گلجام
سال:1389 | دوره:- | شماره:15 |تعداد مقالات:9

اخیرا گزارش هایی از اعزام هیات های تجاری ایران به چین برای بررسی چگونگی مبادلات تجاری فرش دستباف ایران به چین، نگاه ها را به خود معطوف کرده است، چنانکه می بایستی به آن با دوراندیشی و آینده نگری توجه داشت و روحیه های آزمند و مال اندوز را از آن بر کنار داشت.اهمیت این گزارش ها در کجاست و چگونه باید به آن ها «آری» گفت؟ بیانات گفته شده بگونه یی هستند که نشان می دهند بسندگانه کارشناسی ناشده اند و شتابزده از روی احساسات میهن پرستانه و شاید هم اندکی فرصت طلبانه بیان شده اند و یک نقد بی غرضانه و بسیار دقیق را مطالبه می کنند.

قالیچه های عرب جنی، مبین نگرش ویژه خالقان آن است که دست بافته هایی نادر و اسرارآمیز را در هنر ایران رقم زده اند. برای اولین بار در سال 1371 دکتر پرهام نام این طایفه و دست بافته هایشان را وارد ادبیات فرش ایران نمود. برخلاف ناشناخته بودن این طایفه در منابع مکتوب ادبی و تاریخی ایران، در کتب انساب عرب و تفاسیر قرآنی از طوایف جنی به تفصیل سخن رفته است.در روند شناخت قومی و اعتقادی این طایفه، ظاهرا باور به جن و گرایش به اسرار و رموز آن یکی از عوامل تاثیرگذار در خلق نگاره ها و محتوای قالیچه های عرب جنی بوده است. شناخت طوایف جنی عرب و باورهایشان، احتمال ارتباط نسبی و بینشی این طایفه مرموز و ناشناخته با آنان، گرایش های توتمی خالقان قالیچه ها و دست یابی به تاثیر تلفیق فرهنگی سه تمدن مهم آسیای غربی، بین النهرین، ایران و هند در شکل گیری نگاره ها، از مهم ترین یافته های این پژوهش می باشند.

شناسایی استراتژی های مناسب در یک محیط رقابتی، به یک کسب و کار کمک می کند تا با یافتن راه درست به موفقیت دست پیدا کند. در این مقاله اثرات استراتژی های رقابتی مایکل پورتر شامل تمایز، تمرکز و رهبری هزینه بر گسترش بازار داخلی فرش دستباف سنجیده شده است و روش انجام این پژوهش، توصیفی و از شاخه پیمایشی می باشد.برای انجام این پژوهش، پرسش نامه ای طراحی و پس از اعتبارسنجی، میان دو گروه آماری شامل کارشناسان مرکز ملی فرش ایران و فروشندگان فرش دستباف شهر تهران که بیش از ده سال سابقه دارند، توزیع گردید.نتایج حاکی از آن است که هر سه استراتژی رقابتی می تواند موجب گسترش بازار داخلی صنعت فرش دستباف شود، ولی نتایج تاثیر هم زمان این سه استراتژی روی گسترش بازار برای دو گروه آماری کاملا متفاوت است. از دیدگاه کارشناسان، رهبری هزینه بیشترین سهم را در گسترش بازار دارد و دو استراتژی دیگر سهم بسیار کمی را در گسترش بازار داخلی صنعت فرش دستباف خواهند داشت، ولی از دیدگاه فروشندگان، دو استراتژی تمرکز و تمایز به ترتیب بیشترین تاثیر را در گسترش بازار داخلی فرش دستباف دارند و استراتژی رهبری هزینه معنادار نمی باشد. علی رغم تایید فرضیه های پژوهش، تحلیل های آماری در مورد این دو گروه حاکی از شکاف عمیق میان دیدگاه فروشندگان فرش دستباف شهر تهران و کارشناسان مرکز ملی فرش ایران می باشد.

