تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1392 | دوره:20 | شماره:2 (پیاپی 51) |تعداد مقالات:17

امروزه استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی و تصاویر ماهواره ای از جایگاه ویژه ای در مطالعات مربوط به منابع طبیعی و محیط زیست برخوردار است. مقایسه تصاویر بدست آمده از یک دوره زمانی مشخص می تواند روند تغییرات هر منطقه را نشان دهد. منطقه سیستان در جنوب شرقی ایران شاهد چندین دوره خشکسالی در طی قرن اخیر بوده و خشکسالی سالهای 1999 تا 2006 را می توان وخیم ترین شرایط خشکی در طی 600 سال گذشته عنوان نمود، که آثار زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی زیادی را به دنبال داشته است. در این تحقیق با استفاده از تصاویر سنجنده TM سال 1998 که مربوط به زمان قبل از خشکسالی بوده و نیز تصاویر سنجنده ETM+ سال 2002 که در زمان خشکسالی برداشت شده است، تغییرات پوشش گیاهی سیستان به کمک شاخص گیاهی WDVI (Weighted Difference Vegetation Index) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که سطح پوشش گیاهی سیستان از 101 هزار هکتار در سال 1998 به 24 هزار هکتار در سال 2002 کاهش یافته که عمدتا کاهش در سطح اراضی زراعی و حذف کشت و کار بوده و احیا پوشش گیاهی منحصر به مناطقی نظیر چاه نیمه، نیاتک، قرقری و مراتع قرق شده لورگ باغ به صورت جنگلهای دست کاشت و مناطق حفاظتی بوده است.

در یک اکوسیستم، تولیدات گیاهی مقدار انرژی قابل دسترس برای مصرف کننده و تجزیه کننده ها را تعیین می کنند. بنابراین شناخت روند تغییرات و عوامل موثر بر تولید، پیش زمینه اصلی درک فرایندها و مدیریت بهینه آن اکوسیستم بشمار می روند. در اکوسیستمهای مرتعی خشک و نیمه خشک، متغیرهای اقلیمی با تاثیر بر میزان رطوبت قابل دسترس درون پروفیل خاک، به شدت ترکیب و تولیدات گیاهی را تحت تاثیر قرار می دهند. در این راستا در پایگاه مطالعاتی صدرآباد واقع در منطقه پیشکوه استان یزد، تاثیر متغیرهای بارندگی، دما و سرعت باد بر تولید گونه های غالب گیاهی، طی 9 سال مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور هر ساله درصد پوشش تاجی و تولید گیاهان داخل پلاتهای تصادفی مستقر در طول ترانسکتهای دائمی خطی اندازه گیری شد. داده های اقلیمی نیز از نزدیک ترین ایستگاه هواشناسی تهیه گردید. رابطه بین مقادیر تولید و متغیرهای اقلیمی بوسیله آنالیز همبستگی و رگرسیون گام به گام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که میزان بارندگی طی دوره های آذر تا اسفند، آذر تا فروردین و فروردین ماه به ترتیب بیشترین تاثیر را بر تولید گونه های Artemisia sieberi، Iris songarica و دو گونه Stipa barbata و Stipa Arabica داشتند. در حالی که دمای تیرماه به همراه بارش آذر تا اسفند تاثیر بارزی بر تولید گونه Stachys inflate گذاشتند. تولید گونه های Iris songarica و Stipa barbata علاوه بر متغیر بارش تحت تاثیر سرعت باد فروردین نیز قرار داشتند. در نهایت نتایج نشان داد از بین متغیرهای اقلیمی بارش آذر تا اسفند بیشترین تاثیر را بر تولید کل منطقه داشت. بنابراین می توان برای برآورد تولید علوفه مرتع به منظور تعیین ظرفیت چرایی منطقه از آن بهره برد.

