تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1396 | دوره:24 | شماره:4 (پیاپی 69) |تعداد مقالات:23

پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر پتانسیل ترسیب کربن در اندام های گیاهی (ریشه، ساقه و برگ) و خاک زیر اشکوب دو گونه قیچ ( Zygophyllumatriplicoides) و گروج (Gymnocarpusdecander) در دو عمق (0 تا 15 و 15 تا 30 سانتی متری خاک) در منطقه صالح آباد فاصله 41 کیلومتری شهرستان حاجی آباد و 206 کیلومتری شمال بندرعباس در سال 1391 طراحی و اجرا گردید. نمونه برداری از اندام های گیاهی به تفکیک برگ، ساقه و ریشه انجام گردید. پس از تعیین میانگین وزن خشک گونه های برداشت شده از منطقه، مقدار کربن آلی در قسمت هوایی و زمینی و کربن آلی خاک مورد ارزیابی قرار گرفت. مطالعه حاضر به صورت دو آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی انجام شد. فاکتور اول نوع گیاه و فاکتور دوم اندام های گیاه (آزمایش اول) و عمق های مختلف خاک (آزمایش دوم) بود. نتایج این آزمایش بیان کرد که در منطقه صالح آباد بیشترین مقدار ترسیب کربن در عمق0 تا 15 سانتی متری خاک بدست آمد. تاثیر نوع گیاه و اندام گیاهی بر مقدار کربن ذخیره شده در بافت گیاه در سطوح احتمال 5 و 1% معنی دار بود، در حالی که برهمکنش این دو عامل تاثیر معنی داری بر کربن ذخیره شده نداشت. بین اندام های مختلف گیاه نیز تفاوت معنی داری از نظر کربن ذخیره شده مشاهده گردید. بیشترین و کمترین مقدار کربن ذخیره شده در بافت گیاهی به ترتیب در اندام های ساقه و ریشه مشاهده شد. مقدار کربن ذخیره شده در بافت گیاه قیچ (09/45 کیلوگرم) بود، در حالیکه در گیاه گروج این مقدار74/40 کیلوگرم بدست آمد که این میزان 7/10درصد نسبت به گیاه قیچ کمتر می باشد. بنابراین بطور کلی می توان نتیجه گرفت که گیاه قیچ دارای توانایی بیشتری در ترسیب کربن در اندام های گیاهی می باشد.

با توجه به گسترش کاربرد قرق به منظور اصلاح مراتع و ترسیب کربن، بررسی اثرات آن بر خصوصیات خاک و محاسبه ارزش اقتصادی کربن ترسیب یافته حایز اهمیت است. هدف از مطالعه حاضر، بررسی تغییرات برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در نتیجه اعمال قرق در مقایسه با چرای آزاد و نیز، بررسی اثرات قرق بر میزان ترسیب کربن خاک و محاسبه ارزش اقتصادی آن در منطقه بزداغی استان خراسان شمالی می باشد. به این منظور، 15 نمونه خاک به صورت تصادفی – سیستماتیک، از عمق 15-0 سانتیمتری و درطول 3 ترانسکت به طول 500 متر و به فاصله 200 متر از یکدیگر در هر منطقه (قرق و تحت چرا) برداشت شد. در آزمایشگاه، برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل بافت، جرم مخصوص ظاهری، درصد تخلخل، درصد رطوبت اشباع، اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصد کربن آلی، ازت کل، میزان ظرفیت تبادل کاتیونی، سدیم، پتاسیم، کلسیم، و منیزیم تبادلی تعیین گردید و شاخص فرسایش پذیری خاک (با استفاده از رابطه نسبت رس اصلاح شده)، محاسبه شد. مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون تی مستقل وبا استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 16، انجام شد. نتایج بیانگر آن است که اعمال قرق در منطقه بزداغی، بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک اثر مثبت معنی داری گذارده است و شاخص فرسایش پذیری خاک را نیز به طور معنی داری کاهش داده است (05/0P<). میانگین کربن ترسیب شده در خاک منطقه قرق شده به طور معنی داری بیشتر از منطقه تحت چرا می باشد(05/0P<) و ارزش اقتصادی آن، 4709760 تومان برآورد گردید. با توجه به نتایج به دست آمده، خصوصا" ارزش اقتصادی بالای کربن ترسیب یافته در خاک منطقه قرق شده، اعمال قرق در منطقه مورد مطالعه قابل توصیه می باشد.

