تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1397 | دوره:25 | شماره:3 (پیاپی 72) |تعداد مقالات:21

در شرایطی که بحران و عدم قطعیت در حال رشد می باشد، تاب آوری به عنوان مفهوم مواجهه با اختلالات و تغییرات معرفی می شود. در واقع هدف رویکرد تاب آوری، کاهش میزان آسیب پذیری افراد در مواجهه با بحران پیش رو می باشد. هدف اصلی این مقاله سنجش و ارزیابی شاخص های موثر بر ارتقاء تاب آوری بهره برداران در مواجهه با تخریب مرتع در سطح روستای حق الخواجه از توابع شهرستان میامی استان سمنان می باشد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و حجم نمونه در تحقیق، طبق جدول مورگان، 24 نفر از بهره برداران مرتع برآورد شده است. در این راستا پس از مروری بر متون نظری و حاکم بر تاب آوری، با استفاده از معیارها و شاخص ها در ابعاد مختلف اجتماعی-فرهنگی، انسانی، اقتصادی، نهادی، فیزیکی و طبیعی، میزان تاب آوری بهره برداران در مواجهه با تخریب مرتع از طریق پرسشنامه تاب آوری و با استفاده از نرم افزار SPSS سنجش شده است. نتایج یافته ها حاکی از آن است که میانگین تاب آوری بهره برداران مرتع روستای حق الخواجه 21/2 است که نشان می دهد بهره برداران مرتع این روستا از لحاظ تاب آوری از میزان متوسط پایین تر بوده و در وضعیت نامساعدی هستند. همچنین نتایج حاصل از سنجش ضریب تاثیر هر یک از مولفه های شش گانه بر ارتقاء تاب آوری بهره برداران مرتع بیانگر آن است که، بعد انسانی بیشترین اثرگذاری را بر تاب آوری داشته و جامعه بهره بردار مرتع از نظر بعد انسانی موثر بر تاب آوری وضعیت مناسب تری داشته (ضریب تاثیر 662/• ) ولی بعد فیزیکی کمترین اثرگذاری بر تاب آوری را داشته (ضریب تاثیر 108/• ) و بهره برداران مرتع روستای حق الخواجه از نظر تاب آوری فیزیکی وضعیت نامناسب تری دارند، بنابراین ضروری است در برنامه ریزی ها و تخصیص منابع به ارتقا و بهبود وضعیت تاب آوری بهره برداران مرتع روستای حق الخواجه توجه ویژه ای شود.

شیوه زندگی عشایری بر سه مولفه، کوچ، دام و مرتع استوار است. خشکسالی ها اثرات قابل توجهی بر کاهش تولیدات علوفه و خوراک دام عشایر می گذارد. این شیوه به دلیل وابستگی شدید به مراتع برای تعلیف دام خسارات جبران ناپذیری را متحمل می شوند. بنابراین مشخص کردن میزان و درصد وابستگی دام عشایر به مرتع در خشکسالی و ترسالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نظر به نقش و اهمیت مراتع در تامین علوفه دام های عشایر، این تحقیق در زیست بوم ایل قشقایی(طایفه شش بلوکی) طی دو سال 1393 و 1394 انجام گرفت تا میزان وابستگی دام به مرتع، پس جر مزارع و علوفه دستی به تفکیک در ییلاق و قشلاق در ترسالی ها و در خشکسالی ها مشخص شود. روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق، کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) بود. برای تعیین حجم نمونه از روش کوکران استفاده شد. روایی-پایایی پرسشنامه انجام شد. از 405 خانوار عشایری نمونه پرسشنامه تکمیل و مصاحبه انجام و نسبت به جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات مورد نیاز تحقیق اقدام شد. سپس با استفاده از نرم افزارهای آماری، داده های به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که بین تیره های مختلف عشایر طایفه شش بلوکی از نظر درصد وابستگی دام به مرتع، پسچر و تغذیه دستی در ترسالی ها و خشکسالی ها، تفاوت معنی داری(01/0 P<) وجود دارد. به طوری که در تیره های عشایر مورد بررسی، وابستگی دام به مرتع در تر سالی 35/53 درصد، در خشکسالی 8/34 درصد، وابسنگی دام به پس چر مزارع در ییلاق در ترسالی 6/25 درصد و در خشکسالی 5/30 درصد، وابستگی دام به علوفه دستی در قشلاق در تر سالی 9/20 درصد و در خشکسالی 6/34 درصد بدست آمد. ضمنا در این بررسی مشخص شد که هنوز با وجود تخریب شدید مراتع، درصد وابستگی دام های عشایر تیره های مذکور به مراتع چشمگیر است و به نظر می رسد، همین مسئله موجب شده تا هنوز کوچ عشایر به شیوه سنتی تداوم داشته باشد.

