی، کنترل رفتار جنسی، به رسمیت شناختن هویت فردی، تخفیف حکم، مدارا و مسامحت صحبت کنیم.   چکیده عربی:الهدف من هذا البحث تبیین مبادئ الأخلاق الجنسیة للإنسان فی الإسلام، بالاسلوب الوصفی التحلیلی. فی نظر الإسلام، الإنسان لیس مجرد صاحب غریزة محضة وحیوانیة بحیث یختزل کل وجوده فی قضیة اللذة والحریة فی اشباع الغریزة الجنسیة، بل إلی جانب الغریزة الجنسیة التی هی وجه مشترک بین الإنسان والحیوان، یتصف الإنسان بشیء آخر و هو الفطرة. و فی ضوء ذلک یفهم أن النظرة الإسلامیة إلی الإنسان تعتبره ذا ثلاثة جوانب وهی: الروح النباتیة، والحیوانیة، والفطریة. واستنادا إلی ذلک تتلخص مبادئ معرفة الإنسان المؤثرة فی الأخلاق الجنسیة فی ما یلی: الغریزة الجنسیة، الفطرة الالهیة، والکرامة، والفکر، واصالة الروح، وقدرة النفس علی التکامل، والاختیار الواعی، وحب الذات، وتعدد جوانب الشخصیة الإنسانیة، والهویة الجماعیة، والضعف. وهکذا فان الأخلاق الجنسیة تمتد فی جذورها إلی الروح الفطریة والإنسانیة للإنسان. وتبعا لهذه الفطرة نستطیع التحدث عن مبادئ و قیم أخلاقیة مثل عدم کبت الغریزة الجنسیة، والاعتدال، واثارة الفطرة الالهیة، وحفظ الکرامة الذاتیة للإنسان، وحفظ الکرامة الإنسانیة للمرأة، والامتثال للاحکام الالهیة، والحصانة الأخلاقیة، واکتساب الرؤیة الصائبة، و رعایة الاعتدال، والتکامل الروحی والنفسی، و أصالة العلاقات العاطفیة، والتسامی المعنوی، والسلوک الجنسی المسؤول، والتدرج والتمکن، والزواج عن وعی واختیار، والرغبة فی الآخر، والمحبة، والنمو المتزن والمتعدل، و ترسیخ الهویة الجمعیة، و ضبط السلوک الجنسی، والاعتراف بالهویة الفردیة، وتخفیف الأحکام، والمدارة والتسامح.

چکیده فارسی:هدف مقاله تبیین نگاه تربیتی به روابط عاطفی همسران در آموزه های دینی است و روش پژوهش حاضر، توصیفی - تحلیلی می باشد. بر این اساس، برخی از آموزه های دینی در قلمرو توانمندی های زوجین در زمینه روابط عاطفی آنان، توصیف محتوایی شده و آثار تربیتی روابط عاطفی موثر میان همسران بررسی شده است. نتیجه بررسی ها گویای آن است که از جمله مهم ترین توانمندی های عاطفی همسران در سطح شناختی و نگرشی، مثبت نگری و حسن ظن و داشتن نگرشی نعمتی به وجود همسر و در سطح رفتاری و عملکردی، برخورد محبت آمیز با همسر و داشتن رابطه زناشویی مناسب و لذت بخش است. توانمندی های عاطفی بیان شده، در صورت شکوفا شدن می توانند تاثیرات عمیقی بر روابط عاطفی همسران داشته باشد و در نتیجه آثار تربیتی مثبتی از جمله خوش اخلاقی، قدرت کنترل خشم، پرهیز از مراء و جدال و تقویت رابطه با خدا و عشق به پروردگار را بر هر یک از آنها، بر جای بگذارد.   چکیده عربی:البحث الذی بین أیدیکم یرمی إلی تبیین النظرة التربویة إلی العلاقات العاطفیة بین الازواج فی التعالیم الدینیة، عن طریق المنهج الوصفی التحلیلی. و علی أساس ذلک جری وصف محتوی بعض التعالیم الدینیة فی نطاق قدرات الزوجین فی مجال ما یربطهما من علاقات عاطفیة، مع تسلیط الضوء علی المعطیات التربویة للعلاقات العاطفیة المؤثرة فی ما بینهما. وتظهر نتائج البحوث أن من أهم القدرات العاطفیة للازواج علی صعید النظرة والمعرفة، هی النظرة الایجابیة وحسن الظن والنظر إلی وجود الشریک الزوجی علی أنه نعمة. و أما علی المستوی السلوکی والعملی فهو التعامل مع ذلک الشریک بمحبة وأن تکون بینهما علاقة زوجیة مناسبة و ممتعة. إن القدرات العاطفیة المذکورة اذا قدر لها أن تأخذ مجراها علی أرض الواقع فمن المؤکد أن تکون لها تأثیرات علی العلاقات العاطفیة بین الازواج وبالنتیجة تتمخض عنها معطیات تربویة ایجابیة من جملتها حسن الخلق، والقدرة علی کظم الغضب، وتجنب المراء والجدال، وتقویة الارتباط بالله، و امتلاء القلب بمحبة الله.