قسمت اعظم مراتع کشور ما در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارد که در این اقلیم تغییرپذیری پوشش گیاهی تحت تأثیر تغییرات متوازن جریان انرژی در اکوسیستم مرتع است که معمولا در ترکیب و ساختار پوشش گیاه در طول زمان رخ می دهد از طرف دیگر عوامل انسانی و بالاخص مدیریت مرتع نقش تأثیرگذاری در حفظ ثبات و یا تخریب آن ایفا می نماید. بر همین اساس پایش پوشش گیاهی مرتعی مناطق قشلاقی در استان اردبیل از سال 1387 تا 1391 انجام گردید. در ابتدا با استفاده از منابع در دسترس، رویشگاه های عمده منطقه تعیین و بعد در هر رویشگاه یک منطقه معرف جهت آمار برداری انتخاب گردید. سپس در هر منطقه معرف عوامل مربوط به پوشش تاجی، تراکم و فراوانی و در طول 3 ترانسکت500 متری در30پلات (20/1× 20/1 متری) همچنین رطوبت و کربن آلی سطح خاک اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که در یک دوره چهار ساله، متناسب با تغییرات بارندگی و هماهنگ با دمای محیط، تحت شرایط مدیریت بومی اعمال شده، گونه های بوته ای نقش اصلی را در روند تغییرات پوشش گیاهی داشته اند. در سایت مغان گونه بوته ای Artemisia fragrans بدلیل غالبیت مطلق، زادآوری بالا و واکنش مستقیم نسبت به بارندگی های فصلی و سالانه در تغییرات پوشش گیاهی نقش تعیین کننده ای دارد. تغییرات پوشش خاک با توجه به ثبات نسبی پوشش سنگ و سنگریزه و لاشبرگ، تابع تغییرات پوشش تاجی کل بوده است. نتایج حاصل از بررسی، روند تغییرات سال به سال در پوشش گیاهی، تغییرات سال به سال اقلیمی و رطوبت خاک و نیز چگونگی وضعیت فرسایش خاک می تواند به عنوان راهنمای مناسبی برای تصحیح روش های فعلی مدیریت این اکوسیستم های مرتعی مورد استفاده قرار گیرد.

ارزیابی ویژگی های مهم خاک و پوشش گیاهی می تواند ما را از توانایی های بالقوه مرتع آگاه نموده و تعیین وضعیت آن را میسر سازد. مشخصه های سطح خاک به طور مستقیم بر پوشش گیاهی اثر دارند، از طرفی فاکتورهایی مانند گونه های گیاهی، فرم رویشی و تراکم پوشش مشخصه های خاک را تحت تاثیر قرار می دهد. لذا این تحقیق با هدف بررسی اثر گیاهان چوبی بر ویژگی های سطح خاک با استفاده از روش طبقه بندی خاک سطحی مرتع (SSCC) در مراتع سرچشمه خشاب انجام شده است. 11 ویژگی سطح خاک در لکه های گیاهی با فرم رویشی درختی (کنار) و درختچه ای (کنارک و گون) و مخلوطی از درخت و درختچه (کنار+کنارک) و فضای بین لکه های گیاهی(خاک لخت+لاشبرگ) در امتداد سه ترانسکت 70 متری در پنج تکرار اندازه گیری شد. سپس فاکتورهای اندازه گیری شده در قالب سه مشخصه پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر غذایی برای هر لکه گیاهی طبقه بندی گردید. نتایج نشان داد مشخصه پایداری تفاوت معنی داری در بین لکه های مورد بررسی دارد که لکه مخلوط درخت و درختچه (کنار و کنارک) پایداری سطح خاک را بیشتر افزایش می دهند. شاخص نفوذپذیری تفاوت معنی داری را بین فرم درختچه (کنارک) و مخلوط درخت و درختچه (کنار و کنارک) نشان نداد. خاک دارای پوشش مخلوط(کنار و کنارک) شاخص چرخه عناصر غذایی بیشتری را نشان داد. پایداری زیاد خاک در لکه مخلوط درخت و درختچه ای (کنار و کنارک) در انتخاب گونه های گیاهی جهت کنترل بیولوژیک در مراتع قشلاقی جنوب کشور می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

مراتع بوم سازگان های پویا و دینامیکی هستند که به ناهنجاری هایی چون نوسانات اقلیمی و عواملی چون الگوهای مدیریتی و چرای دام واکنش نشان می دهند. استخراج روند مکانی این تغییرات می تواند در برنامه ریزی برای مدیریت و احیای چشم اندازهای تخریب شده کمک شایانی نماید. در این مطالعه روند تغییرات عملکرد بوم سازگان بوته ای تحت تأثیر چرای دام نسبت به آغل مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور در گرادیان چرای دام در مراتع قشلاقی دشت گرگان در نقاط تعیین شده اقدام به ارزیابی چرخه عناصر غذایی، نفوذپذیری و پایداری خاک به عنوان عملکرد بوم سازگان این مراتع در سه تکرار شد. شاخص های اندازه گیری شده با استفاده از روش های آماری و مدل های رگرسیونی به منظور مشخص کردن روند تغییرات عملکرد بوم سازگان در طول گرادیان چرا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد روند تغییرات شاخص های عملکردی در طول گرادیان چرای دام روند معنی داری دارد. مناطق نزدیک به آغل کمترین مقدار و نقاط انتهای گرادیان بیشترین میزان این شاخص ها را به خود اختصاص دادند. با بررسی انواع مدل های رگرسیونی از لحاظ میزان ضریب اطلاعات آکائیک، بهترین مدل پیش بینی روند تغییرات عملکرد بوم سازگان در گرادیان چرای دام از نظر شاخص های پایداری و چرخه عناصر غذایی بوم سازگان مدل سیگموئید سه پارامتری و از نظر شاخص نفوذپذیری مدل سیگموئید چهار پارامتری با کمترین میزان ضریب اطلاعات آکائیک و سطح اطمینان بالاتر انتخاب شدند. نتایج این مطالعه می تواند به عنوان ورودی مدل های کمی سازی مرتع برای شناسایی مناطق بحرانی و پیش بینی اثرات مدیریت بر تولید و پایداری بوم سازگان کاربرد داشته باشد.

