کتابداری و اطلاع رسانی
سال:1391 | دوره:15 | شماره:1 (مسلسل 57) |تعداد مقالات:14

در بسیاری از پژوهشهای کتابداری و اطلاع رسانی، بویژه در حوزه های مربوط به نگرش و رفتار، همزمان چند متغیر بررسی می شود. ماهیت این متغیرها به گونه ای است که به سادگی قابل مشاهده و اندازه گیری نیست (این گونه متغیرها را سازه مفهومی یا متغیر پنهان می نامند). پژوهشگران متغیرهای پنهان را از طریق شاخصهای قابل اندازه گیری تخمین می زنند. این تخمین همواره با خطا همراه است. هدف اغلب آنان بررسی رابطه علی بین چند متغیر پنهان، با استفاده از متغیرهای قابل مشاهده است. به طور سنتی، روشهای آماری تحلیل واریانس، رگرسیون، تحلیل عامل و تحلیل مسیر را برای این گونه مطالعات به کار برده اند. روش «مدل سازی معادله ساختاری» ابزار آماری نسبتا نویی است که علاوه بر امکان انجام تحلیلهای قبلی، اندازه گیری خطای تخمین متغیرهای قابل مشاهده و پنهان، تغییر یا اصلاح مدل پیش بینی شده بر مبنای مطالعات نظری، و امکان انتخاب مناسب ترین مدل را فراهم نموده است. این ابزار برای انجام پژوهش در زمینه مدلهای نظری حوزه علوم انسانی، به دو شیوه تاییدی و اکتشافی، پیشنهاد شده است. این مقاله با استفاده از تحلیل محتوای 178 مقاله علمی، دو هدف را دنبال می کند: 1. آشنا ساختن پژوهشگران کتابداری و اطلاع رسانی با مبانی نظری، شرایط و مراحل استفاده از مدل سازی معادله ساختاری در تحلیل مدلهای نظری 2. روشن نمودن وضعیت استفاده از این روش در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی و شناسایی حوزه ها، موضوعها، متغیرها، و چارچوبهای نظری که با این روش اندازه گیری و آزمون شده است.

با افزایش تعداد دانش آموختگان دوره های کارشناسی ارشد و دکتری، همه ماهه تعداد زیادی مقاله برگرفته از پایان نامه ها به آدرس الکترونیکی یا به آدرس دفتر مجله ارسال می شود تا در نوبت بررسی و انتشار قرار گیرند. در تعداد قابل توجهی از مقاله ها چند نشانه اولیه وجود دارد که احتمال پذیرفته نشدن مقاله را افزایش می دهد. در ادامه به چند مورد از این نشانه ها اشاره می شود.

امروزه وب، اصلی ترین ابزار دسترسی و اشاعه اطلاعات به شمار می رود، به گونه ای که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، بسیاری از خدمات خود را از طریق وب به کاربران ارائه می دهند. بررسی ها حاکی از آن است که توانایی وب سایتها در تبلیغ و بازاریابی خدمات کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به اثبات رسیده است. از دلایل اصلی موفقیت در بازاریابی، امکان بازیابی سریع و دقیق اطلاعات از وب سایت کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی است. همچنین، شواهد حاکی از آن است که به منظور بازیابی موفق اطلاعات در وب سایتها بررسی میزان تراکم کلمات کلیدی از عوامل اصلی به شمار می آید. تراکم کلمات کلیدی، مقیاسی از میزان کلمات کلیدی موجود در محتوای صفحه به نسبت کل کلمات موجود در همان صفحه است. هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش کلمات کلیدی در طراحی وب سایتهای برتر کتابخانه های مرکزی دانشگاه های علوم پزشکی با رویکرد بازاریابی موفق در کتابخانه های دانشگاهی است. جامعه پژوهش 5 وب سایت منتخب کتابخانه های مرکزی دانشگاه های علوم پزشکی ایران را شامل است که بر اساس میزان تاثیرگذاری کل وبی رتبه بندی شده اند. گردآوری داده ها توسط نرم افزار تحلیلگر تراکم کلمات کلیدی، انجام گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد هیچ کدام از دانشگاه ها در وب سایت خود از کلمات کلیدی مناسب استفاده نکرده اند. در این میان، وب سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به دلیل استفاده از کلمات کلیدی در ابر برچسبهای اصلی، توانسته است میزان تاثیرگذاری بالایی را کسب نماید. همچنین، در رتبه بندی وب سایتهای کتابخانه های مرکزی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد در موتور جستجوی گوگل رتبه بالایی را به خود اختصاص داده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که استفاده از تراکم کلمات کلیدی، می تواند نقش مهمی را در بالا بردن رتبه سایت و افزایش رویت سایت ایفا نماید که باعث تحقق بازاریابی موفق در کتابخانه های دانشگاهی می شود.