رشد سریع جمعیت و افزایش روزافزون تقاضا برای غذا موجب گردیده که بهره برداری از منابع طبیعی نسبت به ادوار گذشته سیر صعودی داشته باشد که ادامه چنین روندی می تواند پیامدهای منفی به دنبال داشته و منجر به بحران های زیست محیطی و تهدید امنیت بشر و اکوسیستم ها گردد. این تحقیق با هدف بررسی وضعیت منابع طبیعی غرب استان کردستان و نقش اقدامات پدافندی در مدیریت بحران منابع طبیعی انجام گردید. جامعه آماری تحقیق شامل روستاییان غرب استان کردستان (133837=N) می باشد که با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه برابر با 220 نفر انتخاب گردید. داده ها با استفاده از ابزار پرسشنامه جمع آوری گردید. روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه بر اساس نظر گروهی ازاساتید و کارشناسان و پایایی آن با اجرای پیش آزمون و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بالای 70/0 برای بخش های مختلف پرسشنامه تایید گردید. تجزیه و تحلیل داده ها بوسیله نرم افزار SPSS20 انجام شد. یافته های تحقیق نشان داد که سطح تخریب منابع طبیعی از دیدگاه 95 درصد پاسخگویان در سطح بالا ارزیابی شده است. همچنین نتایج نشان داد که اقدامات پدافندی اعم از اقدامات غیرعاملی و سطح رضایت از اقدامات عاملی دارای اثر منفی و معنی داری بر سطح تخریب منابع طبیعی در منطقه مورد مطالعه می باشند. نتایج حاکی از تبیین 7/41 درصد از تغییرات سطح تخریب منابع طبیعی توسط اقدامات پدافندی می باشد

این مطالعه به منظور تعیین رابطه بین زیست توده اندام هوایی و اندام زیرزمینی و ارزیابی تأثیر شدت های چرای دام بر کمیت زیست توده دو گونه Festuca ovinaوAgropyron libanoticumدر مراتع ییلاقی دامنه جنوبی سبلان در استان اردبیل انجام شد. دو گونه مورد مطالعه که از گونه های شاخص و خوشخوراک منطقه می باشند، در هر سه منطقه چرای سبک، متوسط و سنگین انتخاب شد. پس از تعیین سه منطقه نمونه برداری به عنوان تیمارهای مختلف چرای دام، نمونه برداری از پوشش گیاهی در هر سه منطقه به روش تصادفی-سیستماتیک در قالب 25 پلات در طول ترانسکت 600 متری (در هر منطقه) انجام شد. به منظور تعیین رابطه احتمالی بین وزن زیست توده اندام هوایی و اندام زیرزمینی در هر یک از تیمار ها از رگرسیون خطی ساده استفاده شد. مقایسه داده ها در سه تیمار از طریق تجزیه واریانس یک طرفه و آزمون توکی با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. نتایج نشان داد که رابطه رگرسیونی معنی داری بین زیست توده اندام هوایی و اندام زیرزمینی این دوگونه در تیمارهای مختلف برقرار است. افزایش شدت چرای دام منجر به کاهش معنی دار زیست توده اندام هوایی و اندام زیرزمینی و زیست توده کل دو گونه مورد ارزیابی شد. افزایش شدت چرا منجر به کاهش محسوس زیست توده اندام هوایی در هر دو تیمار چرای متوسط و چرای سنگین به ترتیب 31/26 و 24/42 درصد در مقایسه با تیمار چرای سبک برای گونه Festuca ovina و 04/22 و 76/48 درصد برای گونه Agropyron libanoticum شده است. همچنین افزایش شدت چرا منجر به کاهش محسوس زیست توده اندام زیرزمینی در تیمارچرای متوسط و چرای سنگین نسبت به چرای سبک به ترتیب معادل 14/25 و 75/42 درصد برای گونه Festuca ovina و معادل 39/9 و 30/35 درصد برای گونهAgropyron libanoticum شد. به طور کلی شدت چرا باعث کاهش زیست توده اندام هوایی و زیرزمینی گونه های مورد ارزیابی شد. بنابراین توجه مدیران اکوسیستم های مرتعی را در جهت حفاظت خاک و جلوگیری از قهقرای این گونه مهم مرتعی ضروری می سازد.

