تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1396 | دوره:24 | شماره:1 (پیاپی 66) |تعداد مقالات:22

در تنوع عملکرد برخلاف تنوع گونه ای که تنها در ارتباط با فراوانی گونه ای می باشد، به جنبه های مختلف تنوع عملکرد در ترکیبات زیستی و نقش جمعیت ها در جامعه توجه می گردد. تنوع عملکرد به طور مستقیمی در ارتباط با خدمات اکوسیستم می باشد که بایومس گیاهی بسیاری از خدمات اکوسیستمی از قبیل تامین غذا، حفاظت، و گرده افشانی را شامل می شود. در این مطالعه اقدام به آزمون چندین فرض شد، الف) آزمون وجود رابطه نزدیک بین غنای گونه ای با بایومس گیاهی، ب) آزمون وجود رابطه نزدیک بین تنوع عملکرد FAD2 با بایومس گیاهی، ج) توجیه درصد قایل توجهی از تغییرات بایومس گیاهی بوسیله پارامترهای محیطی و ویژگی های گیاهی. نتایج مطالعه نشان داد که غنای گونه ای برای پیش بینی بایومس گیاهی با مقدار ضریب همبستگی برابر 0.03 به عنوان شاخصی مناسب به حساب نمی آید. مقادیر ضریب همبستگی شاخص تنوع عملکرد FAD2 با بایومس گیاهی واحدهای نمونه برداری در حدود 0.4 شد که به سبب توجیه درصد قابل توجهی از تغییرات بایومس گیاهی می تواند شاخصی نسبتا مناسب در برآورد بایومس گیاهی محسوب شود. در نهایت، به منظور آزمون فرضیه سوم اقدام به ایجاد مدل های فرضی بر مبنای پارامترهای محیطی و ویژگی های گیاهی و شاخص تنوع عملکرد FAD2 گردید و مشاهده شد که تلفیق فاکتورهای غیرزنده، ویژگی های گیاهی و تنوع عملکردی (FAD2) که شامل پارامترهای بارش، طول برگ، ارتفاع گیاه و شاخص FAD2 می گردد، حدود 75 درصد تغییرات تنوع عملکرد بایومس گیاهی را توجیه می کند و به عنوان مناسبترین مدل پیش بینی بایومس گیاهی به شمار می آید.

خشکسالی نشانه روشنی از نوسان های اقلیمی است و تاثیر زیادی بر جوامع بشری دارد. مطالعه وضعیت خشکسالی جهت برنامه ریزی و مدیریت منابع آب از اهمیت زیادی برخوردار است. شاخص های زیادی برای بررسی خشکسالی وجود دارد که غالبا بر مبنای یک پارامتر استوار هستند. یکی از روش هایی که از چندین پارامتر استفاده می کند، تکنیک اولویت بندی بر اساس شباهت به راه حل ایده آل (TOPSIS) است. این الگوریتم یکی از روش های تصمیم گیری چند معیاره است. در این تحقیق با استفاده از تکنیک TOPSIS، خشکسالی مناطق خشک و نیمه خشک استان اصفهان تعیین و طبقه بندی شد. برای این منظور از چهار عنصر اقلیمی شامل دما، تعداد روز بارانی، بارندگی سالانه و درصد رطوبت نسبی مربوط به دوره آماری 20 ساله (2013-1994) پنج ایستگاه هواشناسی استفاده شد. برای اعتبارسنجی روش پیشنهادی، داده های خروجی روش TOPSIS با داده های خروجی نمایه دهک های بارندگی (DPI)، نمایه درصد نرمال بارندگی(PNPI) ، نمایه ناهنجاری های بارندگی (RAI) و نمایه بارندگی استانداردشده (SPI) مقایسه گردید. برای این منظور از ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن بین مقادیر کمی شده رتبه شدت خشکسالی شاخص و بارندگی سالانه استفاده شد. نتایج نشان داد که در تمام ایستگاه های مورد مطالعه همبستگی بسیار قوی بین رتبه تعیین شده شدت خشکسالی الگوریتم TOPSIS با بارندگی سالیانه در مقایسه با دیگر شاخص ها وجود دارد. بنابراین اعتبار مدل مورد تایید است. به طور کلی نوسان های رطوبتی در سطح منطقه مورد مطالعه زیاد است. به بیان دیگر شدت خشکسالی از ایستگاهی به ایستگاه دیگر و از سالی به سال دیگر کاملا مستقل است، به طوری که نایین با 13 سال بیشترین و اصفهان با 7 سال کمترین تعداد سال همراه با خشکسالی را داشتند. در الگوریتم تاپسیس به دلیل اینکه از پارامترهای بیشتری در مقایسه با روش های ساده قبلی استفاده می شود، پدیده خشکسالی به مقدار واقعی خود نزدیکتر است. همچنین در این روش یک ارتباط سیستماتیک بین عناصر اقلیمی در یکسال و سال های دیگر وجود دارد و با در نظر گرفتن این ارتباط، بررسی خشکسالی و رتبه بندی آن صورت می شود. در پایان می توان بیان کرد الگوریتم تاپسیس یکی از روش های توانمند در تعیین و رتبه بندی خشکسالی است.