به منظور حفظ وضعیت تغذیه ای دام و دستیابی به عملکرد مطلوب دام در مرتع، علوفه مرتع باید قادر به تولید حداقل نیازهای واحد دامی چراکننده در مرتع در مراحل مختلف فنولوژیکی باشد. اما به منظور اطلاع از اینکه آیا علوفه مرتع چنین قابلیتی را دارد یا خیر؟ نیاز به دستورالعملی که بر اساس مبانی علمی برای طبقه بندی شاخصهای کیفیت علوفه تدوین شده و در عین حال به لحاظ سادگی از قابلیت اجرایی و کاربردی بوسیله کارشناسان برخوردار باشد، محسوس است. تاکنون این گونه دستورالعمل ها برای گیاهان مرتعی کشور ارائه نشده یا کمتر به آن پرداخته شده است. به همین دلیل در این مقاله، ضمن ارائه اطلاعات جامع و کامل از مقادیر شاخصهای کیفیت علوفه گونه های مورد چرای دام در تیپ های گیاهی مراتع طالقان، گونه های مورد مطالعه از نظر مطلوبیت مقادیر شاخصهای کیفیت علوفه طبقه بندی شدند. گونه هایی که پروتئین خام آنها بیشتر از 7 درصد بود، خیلی مطلوب؛ آنهایی که پروتئین خام آنها کمتر از 5 درصد بود، نامطلوب (مطلوبیت کم) و گونه هایی که پروتئین خام آنها 7- 5 درصد بود، مطلوب در نظر گرفته شد. گونه هایی که هضم پذیری آنها بیشتر از 60 درصد بود، خیلی مطلوب؛ آنهایی که هضم پذیری آنها کمتر از 40 درصد بود، نامطلوب و گونه هایی که هضم پذیری آنها 60-40 درصد بود، مطلوب در نظر گرفته شد. گونه هایی که انرژی متابولیسمی آنها بیشتر از 8 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک بود، خیلی مطلوب؛ آنهایی که انرژی متابولیسمی آنها کمتر از 5 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک بود، نامطلوب و گونه هایی که مقدار انرژی متابولیسمی آنها 8- 5 مگاژول بر کیلوگرم ماده خشک بود، مطلوب در نظر گرفته شد. مقدار 7 درصد پروتئین خام، 50 درصد هضم پذیری و 8 مگاژول انرژی متابولیسمی، به عنوان حد بحرانی آنها برای نیاز نگهداری یک واحد دامی (گوسفند زنده بالغ غیرآبستن و خشک با میانگین وزن 50 کیلوگرم) چراکننده در مرتع در نظر گرفته شد. مقدار نیاز روزانه (کیلوگرم علوفه خشک) معادل واحد دامی چراکننده در مراتع مورد مطالعه (گوسفند نژاد فشندی به وزن 60.7 کیلوگرم)، در شرایط مطلوب کیفیت علوفه مرتع، بین 1.5 تا 2.4 کیلوگرم در روز در تیپ های گیاهی منطقه تغییر می کند که در شرایط خیلی مطلوب کیفیت علوفه مرتع، کمتر از 1.5 کیلوگرم و در شرایط نامطلوب کیفیت علوفه مرتع، بیشتر از 2.4 کیلوگرم می باشد. مقدار علوفه لازم برای تامین نیاز روزانه معادل واحد دامی چراکننده در مراتع منطقه در مراحل مختلف فنولوژیکی شامل مرحله رشد رویشی، گلدهی و بذردهی به ترتیب عبارتند از: 1.3، 1.6 و 1.9 کیلوگرم که کمترین مقدار مربوط به مراحل اولیه رشد مرتع و بیشترین مقدار مربوط به مراحل پایانی رشد می باشد. نتایج، مباحث و دستورالعمل ارائه شده در این مقاله، به عنوان اطلاعات پایه برای مدیریت دام و مرتع منطقه مورد مطالعه و رویشگاههای مشابه آن در سطح کشور و تامین بخشی از اطلاعات مربوط به روشهای تعیین وضعیت، ظرفیت و گرایش مراتع می باشد.

به منظور تعیین ارزش غذایی گونه های مهم در مراتع استپی یزد، هفت گونه: scarila orientalis، Stipa arabica، Poabulbosa، Tragopogon jezdianuse، Eurotia ceratoides، Astragalus microphysa و Astragalus microphysa که مهم در چرای دام و از عناصر اصلی تیپ های گیاهی منطقه را تشکیل می دادند، در سه دوره زمانی فصل چرا (اواسط اردیبهشت، انتهای خرداد و اواسط مردادماه) با 3 تا 5 تکرار و در هر تکرار از 3 پایه از گونه مورد نظر، جمع آوری و شاخصهای مهم کیفیت علوفه آنها با روشهای AOAC اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که شاخصهای کیفیت علوفه مانند پروتئین خام (CP) و انرژی خام (GE)، قابلیت هضم پذیری ماده خشک(DMD) ، انرژی متابولیسمی، انرژی قابل هضم (ME) و کل عناصر قابل هضم (TDN) با پیشرفت مراحل رویشی گیاهان کاهش می یابند، و میزان فیبرخام (CF) و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی (ADF) افزایش می یابد. به طور کلی بیشتر عامل های برآورد شده اختلاف معنی داری در سه دوره از فصل چرا با هم داشتند. به طوری که بین گونه های مختلف از نظر میزان پروتئین خام اختلاف معنی داری وجود ندارد، اما فیبر خام و انرژی خام در بین گونه ای مختلف متفاوت بود. به طور کلی علوفه موجود در مرتع در اوایل فصل چرا که مصادف با دوره رویشی گیاهان از کیفیت بهتری برخوردار است و چرا در این زمان بهترین عملکرد دام را به دنبال خواهد داشت که البته باید با مدیریت صحیح در مرتع باشد تا تولید پایدار در مرتع داشته باشیم.