اکولوژِیست ها و مدیران محیط زیست به طور فزاینده ای مدل های پیش بینی را به عنوان وسیله ای برای بررسی الگوهای پراکنش گونه ای تأکید می کنند. هدف تحقیق حاضر بررسی کارآمدی مدل خطی تعمیم یافته (GLM) و مدل جمعی تعمیم یافته (GAM) در تعیین روابط بین پوشش گیاهی و عوامل محیطی در مراتع خطه ریز است. شاخص های محیطی مطالعه شده شامل خصوصیات خاک (15 مورد)، عوامل توپوگرافی (3 مورد) و عوامل اقلیمی (3 مورد) بودند. نمونه برداری با روش طبقه بندی-تصادفی مساوی صورت گرفت. سه گونه غالب در منطقه عبارتند ازBromus tomentollus، Ferula ovina و Agropyron repens تشخیص داده شدند. نتایج نشان داد در مدل GLM برای گونهFerula ovina متغیرهای فسفر و شیب تأثیرگذار بودند. برای گونه های Bromus tomentollus و Agropyron repens متغیرهای رطوبت سالانه، بارندگی، سیلت، و شیب تأثیر داشتند. در مدل GAM نیز در رابطه با گونهFerula ovina رطوبت در دسترس، سیلت و ماده آلی از عوامل تأثیرگذار بر پراکنش این گونه بودند. برای گونهBromus tomentollus سیلت، پتاسیم، اسیدیته و رطوبت سالانهدر پراکنش تأثیر داشتند. همچنین متغیرهای تأثیرگذار بر پراکنش گونهBromus tomentollus در مدل GAM شیب و سیلت بوده اند. ارزیابی مدل با استفاده از ضرایب آماری سطح زیر منحنی (AUC) به ترتیب برای مدل های GLM و GAM 63/0 و 70/0 بودند که نشان دهنده دقت مدل قابل قبول و خوب می باشد.

بررسی تاثیر عوامل محیطی بر عملکرد گیاهان علوفه ای، یکی از ضرورت های اصلاح، احیاء و توسعه مراتع است. گونه مرتعی Festuca Ovina از گندمی های علفی چند ساله است. این گونه به دلیل قدرت سازگاری با شرایط کم آبی و درجه حرارت پایین تا 20-درجه سانتی گراد، در مراتع نیمه استپی کشور، به صورت عنصر اصلی تیپ گیاهی مرتعی به وفور یافت می شود. این گونه مرتعی، نقش مهمی در تأمین علوفه، تثبیت خاک، جلوگیری از فرسایش و حفاظت خاک در مراتع نیمه استپی دارد. بنابراین، هدف از این تحقیق بررسی تاثیر عوامل شوری و آلاینده بر عملکرد گونه مرتعی Festuca Ovina می باشد. این تحقیق بصورت آزمایش در شرایط گلخانه ای در قالب طرح فاکتوریل برپایه طرح کاملاً تصادفی تحت تأثیر فاکتور اول تیمارهای اکسید مس در 2 سطح (50 و 100 میلی گرم بر لیتر)، نانواکسید مس در 2 سطح (50 و 100 میلی گرم بر لیتر) و تیمار شاهد، و فاکتور دوم تیمار کلرید سدیم در 3 سطح (0، 200 و 400 میلی مولار) در 5 تکرار بر روی گیاه Festuca Ovina به صورت گلدانی در گلخانه هیدروپونیک انجام گرفت. پس از طی دو ماه از اعمال تنش، تغییرات کلروفیل، پتاسیم و طول بخش اندام هوایی اندازه گیری شدند. داده های حاصل از اندازه گیری به روش طرح آزمایشی فاکتوریل و با استفاده از نرم افزار SPSS. 18 و آزمون چند دامنه ای SNK مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. با توجه به نتایج تحقیق حاضر، گونه Festuca ovina علاوه بر توانایی استقرار و رشد در هر کدام از شرایط تنش شوری و آلاینده، همچنین توانایی استقرار در شرایط توامان (شوری+آلاینده) را نیز دارد، بنابراین می تواند مورد توجه خاص برنامه ریزان، مدیران منابع طبیعی و محیط زیست قرار گیرد و بعنوان یک گونه سازگار، به منظور اصلاح و احیا مراتع این مناطق پیشنهاد گردد.

خاک از مهمترین مؤلفه های اکوسیستم های مرتعی است و ارزیابی اثرات ناشی از نحوه مدیریت بر ویژگی های ساختاری و عملکردی اکوسیستم، می تواند راهنمای موثری جهت برنامه های اصلاح و بهره برداری صحیح از مراتع باشد. این مطالعه با هدف، بررسی تاثیر قرق بلندمدت (33 ساله) و چرای تناوبی-استراحتی بر برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک در منطقه نیمه خشک ایستگاه تحقیقات شهید حمزوی حنا واقع در شهرستان سمیرم استان اصفهان انجام گرفت. برای انجام این تحقیق، در هر منطقه شش ترانسکت 100 متری و در هر ترانسکت سه پلات 2 مترمربعی بصورت تصادفی– سیستماتیک مستقر گردید. سپس در هر پلات، دو نمونه مرکب خاک (4 نقطه رأس و مرکز پلات) از دو عمق 10-0 و 30-10 سانتی متری و در مجموع تعداد 72 نمونه خاک برداشت شد. سپس عوامل اسیدیته، هدایت الکتریکی، کربنات کلسیم، ماده آلی، فسفر قابل جذب، ازت کل، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، درصد رطوبت اشباع، ظرفیت تبادل کاتیونی، درصد ذرات رس، سیلت، شن و شن خیلی ریز در آزمایشگاه تعیین شد. به منظور مقایسه میانگین خصوصیات خاک دو منطقه قرق و چرای تناوبی-استراحتی، از آزمون t مستقل استفاده گردید. نتایج نشان داد که چرای تناوبی-استراحتی، باعث بهبود ویژگی های مورد مطالعه خاک در این مراتع شده است. چرای تناوبی-استراحتی تأثیر معنی داری (5% = α ) بر تمام خصوصیات اندازه گیری شده به جز اسیدیته، درصد رطوبت اشباع، منیزیم، درصد ذرات سیلت، شن و شن خیلی ریز داشته است. به طور کلی نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که چرای تناوبی-استراحتی و استفاده از سیستم های چرایی، علاوه بر کاهش هزینه و کسب رضایت دامداران، در حفظ و سلامت اکوسیستم مناطق نیمه خشک نسبت به قرق بلندمدت موفق تر عمل می کند.