ارتباط بین خاک و گیاه از زمان های دور مورد توجه بوده و آگاهی از چگونگی این ارتباط بیشترین منافع را برای انسان در پی داشته است. از این رو در این تحقیق اثر خصوصیات خاک بر استقرار گیاه سیاه تاغ از طریق اندازه گیری شاخص های رشد اندام هوایی بررسی شد بدین منظور در دو منطقه مجاور با خاک متفاوت در شهرستان گناباد و مه ولات برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و شاخص های رشد اندام هایی درختچه سیاه تاغ اندازه گیری شد و با استفاده از نرم افزار Minitab از طریق آزمون t دونمونه ای مورد ارزیابی قرار گرفت. با توجه به نتایج این پژوهش پارامترهای خاک شامل درصد آهک، میزان پتاسیم و فسفر بر رشد تاغ تاثیر معنی داری ندارد اما افزایش درصد اشباع خاک، کاهش اسیدیته خاک و افزایش میزان کربن و نیتروژن در کشت فارو و هدایت الکتریکی پایین در چاله پر شده از رسوبات و نیز بافت ریز دانه در دو نوع کشت باعث بهبود رشد تاغ می گردد. همچنین شوری خاک زنده مانی این گیاه را تحت تاثیر قرار نمی دهد.

منابع طبیعی در بیشتر موارد به عنوان کالای مشترک کنشگران ذینفع مختلف در نظر گرفته می شود که هر یک ممکن است منافع مختلف و اغلب رقابتی با یکدیگر داشته باشند. مدیریت این تضادها جزء مهمی از مدیریت منابع طبیعی بشمار می رود. هدف این مقاله شناخت کنشگران، منافع و منابع آن ها و ترسیم الگوی تضاد بین آن ها در حوضه های دوراهان و چشمه علی در استان چهارمحال و بختیاری می باشد. در این زمینه از یک روش شناسی مطالعه چند موردی با واحدهای تحلیل چندگانه استفاده شد. دو حوضه آبخیز (هر یک حاوی چند روستا) دارای منابع مختلف طبیعی با مالکیت های مختلف ملی و مردمی که گزارش هایی در مورد اختلاف مالکیت مردم آن ها با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ثبت شده بود، مورد بررسی قرار گرفتند. در گردآوری داده ها از روش های کیفی از جمله مشاهده، مصاحبه های نیمه ساختارمند، گروه های متمرکز، نقشه کشی ها و نمودارها استفاده شد و در تحلیل داده ها به طور ویژه تکنیک ارزیابی الگوی تضاد (CPA) بکار رفت. هر یک از کنشگران بیرونی با اجتماعات درونی روستا منافع مختلفی داشتند، که این منافع باعث ایجاد تضاد بین آن ها شده بود. همچنین میزان تضاد بین هر یک از کنشگران در سطح متفاوتی قرار داشت، به طوری که بیشترین میزان تضاد، مربوط به کنشگران حفاظت گرا بیان شد. در صورتی که تضاد با کنشگران دیگر در حد اختلاف یا یک نارضایتی ناشی از خدمات رسانی نامناسب بود. از مهمترین پیامدهای تضاد بین کنشگران می توان به تضعیف معیشت خانوارهای روستایی، مهاجرت خانوارها از روستا و کاهش سرمایه اجتماعی اشاره کرد. با وجود پیامدهای منفی، تضاد در برخی موارد نتایج مثبت کوتاه مدت بر جای گذاشته و باعث بهبود پوشش گیاهی در بعضی مناطق شده است.

طرح های مرتع داری یکی از ابزار های اصلی مدیریت و بهره برداری از مراتع در ایران است و در تهیه آن ها سطح مرتع، تعداد بهره بردار و تعداد دام از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. این تحقیق در سال 1387 در سطح مراتع استان اصفهان به منظور بررسی رابطه بین سطح، تعداد بهره بردار و نسبت تعداد دام موجود به تعداد دام مجاز با وضعیت مرتع انجام شد. بدین منظور با مراجعه به اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، لیست کلیه طرح های مرتع داری تهیه و با مطالعه دقیق کتابچه طرح ها، سطح مراتع و تعداد بهره بردار هر طرح استخراج گردید. در مرحله بعد وضعیت مراتع به روش چهار فاکتوره (مرتع قشلاقی) و شش فاکتوره (مرتع ییلاقی) و تعداد دام مجاز مراتع تعیین و همچنین تعداد دام موجود مراتع شمارش گردید. در مرحله آخر رابطه بین سطح مرتع، تعداد بهره بردار و نسبت تعداد دام موجود به تعداد دام مجاز (بصورت جداگانه و مشترک) با وضعیت مرتع در سه حالت (کل مراتع، مراتع قشلاقی و مراتع ییلاقی) به روش همبستگی اسپیرمن و آنالیز تشخیص (تحلیل ممیزی) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که سطح مرتع و نسبت تعداد دام موجود به تعداد دام مجاز در مراتع ییلاقی و مجموع مراتع قشلاقی و ییلاقی (مشترکا) ارتباط معنی داری با وضعیت مرتع دارد، در حالی که رابطه معنی داری برای هیچ یک از متغیرها با وضعیت مراتع قشلاقی یافت نشد. بنابراین کاهش سطح مرتع و نسبت تعداد دام موجود به تعداد دام مجاز با توجه به نوع مرتع (ییلاقی یا قشلاقی) می تواند یکی از عوامل تاثیرگذار بر تخریب وضعیت مرتع در منطقه مورد مطالعه می باشد.

