روانشناسی تحولی (روانشناسان ایرانی)
سال:1389 | دوره:6 | شماره:23 |تعداد مقالات:15

«پـس صاحب خیر محض فریشته است، و مرتکب شر صرف دیو، شر را به خیر تلافی کننده به حقیقت آدمی است. چـه در طینت انسانیت بد و نیک آمیخته است، و در فطرت بشریت خیر و شر آویخته. و هر بنده‎ای که هست، انتساب او اما به فریشته باشد و اما به آدم و اما به شیطان».آنچه آمد، عبارتهای برگرفته از مقدمه‎ ربع منجیات، جلد چهارم کتاب 4 جلدی «احیا علوم‎الدین» ابوحامد محمد غزالی تـرجمه مویدالدیـن محمد خوارزمی به کوشش حسین خدیـوجم است که توسط انتشارات علمی و فرهنگی در 571 صفحه و تاکنون 6 نوبت به انتشار در آمده است.

افزایش روزافزون شیوع اضطراب و افسردگی یکی از عمده ترین دلمشغولیهای جوامع عصر ماست که نه تنها افراد مبتلا را دچار مشکل می کند و از هم پاشیدگی خانواده ها را در پی دارد بلکه با کاهش کـارآمدی نیـروی کار به صـورت مستقیم یا غیـرمستقیم، صدمه هـای جبران ناپذیری را به پیکـره اقتصادی و اجتماعی جامعه وارد می سازد. پس این پرسش مطرح می شود که چرا چنین است و چه باید کرد؟دههـا سال است که روان شناسان، روان پزشکان، عصب شناسان و به طور کلی همه متخصصان شاخه های علمی که به گونه ای حل این معضل را بر عهده دارند با تدارک روشهای مختلف، کوشش همه جانبه ای را برای کمک به افراد مبتلا به عمل می آورند و بر تعداد روشهای درمانگری این اختلالها می افزایند. مع هذا با افزایش چشمگیر تعداد افراد مبتلا، این معضل به صورت یک مساله جهانی در آمده است و این پرسش همچنان پابرجا مانده که چه باید کرد.

جامعه ژان پیاژه (JPS) در سال 1970 تاسیس شد. محققان، استادان و مربیان رشته های مختلف سراسر دنیا که علاقه مند بـه اکتشاف ماهیت ساختار تحولی شناخت در انسان هستند، اعضای این جامعه را تشکیل می دهند. نام این جامعه به پاس دانشمـند تحولی نگر سوئیسی، ژان پیاژه نهاده شده است. دستاوردهای شایان توجه او در قلمروهای نظری و تجربی سهـم بسزایی در درک ما از مبـانی شناخت و تحول دارد. از سال 1989، JPS به جامعه ژان پیاژه: جامعه بررسی شناخت و تحول، تغییر نام یافت.

بررسی تحولی فرآیندهای روانی نقطه عطف بررسیهای پژوهشی در روان شناسی است. این حوزه با پرداختن به تغییرات بنیادی در خطوط تحول، بررسی تاریخچه ای ابتلا به بیماریها در طول زندگی و با تاکید بر روابط خانوادگی و تاثیر آن بر ویژگیهای شناختی و عاطفی کودکان، همواره یکی از جذابترین زمینه های پژوهشی را به خود اختصاص داده است. زمینه ای که با افزودن سطح دانش بشر در مورد کودکان، والدین را به توانمندیهایی مجهز می سازد که اساس تربیت نسل سالم است. به همین مناسبت این بخش به بررسی نمونه هایی از بررسیهای تحولی اختصاص یافته است.

پژوهشهـای تجـربی، نظری و مفهوم سازی پدیده احساس تنهایی در 35 سال گذشته گسـترش چشمگیـری یافته انـد. پژوهشگران توانسته اند فراوانی احساس تنهایی در جمعیـت عمومی و دانشجویی را نشان دهند، ارتباط بین تنهایی با انواع پیش بینی کننده های اجتماعی (مانند وضعیت و تماس خانوادگی) و نیز طیفی از حالتهای روانی (مانند افسردگی و سطح پایین حرمت خود) را برجسته سازند. همراه با هر تعریف مفهومی از احساس تنهایی، یک ابزار اندازه گیری نیز طراحی شده است. در پژوهشی که برای این شماره درنظر گرفته شده است، 231 دانشجو، هفت مقیاس احساس تنهایی را تکمیل کردند. مقیاسهایی که هم امکان مقایسه بین ابزارها را فراهم می ساخت و هم تداخل سازه ای اندازه گیری شده را ارزیابی مـی کرد. بـه عبارت دیگر، در این پژوهش به بررسی شباهتها و تفاوتهای مقـیاسهای مختلف و رایج احساس تنهایی پرداخته شد تا تک بعدی یا چند بعدی بودن آن مشخص شود. چنین روشی می تواند به مبانی زیربنایی هر ابزاری انسجام بخشد.