آگاهی از انواع پوشش سطح زمین و فعالیتهای انسانی در مناطق مختلف به عنوان اطلاعات پایه برای برنامه ریزیهای منطقه ای از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این میان تکنیکهای سنجش از دور به دلیل ویژگیهای خاص از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در مطالعه حاضر از داده های ماهواره ETM+ مربوط به 10 ژولای 2002 منطقه کاشان استفاده گردید. با استفاده از بهبود کنتراست، ساخت تصاویر رنگی کاذب، تحلیل مولفه های اصلی و مدل رقومی ارتفاع اقدام به بارزسازی تصاویر شد. به منظور تعیین بهترین ترکیب باندی برای استفاده در طبقه بندی و نیز ساخت تصاویر رنگی کاذب از شاخص OIF و نیز همبستگی بین باندها استفاده گردید. برای طبقه بندی داده ها از روش نظارت شده استفاده شد. نقشه واقعیت زمینی با روش نمونه گیری و پیمایشهای میدانی تهیه شد. پس از طبقه بندی نقشه پوشش سطح زمین با کلاسهای مختلف با دقت %82.45 تهیه شد. نتایج بیانگر این است که کلاس مخروط افکنه با %29.33 بیشترین سطح و اراضی پف کرده شور با %0.11 کمترین سطح مربوط به کلاس کاربری اراضی می باشد. در این مطالعه همچنین به منظور آشکارسازی پوشش گیاهی از شاخصهای گیاهی NDVI، TSAVI، RVI، DVI، SARVI SAVI استفاده گردید. بررسی همبستگی بین شاخصها نشان داد که شاخص NDVI بیشترین همبستگی (Re=0.99) را در بین شاخصها دارا می باشد؛ بنابراین با استفاده از شاخص NDVI وضعیت پوشش گیاهی بررسی گردید. نتایج نشان داد که با استفاده از داده های ماهواره ای با صرف کمترین زمان و هزینه می توان در مقیاسهای وسیع، نوع و سطح کاربریهای مختلف را با دقت بالا در یک سال خاص و یا سالهای مختلف استخراج کرد.

به منظور تعیین اثر احداث فارو بر ترسیب کربن و تثبیت ازت در بوته زارهای درمنه دشتی (Artemisia sieberi)، مناطق تحت عملیات فارو و مناطق مجاور آن که فاروئینک بر روی آنها انجام نشده است در نواحی رویشی سرخه، ایوانکی و آهوان استان سمنان شناسایی شد. در هر یک از تیمارها نمونه برداری از خاک، پوشش گیاهی و لاشبرگ انجام گردید. نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش تصادفی- سیستماتیک انجام شد. در هر پلات، درصد پوشش تاجی، تراکم، ابعاد و هر پایه ثبت شده و نمونه برداری کامل از لاشبرگ سطحی انجام گردید. برای تعیین بیوماس هوایی و زیرزمینی، نمونه برداری از 20 پایه درمنه که از نظر خصوصیات ظاهری معرف تیپ مورد مطالعه باشد، انجام شد. نمونه برداری از اندام زیرزمینی و خاک تا عمق 100 سانتی متری انجام شد. در آزمایشگاه وزن خشک اندام هوایی، اندام زیرزمینی و وزن کل هر پایه به طور جداگانه ثبت گردید. در هر نمونه خاک و گیاه، درصد کربن آلی و ازت محاسبه شد. برای مقایسه اثر فارو بر ترسیب کربن و ازت در بخش های مختلف اکوسیستم از آزمون تی استیودنت مستقل با نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج نشان داد که احداث فارو در ناحیه ایوانکی منجر به افزایش به ترتیب 32 و 37 درصد در ذخایر کربن و ازت کل اکوسیستم گردید. اما در نواحی سرخه و آهوان، احداث فارو تاثیری بر ذخایر کربن و ازت اکوسیستم نداشت که دلایل آن مربوط به موقعیت مکانی پروژه، وضعیت پوشش گیاهی و خاک می باشد. عملیات فارو در درمنه زارهای مورد مطالعه نتایج متفاوتی بر ذخایر کربن و ازت اکوسیستم داشت. به همین دلیل قبل از هر گونه اقدام جهت احداث فارو در مناطق مشابه، مکان یابی اصولی برای اجرای پروژه هایی از این دست در اولویت قرار خواهد گرفت، زیرا انجام چنین اقداماتی در مناطق مناسب اثر قابل توجهی در افزایش توان ترسیب کربن در اکوسیستمها خواهد داشت، ولی احداث پروژه های کارشناسی نشده به رغم صرف هزینه، اثری در افزایش میزان ذخایر کربن و ازت اکوسیستم نخواهد داشت.

