تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1382 | دوره:10 | شماره:1 (پیاپی 10) |تعداد مقالات:8

بیابان و بیابان زایی یکی از پیامدهای تغییر اقلیم محسوب میشود. بر اساس بحثهای کارشناسی هر سال حدود 1% به وسعت بیابانهای ایران افزوده می شود. صرف نظر از میزان تاثیر تغییرات اقلیمی و یا عامل انسانی در افزایش وسعت سالانه بیابانهای ایران، چیزی که تاکنون بدان پرداخته نشده (و یا کمتر پرداخته شده) تعیین حدود بیابانهای ایران از دیدگاههای مختلف است. زیرا بیابان زایی یا توسعه بیابان (در اثر تغییر اقلیم یا عامل انسان) وقتی مصداق پیدا می کند که ابتدا قلمرو بیابانها مشخص شده باشد. در این مقاله مناطق بیابانی و غیر بیابانی از دیدگاه مشخصه های اقلیم شناسی تعیین گردیده است. بدین منظور پس از شناسایی ایستگاه های هواشناسی استان تهران و بررسی کمی و کیفی آمار آنها، تعداد 34 ایستگاه واجد آمار کافی شناسایی و توزیع مکانی آنها در سطح استان در محیط GIS انجام شد. این لایه که بصورت نقطهای (Point) تهیه شد پایه و اساس کارهای بعدی قرار گرفت. معیارهای تفکیک بیابان آن دسته از عناصر جوی است که بطور متعارف در بیان ویژگیهای اقالیم بیابانی از آن یاد می شود. این شاخصها شامل: میزان بارندگی، ضریب تغییرپذیری بارندگی، ضریب تمرکز فصلی و ماهانه بارش، ضریب بی نظمی بارش، شدت میانگین باران روزانه، دامنه مطلق و میانگین دماهای ماهانه و سالانه، میزان تبخیر و نسبت بارش سالانه به تبخیر سالانه است که به تفکیک برای کلیه ایستگاه های مورد مطالعه محاسبه گردید. با استفاده از روش میان یابی برای هر یک شاخصها نقشه های هم میزان ترسیم شد. با تعیین عددی شاخص بعنوان ممیز بیابان از غیر بیابان در هر یک از نقشه ها و سپس کنترل آنها در طبیعت، نقشه های مذکور روی یکدیگر قرار داده شد. نهایتا خطهای ممیز که بر یکدیگر نیز منطبق نبودند نواری را تشکیل دادند که ناحیه داخلی نوار مبین ویژگیهای بیابان و خارج نوار مبین غیر بیابان بود. نتایج حاصل نشان داد که ویژگیهای منطقه داخل و خارج نوار (بیابان و غیر بیابان) بطور مشخص و بصورت کمی از یکدیگر قابل تفکیک است و در گذر از بیابان به غیر بیابان منطقه بینابینی وجود دارد که ویژگیهای هر دو منطقه را در خود جای دارد. این نوار منطقه نیمه بیابانی نامگذاری گردید. ویژگیهای کمی هر یک از سه منطقه فوق در متن مقاله بیان شده است.

شناخت و آگاهی از دلایل تخریب رو به رشد منابع طبیعی کشور از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین ضرورت دارد بررسی علمی و دقیق آگاهی و دانش بهره برداران از منابع طبیعی را نسبت به علل و عوامل تخریب منابع مورد کنکاش قرار داد. این تحقیق در دهستان بازفت از توابع استان چهار محال و بختیاری با هدف شناخت آگاهی عشایر و روستاییان نسبت به تخریب منابع طبیعی و عوامل آنها صورت گرفت. بدین منظور تعداد 29 سوال در غالب پرسشنامه ای که در راستای فرضیه تحقیق و برای دستیابی به نقطه نظرات بهره برداران این مناطق بود تهیه شد و در همین راستا تعداد 6 سوال که در ارتباط مستقیم با موضوع بوده انتخاب گردید. جامعه آماری تحقیق کلیه سرپرستان خانوارهای عشایری و روستایی ساکن در 60 منطقه مسکونی در غالب 582 خانوار بود که از طریق دامداری متکی بر مرتع امرار معاش می کنند. واحد نمونه سرپرست خانوار بود که به روش خوشه ای وزنی انتخاب و تعداد نمونه (پاسخگو) به روش تصادفی به تعداد 60 نمونه انتخاب و به روش آماری x2 خوبی برازندگی وبه کمک نرم افزار spss اطلاعات استخراج و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت نتایج حاصله بیانگر آن است که کلیه بهره برداران مناطق فوق آگاهی و دانش لازم را نسبت به تخریب منابع طبیعی و عوامل آن دارند اما مسایلی از قبیل عدم مالکیت مراتع و جنگلها، بوته کنی برای سوخت، بهم خوردن نظام ایلیاتی در کوچ، رقابت در چرای دام، عدم وجود زمینهای مسطح برای کشاورزی و غیره باعث می شود که ناخواسته به تخریب منابع اقدام کنند.