چکیده فارسی:این مقاله با هدف استخراج روش های پرورش تفکر خلاق در روایات با رویکرد تحلیل متن انجام شده است. در ابتدا به تحلیل مفهومی تفکر خلاق در متون اسلامی به طور خاص و روان شناسی معاصر به طور عام پرداخته شده و روش های ذیل برای پرورش تفکر خلاق در سیره معصومان (ع) استخراج شده است که عبارتند از: روش پرسشگری، استقلال فکری، تشبیه معقول به محسوس، تجدید سازمان تفکر، گفتگو و مذاکره علمی و مشاهده کنجکاوانه طبیعت.   چکیده عربی:اجری هذا البحث بهدف استخراج أسالیب تنمیة الفکر الخلاق الذی تضمنته الروایات وذلک عن طریق تحلیل النص. فی بدایة الأمر رکز هذا البحث علی تحلیل وشرح مفهوم الفکر الخلاق فی النصوص الإسلامیة بشکل خاص، و فی علم النفس المعاصر بشکل عام، واستخرج من سیرة المعصومین الأسالیب التالیة التی لها دور فی تنمیة الفکر الخلاق، و هی کما یلی: اسلوب السؤال، والاستقلال الفکری، وتشبیه المعقول بالمحسوس، واعادة صیاغة التفکیر، والبحث والنقاش العلمی، والنظرة الفاحصة إلی عالم الطبیعة.

چکیده فارسی:هدف پژوهش حاضر بررسی میزان تاثیر اردوی راهیان نور بر نگرش رفتاری و شناختی دانشجویان است. پژوهشگران تلاش می کنند با استفاده از روش مطالعه پانل، به بررسی این موضوع بپردازند که آیا نگرش دانشجویان نسبت به شهادت قبل و بعد از اردوی راهیان نور متفاوت است یا خیر. جامعه آماری، دانشجویان حاضر در اردوی راهیان نور سال 1389 دانشگاه فردوسی مشهد بوده و پژوهشگران جامعه را به صورت تمام شماری بررسی کرده اند. در روش پژوهش پانل 300 نفر از دانشجویان یک بار قبل و یک بار بعد از اردو مورد مطالعه قرار گرفته اند. داده ها پس از گردآوری، ویرایش و کدگذاری مجدد وارد نرم افزار SPSS شده و توصیفات آماری، آزمون ویلکاکسون و آزمون مقایسه میانگین در دو گروه همبسته صورت گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که نگرش شناختی و رفتاری دانشجویان نسبت به مقوله شهادت قبل و بعد از اردو تفاوت معناداری دارد. در نگرش پاسخگویان به اردو نیز تفاوت معناداری قبل و بعد از اردو مشاهده شده است. در پایان، با کنترل متغیرهای مستقل تفاوت معناداری در هیچ یک از سه شاخص مشاهده نشده است. در نتیجه، حضور در اردوی راهیان نور نگرش رفتاری و شناختی به شهادت و نگرش به اردو را تحت تاثیر قرار داده است.   چکیده عربی:الهدف الذی انجز من أجله هذا التحقیق هو دراسة مدی تأثیر مخیمات«السائرین علی طریق النور» علی النظرة المعرفیة والسلوکیة لدی طلبة الجامعات. فالباحثون یحاولون عن طریق استعمال اسلوب الدراسة اللوحیة، التعرف علی هذا الموضوع ومعرفة رؤی طلاب الجامعات وهل اختلفت هذه الرؤیة قبل وبعد اقامة تلک المخیمات أم لا؟ وکانت العینة التی جری علیها التحقیق هم طلبة جامعة الفردوسی فی مشهد الذین حضروا فی مخیم السائرین علی طریق النور فی عام 2010، حیث اجری الباحثون تحقیقهم علی جمیع افراد تلک العینة. فی اسلوب التحقیق اللوحی اجریت الدراسة علی 300 طالب مرة قبل المشارکة فی المخیم، والمرة الاخری بعد المشارکة فی المخیم. وبعد جمع المعطیات وتعدیلها وترمیزها، ادخلت ضمن البرنامج الحاسوبی، واعطیت المواصفات الاحصائیة، واختبار مصفوفة الحزم المتوازیة (ویلکاکسون) واختبار مقارنة