به منظور بررسی تنوع و تشریح روابط بین عملکرد بذر و اجزای عملکرد در دو شرایط آبی و دیم، 12 جمعیت Festuca ovina در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار، در ایستگاه تحقیقات خیرآباد زنجان مورد مطالعه قرار گرفتند. تاریخ ظهور خوشه، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، تعداد ساقه در بوته، عملکرد بذر و علوفه اندازه گیری شد. تنوع معنی دار در کلیه صفات مورد مطالعه در دو محیط وجود داشت. میانگین عملکرد کشت آبی با 215 و 2161 کیلوگرم در هکتار به ترتیب برای بذر و علوفه برتر از کشت دیم با تولید 121 و 997 کیلوگرم در هکتار به ترتیب برای بذر و علوفه بود. جمعیت های 3 و 9 و 5 با میانگین 227-208 کیلوگرم بذر و جمعیت های 3 و 4 و 11 با میانگین 2172-1805 کیلوگرم علوفه خشک در هر دو محیط دارای عملکرد بیشتری بودند. با توجه به نتایج جمعیت شماره 3 (جمع آوری شده از مراتع البرز کرج) برای کشت در شرایط استان زنجان توصیه گردید. ضرایب همبستگی بین عملکرد علوفه با تاریخ خوشه دهی منفی و با ارتفاع بوته، تعداد خوشه، طول خوشه و وزن خوشه مثبت و معنی دار بود. در محیط آبی، همبستگی بین عملکرد بذر با کلیه صفات بجز تاریخ خوشه دهی مثبت و معنی دار بود. با استفاده از تجزیه به مولفه های اصلی مهمترین متغیر های موثر در تولید بذر شناسایی شدند. سه مولفه اول به ترتیب با واریانسهای 55، 18 و 13 درصد در مجموع 86 درصد از کل واریانس متغیرها را توجیه کردند. در تجزیه خوشه ای، جمعیت ها در 3 گروه متفاوت قرار گرفتند که جمعیت های خوشه 3 با دارا بودن میانگین عملکرد توام بذر و علوفه بیشتر به عنوان جمعیت های برتر برای تولید ارقام ترکیبی معرفی شدند.

تعیین مقدار برداشت مجاز Bromus tomentellus می تواند در حفظ و بهره برداری صحیح از آن مفید باشد و بقای آن را تضمین کند؛ این تحقیق نیز با همین هدف انجام گردید. تیمارهای آزمایشی شامل چهار شدت برداشت 25، 50 و 75 درصد و شاهد (بدون برداشت) بودند. نتایج بدست آمده در قالب طرح اسپلیت پلات در زمان در چهار سال 1386 تا 1389 در نرم افزارهای SAS و IRRISTAT مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که اثر سال، شدتهای مختلف برداشت و اثر متقابل سال و شدتهای مختلف برداشت بر روی تولید علوفه و شادابی گونه Br.tomentellus در سطح یک درصد معنی دار بود. تیمار شاهد با شدت برداشت 25 درصد از لحاظ آماری اختلاف معنی داری نداشت. مقایسه دو شدت برداشت 25 و 50 درصد نیز حکایت از عدم اختلاف معنی دار بین این دو تیمار داشت. با افزایش شدت برداشت به میزان 50 و 75 درصد میانگین تولید به طور معنی داری نسبت به شاهد کاهش یافت. البته میانگین تولید و شادابی از سال 1386 تا سال 1389 روند نزولی داشت، که علت این امر کاهش شدید میانگین تولید و شادابی در شدت برداشت 75 درصد بود؛ سایر تیمارهای شاهد، 25، 50 درصد، در طول این 4 سال روند تقریبا یکسانی داشتند. بر اساس تجزیه AMMI، مولفه اصلی اثر متقابل اول (IPC1) در سطح 1 درصد معنی دار شد، به طوری که این مولفه 99.19 درصد از مجموع مربعات اثر متقابل را بیان نمود. بای پلات اولین مولفه اصلی اثر متقابل و میانگین تولید نشان داد که تیمار 75 درصد دارای کمترین میزان تولید و پایداری و تیمار 50 درصد دارای بیشترین پایداری بود و میزان تولید آن از میانگین تولید بیشتر بود. بنابراین با توجه به نتایج بدستامده می توان شدت برداشت 50 درصد را برای این گونه در نظر گرفت که شادابی و سلامت گیاه نیز در طول سالیان متمادی حفظ گردد.