یکی از مهمترین فرآیندهای طبیعی در مناطق نیمه خشک، خشک و فراخشک فرسایش بادی است که درنتیجه وزش بادهای فرساینده به وقوع می پیوندد. در مطالعات مربوط به فرسایش بادی باید سرعت باد و همچنین فراوانی و تداوم وزش باد در نظر گرفته شود. ارگ کاشان یکی از معدود مجموعه های متنوع از انواع تپه های ماسه ای در ایران به شمار می آید. به منظور بررسی رابطه بین ویژگی های باد (نسبت یک جهته، شاخص بادناکی، تداوم و فراوانی باد) با مرفولوژی ارگ و همچنینی بررسی میزان تغییرات توان انتقال ماسه در مناطق مختلف ارگ، داده ایستگاه های سینوپتیک کاشان، اردستان، جنگلبانی بادرود، گرمسار و قم اخذ و از تلفیق آن ها در محیط GIS نقشه های هم توان انتقال ماسه، خطوط هم سرعت باد میانگین و باد حداکثر در ارگ کاشان ترسیم شد. از مقایسه نقشه های ترسیم شده با یکدیگر نتیجه گرفته شد که نقشه خطوط هم سرعت باد میانگین با نقشه هم توان انتقال ماسه همخوانی دارد و از شرق به غرب ارگ کاهش می یابد. بنابراین نتیجه گرفته شد که فراوانی وزش باد نسبت به سرعت آن، نقش مهمتری در انتقال ماسه ها و مرفولوژی ارگ به عهده داشته اند. همچنین مقایسه مرفولوژی ارگ و نتایج حاصل از بادسنجی در ایستگاه های مختلف نشان داد که در شکل گیری مرفولوژی ارگ، نقش وزش بادهای بهار و تابستان بیشتر می باشد. همچنین عدم هماهنگی بین نوع رژیم بادی فعلی و حضور هرم ها در میان ارگ را می توان به شرایط بادی دوره های قبلی به ویزه آخرین دوره بیشینه یخچالی مرتبط دانست.

تبدیل جنگل ها و مراتع به اراضی کشاورزی، امروزه در سطح دنیا نگرانی های زیادی را در زمینه تخریب خاک، محیط زیست و تغییر اقلیم جهانی پدید آورده است. مطالعه تغییرات خصوصیات خاک در اثر تغییر کاربری اراضی ضروری است و برای شناخت مدیریت های پایدار در هر منطقه به منظور جلوگیری از تخریب خاک، ایجاد و تثبیت تولید پایدار و نیز اهداف زیست محیطی می تواند راه حل مفیدی باشد. در دهه های گذشته بخش های وسیعی از مراتع آوارد به اراضی کشاورزی تبدیل شده اند و در سال های اخیر، احداث باغ های مثمر در این اراضی زراعی کم بازده مطرح شده است. این تحقیق به منظور بررسی اثرات تغییر کاربری اراضی بر برخی خصوصیات فیزیکی- شیمیایی خاک در منطقه آوارد انجام شد. بعد از شناسایی منطقه از طریق پیمایش صحرایی و با استفاده از دستگاه GPS،  3نمونه مرکب خاک از عمق 30-0 سانتی متر هر تیمار (مرتع، زراعت غلات، زراعت حبوبات، باغ گردو و باغ گردو- سیب) برداشت شد و برای تعیین برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل: بافت خاک، پایداری خاکدانه ها، جرم مخصوص ظاهری، درصد تخلخل کل، کربن آلی، اسیدیته و هدایت الکتریکی به آزمایشگاه خاک شناسی منتقل شد. شاخص فرسایش پذیری خاک نیز با استفاده از رابطه نسبت رس اصلاح شده، محاسبه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش تجزیه واریانس یک طرفه (ANOVA) استفاده گردید. سپس به منظور مقایسه میانگین ها از آزمون توکی در سطح معنی داری 5 درصد استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که احداث باغ های مثمر در اراضی زراعی کم بازده، بر پایداری خاکدانه ها و هدایت الکتریکی خاک اثر مثبت معنی داری (P<0.05) داشته است، اما بر سایر خصوصیات از جمله کربن آلی خاک اثر معنی داری نگذاشته است (P>0.05). با توجه به نتایج به دست آمده، می توان چنین نتیجه گیری کرد که حفظ مراتع طبیعی مناسب ترین کاربری اراضی در منطقه مورد مطالعه می باشد. در اراضی زراعی کم بازده منطقه مورد مطالعه نیز، احداث باغ های مثمر پیشنهاد می گردد.

گیاهان بوته ای چند ساله از طرق ریزش لاشبرگ و تاثیر ریشه هایشان موجب تغییر کیفیت خاک رویشگاه خود می شوند. با توجه به اهمیت کشت گونه های گیاهی به منظور اصلاح واحیاء مراتع، این تحقیق با هدف بررسی تاثیر دو گونه مرتعی بومی و غیربومی بر خاک زیر اشکوب خود در قسمتی از مراتع استپی شهرستان طبس که عملیات احیایی و اصلاحی در آن انجام گرفته است، اجرا شد. نمونه گیری از خاک به روش کاملا تصادفی از دو تیمار زیر اشکوب گیاهان و تیمار شاهد و به تعداد ده نمونه از هر یک از تیمارها از عمق 20-0 سانتی متری سطح خاک انجام و در هر یک از آن ها خصوصیات شیمیایی شامل هدایت الکتریکی، اسیدیته، مواد آلی و املاح محلول سدیم و کلر، با روش های استاندارد موجود اندازه گیری گردید. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که خصوصیات شیمیایی مورد اندازه گیری در خاک زیر اشکوب هر دو گونه نسبت به منطقه شاهد بطور معنی داری (P£%1) افزایش داشته است. نتایج نشان می دهد که افزایش مقدار این فاکتورها در زیر اشکوب دو گونه با یکدیگر متفاوت بوده، بطوری که مقدار افزایش این خصوصیات بجز ماده آلی، در زیر اشکوب گیاه غیربومی  Atriplex lentiformisچند برابر زیر اشکوب گیاه بومی Salsola yazdiana بوده است. بر اساس نتایج بدست آمده می توان گفت که استفاده از گیاه غیر بومی  Atriplex lentiformisبصورت خالص در جهت احیا مراتع می تواند شوری بیش از حد خاک سطحی را فراهم کند.