چرای دام یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر ساختار و پویایی پوشش گیاهی مراتع محسوب می شود. این تحقیق با هدف شناسایی صفات عملکردی گیاهان که می توانند به عنوان شاخصی برای بررسی اثرات مدیریت چرای دام در مرتع استفاده شوند. در منطقه نیمه استپی کرسنک استان چهارمحال و بختیاری صورت گرفته است. برای نمونه برداری 7 سایت قرق و چرا شده در طول گرادیان انتخاب و ضمن استقرار یک ترانسکت 100 متری به طور تصادفی و 5 پلات چهار مترمربعی به شکل سیستماتیک به فواصل 20 متر در طول این ترانسکت، در هر پلات پس از شناسایی گونه های موجود درصد پوشش هریک از گونه ها تخمین زده شد و صفات گیاهی اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که صفات گیاهی همچون ارتفاع گیاه، طول برگ، وزن کلی گیاه، خوش خوراکی کلاس I و خوش خوراکی کلاس II، فرم رویشی فورب، عمر زیستی یک ساله و چندساله و شکل زیستی تروفیت و ژئوفیت اختلاف معنی داری در دو منطقه مدیریتی قرق و غیرقرق دارند (05/0Sig ≤ ). هم چنین مقادیر میانگین ارزش صفات طول برگ، خوشخوراکی II، فرم رویشی فورب و شکل زیستی تروفیت در منطقه قرق بیشتر از منطقه غیرقرق می باشند. طبق نتایج تحلیل مولفه های اصلی، تأثیرپذیرترین صفات به ترتیب عبارتند از وزن کلی گیاه، یک ساله و چندساله بودن، فرم رویشی بوته ای، فرم زیستی کامفیت، فانروفیت و تروفیت، ابعادبرگ و خوش خوراکی کلاس II و III است. این صفات حدود 60 درصد تغییرات را توجیه می کنند. در نهایت با تلفیق نتایج آزمون T و PCA صفات کلاس خوش خوراکی، وزن کلی گیاه، ابعاد برگ، کلاس خوشخوراکی و فرم رویشی و فرم زیستی گیاهان به عنوان مهم ترین صفات در ارزیابی مدیریت چرای دام در منطقه معرفی می شوند.

هدف از این تحقیق ارزیابی اثرات اقتصادی-اجتماعی طرح های مرتعداری درحوزه شهرستان مشهد است. به این منظور طرح های مرتعداری که از سال 1372 تا 1391 به تصویب رسیده اند، 16 طرح مرتعداری در قالب طرح های اجرا شده، طرح های اجرا نشده و طرح های در حال اجرا بررسی شدند. به منظور رسیدن به این هدف پرسشنامه هایی تهیه شد و با توجه به 15 سامان عرفی، 48 نمونه به طور تصادفی انتخاب شد. پرسشنامه ها در سفرهایی که به مناطق هدف صورت گرفت توسط بهره برداران پاسخ داده شدند و اطلاعات بدست آمده با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که مرتعداران اجرای این طرح ها را اثربخش می دانند اما در این میان با مشکلات زیادی نیز مواجه هستند. در مناطق طرح های اجرا نشده، بهره برداران معتقدند این طرح ها نمی توانند بسیاری از مشکلات آنان را مرتفع سازند اما با وجود تمامی این مشکلات، امید دارند که اجرای این طرح ها از مسائل مربوط به مرتع از جمله مالکیت مرتع خواهد کاست و سندی که بعد از تصویب طرح برای مرتع آنها منظور می گردد آنها را صاحب امتیاز خواهد کرد. در نهایت با توجه به پاسخ بهره برداران و مصاحبه های زیادی که انجام شد، طرح های مرتعداری از دیدگاه اقتصادی-اجتماعی، مثبت ارزیابی می شود.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی رابطه بین تولید روی زمین فرم های رویشی گندمیان، پهن برگان علفی، بوته ای ها و تولید کل با عوامل دما و بارندگی 25 ساله، سال ماقبل نمونه برداری و سال نمونه برداری در مراتع هیر و نئور استان اردبیل بوده است. تولید سطح زمین در سه پروفیل ارتفاعی 1446 تا 2750 متر با استفاده از روش قطع و توزین در پلات های یک متر مربعی (جمعاً 330 پلات) نمونه برداری شد. دما و بارندگی برای هر نقطه با استفاده ازگرادیان محاسبه شد. نتایج نشان داد با گذشت زمان بارندگی کاهش، دما افزایش و میزان تولید کاهش یافته است. همچنین بین دما و بارندگی با تولید فرم های رویشی و کل رابطه معنی دار (01/0>P) بوده و تولید گندمیان و کل با بارندگی رابطه مستقیم دارند. همچنین بیشترین مقدار تولید پهن برگان علفی در طبقه میانی و بیشترین تولید بوته ای ها در طبقات بالاتر بارندگی سالانه ثبت شد. نتایج اثرات دما نیز نشان داد تولید گندمیان و تولید کل با دما رابطه عکس داشته و بیشترین مقدار تولید پهن برگان علفی و بوته ای ها، به ترتیب در طبقات میانی و پایین دمایی سالانه ثبت شد. با توجه به صحت معادلات رگرسیون نقشه های تولید در محیط GIS تهیه شد. نتایج نشان داد که نقشه های تهیه شده توسط داده های اقلیمی سال 1394 و 1395 نسبت به داده های اقلیمی 25 ساله نتیجه بهتری داشته است. از نتایج این مطالعه می توان در تعادل بین عرضه و تقاضای تولید، زیتوده و شاخص توازن کربن اکوسیستم که یک ابزار بالقوه مهم از نظر توسعه پایدار است و به عنوان شاخص تنش بر محیط زیست ناشی از افزایش مصرف زی توده است استفاده کرد.

