علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران
سال:1387 | دوره:4 | شماره:1 |تعداد مقالات:11

گرچه در سال های اخیر نظام ترویج دولتی به دلایلی چون بالا رفتن هزینه ها، محدودیت منابع ترویج برای پیشبرد فعالیت های اجرایی، ناکافی بودن شرایط فنی و پرسنل کارآمد، عدم امکان برقراری تماس با کشاورزان به دلیل محدودیت نیروی انسانی مورد انتقاد جدی قرار گرفته و گرایش به پذیرش نظام ترویج خصوصی در سراسر جهان افزایش یافته است، اما به نظر می رسد استفاده از توانمندی های نظام ترویج خصوصی در عرصه هایی که به لحاظ سودآوری وضعیت مناسبی ندارند نیاز به بازنگری و ارایه راهکار نوین دارد. این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سوال است که در صورت تمایل ترویج خصوصی برای فعالیت در بیابان زدایی، توانمندی آن در مقایسه با نظان ترویج دولتی در چه حدی است؟ به عبارتی مقایسه کارآمدی، نظام ترویج خصوصی و نظام ترویج دولتی در حفاظت آب، خاک وپوشش گیاهی (بیابان زدایی) و تعیین نظام برتر با ارجحیت نسبی به لحاظ نظری، موضوعات اصلی این پژوهش هستند. این پژوهش به صورت پیمایشی (Survey research) و به کارگیری تکنیک تحلیل سلسله مراتبی(AHP)  انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل کارشناسان منابع طبیعی استان مرکزی است. مجموع این افراد 58 نفر است که به صورت تمام شماری مورد مطالعه قرار گرفته اند. ابزار تحقیق پرسشنامه ای حاوی سوالات بسته و باز است که متناسب با تکنیک مطالعه تهیه شده و روایی و پایایی آن مورد تایید قرار گرفته است. نتایج تحقیق از طریق تکنیک (AHP) نشان داد: نظام ترویج دولتی در بیابان زدایی دارای ارجحیت نسبی است، اما در بسیاری از گزینه ها نظام ترویج خصوصی می تواند در کنار نظام ترویج دولتی در بیابان زدایی ایفای نقش نماید.

مرحله برداشت یکی از اساسی ترین عملیات زراعی است. اما در اثر کاربرد ادوات برداشت ناکارآمد، سالیانه بخش عمده ای از برخی محصولات مهم کشاورزی به هدر می رود. نظارت عملکرد از مهمترین تکنولوژی هایی است که در مرحله برداشت در کشاورزی دقیق مد نظر است. این تکنولوژی ها، کمال یافته ترین کاربرد تکنولوژی های کشاورزی دقیق هستند. این مطالعه با هدف بررسی نگرش و تمایل کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان های فارس و خوزستان نسبت به تکنولوژی های نظارت عملکرد و با روش پیمایش انجام گرفت. نمونه تحقیق شامل 249 نفر از جامعه آماری 705 نفری کارشناسان کشاورزی شاغل در سازمان جهاد کشاورزی استان های فارس و خوزستان انتخاب گردید. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از مدل معادلات ساختاری نشان داد کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان های فارس و خوزستان به کاربرد تکنولوژی های نظارت عملکرد تمایل دارند. متغیرهای مشاهده پذیری، درک آسانی کاربرد و درک مفید بودن تکنولوژی های نظارت عملکرد، بر نگرش و تمایل به کاربرد آنها اثر می گذارند. همچنین متغیر نگرش به کاربرد تبیین کننده قوی از تمایل کارشناسان به کاربرد تکنولوژی های نظارت عملکرد است. بر اساس نتایج به دست آمده، پیشنهادهایی در خصوص کاربرد این تکنولوژی ها در ایران ارایه شده است.