گرم شدن هوا اثرات مخربی بر حیات موجودات داشته و سبب تخریب اکوسیستم های طبیعی، وقوع سیل، خشکسالی و بر هم خوردن تعادل اقلیمی و اکولوژیکی می شود. تشدید اثر گاز گلخانه ای در جو در اثر تراکم دی اکسید کربن باعث افزایش گرمای زمین، ذوب یخ های قطبی، وقوع سیلاب های عظیم و نابودی جنگل ها می شود. ترسیب کربن زمینی، توانایی گیاهان و خاک برای جذب دی اکسید کربن از اتمسفر و ذخیره آن در گیاه و خاک است. از این رو راهکاری است که به کاهش کربن اتمسفری و اصلاح تبعات تغییر اقلیم کمک می کند. در این پژوهش، اثر عملیات اصلاحی کنتور فارو بر روی ترسیب کربن در منطقه خلیفان مهاباد استان آذربایجان غربی بررسی شد. در سایت های مطالعاتی کنتور فارو و شاهد، چهار ترانسکت 100 متری به طور تصادفی و در امتداد هر ترانسکت 5 پلات با فواصل 20 متر، به طور سیستماتیک انداخته شد. بیوماس گیاهی به روش قطع و توزین، در همه پلات ها اندازه گیری شد. در ابتدا و انتهای هر ترانسکت یک پروفیل در دو عمق 15-0 و 30-15 سانتی متری حفر گردید. نمونه های خاک و گیاه به آزمایشگاه فرستاده شدند. میزان ترسیب کربن برای هر یک از نمونه ها تعیین گردید. داده ها با آزمون های تجزیه واریانس یک طرفه و آزمون t مورد تحلیل قرار گرفتند. با مقایسه تک تک اجزای گیاهی در دو منطقه مذکور با یکدیگر، این نتیجه حاصل شد که بین اجزای گیاهی شامل فورب، گراس و لاشبرگ تیمار شاهد و فارو از نظر ترسیب کربن، در سطح احتمال 5% تفاوت معنی داری وجود داشت. نتایج به دست آمده حکایت از آن داشت که میزان ترسیب کربن در سایت اجرای عملیات کنتور فارو نسبت به سایت شاهد بالاتر بود. علت این امر را می توان تاثیر مثبت عملیات کنتور فارو بر کنترل رواناب سطحی، ذخیره سازی بارش در خاک و استفاده از رطوبت اضافی جمع آوری شده در داخل فاروها برای رشد گونه های مرغوب مرتعی، افزایش بیوماس گیاهی و درنتیجه بهبود شرایط منطقه و افزایش ترسیب کربن منطقه اجرای کنتور فارو برشمرد.

هدف از این تحقیق بررسی رابطه بین تولید گیاهان مرتعی در قالب تولید کل و فرم های رویشی علف گندمی ها، پهن برگان علفی و بوته ای ها با عوامل ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهات جغرافیایی در مراتع سبلان در محدوده استان اردبیل بوده است. برای تعیین تولید کل سالیانه، از روش قطع و توزین در سطح پلات های یک مترمربعی (جمعا 216 پلات) در محدوده ارتفاعی 1200 تا 2900 متری استفاده شد. از نقشه توپوگرافی، مدل رقومی ارتفاع و از آن طبقات ارتفاعی، شیب و جهات جغرافیایی استخراج و به موقعیت مکانی نمونه ها تعمیم داده شد. همبستگی بین فرم های رویشی و تولید کل با عوامل انتخاب شده با رگرسیون چندگانه تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد تولید فرم های رویشی علف گندمی ها (P<0.01)، پهن برگان علفی (P<0.01) و بوته ای ها (P<0.05) با عوامل پستی و بلندی رابطه معنی داری دارند، اما بین تولید کل با این عوامل رابطه معنی داری (P>0.05) مشاهده نشد. تولید علف گندمی ها، پهن برگان علفی ها و تولید کل با شیب رابطه مستقیم دارند، اما تولید بوته ای ها با افزایش شیب کاهش پیدا می کند. تولید علف گندمی ها با افزایش ارتفاع افزایش پیدا می کند و مقدار آن در جهت شرقی نیز بیشتر از سایر جهات می باشد. تولید پهن برگان علفی با افزایش ارتفاع کاهش پیدا می کند و در جهت شرقی بیشتر از سایر جهات است. تولید بوته ها و تولید کل در طبقه ارتفاعی میانی بیشتر از سایر طبقات بوده و در جهت شمالی بیشتر از سایر جهات با توجه به مناسب بودن شرایط اکولوژیکی و تخریب کمتر می باشد. هر چند که واضح است ارتفاع، شیب و جهات جغرافیایی بر تغییرات تولید تاثیر دارند، اما چگونگی این تاثیر به ویژه در ارتباط با فرم های رویشی گیاهان و روند تغییرات نامشخص می باشد. در مجموع با استفاده از نتایج این تحقیق می توان در مدیریت این مراتع، به ویژه در امر اصلاح و احیاء استفاده کرد.