خاک یکی از مهمترین منابع هر کشوری است و در صورتی که حفاظت نشود، در اثر فرسایش از بین رفته و به تدریج حاصلخیزی خود را از دست می دهد. تلفات خاک باعث پر شدن کانال های آبراهه ای و مخازن سدها شده، زیان های فراوانی را ایجاد می کند و میزان تولید در واحد سطح را به طرز چشمگیری پایین می آورد. در این مطالعه جهت ارزیابی اثرات عملیات آبخیزداری اجرا شده اعم از مکانیکی و بیولوژیکی بر کاهش فرسایش و رسوب در حوضه آبخیز دره مرید بافت استان کرمان، از محاسبه مجدد پارامترهای مدلMPSIAC مانند: عامل رواناب سطحی، عامل پوشش زمین، عامل کاربری اراضی، عامل وضعیت فعلی فرسایش و عامل فرسایش رودخانه ای و اندازه گیری رسوبات پشت بندهای اصلاحی در حوضه استفاده شد، میزان رسوب حوضه 38/36653 تن در سال برآورد شد و با مقدار 46/51378 تن در سال که در مطالعات اولیه برآورد شده بود با استفاده از آزمون T جفت نمونه ای درمحیط نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، و بر طبق نتایج آزمون های آماری مشخص شد که اختلاف معنی داری بین رسوب ویژه و فرسایش ویژه در هر یک از پارسل های حوضه آبخیز دره مرید وجود دارد.

با توجه به اینکه تنوع زیستی در هر جامعه زنده تعیین کننده عملکرد خاص آن جامعه است و از طرف دیگر پایداری به عنوان توانایی اکوسیستم در حفظ و نگهداری عملکرد خود محسوب می شود، پس کاهش یا افزایش تنوع بر پایداری آن تأثیر می گذارد. با توجه به اهمیت این موضوع تحقیق حاضر در مراتع بلبان آباد استان کردستان به منظور بررسی تغییرات تنوع گونه ای و تنوع کارکرد گونه های گیاهی در شدت های چرایی مختلف دام انجام گرفته است. در این تحقیق اطلاعات مربوط سه سایت چرایی با شدت چرایی متوسط و زیاد و قرق جمع آوری گردید. شاخص های تنوع گونه ای (غنا (S)، شانون (H)، سیمپسون (D) و یکنواختی (E)) و شاخص های تنوع کارکردی شامل چندوجهی محدب (Convex hull hyper-volume)، غنای کارکرد (Functional Richness)، یکنواختی کارکرد (Functional Evenness)، واگرایی کارکرد (Functional Divergence) و شاخص رائو (Rao) در همه سایت ها محاسبه شدند. برای محاسبه این شاخص ها از بسته FD و برای بررسی اثر گرادیان چرا بر روی شاخص های تنوع از آنالیز تشخیص کانونیک تعمیمی (GCCA) از بسته canic در نرم افزار R نسخه 3. 1. 1 استفاده شد. همچنین برای مقایسه میانگین بین شدت چرایی مختلف از آزمون دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد که با افزایش شدت چرا، شاخص های غنای گونه ای (S) و شانون واینر (H) روند کاهشی از خود نشان دادند. نتایج حاصل از آنالیز تشخصی کانونیک نیز نشان داد که از بین شاخص های تنوع کارکرد، شاخص چند وجهی محدب نسبت به افزایش شدت چرا تغییر زیاد و شاخص غنای گونه ای تغییر کمی از خود نشان دادند. همچنین نتایج بیانگر کاهش تنوع کارکردی گونه ها با افزایش شدت چرا در منطقه بوده است.