طرح مقایسه تولید علوفه در کشت مخلوط یونجه با دو گونه گرامینه در شرایط دیم در ایستگاه تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری در منطقه ارسباران واقع در روستای تاتار در خاکی با بافت متوسط تا نیمه سنگین و با عمق کم تا متوسط انجام شد.طرح در قالب آماری اسپلیت پلات در زمان و بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار باجرا درآمد. ابعاد کرتها 5×75/1 متر در نظر گرفته شده و تیمارها در کشت مخلوط Bromus inermis با Medicago sativa به صورت یونجه خالص، 75% یونجه با 25% بروموس اینرمیس، 50% یونجه با 50% بروموس اینرمیس، 25% یونجه با 75% بروموس اینرمیس و 100% بروموس اینرمیس. ترکیب تیمارها در مخلوط Medicago sativa با Agropyron elongatum نیز به صورت بالا به دو صورت کرتی و خطی کشت شدند.تجزیه و تحلیل آماری نشان می دهد که تفاوت معنی داری بین کشت خالص با کشت مخلوط در سالهای مختلف وجود دارد و از سال دوم تولید علوفه در تیمارهای مخلوط نسبت به کشت خالص افزایش نشان می دهد. در نتیجه بهترین ترکیب تیمار در کشت یونجه با بروموس، تیمار خالص یونجه با تولیدی برابر 04/658 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار شناخته شد و در کشت مخلوط آگروپایرون با یونجه ترکیب تیمار 25 درصد یونجه و 75 درصد آگروپایرون با 6/1436 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار بیشترین تولید را نسبت به سایر تیمارها داشت.

مشاهدات و بررسیهای انجام شده در طی سالهای 1363 تا 1365 در منطقه ابردژ واقع در 24 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان ورامین نشان می دهد که درختچه تاغ در منطقه مذکور در اوایل اسفندماه هر سال از خواب زمستانی بیدار گردیده و شروع به فعالیت و رشد می نماید. در نیمه اول فروردین ماه گلها ظاهر می شوند. پس از اینکه گلها باز شده و از بین رفتند، رشد میوه متوقف می شود و مجددا از نیمه دوم مهرماه میوه ها شروع به رشد نموده و در اوایل آبانماه بذردهی کامل شده و اوج مرحله بذردهی این درخت می باشد. سپس در اواخر آبانماه خواب زمستانی گیاه شروع می شود. از شروع فصل مساعد یعنی از اوایل اردیبهشت تا پایان آبانماه هر سال این درخت مورد هجوم و حمله تعداد 13 گونه آفت، 3 گونه بیماری و 9 گونه از سایر عوامل زیان آور قرار میگیرد که فهرست اسامی، زمان حمله، اهمیت اقتصادی و فعالیت آنها در روی هر یک از مراحل زیستی درخت در این بررسی ملاحظه خواهد شد.

در این مطالعه مقاومت به شوری تودههای یونجه بمی، یزدی، رهنانی، همدانی، قرهیونجه و ارقام رنجر و کریساری مورد بررسی قرار گرفتند. بدین منظور این تودهها و ارقام در محلول غذایی Jonson، شور شده با پتانسیل 07/0-، 17/0-، 37/0- و 57/0- مگاپاسکال در گلخانه کشت داده شده و زمانی که حدود 10% گیاهان به مرحله گلدهی رسیدند، عمل برداشت انجام گرفت.تنش شوری باعث کاهش ارتفاع گیاه، وزن خشک قسمت هوایی و ریشه، وزن خشک و سطح برگ و طول ریشه گردید. در صورتی که درصد برگ در اثر شوری افزایش داشته است. توده های یزدی، رهنانی و بمی نسبت به سایر توده ها و ارقام عملکرد بالاتری را داشتند و رقم کریساری بیشترین درصد برگ را دارا بود. توده های همدانی و قره یونجه از نظر تمام صفات مورد بررسی به استثنای ارتفاع گیاه کمترین رتبه را داشته اند. تجزیه شیمیایی گیاهان نشان داد که تحت تیمار کلرور سدیم عناصر سدیم و کلر در قسمت هوایی و ریشه افزایش داشته است، ولی مقدار افزایش در توده ها و ارقام مختلف متفاوت بوده است.

