مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد
سال:1383 | دوره:37 | شماره:1 (پی در پی 144) |تعداد مقالات:14

در نوشته حاضر ، سعی بر آن است معلوم شود چه عامل یا عواملی در مرگ استعاره و واژگانی شدن مفهومی استعاری دخیل است. برای نیل به این هدف ، ابتدا به آنچه در میان محققان به مثابه تعریفی برای استعاره ذکر شده است ، اشاره خواهد شد. سپس کوشش خواهد شد ، به فرآیند شکل گیری استعاره اشاره شود و معلوم گردد تفاوت میان "استعاره زنده" و "استعاره مرده" چیست و چگونه استعاره ای زنده به چند معنایی واژگانی تغییر هویت می دهد و به فرهنگهای لغت راه می یابد.

این مقاله به زبان فارسی پیشرفته ای می پردازد که با حفظ هویت تاریخی و فرهنگی خود و حرکت در مرزهای دانش ، فرهنگ و فناوری ، ظرفیت عمیقی در تولید و انتقال دانش و فرهنگ از خود نشان می دهد و در این مسیر هیچ گاه تحت تاثیر زبانهای دیگر به انفعال کشیده نمی شود ، بلکه با سعه صدر ویژه خود به تعامل صحیح با زبانهای زنده دنیا می پردازد . مرور اجمالی سیر تاریخی زبان فارسی و سابقه و نحوه تعامل آن با موضوع علم و بررسی قابلیتهای زبان فارسی در تولید و انتقال دانش و همچنین بررسی اجمالی رخدادهای تاریخی در عرصه زبان فارسی از مسائلی است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.

در این مقاله ، سیر تاریخی ساخت زمان ماضی اخباری مورد بررسی دقیق قرار گرفته و نشان داده شده است که از حدود سه هزار سال پیش تاکنون گویندگان زبان فارسی برای نشان دادن عملی که در گذشته اتفاق می افتاده است ، از چه روشی استفاده می کرده اند . با مثالهایی که در این مقاله از زبانهای فارسی باستان ، فارسی میانه و فارسی نو آورده شده ، می توان دریافت که ساخت این زمان در دوره های سه گانه زبان فارسی صورت ثابتی نداشته و در هر دوره تغییرات خاصی را به خود پذیرفته است. با تامل در این تحول تاریخی برای پژوهندگان مشخص می گردد که در اصل ماهیت بن ماضی چیست ، چگونه به وجود آمده است و شناسه هایی که امروزه برای ساخت این زمان به کار می رود ، از چه تاریخی وارد زبان شده و منشا آن از کجاست.

در این مقاله برآنیم تا شگردهایی را که نیما در تصویرگری اشعار آزادش به کار گرفته، بررسی کنیم. این بررسی البته بیشتر فرم مدار است تا معنا محور . اصول کلی حاکم بر ذهنیت تصویر ساز نیما از این قرار است : 1- استفاده از تکنیکهای نمایشی - داستانی ؛ 2-جایگزینی تصاویر ؛ 3-تقابل و تقارن تصویری ؛ 4-استفاده از ایماژهای صدادار؛ 5-به کارگیری تشخیص ، استعاره و تشبیه ؛ 6-استفاده از تصاویر بومی ؛ 7-تمایل به سمبولیسم در تصویرگری و پیچیدگی تصویری ؛ 8-توجه به ایستایی و حرکت تصاویر؛ 9-تناسب و همگونی میان اجزای شعر ؛ 10-نوآوری و خلاقیت در تصویرگری ؛ 11-موارد دیگر …

مقاله حاضر بر آن است تا تاثیرات محیطی از قبیل زبان ، فرهنگ ، و شرایط جغرافیایی مازندران را در اشعار نیما توصیف و بررسی نماید. زبان شناسان اجتماعی معتقدند هر زبان تا حد زیادی منعکس کننده واقعیات و خصوصیات بیرونی پیرامون خود می باشد. به تعبیری ، کاربرد زبان در خلا انجام نمی پذیرد ، بلکه متاثر از بافت محیطی خود است. این مساله می تواند در مورد آثار ادبی نیز صادق باشد. در اشعار نیما خصوصیات زبانی و تصویری زیادی به چشم می خورد که منعکس کننده بافت منطقه ای ، زبانی ، و فرهنگی نیماست. به عنوان مثال ، وجود اشعاری مانند : "قاصد روزان ابری ، داروگ ، کی می رسد باران ؟" نمونه بارزی از تاثیر شرایط جغرافیایی مازندران بر روی اشعار نیما محسوب می گردد. بنابراین ، این نوشته ، براساس رویکرد جامعه شناختی زبان ، تلاش دارد بازتاب بعضی از جنبه های محیطی مازندران را در اشعار نیما نشان دهد.