در سال های اخیر، بخش زیادی از عرصه آبی دریاچه ارومیه خشک و بستری از رسوبات ریزدانه شور به وجود آمده که بسیار مستعد فرسایش بادی هستند. این پژوهش به منظور بررسی قابلیت برخی مدل های ریاضی در تشریح توزیع اندازه ذرات نهشته های بادی و پیش بینی حساسیت به فرسایش با استفاده از توزیع اندازه ذرات در تپه های ماسه ای بخشی از سواحل غربی دریاچه ارومیه انجام شد. در مجموع 48 نمونه از رئوس یک شبکه 500×500 متری و از عمق 5-0 سانتی متری جمع آوری گردید. توزیع اندازه ذرات نمونه ها با استفاده از روش غربال خشک تعیین شد. شاخص های آماری اندازه ذرات شامل قطر میانگین، جورشدگی، چولگی و کشیدگی محاسبه گردید. نه مدل توزیع اندازه ذرات جهت تعیین مدل مناسب در تشریح توزیع اندازه رسوبات بادی مورد بررسی قرار گرفته و از اجزاء وزنی مربوط به قطرهای 840>، 420>، 420 تا 840، 100> و 100 تا 840 میکرومتر برای تعیین میزان حساسیت به فرسایش بادی استفاده گردید. نتایج نشان داد که میانگین اندازه ذرات در نهشته های بادی بطور متوسط برابر با (f1.69) 310 mm بود که در مقایسه با اغلب بیابان های جهان، شامل ماسه های نسبتا درشت تر، با جورشدگی ضعیف و بسیار لپتوکورتیک بود. با توجه به ضرایب کارایی، مدل فردلاند بهترین عملکرد را در تشریح توزیع اندازه ذرات رسوبات مورد مطالعه نشان داد. نمونه های مورد مطالعه به طور میانگین دارای 97 درصد ذرات کوچکتر از 840 میکرومتر بوده و بسیار مستعد فرسایش بادی می باشند. حدود 80 درصد ذرات قابلیت انتقال توسط فرآیند جهش و حدود 17 درصد توسط فرآیند تعلیق را دارند.

برای مدیریت پایدار مرتع محاسبه ظرفیت مراتع و تعیین حد بهره برداری مجاز گونه های مهم و کلیدی مراتع لازم و ضروری می باشد. با داشتن ظرفیت واقعی مراتع و ارائه دقیق برنامه های مدیریتی می توان از نابودی پوشش گیاهی، خاک و کاهش منابع آب در اراضی مرتعی جلوگیری نمود. در این پژوهش گونه Aeluropus littoralis از گونه های کلیدی و مهم مراتع تزخراب ارومیه، بررسی شد. به منظور انجام تحقیق ابتدا مساحتی برابر 0.5 هکتار در مراتع اطراف دریاچه ارومیه انتخاب و در سال اول به منظور انجام عملیات قرق، محصور گردید. تیمارهای آزمایشی شامل چهار شدت برداشت 25 و 50 و 75 درصد و شاهد (بدون برداشت) بودند. تیمارهای برداشت در فصل رشد با آغاز فصل چرای دام در منطقه به مدت 4 سال انجام شد. مقادیر برداشت شده، پس از خشک شدن در هوای آزاد، توزین و برای محاسبه تولید، جمع و محاسبه گردید. همچنین پایه های شاهد و نیز باقیمانده تولید تیمارهای قطع در آخر فصل رویشی برداشت، خشک و توزین شدند. با استفاده از طرح آماری کرت های خرد شده در زمان، تجزیه داده ها انجام شد. در پایان تاثیر تغییرات در خصوصیات فنولوژیکی، تولید علوفه، شادابی، مرگ و میر در پایه های منتخب، مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که اثر سال و شدت های مختلف برداشت و همچنین اثر متقابل سال و شدت های مختلف برداشت بر روی تولید علوفه در سطح پنج درصد معنی دار است. این امر بیانگر این است که در سال های مختلف با وضعیت آب و هوایی متفاوت میزان تولید متفاوت می باشد. نتایج نشان داد که افزایش میزان بهره برداری موجب بروز مشکلات و زوال در توانایی های حیاتی گونه مورد نظر گردید. با بررسی اثرات برداشت در تیمارهای منتخب بر روی پایه های گیاهی حد بهره برداری 50 درصد با بروز کمترین اثرات منفی در خصوصیات گیاهی و توانایی حیاتی و استفاده بهینه از تمام علوفه مجاز مناسب تشخیص داده شد.