باد به عنوان عامل اصلی در تخریب و فرسایش مناطق خشک و نیمه خشک می باشد که برای جلوگیری از اثرات تخریبی آن باید شناخت کافی از ویژگی بادهای منطقه حاصل گردد. هدف اصلی این تحقیق، وضعیت فرسایندگی باد و میزان حمل ماسه در منطقه مورد مطالعه می باشد. جهت بررسی از داده های بادسنجی 8 ایستگاه سینوپتیک حاشیه دریاچه ارومیه با دوره آماری موجود مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. گلبادهای سالانه منطقه نشان داد که به رغم تغییرات زمانی و مکانی بسیار زیاد باد در حاشیه این دریاچه، عمده بادهای غالب از سمت شرق و سپس از غرب می وزد. گل توفان های سالانه نشان داد که بادهای فرساینده عمدتاً دارای جهات جنوب و جنوب غربی است که این بادها در فصول تابستان و بهار به صورت یک طرفه و در فصول پاییز و زمستان به صورت چند جهته می وزند. به منظور محاسبه توان حمل ماسه با استفاده از رابطه فرای برگر و دین، منطقه مورد مطالعه از نظر قدرت فرسایش باد در کلاس کم تا متوسط قرار گرفته است و جهت نهایی حمل ماسه عمدتاً به سمت شمال شرقی است که براساس معادله لتو-لتو دبی (شار) حمل ماسه بین 05/0 تا 73/2 تن بر متر درسال محاسبه شد. همچنین با استفاده از معادله تسوار، شاخص تحرک تپه های ماسه ای برای تمام ایستگاه ها کمتر از 1 شد که نشان دهندة غیر فعال بودن اشکال تراکمی ماسه است. ولی چون پوشش گیاهی بسیار کمی بر روی آنها مستقر شده است میتوان نقش عامل انسانی (بویژه چرای دام و لگد کوبی احشام) و شوری بیش از حد تپه ها را در آن مهم دانست.

به منظور تعیین رفتار چرایی بز تالی به عنوان دام غالب منطقه، این بررسی در منطقه زمین سنگ استان هرمزگان از سال 1385 به مدت چهار سال انجام شد. شاخص های مورد بررسی این تحقیق شامل زمان ورود و خروج دام از مرتع، مسافت روزانه طی شده توسط دام، مسیر دام در مرتع با توجه به شیب آن، حداکثر و میانگین سرعت دام، همچنین مدت زمان استراحت، حرکت و چرای دام در روز بود. برای تعیین شاخص های ذکر شده از دستگاه موقعیت یاب جغرافیایی جی پی اس گارمین استفاده گردید که با استفاده از کمربندی مخصوص به پشت یک بز سه ساله بسته شده و پس از خروج دام از آغل فعال شده، سپس در پایان روز داده های آن با استفاده از مدتراک در محیط الویس استخراج گردید. مسیر حرکت دام به انتخاب چوپان مشخص شد. نتایج رفتار چرایی دام در ماه های فصل چرا برای چهار سال مورد مطالعه نشان داد که در بین سال ها، فقط میانگین سرعت دام در سال چهارم و برای ماه های فصل چرا نیز تنها زمان حرکت و زمان استراحت در ماه های چهارم و پنجم معنی دار شد و دیگر خصوصیات رفتاری چرای دام اختلاف معنی داری نداشتند. همچنین در طی سال های بررسی 31 تا 39 درصد از زمانی که دام در مرتع حرکت می کرد به چرا اختصاص داشت.