پایش تغییرات پوشش گیاهی نقش اساسی در برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست دارد. روش های متعددی برای آشکارسازی تغییرات یک منطقه با استفاده از تصاویر ماهواره ای وجود دارد که هر کدام دارای مزایا و محدودیت هایی هستند. یکی از روش های مطالعه تغییرات استفاده از شاخص های پوشش گیاهی است. در این حالت استفاده از داده های ماهوارهای امکان مطالعه گسترده پوشش گیاهی را فراهم می سازد. هدف از این تحقیق ارزیابی 4 شاخص گیاهی NDVI، SAVI، RVI و WAVI می باشد. این مطالعه در جزیره قشم در سال های 1380(2001) و 1393 (2014) انجام گرفت. در این تحقیق از داده های سنجده ETM+ و OLI که دارای تطابق هندسی مناسبی بودند استفاده شده است. پس از محاسبه هر یک از شاخص ها به منظور ارزیابی دقت شاخص ها، بر اساس اطلاعات حاصل از بازدید صحرایی از منطقه و تصاویر و به کمک تفسیر چشمی تصویر کاذب، نقاط تعلیمی تهیه شده و به محیط نرم افزار ENVI. 5 وارد شدند. بدین ترتیب با در اختیار داشتن 100 نمونه تعلیمی و در نظر گرفتن چهار کلاس اراضی بایر، جنگل حرا، کشاورزی و آب از روش پیشنهادی دلاپیان و اسمیت صحت تولید کننده و صحت کاربر هر نقشه جهت بررسی صحت طبقه بندی ارزیابی گردید. نتایج نشان داد شاخص SAVI با بیشترین ضریب کاپا 93/0 درصد در سال 1393 و 0. 83 درصد در سال 1380 بهترین عملکرد و شاخصWAVI با کمترین ضریب کاپا 81/0 در سال 1380 و 43/0 در سال 1393 ضعیفترین نتایج را از بین شاخص ها داشت. برای ارزیابی تغییرات از روش جدول متعامد (crosstab) استفاده شد و نتایج نشان داد در طی 13 سال 21 درصد به مساحت جنگل های حرا و 60 درصد به اراضی کشاورزی و پوشش گیاهی طبیعی داخل جزیره افزوده شده است.

هدف تحقیق بررسی عوامل محیطی مؤثر بر پراکنش گونه Prangos uloptera DC. در مراتع استان اردبیل بود. ابتدا رویشگاه های جنس Prangosشناسایی و رویشگاه هایی که در آنها گونه مورد بررسی حضور داشت انتخاب شد. در مجاورت هر رویشگاه در مکان های عدم حضور گونه، نیز نمونه برداری انجام شد. در مکان های نمونه برداری 3 ترانسکت به طول 100 متر مستقر و در طول هر ترانسکت در 10 پلات چهار مترمربعی درصد تاج پوشش و تراکم گونه تعیین شد. نمونه خاک از ابتدا، وسط و انتهای هر ترانسکت برداشت شد. در مکان های نمونه برداری ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب و در آزمایشگاه برخی خصوصیات خاک تعیین شدند. از آزمون t مستقل و روش تجزیه خوشه ای به ترتیب جهت مقایسه و طبقه بندی مکان های حضور و عدم حضور گونه و آنالیز تشخیص برای تعیین اهمیت پارامترهای مؤثر در حضور این گونه استفاده شد. نتایج آزمون t نشان داد که در مکان های حضور و عدم حضور گونه تمام متغیّرها بجزء دما و بارندگی تفاوت معنی داری دارند. با توجه به نتایج تجزیه خوشه ای گونه در مکان های با ارتفاعات و شیب زیاد، ماده آلی، نیتروژن و درصد شن بالا انتشار بیشتری دارد. نتایج حاصل از آنالیز تشخیص نشان داد که پارامترهای اقلیمی شامل بارندگی و دما و همچنین ارتفاع از سطح دریا و درصد شن در درجه اول و در درجه دوم جهت شیب و خصوصیات مربوط به خاک شامل نیتروژن و فسفر مهمترین عوامل مؤثر در انتشار گونه های مورد مطالعه هستند. با توجه به نتایج می توان در پیشنهاد گونه برای مدیریت، اصلاح و احیاء مراتع به طور مناسب تری تصمیم گیری نمود.

پوشش گیاهی برخصوصیات خاک تاثیر بسزایی دارد و می تواند از طریق مکانیسم های مختلف باعث تغییر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شود. به علاوه گیاهان تثبیت کننده نیتروژن با افزودن نیتروژن به خاک موجب حاصلخیزی آن شده و نیاز خود و گیاهان همراهشان به این عنصر را تامین می کنند. مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر حضور Astragalus cyclophyllon بر برخی از خصوصیات شیمیایی خاک انجام شد. به این منظور نمونه برداری از خاک تحت تسلط تاج پوشش Astragalus cyclophyllon وگونه Bromus tomentellus به عنوان گیاه شاهد (گیاه غیر لگوم) و همچنین خاک شاهد (جایی که هیچ گیاهی در آن حضور نداشته) در دو عمق 30-0 و 60-30 سانتی متر در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. سپس خصوصیات شیمیایی خاک از جمله درصد آهک، EC، pH، درصدکربن آلی، نیتروژن معدنی و نیتروژن کل خاک اندازه گیری شد. همچنین آنالیز گیاه محک به منظور بررسی اثر گیاه مورد مطالعه بر درصد نیتروژن، پروتئین و تولید گیاهان زیر اشکوب در مقیاس آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که مقادیر نیتروژن معدنی، درصد نیتروژن کل و درصد کربن آلی خاک در عمق 30-0 سانتی مترتفاوت معنی داری با دیگر تیمارها دارد (05/0P<). همین وضعیت در ارتباط با تولید، درصد نیتروژن و پروتئین گیاه محک کشت شده درخاک نمونه برداری شده از از عمق 30-0 سانتی متری تحت تاج پوشش Astragalus cyclophyllon نیز دیده شد. بعلاوه مقدار این فاکتورها رابطه معکوس با عمق دارد. مقادیر EC و pH درخاک تحت تاج پوشش Astragalus cyclophyllon کمتر از خاک بدون پوشش گیاهی است.