این تحقیق با هدف بررسی روند تغییرات تراکم، غنا و تشابه بانک بذر خاک با پوشش سرپا در فاصله های مختلف از آبشخور در مراتع شهرستان کهنوج انجام شد. نمونه برداری از خاک پس از ریزش بذر گیاهان در فواصل 0، 20، 50، 100، 120، 150، 200 و 300 متر اطراف سه آبشخوار از ژرفا های 5-0 و 10-5 سانتی متری آن انجام گردید. نمونه های خاک پس از اعمال تیمار سرما، به گلخانه منتقل و در بستر مناسب کشت شدند. بذرهای جوانه زده شده هر 10 روز یکبار شناسایی، شمارش و حذف شدند. در فصل رشد گونه ها، درصد پوشش سرپای گونه ها جهت تعیین شباهت بانک بذر خاک با پوشش گیاهی سرپا برداشت گردید. از آزمون GLM برای مقایسه فاکتورهای مختلف بانک بذر خاک (فاصله از آبشخور و ژرفای خاک) استفاده شد. نتایج نشان داد که تراکم بانک بذر خاک در فاصله های مختلف از آبشخور و در ژرفا های مختلف دارای اختلاف معنی داری می باشد، به طوری که کمترین میزان آن در فاصله های نزدیکتر و بیشترین میزان آن در فاصله های دورتر از آبشخورها بود. به رغم اینکه در فاصله صفر درصد پوشش گیاهی، صفر بود و تعداد محدودی گونه از بذر خاک جوانه زد. اگرچه غنای گونه ای در فاصله ها و ژرفاهای مختلف دارای اختلاف معنی داری بود، اما این تغییرات از روند خاصی پیروی نکرد. تشابه پوشش سرپا با بانک بذر خاک با کاهش شدت چرا و دور شدن از نقاط آبشخور افزایش یافت. به طور کلی بیشترین تعداد بذرهای جوانه زده مربوط به گونه های یکساله بودند و گونه های چندساله و درختی به رغم حضور در پوشش روی زمینی در بانک بذر خاک ظاهر نشدند.

چرای حیوانات با تاثیری که بر خصوصیات زایشی گونه های گیاهی دارد قدرت رقابتی آنها را در جامعه گیاهی تغییر داده و موجب تغییر در ترکیب و ساختار این جوامع می شود. هدف از این مطالعه بررسی تغییر در خصوصیات زایشی جوامع گیاهی در مراتع استپی است و همزمان با بررسی تغییر در ترکیب گیاهی به دنبال این موضوع است که آیا تغییر در ترکیب گیاهی همراه با تغییر در خصوصیات زایشی هست یا خیر؟ به همین منظور در دو منطقه قرق بلند مدت و قرق کوتاه مدت و یک منطقه چرای آزاد در مراتع استپی شهرستان بروجن اقدام به نمونه برداری از پوشش شد. ابتدا از طریق پیمایشهای میدانی نسبت به تشخیص تیپ های گیاهی مبادرت نموده و در داخل هر تیپ گیاهی به روش تصادفی- سیستماتیک در امتداد سه ترانسکت 100 متری 30 پلات یک متر مربعی برای نمونه برداری انتخاب شد و در هر پلات درصد پوشش گونه، میانگین حداکثر ارتفاع سطح فتوسنتز کننده، تعداد سنبل یا گل، تعداد گلچه یا گل و تعداد بذرهای هر گونه محاسبه گردید. برای بررسی تغییر در خصوصیات زایشی و ترکیب جامعه گیاهی از روش رج بندی تحلیل تطبیقی قوس گیری شده (Detrended Corespondance Analysis=DCA) و تجزیه واریانس یکطرفه بر روی بارهای واحدهای نمونه برداری (پلاتها) به همراه مقایسات چندگانه روش توکی استفاده شد. نتایج بدستامده از روش رج بندی DCA نشان داد که پراکنش واحدهای نمونه برداری در فضای رج بندی در بین سه نوع مدیریت چرایی متفاوت است. نتایج DCA بر روی خصوصیات زایشی نشان داد که سه منطقه چرایی از لحاظ خصوصیات زایشی قابل تفکیک است. سه جامعه گیاهی در سه منطقه مورد مطالعه از لحاظ تولید اندامهای زایشی بذر، گلچه و سنبلچه در گندمیان، گل و سنبل در گندمیان اختلاف معنی داری دارند. در مناطق مورد مطالعه از لحاظ حداکثر ارتفاع گونه ها اختلاف معنی داری مشاهده نشد، ولی تولید بذر گونه های کلاسهای مختلف در جوامع مورد مطالعه اختلاف معنی داری داشت. به طورکلی این مطالعه نشان داد در نتیجه چرای حیوانات کاهش قابل ملاحظه ای در تولید بذر و اندامهای زایشی گیاهان مرغوب مشاهده گردید که این امر موجب کاهش در قدرت رقابتی گیاهان و زادآوری آنها شد و در نتیجه تغییر در ترکیب گیاهی در نتیجه چرای حیوانات با تغییر در خصوصیات زایشی جامع گیاهی همراه شد.