ارزش گذاری کارکردها و خدمات غیر بازاری محیط زیست از جمله گردشگری به دلایل زیادی از جمله شناخت و فهم منافع زیست محیطی و اکولوژیکی توسط انسانها، ارائه مسائل محیطی کشور به تصمیم گیرندگان برنامه ریزان، تعدیل و اصلاح مجموعه محاسبات ملی مانند تولید ناخالص ملی و جلوگیری از تخریب و بهره برداری بی رویه منابع طبیعی، مهم می باشد. هدف این پژوهش برآورد ارزش تفریحی حوزه آبخیز ابر با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط است. برای بررسی عوامل موثر بر میزان تمایل به پرداخت افراد، الگوی لوجیت به روش حداکثر راستنمایی برآورد شد. روش استخراج پیشنهاد روش دوگانه-دوبعدی است. داده های مورد نیاز از طریق تکمیل 130 پرسشنامه و مصاحبه حضوری با بازدیدکننده از منطقه مذکور جمع آوری شد. براساس نتایج مدل مورد استفاده در تعیین عوامل موثر بر میزان ارزش تفرجی منطقه، متغیرهای رضایت از خدمات رفاهی، اقامت شبانه در صورت ایجاد کمپ، هزینه خانوار و پیشنهاد در سطح احتمال 5 درصد معنی دار می باشند و از عوامل مؤثر در میزان WTP بازدیدکنندگان برای استفاده از حوزه آبخیز ابر می باشند. در این مطالعه، متوسط WTP به عنوان قیمت ورودیه برای هر بازدیدکننده جهت استفاده از مراتع منطقه 8096 ریال بدست آمده است و ارزش تفرجی هر هکتار مراتع منطقه نیز 790958 ریال در سال تعیین شد. نتایج بیان می کند که حوزه آبخیز ابر ارزش تفرجی قابل توجهی داشته که این ارزش برای سیاستگزاران و تصمیم گیرندگان، توجیهی را فراهم می کند تا از کیفیت منابع طبیعی حمایت نمایند و از کم جلوه دادن منابع مرتعی جلوگیری کنند.

این مطالعه با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر مشارکت دامداران مرتع دار در عملیات حفاظتی طرح های مرتع داری استان فارس انجام شد. برای این منظور با توجه به شرایط آب و هوایی، پوشش گیاهی و تعداد طرح های مرتع داری اجرا شده و بر اساس روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده، 89 طرح مرتع داری انتخاب گردید. سپس با توجه پرسشنامه های طراحی شده با 267 بهره بردار فعال (10 تا 100 درصد بهره برداران با توجه به تعداد بهره برداران هر طرح) در مراتع در نیمه دوم سال 1393 و بهار سال 1394 مصاحبه و داده های لازم جمع آوری شد. مدل رگرسیون پواسون و روش شبه برآورد حداکثر درستنمایی برای شناسایی عوامل مؤثر بر مشارکت مرتع داران در عملیات حفاظتی طرح های مرتع داری استفاده شد. براساس نتایج تأثیر متغیرهایی مانند تجربه ی بهره برداران و تعداد دامداران عضو هر طرح مرتع داری بر میزان مشارکت آن ها در عملیات حفاظتی طرح های مرتع داری منفی و در سطح یک درصد معنی دار بوده است. متغیرهایی مانند سطح تحصیلات رسمی، تعداد افراد شاغل خانوار در بخش کشاورزری و ارتباط با اداره های منابع طبیعی و تشکل های مربوطه دارای رابطه مثبت با مشارکت در عملیات حفاظتی طرح های مرتع داری می باشند، اما این رابطه معنی دار نبوده است. تأثیر متغیرهایی مانند میزان اطلاعات دریافتی بهره برداران بعد از شروع فعالیت در طرح های مرتع داری، مدت زمان استفاده از مراتع برای چرای دام، مقدار اراضی مرتعی هر مرتع دار در قالب طرح و تعداد گوسفند و بز داشتی بر میزان مشارکت آن ها در عملیات حفاظتی مثبت و در سطح یک درصد معنی دار بوده است. براین اساس لازم است با ترکیب دانش محلی و علمی اهمیت برنامه ها و عملیات حفاظتی را برای بهره برداران بیان کرد. و با توانمند نمودن بهره برداران و فراهم نمودن زمینه ی سرمایه گذاری در فعالیت های تکمیلی مناسب، امکان مشارکت بیشتر آن ها در عملیات حفاظتی و استفاده از خدمات مراتع و معیشت پایدار را فراهم نمود.