شناخت ویژگی های فیزیکی و شیمیایی رسوبات دریاچه ها و تالاب ها جهت بررسی های رسوب شناسی و فرسایش دارای اهمیت است. دریاچه مهارلو از مهمترین دریاچه های استان فارس است. رسوبات سطح دریاچه به دو بخش رسوبات تبخیری و تخریبی تقسیم می شود. به منظور شناخت ماهیت رسوبات تخریبی، نمونه هایی از رسوبات دریاچه برداشت شد و ترکیبات کربناته و تبخیری شامل کلسیم کربنات، کلسیم سولفات و سدیم کلرید آن اندازه گیری شد. پس از حذف اجزای کربناته و تبخیری، دانه بندی به روش هیدرومتری صورت پذیرفته و طبقه بندی رسوبات براساس روش پتی جان(1975) انجام گردید. نتایج درصد مواد تخریبی و شیمیائی رسوبات سطح دریاچه نشان می دهند که بیشتر رسوبات از نوع رسوب تخریبی ریزدانه حاوی املاح شیمیایی است. نتایج آنالیز دانه بندی و هیدرومتری رسوبات تخریبی سطح دریاچه حاکی از جورشدگی ضعیف و بسیار ضعیف و درصد سیلت بیشترین درصد ذرات تشکیل دهنده رسوبات دریاچه است. چولگی رسوبات به سمت ذرات درشت است و رسوبات دارای بافت گل ماسه ای کمی گراولی هستند. بیش از90درصد کانی های رسوبات دریاچه را کانی های رسی و کمتر از 10درصد آن نیز ژیپس، کوارتز و خرده سنگ های آهکی و ماسه سنگ کوارتزی تشکیل می دهند. با توجه به نوع رسوب، کانی ها، املاح و درصد فراوانی، رسوبات بستر دریاچه مهارلو مستعد فرسایش بادی و تولید گرد و غبار در منطقه است.

بیمه مراتع را می توان یکی از مهمترین سازوکارهای مقابله با خطرات اجتناب ناپذیر بخش منابع طبیعی و مناسب ترین راهکار برای کاهش خسارت مالی به حساب آورد. برقراری بیمه مرتع در جوامع روستایی و عشایری را باید پدیده ای نو تلقی کرد. در این تحقیق عوامل موثر بر تقاضای بیمه مراتع توسط بهره برداران شهرستان کلاله بررسی شد. مطالعه حاضر جز تحقیقات پیمایشی بوده که با استفاده از پرسش نامه از بهره برداران صورت گرفت. جامعه آماری مورد نظر نیز همه مرتعداران ذینفع که دارای طرح مرتعداری هستند، می باشند. حجم نمونه نیز از میان 158 نفر جامعه آماری، 112 نفر از طریق فرمول کوکران تعیین شد. در این تحقیق به منظور بررسی عوامل موثر بر تقاضای بیمه از الگوی های اقتصادسنجی مدل لاجیت استفاده شد. پارامترهای الگوی لاجیت به روش حداکثر راست نمایی برآورد شد. نتایج برآورد مدل لاجیت نشان داد حق بیمه، وجود پسچر و عضویت در شورا معنی دار و تاثیر منفی و مشارکت در طرح ها، تعداد دریافت خسارت و تمایل به بیمه چوپان معنی دار و مثبت، در تقاضای بیمه مرتع داشته اند. بیمه مرتع در بهترین شرایط و حالت خود با حمایت از اقتصاد بهره برداران و کمک بخش دولتی در احیا و اصلاح مراتع می تواند در تقویت و بهبود مراتع و افزایش تولیدات بخش منابع طبیعی نقش مهمی را بازی نماید. بر این اساس لزوم اجرای برنامه های آموزشی و ترویجی در جهت آشنایی هر چه بیشتر بیمه گزاران با اهداف و فواید بیمه مراتع از یک سو و اعمال کمک های مالی صحیح و اجرایی همراه با تسریع و بهبود شرایط بازپرداخت خسارت به بیمه گزاران آسیب دیده ضمن ایجاد شرایط مناسب و تسهیلات لازم جهت یاری رساندن به این قشر از جامعه می تواند موجب ایجاد انگیزه و تمایل بیشتر در بین این بهره بردارن جهت تمدید بیمه خود و نیز تشویق سایر بهره برداران به بیمه نمودن مراتعشان گردد.