المعدل فی مجموعتین مترابطتین. وقد اظهرت نتائج البحث أن النظرة المعرفیة والسلوکیة للطلبة ازاء قضیة الشهادة قد اختلفت بشکل ذی دلالة بین ما کانت علیه قبل اقامة المخیم وبعد اقامته. وفی ما یخص نظرة اولئک الافراد إلی المخیم، فقد غدت الاجابات تختلف اختلافا ذی دلالة قبل وبعد اقامة المخیم. وفی الختام عند ملاحظة المتغیرات المستقلة لم یشهد أی اختلاف ذی دلالة فی المتغیرات الثلاثة. والنتیجة التی توصل الیها التحقیق هی أن المشارکة فی مخیم السائرین علی طریق النور، قد اثرت فی النظرة المعرفیة والسلوکیة إلی قضیة الشهادة، کما اثرت أیضا فی النظرة إلی المخیم.

چکیده فارسی:هدف این مقاله تبیین مناسبات دنیا و آخرت و تعیین دلالت های تربیتی آن است. این رویکرد می تواند نگریستن به رابطه دنیا و آخرت و تنظیم عملکرد و رفتارهای فردی و اجتماعی در جهت حیات طیبه را تحت تاثیر قرار دهد. برای تبیین چگونگی نسبت دنیا و آخرت، ماهیت این دو بررسی و آشکار شد که دنیا و آخرت از یکدیگر قابل تفکیک نیستند .جدا انگاری زمانی به وجود می آید که ماهیت اصلی حیات دنیوی و اخروی شناخته نشود .برای تبیین چگونگی حرکت در دنیا و رسیدن به حیات طیبه نیز با توجه به تجزیه و تحلیل سوال نخست، اصولی تعیین شد. نگرش صحیح به دنیا، باور به برتری آخرت بر آن، نیرومندسازی اراده، تقویت حس کرامت و محاسبه خود از جمله این اصول است. برای استنتاج دلالت های تربیتی از روش توصیفی و تحلیلی استفاده و به وسیله استدلال عقلی دلالت هایی تعیین شد. چند هدف تربیتی از قبیل شناساندن ماهیت دنیا به افراد، توانایی عمران و آباد کردن دنیا، آگاهی از رابطه حقیقی دنیا وآخرت، تقویت روحیه صبر و پایداری و یادگیری سبک زندگی مهم ترین هدف های تربیتی را تشکیل می دهد. در پایان نیز پیشنهاد های کاربردی ارائه شده است.   چکیده عربی:الغایة التی یرمی إلیها هذا البحث هی تبیین طبیعة العلاقة بین الدنیا والآخرة، وما فی ذلک من دلالات تربویة. هذا التوجه یمکن أن یکون له أثره فی النظرة إلی العلاقة بین الدنیا والآخرة، وتنظیم وتوجیه السلوکیات الفردیة والاجتماعیة نحو الحیاة الطیبة. ولغرض تبیین نمط العلاقة بین الدنیا والآخرة، فقد بحثت هنا طبیعة کل واحدة منهما، واتضح من خلال ذلک أن الدنیا والآخرة لا یمکن الفصل بینهما. ویمکن أن یکون هناک تصور بانفصالهما حینما لا یمکن هناک فهم للماهیة الأساسیة لکل من الحیاة الدنیا والآخرة. و قد وضعت مبادئ فی سبیل تبیین کیفیة المسیر فی الدنیا والوصول إلی الحیاة الطیبة، فی ضوء فهم وتحلیل ما جاء فی السؤال الأول. وأهم المبادئ التی وضعت هنا هی النظرة الصحیحة إلی الدنیا، والاعتقاد بأولویة الآخرة علی الدنیا، وترسیخ العزم والإرادة، وتقویة مبدأ الکرامة ومحاسبة النفس، وقد انتهج الاسلوب الوصفی لاستنتا ما فی ذلک من دلالات تربویة، وجری التوصل إلی بعض الدلالات عن طریق الاستدلال العقلی. و اما أهم الأهداف التربویة المبتغاة من وراء ذلک فهی: توعیة الناس بحقیقة الدنیا، والقدرة علی بناء الدنیا واعمارها، والوعی بالعلاقة الحقیقیة بین الدنیا والآخرة، وتأصیل روح الصبر والثبات، وتعلم اسلوب الحیاة ونهجها. و قدم هذا البحث فی ختام الأمر بعض المقترحات التی یمکن الافادة منها فی التطبیق العملی.