اطلاع از نیاز روزانه دام های چرا کننده در مرتع، یکی از ملزومات اساسی، به منظور محاسبه ظرفیت چرا در طرح های مرتعداری است. در همین راستا، نیاز انرژی متابولیسمی روزانه رده ای مختلف گوسفند سنگسری (میش، قوچ و بره) در مرتع بررسی شد. برای این منظور با توجه به میانگین مقادیر شاخص های کیفیت علوفه و سهم گونه ها در ترکیب گیاهی، مقدار انرژی متابولیسمی در یک کیلوگرم علوفه خشک در مراحل مختلف رشد مرتع، برآورد شد و با مدنظر قرار دادن نیاز انرژی متابولیسمی روزانه، مقدار علوفه تامین کننده نیاز دام، برآورد گردید. نیاز انرژی متابولیسمی روزانه، بر اساس معادله پیشنهادی MAFF (1984) در حالت نگهداری و در شرایط چرا در مرتع، با مدنظر قرار دادن خصوصیات فیزیکی مرتع، فواصل آبشخور، تراکم گیاهان و اعمال ضریب افزایشی 70 درصد محاسبه گردید. بر مبنای نتایج حاصل، مقدار علوفه لازم برای تأمین نیاز روزانه میش بالغ گوسفند سنگسری با میانگین وزن 37 کیلوگرم، در اوایل، اواسط و اواخر فصل رشد، به ترتیب 6/1، 1/2 و 3/2 کیلوگرم علوفه خشک برآورد گردید. مقادیر مذکور برای قوچ بالغ با میانگین وزن 75/48 کیلوگرم، در مراحل مختلف رشد مرتع 9/1، 5/2 و 9/2 کیلوگرم برآورد شد. نیاز روزانه بره ها با میانگین وزن 88/19 کیلوگرم، در هر یک از زمان های فصل رشد، به ترتیب 3/1، 7/1 و 9/1 برآورد گردید. نتایج نشان داد که درنظر گرفتن مقدار 5/1 کیلوگرم علوفه خشک برای تامین نیاز روزانه انواع و رده های مختلف دام، صحیح نمی باشد و ضرورت دارد، نیاز روزانه دام بر مبنای کیفیت علوفه در مراحل مختلف فصل رشد، مشخص شود. ضمن اینکه نتایج بر این موضوع تاکید دارد که جهت تطابق نیاز روزانه دام با کیفیت علوفه مرتع، ضرورت دارد مقادیر شاخص های کیفیت علوفه و سهم تمامی گونه های مورد چرای دام در ترکیب گیاهی، درنظر گرفته شود و تنها به ذکر نتایج بخشی از گونه های تشکیل دهنده رژیم غذایی، اکتفا نشود. در غیر اینصورت، همانند مطالعه حاضر، مقدار نیاز برآورد شده، بیش از توان مصرف روزانه دام خواهد بود.

به منظور بررسی تاثیر اسموپرایمینگ در افزایش توان جوانه زنی و رشد گیاهچه بذرهای زوال یافته اسپرس Onobrichis viciifolia، دو آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار در سال 94-1393 در آزمایشگاه و گلخانه بانک ژن موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور انجام گرفت. فاکتور اول شامل منشا بذر اکسشن ها (در 4 سطح، خوانساز، کرج، اردبیل و تهران)، فاکتور دوم شرایط نگهداری بذرها در دو سطح سردخانه پایه (دمایC ْ 18-) و فعال (دمایC ْ 4+) و فاکتور سوم تیمارهای اسموپرایمینگ با استفاده از پلی اتیلن گلایکول 6000 در 6 سطح با پتانسیل های اسمزی 0 و 3-، 6-، 9-و 12-بار و شاهد بدون پرایمینگ بودند. در محیط آزمایشگاه بذور پرایم شده در ظروف پتری (75 عدد بذر در سه تکرار) در شرایط استاندارد جوانه زنی دمای 20 درجه کاشته شدند و پس از دو هفته صفات مختلف مرتبط با جوانه زنی بذر یادداشت شدند. در آزمایش گلخانه از گلدان های یک لیتری استفاده شد و بعد از پر کردن گلدان ها به نسبت مساوی با خاک معمولی و ماسه و خاک برگ (75 عدد بذر در سه گلدان) کشت گردید و گلدان ها در دمای در روز 5± 20 درجه و در شب 5± 12 درجه سانتیگراد قرار گرفتند. پس از 45 روز صفات جوانه زنی شامل درصد و سرعت جوانه زنی، بنیه بذر، طول ریشه چه و ساقه چه، طول و وزن گیاهچه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که میانگین صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی و بنیه در بذرهای نگهداری شده در سردخانه پایه در مقایسه با بذرهای سردخانه فعال، بیشتر بود. ولی از لحاظ سایر صفات تفاوت معنی داری بین دو شرایط نگهداری بذر مشاهده نشد. مقایسه میانگین تیمارهای پرایمینگ و اثر متقابل شرایط نگهداری در پرایمینگ نشان داد که خیساندن بذر در آب مقطر (هیدروپرایمینگ) موجب افزایش درصد و سرعت جوانه زنی و رشد ساقه چه گردید. در حالیکه اسموپرایمینگ موجب افزایش طول ریشه چه، طول گیاهچه، شاخص بنیه بذر، وزن گیاهچه و نسبت طول ریشه چه به ساقه چه در هردو محیط آزمایشگاه و گلخانه گردید.