به منظور بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد و صفات فیزیولوژیکی در چهار گونه اسپرس آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار در شرایط گلخانه در موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع در سال93 به اجرا در آمد. گونه ها شامل O. crista-galli، O. michauxii، O. sabnitens و O. sativa بودند. برای تیمارهای تنش خشکی از درصدهای مختلف ظرفیت زراعی FC100% )شاهد(، FC75%، FC50% وFC 25% استفاده شد. پس از 45 روز اعمال تنش خشکی بر روی گونه ها، وزن تر و خشک و خصوصیات فیزیولوژیکی (کلروفیل a، b، کارتنوئید، نسبت کلروفیل a/b، مجموع کلروفیل b+ a، قندهای محلول، پرولین و محتوای نسبی آب برگ) آنها اندازه گیری شد. نتایج تجزیه آماری داده ها نشان داد که اثر گونه و اثر تنش خشکی و اثر متقابل گونه در خشکی نیز برای اکثر صفات بجز کلروفیلa در سطح احتمال1 درصد معنی دار بود. نتایج نشان داد که با افزایش تنش خشکی، وزن تر و خشک گیاه کاهش یافت و در مقابل، میانگین کلروفیلb، پرولین، قندهای محلول و کارتنوئید افزایش یافت. نتایج مقایسه میانگین گونه ها و اثر متقابل گونه در تنش خشکی نشان داد که گونه O. michoxii با بیشترین مقدار رنگ دانه ها، کربوهیدرات های محلول در آب و عملکرد علوفه تر و خشک نسبت به سایر گونه ها به تنش خشکی مقاوم تر بود و گونه اسپرس زراعی O. sativa در مرتبه بعدی قرار گرفت و بعنوان گونه های نسبتا مقاوم به خشکی شناخته شدند.

بیابان زایی معادل تخریب اراضی محسوب شده که باعث، کاهش توان موجودات زنده وغیر زنده می شود و مخصوصاً در اکوسیستم های مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر اتفاق می افتد که در اثر عوامل طبیعی، انسانی و تغییر اقلیم رخ می دهد. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی دو مدل بیابان زایی ICD و ESAs دشت مهران در غرب استان ایلام صورت گرفته است. بدین منظور معیارها و شاخص های بیابان زایی مربوط به دو مدل بر اساس خصوصیات منطقه و اندازه گیری های میدانی برای 7 واحد کاری مشخص شده، تهیه گردید. در این تحقیق از چهار معیار پوشش گیاهی، خاک، آب و اقلیم بعنوان مهمترین عوامل مؤثر جهت پهنه بندی بیابان زایی منطقه استفاده شده است. نتایج بدست آمده از دو روش ارزیابی انجام شده نشان می دهد که روش ICDشدت بیابان زایی منطقه را در دو کلاس متوسط (92/64 درصد) و زیاد (07/35 درصد)، و روش ESAs منطقه مورد مطالعه را در کلاس های شکننده الف (55/5 درصد)، شکننده ب (65/14 درصد)، شکننده ج (50/42 درصد) و بحرانی الف (20/37 درصد) طبقه بندی می کند. با توجه به تطابق بیشتر با شرایط موجود، سازگاری در انتخاب معیارها و شاخص ها، به کارگیری سامانه اطلاعات جغرافیایی و میانگین هندسی در طبقه بندی شدت بیابان زایی، مدل ESAs بعنوان مدل مناسب تر برای این منطقه و مناطق مشابه معرفی می گردد.

گونه سنبله نقره ای (Stachys byzantina) یکی از مهمترین گیاهان زیادشونده در مراتع دامنه شمالی البرز در استان مازندران است. هدف از این مطالعه بررسی اثرات هجوم این گیاه بر پوشش گیاهی در مهمترین آشفتگی های محیطی ایجاد شده در مراتع ییلاقی منطقه واز چمستان در استان مازندران است. نمونه برداری پوشش گیاهی در منطقه قرق و مراتع تحت هجوم که شامل دیمزار رها شده، چرای متوسط و چرای شدید بوده انجام شد. پوشش گیاهان مرتعی و ویژگی های گونه سنبله نقره ای در امتداد ترانسکت و در پلات های یک متر مربعی اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که ویژگی های کمی مربوط به گونه سنبله نقره ای در دیمزار رها شده و مراتع با چرای متوسط از مقدار عددی بیشتری برخوردار بوده است. آشفتگی ناشی از تغییر کاربری و چرای دام به همراه هجوم گیاه سنبله نقره ای کاهش معنی داری درصد تاج پوشش چندساله ها، پهن برگان علفی و گندمیان چندساله را از قرق به چرای سنگین و دیمزار رها شده در پی داشت. افزایش معنی دار درصد تاج پوشش یکساله ها، پهن برگان علفی و گندمیان یکساله در دیمزار رها شده مشاهده شد. درصد تاج پوشش گیاهان چند ساله و میزان تولید پهن برگان علفی رابطه منفی معنی داری با درصد تاج پوشش و تراکم گیاه سنبله نقره ای داشتند. در آنالیز چند متغیره ترکیب پوشش گیاهی مراتع منطقه تغییر معنی داری را بواسطه افزایش حضور گیاه سنبله نقره ای داشته که به صورت کاهش حضور گیاهان خوشخوراک مرتعی بوده است.