مطالعه حاضر، با هدف بررسی و سنجش کیفیت خدمات کتابخانه های زیر پوشش سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران انجام گردید. برای سنجش این کیفیت، از مدل لایب کوال استفاده شده است. این مدل دارای سه بعد تاثیر خدمات، کنترل اطلاعات و کتابخانه به عنوان یک مکان است که در سه سطح حداقل مورد انتظار، حداکثر مورد انتظار و سطح خدمت دریافتی، مورد مطالعه قرار گرفته است تا بتوان دو نوع شکاف موسوم به «شکاف کفایت» و «شکاف برتری» را استنتاج نمود.این پژوهش به روش پیمایش انجام شده و جامعه آماری آن را تمامی مراجعان کتابخانه های عمومی در سال 1388 تشکیل می دهند که در نهایت طبق فرمول کوکران، حدود 1026 نفر به عنوان حجم نمونه در نظر گرفته شد و شیوه نمونه گیری طبقه ای نسبی است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بوده و اعتبار صوری و تجربی متغیرها پس از تعریفهای نظری و عملیاتی بررسی گردید و روایی مفاهیم از طریق آزمون آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفت.یافته های حاصل نشان می دهد مراجعان از کیفیت خدمات کتابخانه های عمومی رضایت چندانی ندارند. دیگر یافته ها نیز نشان می دهد میانگین کل حداکثر خدمات مورد انتظار در بین مراجعان برابر با 7.08 و نیز سطح خدمت دریافتی برابر با 5.34 است. از این رو، شکاف برتری خدمات مختلف منفی است. پس می توان نتیجه گرفت مراجعان نسبت به وضعیت کیفیت خدمات کتابخانه های عمومی رضایت ندارند. همچنین، میانگین حداقل خدمت مورد انتظار برابر با 5.33 و نیز میانگین سطح خدمت دریافتی برابر با 5.34 بوده و میانگین شکاف کفایت خدمات برابر با 0.008- است. بدین معناست که کتابخانه های عمومی شهرداری تهران حداقل انتظارهای کاربران را برآورده نمی سازد.

در دنیای کنونی، بین همه سازمانها از جمله کتابخانه ها، نوعی رقابت در جریان است و هر سازمانی در تلاش است تا با تاکید بر مزیت رقابتی، درآمد خود را بیش از هزینه های صرف شده افزایش دهد. در این نوشته، پس از تعریف رقابت و مزیت رقابتی، خلاصه ای از نظریه های مزیت ارائه شده و تصویری اجمالی از این مفهوم ارائه می گردد. سپس مزیت مطلق، نسبی و مطابقت آنها با فعالیتهای کتابخانه ای، تشریح می شود. در ادامه نیز پس از معرفی مزیت رقابتی، دیدگاه ها و ابعاد گوناگون آن، مزیت رقابتی منبع مدار و منابع مزیت رقابتی معرفی می گردد. در پایان نیز نقش مزیت رقابتی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی و مراحل پیشنهادی برای ایجاد آن در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، مورد توجه و بررسی قرار می گیرد.