در این تحقیق، صفات مختلف مرتبط با رشد رویشی و زایشی 5 جمعیت Festuca ovina شامل جمعیت های کلاک، سیراچال، گرگان، کردستان و زنجان در شرایط گلخانه مورد بررسی قرار گرفتند. ابتدا بذرهای جمعیت ها خیسانیده شدند و بعد با پیش سرما 4oC به مدت دو هفته در یخچال در مقایسه با شاهد بدون تیمار پیش سرما قرار گرفتند. سپس بذرها در گلدان کاشته شدند و به گلخانه با تناوب دمایی 20±5oC به مدت 16 ساعت در روشنایی و 8 ساعت تاریکی منتقل شدند. به منظور اعمال تیمار سرما و ورنالیزاسیون، در پانزدهمین روز سن رشد گیاه چه ها، تعدادی از گلدانها به گلخانه با دمای 4oC به مدت دو هفته منتقل شدند و دوباره در محیط طبیعی قرار گرفتند. صفات رویشی گیاه چه و صفات زایشی برای 5 جمعیت اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که میانگین صفات درصد و سرعت سبز شدن، طول گیاهچه و شاخص بنیه، تعداد پنجه و سطح برگ در جمعیت های کلاک، سیراچال، گرگان و کردستان با تیمار سرما نسبت به شاهد افزایش یافت. در مقابل در جمعیت زنجان میانگین تعداد پنجه و سطح برگ در تیمار سرما نسبت به شاهد کاهش نشان داد. البته میانگین تمامی صفات زایشی و وزن تر و خشک گیاه هر 5 جمعیت با تیمار سرما نسبت به شاهد دارای افزایش معنی داری بودند. نتایج محاسبه درجه حرارت تجمعی رشد (GDD) در سه مراحل فنولوژی شامل پنجه دهی، گلدهی و برداشت نشان داد که درجه حرارت تجمعی رشد هر 5 جمعیت در تیمار سرما کمتر از شاهد بود. به طوری که جمعیت های در معرض تیمار سرما زودتر از نمونه های شاهد به گل رفتند و میانگین بعضی از صفات زایشی نظیر طول ساقه، تعداد خوشه و تعداد خوشه چه، عملکرد بذر، وزن تر و خشک در واکنش به سرما دارای افزایش بودند و این افزایش در دو جمعیت کردستان و گرگان نسبت به سایر جمعیت ها بیشتر بود.

در هنگام چرا در مرتع، دام چرا کننده گیاهان را انتخاب می کند و برخی گونه ها را نسبت به سایرین ترجیح می دهد. ارزش رجحانی گیاهان در سایت بینالود خراسان رضوی در سالهای 86، 87، 88 و 89 بررسی گردید. این تحقیق با استفاده از روش زمان سنجی و بوسیله فیلمبرداری از چرای دام و در هر سال سه نوبت در طول فصل چرا انجام شد. نتایج بدست آمده از درصد زمان چرا برای هر گونه توسط نرم افزار SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از بین گونه های موجود در مرتع، گونه هایی که گوسفندان حداقل در دو سال چرا نموده بودند مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد که گونهAgropayron intermedium  بیش از گونه های دیگر مورد چرای دام قرار گرفته است. پس از آن گونه های Scariola orientalis و Convolvulus arvensis گلهای Onobrychis cornata و Eremurus spectabili مورد توجه دام بوده و بیشترین زمان چرا را به خود اختصاص دادند. همچنین درصد و درجه خوشخوراکی برخی از گونه ها در مراحل مختلف فیلمبرداری و طی سالهای اجرای طرح اختلاف معنی داری را نشان داد. به طوری که اغلب گراسها در مرحله رشد رویشی دارای ارزش رجحانی بیشتری بوده که در مراحل بعدی رشد کاهش یافت. در مقابل توجه دام به گونه هایی مثل Iris songarica و Verbascum songaricum در مراحل نهایی رشد افزایش نشان داد.