در سال 1960 تعدادی از نویسندگان فرانسه از جمله ریمون کنو ، فرانسوا لو لیونه، ژرژ پرک و دیگران ، جنبشی ادبی به نام "اولیپو" ایجاد کردند. آنها با رد قوانین ، قواعد و سنتهای حاکم بر ادبیات ، با تکیه بر خود نوشتار و با وارد کردن بازی و الزام در آن و با ایجاد نو آوریهای سازنده ، جان تازه ای به ادبیات بیمار بخشیدند. آنها در دو زمینه به فعالیت پرداختند : شعر و نثر (رمان). در شعر با ابداع روشهای تازه نوشتار مانند ایزوگرام ، قلب بدیع ، شعر موشح و غیره و با برانگیختن حس کنجکاوی خواننده ابعاد تازه ای به نوشتار شعر دادند. در زمینه رمان نیز ، بیشتر از همه ژرژ پرک و ریمون کنو به خلاقیتهای جالبی دست زده اند. آنها با به کارگیری شیوه های لیپوگرامیک (حذف یک یا چند مصوت در اثر) ، مونووکالیک (استفاده از یک مصوت در اثر) و با خلق رمانهایی که در آن سهم عمده ای برای خواننده منظور شده است ، تحول عظیمی در عرصه ادبیات ایجاد کردند.

عشق عذری ، عشقی است که عاشق و معشوق علاوه بر دل باختگی شدید نسبت به یکدیگر باید پای بند اصولی نیز باشند ؛ از جمله : عفت پیشه کردن در راه عشق ، کتمان سرّ عشق و سرانجام فدا شدن به خاطر عشق . مجنون از جمله عاشقان عذری است. در این مقاله اثبات شده است که وی به خاطر شدت عشق به لیلی و همچنین مردن در راه عشق، عاشقی کاملا عذری است. اما از جهت عدم کتمان سرّ عشق ، عاشقی ضد عذری است. وی از نظر عفت پیشه کردن در عشق نیز تا حدودی عاشقی عذری است. از سوی دیگر مجنون به عنوان شاعری عذری نیز در ادبیات عرب مطرح است. در این مقاله رفتار او دقیقا با اصول و قواعد شعر عذری نیز سنجیده شده است.

سخن گفتن درباره آفرینش پدیده ها یکی از موضوعاتی است که در آغاز شعر شاعران پارسی بدان پرداخته می شود. ذکر این موضوع پس از حمد خداوند و نعت حضرت رسول (ص) آن را در هاله ای از اندیشه های اسلامی فرو می برد ، در مواردی نیز منطبق با دیدگاههای دیگر است. فردوسی یکی از اندیشمندانی است که هم از فرهنگ سامی و هم فرهنگ ایرانی در این باب در شعر خود توشه برگرفته است. سخن او درباره آفرینش پدیده های سماوی یکی از مصادیق این ادعاست.

فن مقامه نویسی در ادبیات عرب با مقامات بدیع الزمان همدانی آغاز شد و با مقامات حریری به اوج و کمال خود رسید. مقامات قاضی حمیدالدین بلخی بهترین و تنها نمونه مقامه نویسی در ادبیات فارسی است. در قرن هفتم هجری ، سعدی بر تاثیرپذیری از شیوه نثر مقامات حمیدی در گلستان ، با ذوق و خلاقیت خود ، دو مقامه منظوم در بوستان آفریده است. در این مقامه ، به معرفی این دو حکایت از بوستان و مقایسه و انطباق آنها با ساختار مقامات در ادبیات عرب پرداخته شده است.