رشد سریع در بخش خدماتی و اقتصادی در چند دهه اخیر، و به تبع آن تصمیم گیریهای پیچیده و چند معیاره در شرایط نامعین، نیاز شدید به تبادل اطلاعات بخصوص در بخش اطلاع رسانی را افزایش داده است. در این میان، کتابخانه ها به عنوان مراکز اطلاع رسانی نقش اساسی را ایفا می کنند. این نیازمندی، منجر به پژوهش در این حوزه شده است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف ارائه مدلی برای سنجش روابط علی معلولی بین معیارهای کیفیت خدمات در کتابخانه های دانشگاهی و عمومی شهرستان شیراز انجام گرفته است. به این منظور، از تکنیک ترکیبی لایب کوال و دیماتل فازی استفاده شده است. نتایج این تحقیق، معیارهای تاثیرگذار و تاثیرپذیر در کیفیت خدمات این کتابخانه ها را شناسایی می کند.

شرکتها، موسسه ها و سازمانهای امروزی همانند انسانها با یکدیگر کنش و واکنش و تعاملهای پیچیده ای دارند، به گونه ای که تصمیم گیریهای مدیران این سازمانها بر نحوه رفتار سازمانهای دیگر، بویژه سازمانهای همسان تاثیرگذار است. از سوی دیگر، در بازار رقابتی دانش، کتابخانه ها بازیگران بازاری هستند که باید با دیگر موسسه ها و کتابخانه ها همکاری کنند تا به هدفهایشان دست یابند. در این بین، مدیران کتابخانه ها نیز ناگزیرند برای این نوع از همکاریها و تعاملها، تصمیم بگیرند و از بین موقعیتهای مختلف پیش رو، دست به انتخاب بزنند. «نظریه بازیها» یکی از نظریه های بسیار مهم در حوزه اقتصاد است. این نظریه به مدیران کمک می کند تا با درک بهتر موقعیتها و شرایط، بهترین تصمیم را برای کسب منفعت بیشتر بگیرند. در این مقاله، به بیانی ساده و به دور از فرمولهای ریاضی مطرح در «نظریه بازیها»، به کاربرد نظریه بازی همکاری در زمینه فراهم آوری و اشتراک منابع کتابخانه ای پرداخته شده است. نتایج کاربرد این نظریه مبین این نکته است که با استفاده از آن، ضمن افزایش سود و منفعت انفرادی هر کتابخانه، سود جمعی اعضای موجود در طرح نیز افزایش می یابد.

هدف پژوهش حاضر، ارائه روش شناسی طراحی، ساخت و پیاده سازی هستی شناسی ها به عنوان نوعی از ابزارهای معنایی با بررسی رویکردها، شیوه ها، ابزارها و زبانهای بازنمون هستی شناسی هاست. حاصل این بررسیها در یک مطالعه موردی و با رویکرد تحلیل حوزه در طراحی و ساخت اولین هستی شناسی تخصصی در حوزه کتابداری (Asfaont) و با هدف گسترش ابزاری معناشناسی در بازنمون دانش و بازیابی مفاهیم، به کار گرفته شد. هستی شناسی طراحی شده، حاصل تبدیل مفاهیم حوزه نمایه سازی اصطلاحنامه اصفا به هستی شناسی است که بر مبنای روشی تلفیقی گسترش یافته از روشهای ارائه شده «آچولد و گرونینگر» و نیز «نوی و مک گینس» و به روش نیمه خودکار در چهار مرحله شامل گردآوری مفاهیم، کشف و تعیین روابط میان مفاهیم، ایجاد کاربرگه برای هر مفهوم و پیاده سازی هستی شناسی در محیط Protege انجام پذیرفت. به منظور ارائه روش شناسی ساخت هستی شناسی در عمل، این مقاله به تشریح مراحل و فرایندهای ساخت این هستی شناسی و نیز قابلیتها و امکانات آن پرداخته است.