برخی از ویژگیهای اکولوژیک و مرفولوژیک گونه Festuca ovina در مراتع جنوب شرقی سبلان در محدوده ارتفاعی 1150 تا 3500 متر از سطح دریا بررسی شد. هدف تحقیق دستیابی به اطلاعات کاربردی گونه فوق در محدوده طرح بوده و در این خصوص ابتدا پراکنش جغرافیایی گونه تهیه و بعد با استفاده از نمونه گیری دو مرحله ای 45 رویشگاه انتخاب و اثر عوامل مربوط به خاک، پستی و بلندی، اقلیم، گونه های همراه و فنولوژی گونه در سطح تمام رویشگاه ها و خصوصیات مورفولوژی آن مانند ریشه، یقه، برگ، ساقه، بذر و تجزیه شیمیایی در سطح 6 رویشگاه بررسی گردید. نتایج نشان داد که پوشش تاجی گونه بین 0.2 تا 20.2 درصد در نوسان بود، و در محدوده ارتفاعی 1350 تا 3500 متر از سطح دریا می روید و در شیب های 10 تا 15 درصد بیشترین و در بالای 40 درصد کمترین حضور، و در دامنه های جنوب شرقی بیشترین حضور را داشت. پراکنش گونه تحت تاثیر عوامل اکولوژیک یکسان نبوده و در منطقه صائین بیشترین انتشار را داشت. این گونه در خاکهای لومی تا لومی- رسی با عمق متوسط تا زیاد و بعضا کم عمق، PH اسیدی تا قلیایی، 0.35 EC تا 2.6 سی زیمنس بر متر، 0.1 OC تا 7.5 درصد، فسفر 2 تا 35 (ppm) و پتاسیم 170 تا 1025 (ppm) انتشار داشت. این گونه مناسب برای احیاء و اصلاح مراتع با بارندگی حدود 300 تا 565 میلی متر و شرایط خاکی و پستی و بلندی فوق می باشد. بهترین زمان آمادگی چرا با توجه به نتایج فنولوژی، تجزیه شیمیایی و بذر در ارتفاعات پائین از اوایل خرداد تا اواسط خرداد ماه و به ازای افزایش هر 1000 متر 7 تا 15 روز با توجه به سال تاخیر در چرا باید منظور گردد.

تغییرات اقلیمی، باعث گرم شدن زمین به میزان 1.4 درجه سانتی گراد، در قرن جاری به عنوان واقعیتی محسوس برآورد شده و باعث تسریع و سیر قهقرایی منابع اراضی (خاک، آب و منابع زیستی) به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک جهان و از جمله کشورمان خواهد گردید. این امر ناشی از افزایش سالانه 1.7 درصدی غلظت گازهای گلخانه ای کربنی هواست. تنها راهکار شناخته شده، ترسیب کربن توسط اکوسیستمهای خاکی با ابزارهای مدیریتی کارا، نظیر عملیات کارآمد مکانیکی و بیولوژیکی آبخیزداری است. به منظور برآورد میزان ترسیب کربن سه حوضه ریمله، حوضه پخش سیلاب رومشگان و حوضه آبخوانداری کوهدشت به عنوان سه سایت معرف انتخاب شدند که در حوضه ریمله، 3 پروفیل، حوضه آبخوانداری 4 پروفیل و حوضه پخش سیلاب 3 پروفیل حفر گردید. برداشت خاک از عمقهای 0 تا 25 و 25 تا 50 سانتی متری انجام شد. برای تعیین جرم مخصوص ظاهری (Bd) از روش core sample استفاده شد. سپس با روش والکی بلاک میزان ترسیب کربن در واحد سطح تعیین گردید. این میزان با واحد تن در هکتار، برای سه حوضه معرف ریمله، رومشگان و کوهدشت به ترتیب 45.7، 78.4 و 54.8 و میانگین نمونه های شاهد 26 تن در هکتار برآورد شد. همچنین نتایج تجزیه و تحلیل های آماری در محیط نرم افزارهای اکسل، مینی تب و SPSS نشان دهنده اختلاف معنی دار در میزان ترسیب کربن در سایت های مختلف می باشد. در مجموع سایت پخش سیلاب رومشگان با میزان ترسیب کربن 78.4 تن در هکتار پروژه موفقی از لحاظ ترسیب کربن با اعمال مدیریتی کارا و انجام عملیات های مکانیکی و بیولوژیکی آبخیزداری است.