این مطالعه با هدف بررسی تغییرات بانک بذر خاک در اجرای عملیات اصلاحی کپه کاری در منطقه سیساب استان خراسان شمالی انجام شد. جهت شناخت پتانسیل های بانک بذر نمونه برداری به روش تصادفی-سیستماتیک از دو عمق 5-0 و 10-5 سانتی متری در زمستان 1394 در 40 پلات انجام شد. 2 ترانسکت (به طول پانصد متر) در منطقه کپه کاری شده و 2 ترانسکت (به طول پانصد متر) در منطقه شاهد (فاقد کپه کاری) مستقر گردید و 10 پلات (یک متر مربعی) به فاصله های 50 متری از هم در امتداد آنها تعیین گردید. جهت بررسی تأثیر عملیات کپه کاری و عمق و همچنین اثر متقابل آنها بر روی خصوصیات بانک بذر خاک از آزمایش فاکتوریل استفاده گردید. در مواردی که اثر متقابل عملیات کپه کاری و عمق معنی دار شد از آزمون t غیر جفتی جهت بررسی مقایسه هر کدام از خصوصیات بانک بذر خاک هر کدام از عمق های خاک بین منطقه کپه کاری شده و شاهد استفاده شد. همچنین جهت مقایسه هر کدام از خصوصیات بذر خاک بین دو عمق از آزمون t جفتی استفاده گردید. نتایج نشان داد عملیات کپه کاری تأثیر معنی داری بر روی خصوصیات بانک بذر خاک گذاشته است و تراکم، تنوع و غنای گونه ای بانک بذر خاک در منطقه کپه کاری به طور معنی داری بیشتر از منطقه شاهد بود. همچنین تمامی خصوصیات بانک بذر عمق سطحی خاک به طور معنی داری بیشتر از عمق پایینی بود. نتایج این تحقیق نشان داد که اجرای طرح کپه کاری نه تنها سبب افزایش تولید علوفه در منطقه شده است بلکه تنوع و تراکم بذور در بانک بذر را نیز در این منطقه افزایش داده است که نتیجه نهایی آن بهبود عملکرد اکوسیستم مرتعی خواهد بود.

کربن آلی خاک، یکی از مهمترین شاخص های کیفیت خاک است که تقریباً تمامی ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک را تحت تأثیر خود قرار داده و سبب حاصلخیزی خاک می شود. این شاخص نقش کلیدی در چرخة سراسری کربن دارد. هدف از انجام این پژوهش مطالعة رفتارهای طیفی و غیرطیفی خاک به منظور برآورد کربن آلی خاک سطحی با استفاده از روش های تحلیل عاملی و رگرسیون چندگانه در مراتع نیمه استپی لزور فیروزکوه است. نمونه برداری از خاک، با استفاده از روش نمونه برداری تصادفی طبقه بندی شده صورت گرفت. تعداد 157 سایت تعلیمی در واحدهای کاری همگن انتخاب شد. اطلاعات 127 سایت برای واسنجی مدل و اطلاعات 30 سایت برای اعتبارسنجی آن بکار گرفته شد. در هر یک از سایت های تعلیمی به شیوه تصادفی، یک نمونه خاک متشکل از 9 مشاهده از عمق صفر تا 20 سانتیمتری خاک سطحی برداشت شد. کربن آلی خاک با استفاده از روش تیتراسیون والکلی – بلاک اندازه گیری شد. نتایج نشان داد متغیرهای آلبیدو، شاخص رس، شاخص گیاهی تفاضلی بهنجار، شاخص های روشنایی و سبزینگی تبدیل تسلدکپ و ارتفاع نسبی، همبستگی معنی داری با کربن آلی خاک دارند. همچنین نتایج تحلیل عاملی به روش تجزیة مؤلفه های اصلی (PCA) با مقادیر ویژة بزرگتر از یک نشان داد کل واریانس تجمعی تبیین شده بوسیلة شش متغیر مذکور، برابر 146/81 درصد بود که این میزان واریانس بوسیلة دو عامل توضیح داده شد. معادلة رگرسیون تولید شده با دو عامل استخراج شده، از پتانسیل مناسبی برای پیش بینی کربن آلی خاک سطحی برخوردار بود (789/0 = R2). میانگین نسبی خطای مطلق (MARE) و ریشة متوسط مربعات خطا (RMSE) مدل پیشنهادی به ترتیب برابر 1/0 و 24/0 محاسبه شد. با توجه به ارتباط مستقیم کربن آلی خاک با عوامل حاصلخیزی و مقاومت خاک در مقابل فرسایش، مدل توزیع مکانی کربن آلی خاک می تواند بعنوان یک زیرمدل مهم به منظور طراحی سایر مدل های پیچیده همچون تولید (بایومس) اکوسیستم های خشکی و مدل های فرسایش خاک مورد استفاده واقع شود.