تالاب گاوخونی یکی از تالاب های مهم ایران مرکزی است که در دهه های اخیر عوامل متعدد اقلیمی و انسانی تغییرات قابل توجهی در سطوح خشک و مرطوب آن به وجود آورده است و زمینه را برای تولید بیشتر گرد و غبار در مناطق مرکزی ایران فراهم کرده است. هدف از پژوهش، بررسی نقش سطوح خشکیده تالاب گاوخونی بر تولید گرد و غبارهای داخلی ایستگاه اصفهان با بهره گیری از تکنیک دورسنجی و گل توفان ها در بازه زمانی 22 ساله (71-1370 تا 92-1391) می باشد. بدین منظور از تصاویر ماهواره لندست و داده های بادسنجی ایستگاه سینوپتیک اصفهان استفاده شد. پس از اعمال عملیات تصحیح هندسی و رادیومتریک، با استفاده از شاخص اختلاف آب نرمال شده (NDWI)، تقویم سطوح خشک و مرطوب تالاب تهیه و مساحت هر طبقه محاسبه گردید. برای تعیین سرعت آستانه فرسایش بادی، نمونه های دست نخورده به دستگاه سنجش فرسایش بادی انتقال داده شد. تعداد روزهای همراه با گرد و غبار در ایستگاه سینوپتیک اصفهان بر اساس سرعت باد بیشتر از سرعت آستانه فرسایش بادی محاسبه گردید. ارتباط بین تعداد روزهای گرد و غبار و سطوح خشکیده تالاب با تحلیل همبستگی مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت برای حصول اطمینان از جهت وزش بادهای غبارزا از سمت تالاب گاوخونی به ایستگاه اصفهان، گل بادها و گل توفان های فصلی و سالانه ترسیم و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از تحلیل همبستگی، رابطه معکوس معنی دار بین تعداد روزهای غبارآلود و سطوح خشکیده تالاب در فصول پاییز، بهار و تابستان و در مقیاس سالانه در ایستگاه اصفهان را نشان داد. همچنین نتایج حاصل از بررسی جهت حرکت بادهای غبارزا با استفاده از گل توفان ها حکایت از عدم وزش این بادها از سمت تالاب گاوخونی به سمت اصفهان داشت.

تخمین و پهنه بندی تولید مراتع یکی از مسائل مهم برای مدیریت اصولی این اکوسیستم ها می باشد. هدف از این تحقیق برآورد تولید گروه های گیاهی و تولید کل با استفاده از داده های ماهواره لندست 8 در مراتع کوهستانی سبلان می باشد. تصاویر تاریخ 28 تیر 1392 و برداشت میدانی در اردیبهشت و خردادماه 1392 با توجه به تطابق رشد حداکثری فنولوژیکی منطقه در نزدیک ترین تاریخ به زمان تصویربرداری انجام شد. 24 واحد نمونه برداری در سطح 6 تیپ گیاهی مشخص شد. در هر واحد نمونه برداری 9 پلات بر اساس مطالعات قبلی و حداقل نمونه مورد نیاز و با توجه به واریانس پراکنش پوشش گیاهی به صورت تصادفی- سیستماتیک تعیین و تولید گروه های گیاهی در قالب گراس ها، فورب ها، بوته ای ها و تولید کل برداشت شد. ابتدا برای محاسبه شاخص های گیاهی، میانگین رقومی 16 پیکسل محل واحدهای نمونه برداری حاصل از تصاویر تصحیح شده به محیط نرم افزار انتقال داده شد. ماتریس همبستگی بین میانگین پیکسل ها و داده های میدانی برای 24 شاخص گیاهی انتخاب شده برای تولید هر فرم رویشی و کل استفاده شد. نتایج نشان داد که شاخص های RVI، TNDVI و GNDVI بالاترین ضریب همبستگی را با تولید گراس ها، شاخص های PD312، IO و PD311 با تولید فورب ها، شاخص های RDVI،DVI  و RVIبا تولید بوته ای ها و PD311، PD321 و PD312 با تولید کل دارند (P<0.01). در مرحله دوم، سه شاخص دارای بالاترین ضریب همبستگی با تولید هر گروه و کل از مرحله قبل انتخاب و با استفاده از تصاویر لندست 8 نقشه پهنه بندی تولید آنها محاسبه شد. نقشه های تولید هر گروه و تولید کل با نقاط نمونه برداری برای ارزیابی صحت کنترل شد. نتایج نشان داد بهترین نقشه تخمین و پهنه بندی برای تولید گراس ها با شاخص TNDVI، فورب ها با PD312، بوته ای ها با RVI و تولید کل با PD311 می باشد. قابل ذکر است که شاخص های مشترک مانند PD311 و RVI بین فرم های رویشی و تولید کل نیز وجود دارند (P<0.01) و (P<0.05). این اشتراک بین تولید کل و فورب ها بیشتر است. در کل با توجه به نتایج می توان از داده های لندست 8 برای تخمین و پهنه بندی تولید گروه های گیاهی و کل مراتع سبلان برای تعیین ظرفیت مرتع که در مقایسه با روش های زمینی از نظر زمانی، پوشش سطح وسیع با پتانسیل تکرار و هزینه بسیار مطلوبتر می باشد، استفاده کرد.