گونه Festuca ovina یکی از گندمی های مهم و تاثیرگذار در مراتع ییلاقی استان گلستان می باشد، این گونه در مراتع سرعلی آباد گرگان از گونه های تیپ و دارای متوسط تولید و مصرف نسبی در مرتع به ترتیب 38.9 و 41.6 درصد می باشد. یکی از فاکتورهای مهم در تعیین ظرفیت چرایی مشخص کردن حد بهره برداری مجاز گونه هاست؛ به علت عدم اطلاعات کافی در این زمینه، این پژوهش به منظور تعیین حد بهره برداری مجاز گونه Festuca ovina در مراتع سرعلی آباد گرگان طی سالهای 86 تا 89 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل چهار شدت برداشت 25، 50 و 75 درصد و شاهد (بدون برداشت) بودند. در هر تیمار 10 پایه از گونه به عنوان تکرار مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بدست آمده در قالب طرح اسپلیت پلات در زمان در نرم افزار SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تولید نشان داد که اثر سال، شدتهای مختلف برداشت و اثر متقابل آنها معنی دار بوده است (P<0.01). اثر سال نشان می دهد بجز سالهای اول و دوم، اختلاف معنی داری بین سالهای فوق با سال سوم و چهارم وجود دارد. همچنین اثر تیمارهای برداشت شده نشان داد که فقط اعمال تیمار 75 درصد بر میزان تولید تاثیر منفی داشت. اما اثر متقابل سال و تیمارها نشان داد که در تیمار شاهد با وجود عدم برداشت اختلاف معنی داری در سالهای مختلف داشته است، بنابراین غیر از عامل برداشت، عامل دیگری در کاهش میزان تولید تاثیر داشت که آن عامل بارش بود. نتایج اثر شدتهای برداشت بر شادابی و درصد مرگ و میر گونه Festuca ovina نشان داد که اغلب پایه های این گونه از بنیه و شادابی قابل قبولی برخوردار بودند، همچنین در هیچ تیمار و سالی مرگ و میری نداشته است. با توجه به نتایج این تحقیق و با در نظر گرفتن سایر کارکردهای مراتع سرعلی آباد گرگان حد بهره برداری مجاز گونه 60 Festuca ovina درصد پیشنهاد می گردد.

به منظور تعیین اثر سه سطح شدت چرای دام (بدون چرا، متعادل و سنگین) بر وزن مخصوص ظاهری، درصد تخلخل و ذخایر بذری خاک در منطقه خبر استان کرمان طی دو سال، این پژوهش انجام شد. پس از تعیین سایت ها بر اساس شرایط مشابه عامل های اکولوژیکی، عمل نمونه گیری خاک در دو عمق 15-0 و 30-15 سانتی متر و شش دوره زمانی (اردیبهشت تا مهر) در طول دوره چرا در قالب طرح بلوک های خرد شده، به منظور بررسی وزن مخصوص ظاهری و درصد تخلخل خاک انجام شد. خاک عمق 15-0 سانتی متری مناطق سه گانه، به طور کاملا دست نخورده به تعداد (36 نمونه در هر سال) در انتهای دوره چرا در دو سال جهت مطالعه ذخایر بذری خاک برداشت شد. تغییر وزن مخصوص ظاهری خاک به دلیل تبیین اثر لگدکوبی دام بر خاک ضمن عمل چرا، تیمار اعمال شده بر نمونه های خاک جهت مطالعه ذخایر بذری خاک بود. نتایج این تحقیق حکایت از تغییر وزن مخصوص ظاهری خاک و تخلخل خاک در سایت های چرایی متوسط (با میزان های افزایشی 11.7 درصد و کاهشی 12.64 درصد) و شدید (با میزان های افزایشی 17.6 و کاهشی 18.22 درصد) نسبت به سایت بدون چرا داشت. بررسیها در طول دوره چرای دام نشان داد که افزایش معنی دار وزن مخصوص ظاهری در پایان دوره چرایی در اثر یخبندانهای طبیعی زمستانه برای اوایل دوره چرای دام (اردیبهشت) در راهبرد چرای متوسط به رغم چرای شدید خنثی خواهد شد. با توجه به شاهد بودن افزایش معنی دار و غیرقابل برگشت وزن مخصوص ظاهری خاک در سایت چرای شدید در انتهای دوره چرای دام (شهریور و مهرماه) و نیز کاهش درصد تخلخل خاک این سایت در مهرماه (در مقایسه با دو سایت دیگر) به رعایت زمان صحیح خروج دام از سوی دامداران، جهت کاهش اثرات زیانبار و مخرب چرای شدید تاکید می گردد. نتایج بدست آمده از شرایط تبدیلی تغییر وزن مخصوص ظاهری سه سایت به یکدیگر حکایت از این دارد که این متغیر بر تولید پیکره زیرزمینی نهالچه های ذخایر بذر تاثیر مثبت دارد.