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی کیفیت خدمات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از دیدگاه مراجعان بر اساس مدل تحلیل شکاف با استفاده از ابزار لایب کوال انجام گرفته است. در این پژوهش، کیفیت خدمات بخش اطلاع رسانی کتابخانه ملی در سه بعد تاثیرگذاری خدمات، کنترل اطلاعات و کتابخانه به عنوان یک مکان و فضا در سه سطح «حداقل»، «موجود» و «مورد انتظار» بررسی شده است. جامعه آماری شامل تمامی مراجعان و کاربران عضو کتابخانه، اعم از زن و مرد، است که در سال 89، از بخشهای مختلف استفاده کرده اند. با توجه به حجم بالای جامعه آماری و محدویت زمان و بودجه، حجم نمونه را 332 نفر تشکیل دادند. یافته ها نشان داد از منظر مراجعان، کارکنان کتابخانه نتوانسته اند بجز در موارد معدود حداقل انتظارهای مراجعان را برآورده سازند. کیفیت منابع کتابخانه در سطح موجود، از حداقل انتظار مراجعان پایین تر بوده است. به عبارت دیگر، منابع کتابخانه نتوانسته است حتی حداقل انتظارهای آنان را برآورده سازد و تا رسیدن به وضع مطلوب یا مورد انتظار، فاصله زیادی دارد. بعد مکان و فضا نسبت به دو بعد دیگر، کیفیت بهتری دارد. اما کیفیت مکان و فضای کتابخانه ملی در سطح واقعی، از حداقل انتظارهای کاربران نیز پایین تر است. البته، فاصله کمتری با سطح واقعی خدمات در این بعد وجود دارد.

امروزه موضوع بهبود کیفیت آموزشهای دانشگاهی به جزئی جدایی ناپذیر از مدیریت آموزش عالی کشور تبدیل شده است. آموزش کتابداری و اطلاع رسانی نیز به عنوان یک رشته دانشگاهی، از این امر مستثنا نیست. هدف اصلی پژوهش حاضر، سنجش کیفیت خدمات آموزشی کتابداری و اطلاع رسانی در دانشگاه های اصفهان و علوم پزشکی اصفهان است. این پژوهش از نوع توصیفی ـ پیمایشی است. از ابزار سروکوال برای گردآوری اطلاعات جامعه پژوهش، متشکل از 134 دانشجوی گروه های کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه اصفهان و علوم پزشکی اصفهان، استفاده شد. یافته های پژوهش بیانگر شکاف منفی کیفیت در تمامی ابعاد سروکوال بود. کیفیت خدمات ارائه شده در دانشگاه اصفهان نسبت به علوم پزشکی وضعیت بهتری دارد. با وجود این، بین کیفیت خدمات ارائه شده توسط دو دانشگاه تفاوت معناداری دیده نشد. بزرگ ترین شکاف منفی مشاهده شده در هر دو دانشگاه، به بعد پاسخگویی مربوط است. کمترین شکاف منفی در دانشگاه اصفهان به بعد تضمین، و در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به بعد ملموسات اختصاص دارد.

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی شیوه های اطلاع رسانی برای تعیین شیوه مناسب انتقال یافته های تحقیقاتی به بهره برداران صورت گرفته است. در این رابطه، گندم به عنوان عمده ترین محصول راهبردی کشاورزی انتخاب و 21 شرکت تعاونی تولید زراعی استان خوزستان که به تولید گندم اشتغال دارند، از 9 شهر عمده استان از نظر تفاوت در میزان عملکرد محصول قبل و پس از انتقال یافته های پژوهشی و تاثیر شیوه های ترویجی به کار گرفته شده، ارزیابی شدند. روش تحقیق تجربی بوده و داده ها با استفاده از جدولهای فراوانی، مقایسه میانگین و آزمون آماری t تحلیل گردید.نتایج پژوهش نشان داد مقایسه میانگین عملکرد محصول پیش و پس از انتقال یافته ها تفاوتی معنادار داشته است. بنابراین، شیوه های ترویجی به کار گرفته شده به عنوان یک عامل اثرگذار بر افزایش میانگین تولید محصول گندم در دوره مورد بررسیِ پروژه ارزیابی و از نظر میزان اثربخشی بر افزایش عملکرد، مقایسه و رتبه بندی گردید. شیوه های روز مزرعه، کارگاه آموزشی و هفته انتقال یافته ها در میان آنها به ترتیب بالاترین اثربخشی را داشتند و شیوه روز مزرعه، مناسب ترین شیوه برای انتقال یافته ها تشخیص داده شد.