خاک اصلی ترین منبع کربن در اکوسیستم های خشکی است، اما فعالیت های انسان در سراسر جهان از جمله تغییر کاربری اراضی منجر به کاهش قابل توجه کربن خاک شده است. بنابراین به نظر می رسد که در طول قرن گذشته تغییر گسترده کاربری اراضی موجب هدر رفت بخش عظیمی از کربن آلی خاک ها شده است. از این رو این مطالعه به منظور بررسی تاثیر تغییر کاربری اراضی از مرتع به زراعت بر ذخیره کربن آلی (C Stock) و برخی شاخص های بیولوژیکی خاک شامل کربن آلی کل (SOC)، تنفس پایه خاک (BSR)، کربن زیست توده میکروبی (MBC)، نسبت میکروبی (MQ) و ضریب فعالیت متابولیکی ((qCO2) در شرق استان خوزستان (حوزه آبخیز رکعت) مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور نمونه های خاک در هشت تکرار از لایه های 15-0 و 30-15 سانتیمتری در هر دو کاربری تهیه شدند. در این آزمایش مقادیر qCO2، میزان SOC، MBC و MQ در کاربری کشاورزی نسبت به مرتع طبیعی تفاوت معنی داری نداشتند ولی مقدار ذخیره کربن آلی خاک نیز در کاربری کشاورزی در لایه های 15-0 و 30-15 سانتیمتری با مقادیر 19.5، 8.3 تن بر هکتار نسبت به مرتع طبیعی (29.7، 15.9 تن بر هکتار) به ترتیب 34 و 47 درصد کاهش یافت. مقدار SOC در کاربری کشاورزی در لایه های سطحی و زیرسطحی خاک (8.47، 5.28 گرم برکیلوگرم خاک) نسبت به مرتع طبیعی (13.29، 6.55 گرم برکیلوگرم خاک) 36 و 19 درصد کاهش داشت. همچنین MBC در لایه های 15-0 و 30-15 سانتیمتری خاک در کاربری کشاورزی نسبت به مرتع طبیعی به میزان 60 و 71 درصد کاهش، MQ به میزان 37 و 65 درصد کاهش و qCO2 به میزان 4-3 برابر افزایش نشان دادند. بطور کلی تغییر کاربری اراضی موجب هدر رفت قابل توجه کربن آلی کل و تقریبا نیمی از ذخیره کربن آلی در سطح خاک شده است. کم شدن مقدار کربن آلی در کاربری کشاورزی موجب کاهش قابل توجهی در کربن زیست توده میکروبی نسبت به سایر صفات گردیده است که می توان آن را یک شاخص کلیدی در ارزیابی تغییرات کربن آلی خاک به حساب آورد.

هدف از این مطالعه، برآورد میزان ذخیره کربن و تاثیر پارامترهای محیطی بر ذخیره کربن گونه گتک در مراتع ساحلی منطقه بردخون- استان بوشهر بود. به منظور انجام تحقیق، از بخش هوایی و زیرزمینی، خاک پای بوته و فاصله 1.5 متری در دو عمق (30-0 و 50-30 سانتی متر) در 5 سایت در محل پراکنش گونه و منطقه شاهد نمونه برداشت شد. نمونه های گیاهی (برگ، شاخه و ریشه) و پارامترهای خاک (درصد شن، رس و سیلت، هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد اشباع، آهک فعال، وزن مخصوص، ماده آلی و ازت) در هر نقطه نمونه برداری با روش های آزمایشگاهی تعیین گردید. کربن آلی اندام های گیاهی به روش احتراق و کربن آلی خاک به روش والکی- بلک تعیین شد. روابط بین پارامترهای خاک و مقدار کربن ذخیره شده در بایومس هوایی و زیرزمینی با روش آنالیز مولفه های اصلی و آنالیز خوشه ای تعیین گردید. نتایج نشان داد که میانگین میزان ذخیره کربن در زیتوده هوایی 248 گرم در مترمربع و در زیتوده زیرزمینی 18.62 گرم در مترمربع می باشد. همچنین میزان کربن ذخیره شده در زیر بوته تفاوت معنی داری با کربن ذخیره شده در فاصله 1.5 متری دارد. نتایج تجزیه واریانس پارامترهای خاک و ذخیره کربن خاک با منطقه شاهد نشان داد که برای سایر پارامترها، اختلاف در سطح 5 درصد معنی دار است. میانگین میزان ذخیره کربن خاک 4152.75 گرم در مترمربع است. میزان کربن ذخیره شده در عمق دوم خاک بیشتر از عمق اول بود، که دلیل آن گسترش عمق نفوذ ریشه و سطح گسترش ریشه است. کل کربن ذخیره شده در زیتوده رویشگاه گونه 3728 تن در 20 هکتار از سطح پراکنش این گونه و 153800 تن در هکتار در سطح منطقه می باشد، که نشان می دهد خاک رویشگاه نقش مهم تری در ذخیره کربن دارد. از پارامترهای خاک موثر بر ذخیره کربن هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد شن، درصد رس و وزن مخصوص ظاهری است.

با توسعه و پیشرفت مطالعات علوم زمین در علم ژئومرفولوژی شاخه جدید ژئومرفومتری ایجاد شده است که به نوعی دانشی تلفیقی در زمینه علوم زمین، ریاضی و رایانه است. از این دانش می توان برای طبقه بندی کمی عوارض سطح زمین بر پایه تغییرات ارتفاعی استفاده کرد. در این تحقیق تلاش شده است که با مدل سازی کمی ارتفاع و فاصله بین تپه های ماسه ای در بیابان های داخلی ایران (ارگ کاشان و ارگ جن) و به طبقه بندی آنها پرداخته شود. نتایج شناسایی تپه های ماسه ای در مناطق مورد مطالعه بیانگر این بود که بیابان های داخلی ایران از تنوع قابل ملاحظه ای در شکل گیری انواع تپه های ماسه ای برخوردارند. مدل سازی کمی ارتفاعی بر پایه مدل رقومی ارتفاع 80 متری نشان داد که میانگین ارتفاع تپه های ماسه ای در ارگ کاشان و ارگ جن به ترتیب در حدود 35 و 6.84 متر است. علت کاهش ارتفاع در ریگ جن به دلیل فراوانی 37% سطح پهنه های ماسه ای در ارگ است و بدون در نظر گرفتن این پهنه ها متوسط ارتفاعی آن در حدود 8.63 متر خواهد شد به طوری که 90% از آنها در کلاس کمتر از 20 متر ارتفاع قرار داشتند. از سوی دیگر تنوع درصد فرآوانی کلاس های ارتفاعی تپه های ماسه ای در ارگ کاشان به مراتب بیشتر از ارگ جن است، به طوری که بالغ بر 80% ارگ کاشان در کلاس ارتفاعی کمتر از 50 متر است، درحالیکه 87% ارگ جن از کلاس ارتفاعی کمتر از 10 متر برخوردار است. در ارگ کاشان در ابتدای ارگ ارتفاع تپههای ماسه ای کم و به تدریج در مرکز ارگ بیشتر می شود و به بیشترین ارتفاع تپه های ماسه ای می رسد. مدل سازی کمی روابط بین ارتفاع و فاصله تپه های ماسه ای در ارگ جن بیانگر این مطلب است که فعالیت تپه های ماسه ای محدود به بخش بالایی تپه هاست. در ارگ کاشان مقایسه فاصله بین تپه های تثبیت شده، خطی و مرکب نشان داد که تپه های تثبیت شده در فاصله نزدیکتری نسبت به دو تیپ دیگر تشکیل خواهند شد.