هدف از پژوهش حاضر اندازه گیری نارساییهای همراه با ناتوانی ریاضی در کودکان بود. در این مطالعه تعداد 46 دانش آموز پایه چهارم دبستان در دو گروه با توانایی متوسط و ناتوان در ریاضی انتخاب شدند به گونه ای که بهره هوش و توانایی خواندن آنها تا حد ممکن نزدیک به یکدیگر بودند. حافظه کاری از طریق آزمونهای هوش وکسلر (وکسلر، 1974؛ شهیم، 1373الف) و برج لندن (کالبرتسون و زیلمر، 1998)، بازداری با استفاده از آزمونهای استروپ (اسپرین و استراوس، 1998) و برج لندن و ادراک دیداری ـ فضایی از طریق شکل تجمعی ری (استریث، 1944) اندازه گیری شدند. نتایج تحلیل واریانس چند متغیری نشان دادند که عملکرد گروه ناتوان در ریاضی، در ادراک و سازماندهی دیداری ـ فضایی تفاوت معناداری با گروه متوسط در توانایی ریاضی داشت که بیانگر ناتوانی در تحلیل، ترکیب و سازمان دهی اطلاعات در گروه ناتوان در ریاضی بود.

این پژوهش با هدف مقایسه دو روش مداخله شناخت درمانگری آموزش محور (فری، 1999) و گروه درمانگری شناختی ـ هستی نگر (کی سان و دیگران، 1997) در بهبود مشـکلات روانی زنان افسرده مبتلا به سرطان سینه اجرا شد. چهل زن (20 تا 65 ساله) افسرده مبتلا به سرطان سینه به دو گـروه آزمایشی و یک گروه گواه تقسیم شدند. گروه نمونه سابقه بیماری روان پزشکی قبل از ابتلا به سرطان نداشتند و در زمان اجرای پژوهش میانگین نمره افسردگی آنها بر اساس آزمون افسردگی تجدیدنظر شده بک (بک، استیر و براون، 1996) از متوسط بالاتر بود. هر سه گروه به پرسشنامه های افسردگی تجدیدنظر شده بک (1996)، امید (میلر و پاورز، 1988)، حرمت خود (پوپ و مک هیل، 1988) و کیفیت زندگی (آرنسون و دیگران، 1993) قبل و بعد از اجرای درمانگری که در قالب 12 جلسه 90 دقیقه ای به صورت هفتگی اجرا شد، پاسخ دادند. نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیری نشان دادند که میانگین افسردگی در گروه درمانگری شناختی ـ هستی نگر کمتر و میانگین امیدواری آنها به گونه معناداری بیشتر از میانگین گروه شناخت درمانگری آموزش محور بود. بین میانگینهای حرمت خود و کیفیت زندگی در دو گروه درمانگری تفاوت معنادار به دست نیامد. میانگین هر چهار متغیر در دو گروه آزمایشی تفاوت معنادار با گروه گواه داشت. نتایج بر اساس نظریه های زیربنایی دو روش درمانگری و طرح مداخله مورد بحث قرار گرفت.

هدف این پژوهش تعیین نقش عوامل تنیدگی زای حرفه ای در پیش بینی نشانه های جسمـانی ناشی از فشار شغلی و بهزیستی عاطفی مرتبط با شغل بود. بـر مبنای یک طرح همبستگی، 100 نفر از کارکنان دانشـگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنـوب از 5 حوزه معاونت انتخاب شدند و به اندازه های عوامل تنـیدگی زای شغلی (اسپکتور و جکس، 1998) که شـامل مقیاس تعـارض بین فردی در محیط کار، مقیاس محدودیتهای سازمان، فهرست بار کمی کار و فهرسـت نشانه های جسمانی است و مقیاس بهزیستی عاطفی مرتبط با شغل ( JAWS؛ ون کتویک، فاکس، اسپکتور و کلووی، 2000) پاسخ دادند. نتایـج نشـان دادنـد که بین تعارض بین فردی در محیط کار و محدودیتهای سازمانی با نشانه های جسمانی همبستگی مثبت معنادار و بین تعارض بین فردی در محیـط کار و محدودیتهای سازمانی با بهزیستی عاطفی ناشی از شغل همبستگی منفی معنادار وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون گـام به گام نیز آشکـار کـردند که در مجموع دو متغیر تعارض بین فردی در محیط کار و محدودیتهای سازمانی 8/18 درصد واریانس نشانه های جسمانی ناشی از فشار شغلی و 7/24 درصـد واریانس نشانه های بهزیستی عاطفی مرتبط با شغل را تبیین می کنند. نتایج بر اساس مکانیزمهای زیربنایی عوامل تنیدگی زا در چهارچـوب الگوی مهار فرآیند تنیدگی حرفه ای تفسیر شدند.