تغییرات وزن دام در سیستمهای چرای تناوبی و مداوم تحت سه تیمار چرایی سبک، متوسط و سنگین در مدت 49 روز از دوره رشد فعال گیاه Bromus tomentellus در ایستگاه تحقیقات مراتع همندآبسرد مورد بررسی قرار گرفت. هر یک از سیستمهای چرا به صورت آزمایشی مستقل و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تیمار چرایی و در سه تکرار به اجرا گذاشته شد. در هر تیمار چرایی و در هر تکرار از چهار گوسفند نژاد سنگسری با وزن متوسط 28 تا 30 کیلوگرم استفاده شد. از چهار گوسفند مذکور سه راس جهت اندازه گیریها در نظر گرفته شد. گوسفندان مورد بررسی در بدو ورود به چراگاه توزین شده و سپس به فاصله هر 12 تا 14 روز یکبار تعیین وزن شدند و در نهایت وزن آنها در پنج مرحله بدست آمد. نتایج حاصل نشان داد که بین وزن دام در دو سیستم چرای تناوبی و مداوم اختلاف معنی دار وجود ندارد. با این وجود افزایش وزن دام در سیستم چرای تناوبی بیشتر از سیستم چرای مداوم بود. از طرف دیگر در هر دو سیستم چرا، به تناسب افزایش شدت چرا، از میزان افزایش وزن دام کاسته شد. بقسمی که افزایش وزن روزانه دام در تیمار چرای سبک در سیستم تناوبی 67/183 گرم و در سیستم چرای مداوم 4/181 گرم به ازا هر راس گوسفند بود. این افزایش برای تیمار چرای متوسط معادل 178 و 2/154 گرم به ترتیب برای سیستم تناوبی و مداوم بدست آمد. دام در تیمار چرای سنگین کمترین افزایش وزن را داشت بقسمی که مقدار آن در سیستم تناوبی معادل 8/176 و در سیستم مداوم 5/162 گرم در روز بود.

مقایسه ویژگیهای رویشی Panicum antidotale Retz. در شرایط استفاده از نوعی پلیمر آبدوست و شاهد در سه نوع خاک سبک، متوسط و سنگین و سه دور آبیاری 4، 8 و 12 روزه تا آستانه خروج زهاب از گلدانهای مستقر در فضای آزاد نشان داد که کاربرد پلیمر سبب تسریع رویش بذرها در خاکهای سبک شده ولی تاثیری در زمان پیدایش سایر پدیده های رویشی (فنولوژی) ندارد.اثر ساده تیمارهای پلیمر، دور آبیاری و بافت خاک بر موفقیت بوتههای پانیکوم به ترتیب 10، 30 و 49 درصد بوده و اثر متقابل دور آبیاری × بافت خاک بر موفقیت به 90 درصد میرسید؛ اثر متقابل پلیمر با سایر تیمارها معنی دار نبود.کاربرد پلیمر تعداد خوشه های ظاهر شده روی هر بوته را 5/85 درصد افزایش داد؛ افزون بر آن، تفاوتهای خیلی زیاد تعداد خوشه در دوره ای آبیاری، یا انواع بافت خاک را به طور قابل توجهی کاهش داد؛ با این حال، در این مورد نیز شدت اثر ساده تیمارهای بافت خاک و دور آبیاری بر تعداد خوشه (به ترتیب 12 و 7/2 برابر) همچنان بسیار بیشتر از اثر ساده پلیمر بود.به طور کلی، اندازه موفقیت و خوشه دهی پانیکوم در کشت گلدانی بیشتر تحت تأثیر بافت خاک و پس از آن دور آبیاری و پلیمر می باشد. اگر چه کاربرد پلیمر سبب ارتقا شاخصهای مذکور در شرایط مطلوب و متوسط میشود، تاثیر آن در بهبود شرایط نامساعد خاک و آبیاری محدود است.