چکیده فارسی:این مقاله، تحقیقی کاربردی است که با رویکرد درون دینی و با شیوه تحلیل آیات مربوطه از قرآن کریم انجام شده است تا ابعاد و مولفه های شیوه «تبیین» - ویژگی های تبیین کننده، شیوه تبیین و مخاطب - روشن شود. سپس کاربرد این شیوه در تربیت اخلاقی مطرح شده و بر اساس یافته ها، وضع موجود برنامه های تربیت اخلاقی کشور مورد بررسی آسیب شناسانه قرار گرفته و مشخص شده است که تمام مولفه های مورد نظر (محتوای کتب درسی، روش تدریس، شیوه های ارزشیابی و مهارت های مربی) از شیوه تربیتی تبیین فاصله زیادی دارند. در پایان، پیشنهادهایی کاربردی جهت تغییر و اصلاح روش های تربیتی موجود و جایگزین کردن آن با روش قرآنی تبیین، برای دو نظام رسمی و غیر رسمی تربیت اخلاقی، به تفکیک مطرح شده است.   چکیده عربی:التربیة الأخلاقیة ذات أقسام وجوانب مختلفة مثل الارتقاء بالمستوی المعرفی، والسمو العاطفی، وتقویة الارادة، وبلورة الملکات الأخلاقیة الفاضلة. وفی هذا المضمار یحظی تطویر المبادئ المعرفیة بمکانة أساسیة، کما وان سائر المکونات لا یتسنی اصلاحها من غیر اصلاح معرفة المتعلم. ولأجل تزوید أبرع المتعلمین بالمعرفة، یمکن اتباع ما جاء فی القرآن الکریم من ارشادات حول القاء المواضیع من أجل التفهیم والتعلیم، وهو الاسلوب الذی یمکن تسمیته بـ «التبیین». و هذا البحث عبارة عن تحقیق تطبیقی اجری فی اطار دینی، وباسلوب تحلیل الآیات القرآنیة ذات الصلة بهذا الموضوع، لکی تتضح من خلال ذلک مکونات منهج التبیین، والمبین، واسلوب التبیین، والمخاطب. ثم شرحت بعد ذلک طریقة استخدام هذا الاسلوب وتطبیقه فی التربیة الأخلاقیة. و استنادا إلی ذلک جری تقصی الوضع الموجود فی سیاقات التربیة الأخلاقیة فی البلد، واتضح أن جمیع المکونات المأخوذة بنظر الاعتبار هنا (وتشمل محتوی الکتب الدراسیة، وطرائق التدریس، وأسالیب التقییم، ومهارات المعلمین) یفصلها بون شاسع عن اسلوب التبیین التربوی. و فی ختام المطاف قدمت مجموعة من المقترحات التطبیقة من أجل تغییر وتعدیل الأسالیب التربویة الموجودة واستبدالها باسلوب التبیین القرآنی، لکل واحد من النظامین الرسمی وغیر الرسمی للتربیة الأخلاقیة، کل علی حدة.