با کاهش محدودیت منابع آبی و نیز کاهش نزولات جوی استفاده از راهکارهای مناسب در کاهش مصرف آب برای ایجاد پوشش گیاهی در عرصه های منابع طبیعی بیش از پیش مورد توجه قرار می گیرد. به این منظور در این تحقیق تاثیر بکارگیری برخی از مواد جاذب الرطوبه مثل پلیمر سوپرجاذب و نیز صفحات پلانت بک بر روی مصرف آب و رشد نهال تاغ (Haloxylon persicum) در ایستگاه تحقیقاتی کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان طی سال های 1394-1392 مورد مطالعه قرار گرفت. آبیاری در این مطالعه در مکش های رطوبتی خاک در نقاط 1، 5 و 15 بار انجام شد. مقدار مصرف آب در زمان آبیاری در مکش های مذکور، تا رسیدن به ظرفیت زراعی آن خاک بود. علاوه بر تیمارهای فوق تیمار دیم نیز در نظر گرفته شد. قبل از کاشت نهال پلیمر سوپرجاذب در نسبت وزنی 0.6 درصد با خاک چاله های کاشت نهال مخلوط شدند. در تیمار صفحات پلانت بک، این صفحات پس از حفر چاله ها در ابعاد 50×60×60 سانتی متری در کف چاله ها کارگذاری و بعد خاکپوش گردیدند. به این صورت تیمارهای جاذب الرطوبه با احتساب شاهد (بدون هرگونه مواد جاذب الرطوبه)، شامل تیمار پلیمر سوپر جاذب و صفحات پلانت بک بودند. اجرای پروژه فوق از لحاظ آماری بصورت طرح یک بار خرد شده با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی بود که در آن مکش های رطوبتی خاک در کرت اصلی و تیمار مواد جاذب الرطوبه در کرت فرعی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تاثیر توام مکش های رطوبتی و مواد جاذب الرطوبه نشان داد که با طولانی تر شدن فواصل آبیاری برای رسیدن به مکش های بالاتر (منفی تر) از مصرف آب کاسته می شود. به طوری که در مکش رطوبتی خاک در وضعیت 5 بار، مصرف آب در صفحات پلانت بک برای هر نهال در طول دوره رشد به 157 لیتر رسید که نسبت به خاک دارای پلیمر در همین مکش از کاهش 33 درصدی برخوردار بود. در مکش 15 بار، مصرف آب در پلانت بک حدود 34 درصد کمتر از تیمار پلیمر بود. همچنین از تاثیر توام مکش های رطوبتی خاک و مواد جاذب الرطوبه بر رشد گیاه (ارتفاع و قطر یقه) نیز چنین نتیجه شد که تاثیر پلانت بک بطور معنی داری در بیشتر سطوح آبیاری بر رشد تاغ بیش از تیمار شاهد و پلیمر موثر است.

عرصه های منابع طبیعی به ویژه مراتع، بستر توسعه پایدار محیط زیست محسوب می شود. در سال های اخیر، طرح های مرتع داری نقش مهمی در جلوگیری از تخریب مراتع و بهبود وضعیت آن ها ایفا کرده اند. موفقیت این طرح ها منوط به مشارکت بهره برداران است. هدف این پژوهش تبیین عوامل موثر بر مشارکت بهره برداران دهستان گل تپه، شهرستان سقز، در اجرای طرح های مرتع داری بود. بدین منظور، از تحقیق توصیفی همبستگی با رویکرد مقایسه ای استفاده شد. جامعه آماری مشتمل بر بهره برداران مراتع در مناطق روستایی (با درصد بالا و پایین مشارکت در اجرای طرح های مرتعداری) دهستان گل تپه، شهرستان سقز بود. نمونه آماری پژوهش شامل 175 نفر از سرپرستان خانوار در مناطق روستایی بود. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه ای ساختارمند بهره گرفته شد. نتایج ضریب آلفای کرونباخ برای سنجه های مورد مطالعه 0.52 تا 0.89 نشان از پایایی قابل قبول سنجه ها داشت. نتایج نشان داد که در بین بهره برداران فعال در اجرای طرح های مرتع داری، متغیرهای ادراک در خصوص تسهیل کننده ها و بازدارنده های مشارکت، آگاهی زیست محیطی و امکان سنجی فیزیکی- اکولوژیکی طرح های مرتع داری پیش بینی کننده مشارکت و در گروه غیرفعال در هر دو گروه بهره برداران فعال و غیرفعال نیز ادراک در خصوص تسهیل کننده ها و بازدارنده های مشارکت و امکان سنجی فیزیکی- اکولوژیکی تبیین کننده مشارکت در طرح های مرتع داری بوده است.