نسخه های شستشوی الیاف پشم عمدتا توسط شرکت های تجاری تولیدکننده ماشین آلات پشم شویی، شوینده ها و مواد تعاونی مصرفی پیشنهاد می گردند. این نسخه ها بر مبنای خواص و مشخصات فنی پشم ناشور نژادهای معتبر دنیا برای سطوح بالای تولید و مصرف ارائه می شوند و معمولا استفاده از آن ها در شستشوی الیاف پشم نژادهای ایرانی به افت کیفیت الیاف پشم شسته منتهی می گردد. در این تحقیق برای حصول خواص ظاهری (نوری و اپتیکی) بهتر، شیوه های عملیاتی و تنظیمات مناسب تر در کارخانجات شستشوی پشم ارزیابی می گردد. سپس برای شستشوی پشم نژادهای داخلی با توجه به ویژگی های خاص پشم نژادهای بومی، تغییراتی در روش های متداول داده و با ارزیابی آن ها، روش های مناسب شستشو پیشنهاد می شوند.نهایتا با انجام آزمون های خواص کیفی الیاف پشم خروجی، تاثیر تغییرات اعمال شده در نسخه شستشو ارزیابی شده و بهترین نسخه جهت حصول بهترین خواص کیفی برآورد می گردد.نتایج نشان داده است که تغییرات اصلاحی در نسخه شستشو تاثیرات مطلوبی در کیفیت الیاف پشم شسته خروجی دارند.

در فرش ایرانی، حضور نیروهای مافوق طبیعی در قالب تصاویر طبیعی رخ می نماید و همواره جهان خاکی آدمیان با ماورا آن پیوند داده شده است. نه تنها نقوش گیاهی در بخش میانی فرش ایرانی، باغ و بوستانی را در قالب نمونه آرمانی بهشت بر ذهن تداعی می کند، نقوش حاشیه ای آن نیز به عالم بالا اشاره دارد که گاهی با تعدادی از فرشتگان زینت یافته است.شاید حضور این فرشتگان در حاشیه فرش و قبل از ورود به مرکز آن، اشاره به مراحل پیشین ورود به بهشت (مرکزیت فرش) و سنجش اعمال نیک و بد توسط فرشتگان در محضر پروردگار دارد یا سمت و سوی آن وام دار کهن الگوی دیگری است که آن نیز همانند فرشتگان در ایران باستان دارای مقام الوهیت بوده است و ما آن را فروهر می خوانیم.در این تحلیل، سعی بر آن است تا با گردآوری های اسنادی و کتابخانه ای به تحلیل و توصیف موضوع اقدام نموده و در ادامه به ریشه یابی نقش فرشته در کهن الگوی فروهر پرداخته و با استناد به آیات و روایات مذهبی، به توجیه مناسبی در جهت شکل گیری فرم ظاهری فرشته به صورت انسان بالدار دست بیابیم. نگارندگان بر این باورند که نقوش فرشته ای که در فرش های ایران دیده می شود رابطه معنایی محکمی با نقش فروهر دارد.

گره های متقارن و نامتقارن به عنوان دو گره اصیل، خواص فیزیکی و مکانیکی متفاوتی دارند که کاربرد آن ها در قالی تاثیر بسزایی دارد. گره جفتی و بی گره بافی خواص متفاوتی نسبت به گره های اصیل و مجاز به قالی می دهند و در صورتی که برای ایجاد خاصیت ویژه ای به کار گرفته شوند، ممکن است در موارد نادری به افزایش کیفیت فرش منجر شوند، هر چند که در وضعیت فعلی می تواند لطماتی را به فرش دستباف ایران وارد کند. به جهت اهمیت این خواص، کتب و مقالات مختلفی در موردشان اظهار نظر کرده اند.نمونه های قالی با استفاده از یک نوع مواد اولیه و با کاربرد هر چهار نوع گره فوق الذکر توسط یک بافنده بافته شده و تاثیر این گره ها بر طول فرش، ضخامت فرش و ارتفاع پرز اندازه گیری شد. نمونه های بافته شده با دو روش تولید شدند؛ روش اول کنترل ضربات دفتین است که در آن پس از هر رج گره گذاری، دو بار با ضربات دفتین بر آن ها کوبیده می شد. روش دوم، روش کنترل ابعاد است که با تنظیم دفعات ضربات دفتین سعی بر بافت فرش مطابق با نقشه طراحی شده بود. در نمونه های جفتی و بی گره برای رسیدن به ابعاد مورد نظر نقشه، اجبارا تعداد ضربات دفتین به یک بار کاهش یافت، در حالی که در نمونه های متقارن و نامتقارن تعداد ضربات دفتین به پنج یا شش بار افزایش یافت.نتایج نشان می دهند که گره های متقارن و نامتقارن باعث افزایش طول قالی و گره های جفتی و بی گره موجب کاهش طول قالی می شوند و برای رسیدن به ابعاد مورد نظر، یا باید تعداد دفعات کوبیدن ضربات دفتین را تغییر داد و یا از مواد اولیه با نمره های متفاوت استفاده کرد. ضخامت کف فرش در نمونه ها نیز متاثر از نوع گره هستند؛ یعنی اگر تعداد ضربات دفتین زیادی بر گره های متقارن و نامتقارن وارد شود باعث افزایش ضخامت کف قالی می شوند و در حالتی که ضربات دفتین کنترل شوند، ضخامت مشابهی با گره های جفتی و بی گره برای کف قالی ایجاد خواهند کرد.