شاخص های تاب آوری در برابر مخاطرات محیطی، یکی از معیارهای اساسی در فرایند برنامه ریزی و ارزیابی برنامه های سازگاری با اثرات مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی بشمار می آید. ارزیابی وسنجش میزان تاب آوری جوامع روستایی، یکی از مهم ترین ابزارها در تشخیص پایداری سکونتگاههای روستایی به هنگام بروز مخاطرات طبیعی می باشد. شاخص های تاب آوری در مقیاس محلّی و روستایی پس از ایجاد و تدوین، می توانند روش مفیدی جهت بررسی مکان ها (روستاها) و مقایسه بین و درون هر ناحیه برای جوامع فراهم نمایند. با توجه به آنچه که بیان شد، توجه به شاخص گذاری در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها اجتناب ناپذیراست. آنچه مسلم است، درحوزه سنجش وارزیابی تاب آوری در محیط های روستایی بویژه در برابر مخاطرات محیطی شاخص های مشخصواستانداردی وجود ندارد، از اینرو تدوین و اعتبار سنجی شاخص های مناسب برای تحلیل تاب آوری روستایی، ضروری است. با بهره گیری از این شاخصها می توان میزان تاب آوری را در برابر مخاطرات مورد ارزیابی و سنجش قرار داد. مقاله پیش رو در صدد است به شناسایی، تدوین و اعتبار سنجی شاخص های مناسب و بومی سازی شده تاب آوری در مناطق روستایی در شرایط خشکسالی و کم آبی بپردازد، تا برنامه ریزان و محققان بتواننددر مطالعات تاب آوری، خشکسالی و بحران آب از این شاخصها، که به تأیید و توافق کارشناسان و خبرگان رسیده است، استفاده نمایند. روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی با استفاده از پرسشنامه در سطح خبرگان و متخصصان می باشد. در این پژوهش معیارها وشاخصهای مختلفی از ادبیات نظری استخراج و از طریق پرسشنامه در معرض داوری تعداد 35 نفر از خبرگان و کارشناسان متخصص موضوعی قرار گرفت. در این پژوهش تعداد25 شاخص مناسب مورد تأیید متخصصان، کارشناسان امور اجرایی و نخبگان محلی معرفی گردیده است. از شاخص های مناسب و دارای بیشترین اجماع می توان به شاخص هایی همچون؛ روند رشد و یا کاهش منابع طبیعی روستا، احتمال مهاجرت از روستا، دسترسی به انواع منابع آب کشاورزی، میزان سطوح اراضی کشاورزی (مالکیت)، وضعیت پوشش بیمه و خدمات اضطراری، توسعه کشاورزی، میزان تنوع معیشتی خانوار، توان پس انداز خانوار و دورنمای فعالیتهای کسب و کار غیرکشاورزی روستا در آینده اشاره نمود. نتایج این تحقیق می تواند آغازی برای تدوین مدل ملی شاخص های ارزیابی تاب آوری روستایی، ایجاد بانک اطلاعات شاخص های تاب آوری و کمی نمودن آن ها در راستای رسیدن به توسعه پایدار وهمچنین کاهش اثرات تغییر اقلیم و خشکسالی در مناطق روستایی کشور باشد. همچنین دستگاه های اجرایی می توانند با استفاده از شاخص های معرفی شده در راستای بهبود وضعیت جوامع روستایی متاثر از خشکسالی و کم آبی در همه ابعاد برنامه ریزی کنند.

در نواحی بیابانی ایران بدلیل موقعیت خاص جغرافیایی، فیزیوگرافی و حاکمیت شرایط اقلیمی خشک، فرسایش بادی غالب بوده و بیش از 30 میلیون هکتار در سیطره تپه ها و پهنه های ماسه ای و اراضی بدون پوشش گیاهی هستند. خصوصیات دانه بندی یکی از ویژگی های مهم در اغلب مطالعات فرسایش بادی و یکی از پارامترهای مهم در مکانسیم حرکت، انتقال و ترسیب و گسترش تلماسه ها است؛ بنابراین آنالیز اندازه ذرات، کاربرد مهمی در منشأیابی رسوبات، تاریخچه انتقال و رسوبگذاری دارد. با توجه به وسعت زیاد تلماسه در استان خوزستان، ضروری است که بررسی جامع و به هنگامی از تپه های ماسه ای استان و تعیین همبستگی این مشخصات با سایر ویژگی های مورد نیاز چون مسافت حمل انجام گیرد. بنابراین در این تحقیق با برداشت بیش از 200 نمونه سطحی از تلماسه ها در راستای شمال غربی به جنوب شرقی، خصوصیات دانه بندی تپه های ماسه ای خوزستان مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا براساس گسل اهواز استان را به دو نیمه غربی و شرقی تقسیم کرده، مقایسه پارامترهای میانگین قطر ذرات، دامنه تغییرات ذرات، متوسط جورشدگی، متوسط کج شدگی و سپس متوسط فاصله حمل ذرات مورد تحلیل و سپس کل نمونه ها برای پارامترهای یاد شده در راستای بخش غربی شرقی مورد بررسی مجدد قرار گرفتند. نتایج نشان داد دامنه قطر ذرات در تپه های ماسه ای غرب رودخانه کرخه بین 87/2-14/2 فی (136 تا 226 میکرون) و در شرق بین 05/3-16/2 فی (120 تا 223 میکرون) متغیر است. جورشدگی ذرات در نمونه های تپه های ماسه ای خوب و نسبتاً خوب بوده است(71/0– 35/0 فی) و کج شدگی قطر ذرات در محدوده تپه های ماسه ای اغلب به طرف ذرات ریز و به عبارت دیگر کج شدگی مثبت در مقیاس فولک (1/0 تا 1 فی) نشان می دهند. متوسط فاصله حمل دارای 4 رده، شامل 3، 5/12، 35 و 125 کیلومتر است که نشان دهنده فاصله حمل بین 20 تا 50 کیلومتر و متوسط فاصله جابجایی 35 کیلومتر در تپه های ماسه ای غرب گسل اهواز است. در تپه های ماسه ای شرق گسل اهواز نیز فاصله حمل بین 50 تا 200 کیلومتر و متوسط فاصله جابجایی 125 کیلومتر می باشد. براساس مطالعات دانه بندی منشاء ذرات تپه های ماسه ای استان خوزستان نزدیک و یا محلی بوده و منشاء بیشتر ذرات در قطاع شمال غربی و غرب می باشد.