از شاخصهای رشد و توسعه هر کشور، توان و ظرفیت علمی بالفعل آن است. به منظور تدوین برنامه ها و طرحهای هدفمند و اصولی در جهت ارتقای سطح علمی کشور، سنجش و اندازه گیری انتشارات علمی، امری کاملا ضروری است. در این راستا، یکی از رایج ترین روشها برای بررسی وضعیت تولیدات علمی، بهره گیری از روش علم سنجی است. این روش یکی از مهم ترین روشهای کمی در حوزه های پژوهشی علوم کتابداری و اطلاع رسانی است که در سه دهه اخیر رشد فزاینده ای داشته است. طی سالهای اخیر در ایران منابع بسیاری در این حوزه چاپ و منتشر شده و پژوهشهای بسیاری با بهره گیری از این شیوه به انجام رسیده است. از این رو، به منظور ارائه تصویری روشن، علمی و واقعی از وضعیت علم سنجی در ایران، مقاله حاضر به بررسی و تحلیل عمده آثار فارسی منتشر شده در این حوزه پرداخته است. بررسیها نشان می دهد آغاز انتشار منابعی در این حوزه، به اوایل دهه 1370 و به انتشار مقاله ای ترجمه شده بازمی گردد، اما بیشترین منابع این حوزه تالیفی است. در مجموع، با گذشت 17 سال از آغاز بحث علم سنجی در ایران، توجه روزافزونی به این مبحث مشاهده می شود. حجم بالای منابع انتشار یافته و اقدامهای انجام شده، محکم ترین گواه بر این ادعاست. عمده منابع انتشار یافته، پژوهشی است. سنجش کمی تولیدات علمی، ارجح بر سنجش کیفی است و پایگاه های اطلاعاتی موسسه اطلاعات علمی آمریکا، به شکل گسترده ای در تحقیقات تحلیل شده اند. شاخصهای علم سنجی، همکاریهای علمی و ترسیم نقشه علم، از جمله مباحث نوینی است که در سالهای اخیر توجه فزاینده ای به آنها در حوزه علم سنجی مشاهده می شود.

هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی عوامل موثر بر جستجوی اطلاعات سلامت در وب توسط زنان شاغل در سازمان آب و برق خوزستان بوده است.روش شناسی پژوهش: روش پژوهش پیمایشی و از نوع توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری شامل 207 زن شاغل در سازمان آب و برق خوزستان و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه بوده است.یافته ها: نتایج نشان داد حدود 83% زنان از وب برای جستجوی اطلاعات سلامت استفاده می کنند. مهم ترین انگیزه زنان برای جستجوی اطلاعات سلامت در وب، تصمیم گیری برای چگونگی مقابله با بیماریهاست. اکثر زنان نگرش مثبتی نسبت به اطلاعات سلامت در وب داشتند. در بررسی وجود رابطه بین متغیرها، مشخص شد بین قصد استفاده فرد و درآمد؛ بین قصد استفاده و تجربه گذشته فرد در استفاده، همچنین بین قصد استفاده و نگرش نسبت به اطلاعات سلامت؛ و بین قصد استفاده و انگیزه استفاده رابطه معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد به ترتیب «انگیزه استفاده» و «تجربه گذشته فرد» بیشترین اهمیت را در تبیین واریانس قصد استفاده داشتند و «نگرش» در پیش بینی قصد استفاده فرد از وب، نقشی ایفا نمی کند. در کل، نتایج بیانگر آن است که مجموع متغیرها، 19% ضریب متغیر وابسته (قصد استفاده) را پیش بینی می کنند. این نشان می دهد عوامل دیگری برای پیش بینی قصد استفاده زنان تاثیرگذار هستند که شناسایی دقیق آنها به مطالعات بیشتری نیاز دارد.