هدف از این مقاله ، تفسیر تطبیقی و پدیدار شناسانه "تهوع" سارتر و "بوف کور" هدایت است، با توجه به تجربه وجودی هستی ناب ؛ یعنی مساله بنیادین فلسفه اصالت وجود. در بوف کور و تهوع پیش فرضهای معتاد و معمول در باب اعیان و اشیا به کناری نهاده شده است. چنین تجربه ای حقیقت ناب ، بیگانه ، ممکن و بی آمیغ اشیا را آشکار می کند. برای تحلیل چنین مواجهه ای با جهان ، بررسی دقیق حیث التفاتی و پیوند میان آگاهی و جهان ، اجتناب ناپذیر به نظر می آید. به این ترتیب ، اعیان و هر چیز متعالی همچون امری درونی ادراک می گردد و چنان که در عمل ادراک داده می شود توصیف می گردد. ویژگی اصلی تفسیر پدیدار شناسانه آن است که به سمت آنچه بی واسطه در عمل شهود داده می شود سوق می یابد. "داده شدگی " ، چنانکه هایدگر درباره آن گفته است ، واژه جادویی و سحرانگیز پدیدار شناسان است. نگارنده برای آشکار ساختن عمق این پدیدار ، از فلسفه سارتر چنانکه در شاهکار او ، هستی و نیستی ، به بیان آمده ، سود جسته و سعی نموده است تا در تحلیل خویش از قلمرو پدیدار شناسی فراتر نرود.

اسلوب تضمین در قلمرو لزوم و تعدی افعال به جهت فوایدی که بر آن مترتب است، از مهم ترین اسالیب زبان عربی به شمار می رود. حکایت تضمین ، از آن جا آغاز می شود که فعل ، با حرف جری متعدی شود که در زنجیره عادی گفتار ، تعدی با آن معهود نیست. رخداد این پدیده فرا هنجار در تعدی افعال موجب گردیده است کلمات از قلمرو تنگ معانی قاموسی فراتر روند و مایه بالندگی آنها و امکان ارائه بیشترین اندیشه در کمترین الفاظ فراهم گردد ، این که در توفیق میان حرف تعدیه و فعل ، توسع در کدامیک از آن دو رواست ، محل اصلی نزاع می باشد. این نوشتار می کوشد با ارائه شواهدی از آیات قرآن کریم ، اسلوب تضمین را تبیین کند و به بررسی و تحلیل دیدگاه دو مکتب نحوی بصره و کوفه در رویایی با این پدیده بپردازد بی آن که چشم اندازهای بلاغی موضوع و نقد آرای اهل بیان را در کشاکش حقیقت یا مجاز شمردن تضمین ، از نظر دور نگه دارد.

با حمله فرانسویان به مصر ، در سال 1798 م ، مردم این کشور با فرهنگ و تمدن جدیدی روبرو شدند. پس از خروج آنها از مصر ، تا زمان روی کار آمدن محمدعلی پاشا، دوره ای از نابسامانی این کشور را فرا گرفت. محمدعلی پاشا با پیروی از سیاستهای اروپائیان به مدرنیزه کردن کشورش پرداخت. اعزام دانشجو به خارج ، بهره گیری از مستشرقان اروپایی و ترجمه متون جدید علمی از سیاستهای آموزشی او بود که تا حدودی نیز به موفقیت انجامید. رفاعه رافع طهطاوی از افراد برجسته این دوران است که پس از حضور در فرانسه و آشنایی با زبان این کشور به ترجمه متون علمی پرداخت. او با تسلط به زبان عربی و فرانسه و تاسیس مدرسه زبانهای خارجی به تربیت نسلی از مترجمان همت گماشت. با رونق گرفتن کار ترجمه متون علمی تحولاتی در زمینه مسائل فرهنگی آشکار شد و به همت این گروه ورزیده نهضت مجددی در زمینه ترجمه آغاز شد.

در زبان فارسی امروز ، برخی ترکیبات فعلی وجود دارند که در ساخت آنها ، ضرورتا از ضمیر متصل به جای شناسه معمول استفاده می شود. این گونه افعال را که اغلب برای بیان حالات عاطفی و انفعالی به کار می روند ، "فعلهای ناگذر" ، "غیرشخصی" یا "فعلهای مرکب ضمیری" نامیده اند ؛ مانند : یادم رفت ، سختت بود ، خنده اش گرفت ، ماتمان برد، گرمتان شد ، بدشان آمد. این ترکیبات ، جز در شکل امری ، در غالب زمانها صرف می شوند. ضمیر متصل در میان ترکیب ، نه حذف می شود و نه با کلمه دیگری قابل جانشینی است. در صدر این ترکیبات ، اگر اسم یا ضمیر منفصلی بیاید از نظر شخص و شمار ، با ضمیر متصل مطابقت می کند ؛ مانند : آنها خوششان آمد ، تو دیرت شد. در این مقاله کوشش شده است ساختهای فعلی فوق ، اولا در متون تاریخی زبان فارسی تحقیق و وجوه تحولات آنها بررسی شود ؛ ثانیا ویژگیهای دستوری آنها ضمن تطبیق با گذشته، در زبان فارسی امروز آن چنان که هست بیان گردد.