در این پژوهش، اثربخشی آمـوزش مهارتهای شوخ طبعی در کـاهش افسردگی افراد با آسیب نخاعی بررسی شد. از دو مرکز توانبخشی شهر تهران، 24 مراجعه کننده (12 زن و 12 مرد) با آسیب نخاعی که نمره هایـی بـالاتر از میانگین در پرسشنامه افسردگی بک (بک و استیر، 1987) به دست آوردند، به طـور تصادفی در دو گـروه آزمایشی و کنترل (در هر گروه 12 نفر) قرار گرفتند. طی دو ماه، گـروه آزمایشی هشت جلسه مهارتهای شوخ طبعی مبتنی بـر بـرنامه 8 مرحله ای مهارتهای شوخ طبعی مک گـی (2002) را آموزش دیدند. پس از اجرای مجدد پرسشنامه افسردگی بک در دو گروه، نتایج نشان دادنـد که افسردگی گروه آزمایشی در مقایسه با گروه کنترل کاهش پیدا کرد. استلزامها بر اساس کاهش افسردگی در بیماران با آسیبهای نخاعی بحث شد.

اعتیاد شوهران به مواد مخدر می تواند به مشکلات روان شناختی همسران آنان منتهی شود. در پژوهش حاضر نشانگان روان پزشکی همسران مردان معتاد بـا غیرمعتاد مقایسه شدند. صد و هشتاد و شش زن دارای همسر معتاد از یک مرکز دریافت کمکهای حرفه ای در تهران و 173 زن از اقوام گروه اول که همسرانشان معتاد نبودند، به پرسشنامه نشانگان مختصر روان پزشکی (دروگاتیس و کلیرلی، 1977) پاسخ دادند. نتایج تحلیل نیمرخ نشان دادند که نمره هـای زنان با همسران معتاد در همه نشانگان روان پزشکی به گونه معناداری بالاتر بودند. نتایج بر اساس مشکلات روابط زناشویی و سوء رفتارهای شوهران معتاد مورد بحث قرار گرفتند.

بـر پایه روی آورد ساختاری مبتنی بر تحلیل سطح ارزشهـای حرفه ای (الیزور، 1984)، این پژوهش رابطه بین ارزشهای حرفه ای و کار در حین تحصیـل دانشگـاهی را بررسی کرد. نمونه ای به حجم 400 داتشجو (200 زن، 200 مرد، 200 شاغل و 200 غیرشاغل) از دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگـاه آزاد اسلامی انتخاب شدند و به پرسشنامه ارزشهای حرفه ای (الیزور و دیگران، 1991) پاسخ دادند. نتایج تحلیل واریانس چند متغیری نشـان دادند که سطوح ارزشهای حرفه ای در بین دانشجویان شاغل و غیر شاغل معنادار نبودند. زنان در سطوح ارزشهای عاطفی (F=6.45، P<0.011) و ابزاری (F=17.09، P<0.001) و امکانات (F=11.54، P<0.001) نمره بالاتری نسبت به مردان به دست آوردند. اثر تعاملی شغل و جنس نیز در هیچ سطحی معنادار نبود.

در ایـن پژوهش با هدف اندازه گیری تنیدگی در دانشجویان، تعداد 200 دانشجـوی (100 زن و 100 مرد) ورزشکار با میانگین سنی 19 سـال و 300 دانشجوی (150 زن و 150 مرد) غیرورزشکار با میانگین سنی 18 سال از دانشگاه آزاد اسلامی منطقه پنج انتخاب شدند و به پرسشنامه تنیدگی (دایر، 1987) پاسخ دادند. نتایج تحلیل واریانس نشان دادند که دانشجویان غیرورزشکار تنیدگی بیشتری را نسبت به گروه ورزشکار تجربه می کنند. تفاوت تنیدگی در دو جنس معنادار نبود. نتایج بر اساس نقش فعالیت جسمانی در کاهش سطوح تنیدگی دانشجویان تفسیر شدند.

در پژوهش حاضر رابطه بین پیامدهای کمال گرایی، مشکلات هیجانی و رضایت از زندگی اندازه گیری شدند. شرکت کنندگان، شامل 297 (81 پسر و 216 دختر) دانشـجوی دانشگاه آزاد اسلامـی واحد مرودشت بودند و مقیاسهای چندبعـدی کمال گرایی (فراست، مارتن، لاهارت و روزنبلیت، 1990)، مقیاس افسردگـی، اضـطراب و تنیدگی (لاویبوند و لاویبوند، 1995) و مقـیاس رضایت از زندگی (هبنر، 1994) را تکمیل کردند. تحلیل رگرسیون چندمتغیری به شیوه همزمـان نشان دادند که ابعاد کمال گرایی شامل نگرانی درباره اشتباهها، انتقادگری والدینی، شک درباره اعمال و هنجارهای شخصی، رضایت از زندگی را تبیین می کنند (R2=0.21)، دو بعد هنجارهای شخصی و سازماندهی، اضطراب (R2=0.33)، افسردگی (R2=0.41) و تنیدگی (R2=0.28) را تبیین کردند.