شناخت الگوی پراکنش مکانی گیاهان در توصیف پایداری اکوسیستم، طراحی طرح های مدیریتی و اقدامات حفاظتی و احیایی مفید است. به منظور تعیین الگوی پراکنش برخی از گیاهان پارک ملی قمیشلو، ابتدا 6 منطقه امن انتخاب شد. سپس تعداد 360 کوادرات یک متر مربعی در طول شش ترانسکت به طور سیستماتیک تصادفی مستقر و تعداد پایه های گیاهان مورد نظر در هر کوادرات شمارش گردید. در این مطالعه از شاخص های پراکندگی، خوشه بندی، گرین، لوید و موریسیتا استفاده شد. از آنجایی که تعداد زیادی گونه های گیاهی و با تراکم های مختلف انتخاب شده است، نتایج حاصل از شاخص ها نشان داد که تراکم تاثیری بر نوع الگوی پراکنش ندارد. اعداد حاصل از شاخص گرین الگویی بین دو نوع الگوی پراکنش تصادفی و غیر تصادفی (خوشه ای یا کپه ای) را نشان داد. بنابراین، پیشنهاد می شود به منظور تعیین دقیق نوع الگوی پراکنش از مقادیر حداکثری کپه ای استفاده شود. در بین این شاخص ها، برای شاخص های لوید و موریسیتا مقدار ماکزیمم مشخصی برای الگوی کپه ای تعریف نشده است. بدین منظور، دو فرمول برای تعیین حداکثر کپه ای تعریف شد و نتایج حاصل از شاخص ها طبق آنها تفسیر شد.

با توجه به گستردگی مناطق شور در ایران، کشت و بهره برداری از گیاهان هالوفیت و مقاوم به شوری تحت شرایطی که هم آب و هم خاک شور است می توانند گزینه ای مناسب در زمینه تولید و استحصال روغن های گیاهی از گیاهان هالوفیت و مقاوم به شوری باشد. هدف از این مطالعه بررسی پتانسیل سه گونه نمک دوست Suada fruticosa، Seidlitzia rosmarinus و littoralis Aeluropus به عنوان یک منبع روغن خوراکی و همچنین تجزیه و تحلیل کمی و کیفی روغن می باشد. بدین منظور، بذور سه گونه هالوفیت از خاک های شور آران و بیدگل، ایران جمع آوری شد. استخراج اسیدهای چرب توسط حلال در روش سوکسله انجام گردید و همچنین اسیدهای چرب توسط دستگاه گاز کروماتوگرافی آنالیز گردید. عملکرد روغن به دست آمده از Suada fruticosa، Seidlitzia rosmarinus و littoralis Aeluropus به ترتیب 6. 61، 5. 73 و 2 درصد محاسبه شد. با توجه به نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل روغن به روش کروماتوگرافی گازی، بذر گونه های هالوفیت حاوی 16 اسید چرب بوده که عبارت از، اسیدچرب اشباع بوتیریک اسید، کاپروئیک اسید، کاپرلیک اسید، کاپریک اسید، لوریک اسید، میریستیک اسید، پالمتیک اسید و استئاریک اسید، آراشیدیک اسید و اسیدهای چرب غیراشباع میریستیک اسید، پالمیتولئیک اسید، اولئیک اسید، الایدیک اسید، لینولائیدیک اسید، لینولئیک اسید و لینولنیک اسید می باشند. نتایج نشان داد که بذور گیاهان شورپسند به ویژه سیاه شور می توانند به عنوان یک منبع روغن برای مصرف انسان استفاده گردد.