تاکنون هنر فرش بافی ایران - خصوصا فرش بافی عشایری و روستایی- از وجوه گوناگونی چون زیبایی شناسی، رمزگرایی، طبیعت گرایی و ... بررسی شده است. اما با نگرش متفاوت جامعه شناس آلمانی «جورج زیمل» به «جامعه و اثر هنری»، می توان وجهی فرامتنی و بین رشته ای از این هنر، در ارتباط با جامعه مطرح کرد.وی معتقد است که سرمنشا همه اصول زیبایی شناختی در اصل «تقارن» نهفته است و این گرایش به تقارن با نوع اداره جامعه رابطه دارد.این تحقیق بنیادین برای پاسخ گویی به این سوال بوده که آیا ارتباطی بین معیارهای زیبایی شناسی با اوضاع جامعه وجود دارد یا خیر.برای یافتن پاسخ، با استفاده از روش های توصیفی- تحلیلی و ابزار اسنادی و کتابخانه ای، گردآوری مطالب و تبیین مبانی بخش نظری انجام شد. جامعه و نقوش قالیچه های عشایر افشاری کرمان به عنوان نمونه در نظر گرفته شده است تا در تطبیق با آرا زیمل و به ویژه با اتکا به نظریه بازتاب، بررسی شود.لذا مقاله حاضر در عین پرداختن به نقش و حاشیه فرش، انعکاس جامعه و نوع اداره آن را بر موزون و متقارن بودن هنر فرش بافی جوامع عشایری جست و جو می کند. در مجموع، رویکردهای زیبایی شناسی جامعه شناختی زیمل در ارتباط جامعه و این هنر سنتی کشورمان مصداق می یابد. هنوز در نمونه هایی از جوامع روستایی و عشایری هماهنگ از نظر سیاسی و اجتماعی، ساختار فرش عشایری همچنان بر نظم و تقارن است؛ در حالی که جامعه کاملا فردگرایانه مدرن، هنر را به سوی عدم تقارن سوق داده است که نمونه عینی آن در فرش های مدرن مشاهده می شود. هم چنین برخورداری از نگاهی تلفیقی بین زیبایی شناسی و جامعه شناسی نسبت به حضور «قاب یک اثر هنری و به عبارتی حاشیه فرش» و تلقی رکن اساسی بودن آن، باعث می شود جامعه به مثابه اثری هنری، دارای کلیتی انسجام یافته شود.

در این مقاله، برای شناسایی ویژگی های تولید نخ مورد نیاز صنعت نساجی در سده های پانزدهم/ نهم تا هفدهم/ یازدهم 22 اثر نگارگری از نگارگران بزرگ آن دوره که در آن ها نگاره ریسندگی به کار رفته بود، از منابع مختلف جمع آوری پس از بررسی و تطبیق آن ها با ویژگی ها و خصوصیات فنی موجود از صناعت دست ریسی، نسبت به نتیجه گیری اقدام گردید.با بررسی این آثار مشخص گردید که ریسندگی از جمله فعالیت های متداول سده های پانزدهم/ نهم تا هفدهم/ یازدهم بوده است که با استفاده از دوک یا چرخ نخ ریسی توسط میان سالان، پیران و از کار افتادگان در کنار کارهای روزمره صورت می پذیرفته است.نگارگران در آثار خود با دقت و ظرافت قابل ملاحظه ای ضمن تصویر کردن اجزای مختلف دوک و چرخ نخ ریسی، به منبع تامین الیاف مورد نیاز برای ریسندگی و تفاوت های فنی استفاده از الیاف مختلف برای رشتن آگاهی کامل داشته و آن را در آثار خود به نمایش درآورده اند. انواع مختلف دوک و چرخ نخ ریسی نیز بسته به موقعیت و فضای اجتماعی موضوع نقاشی، در آثار موجود به کار رفته است.