شناخت و ارزیابی وضعیت تولید علم و فعالیت های پژوهشی امری ضروری برای برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه علمی کشور است. یکی از کارآمدترین شیوه های بررسی وضعیت کلی پژوهش، استفاده از مطالعات علم سنجی (Scientometries) است و مهمترین قسمت علم سنجی، تعداد و کیفیت مقاله های علمی منتشر شده در مجله های معتبر بین المللی است. این تحقیق با هدف بررسی روند پیشرفت علم ایران در رشته های کشاورزی و منابع طبیعی در طی سال های 2002 تا 2006 و مقایسه آن با 9 کشور منتخب دیگر، با استفاده از دو پایگاه اطلاعاتی SCI (ازISI ) و CAB Abstract طراحی و اجرا گردید. دلیل انتخاب این دو پایگاه این بود که SCI (ازISI ) با نمایه گری حدود 2400 مجله و محاسبات استناد ها و غیره در علوم پایه به ویژه در شیمی شهرت فراوانی یافته و CAB نیز بیشترین پوشش مجلات علمی عمده کشاورزی و منابع طبیعی را در بین 7 پایگاه بزرگ و مطرح را داشته و افزون بر آن مجلات علمی دارای خلاصه انگلیسی (مانند مجلات داخلی ایران) را نیز نمایه کرده و به طور تخصصی در زمینه های کشاورزی و منابع طبیعی بالغ بر 9000 مجله و مدارک علمی را نمایه می نماید. بر اساس نتایج تحقیق، تعداد مقالات علمی ایران طی سال های 2002 تا 2006 در اکثر رشته های کشاورزی و منابع طبیعی رشد قابل ملاحظه ای در این دو پایگاه اطلاعاتی داشته است. بیشترین رشد تولیدات علمی در پایگاه CAB مربوط به رشته آب و خاک با میانگین 152 درصد در سال، و پس از آن جنگل داری و محیط زیست، کشاورزی فنی، صنایع غذایی، ترویج و آموزش کشاورزی، ماشین های کشاورزی و شیلات با میانگین رشد سالیانه 108، 96، 77، 71، 68 و 54 درصد می باشند. مجموع مقالات ایران در رشته های کشاورزی و منابع طبیعی در دو پایگاه اطلاعاتی SCI و CAB Abstract در طی این دوره به طور متوسط سالیانه 30 و 34 درصد رشد نشان می دهد. رتبه ایران از نظر حجم تولیدات در پایگاه  SCIاز رتبه نهم در سال 2002 به رتبه هشتم در سال 2006 و از نظر پایگاه CAB از رتبه هفتم به رتبه چهارم در بین 10 کشور مورد مطالعه طی این دوره ارتقا یافته است.

هدف این تحقیق، بررسی دانش فنی گاوداران پیرامون بهبود کیفیت شیر (بهبود کیفیت شیمیایی و کاهش بار میکروبی) می باشد. تحقیق حاضر از نوع پیمایشی و به روش توصیفی-همبستگی است. جامعه آماری این تحقیق شامل 6200 گاودار سنتی شهرستان گلپایگان می باشند که در سال 1385-1384 مشغول به فعالیت گاوداری بوده اند. روش نمونه گیری به صورت طبقه ای با انتساب متناسب می باشد که تعداد 130 نمونه به صورت تصادفی مشخص شدند. در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات مورد نظر از پرسشنامه استفاده شده است. کرونباخ آلفا به دست آمده برای پایایی پرسشنامه 0.74 بود. یافته ها نشان دادند که از بین ویژگی های فردی، بین متغیرهای سن، جنسیت، سطح تحصیلات و سابقه دامپروری با متغیر دانش فنی گاوداران ارتباط معنی داری وجود دارد. همچنین در بین متغیرهای ترویجی، بین میزان مطالعه نشریات ترویجی و میزان شرکت در کلاسهای آموزشی با دانش فنی گاوداران ارتباط مثبت و معنی داری وجود دارد.

در این تحقیق نیازهای آموزشی در حیطه دانش و بینش و نیازهای ترویجی در حیطه رفتار یا عمل و بر اساس سنجش اختلاف سطح دانش و میزان کاربرد آن با در نظر گرفتن چهارده شاخص فنی مراحل زراعت گندم مورد بررسی قرار گرفته و نیازها نیز بر مبنای مدل ریاضی مجموع امتیازات وزنی تعیین گردیده است. نمونه آماری شامل 198 نفر از گندمکاران دو شهرستان کرج و ساوجبلاغ در استان تهران و دو شهرستان اصفهان و برخوار و میمه در استان اصفهان بوده است که جزء مناطق معتدل کم باران و دارای میانگین عملکرد نسبتا مطلوب می باشند. روایی پرسشنامه با استفاده از پانل متخصصان تایید گردید و پایایی آن از طریق آزمون ضریب آلفای کرونباخ 0.87 به دست آمده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و از آمار استنباطی ویل کاکسون استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است که در دوازده مورد از شاخص های فنی و زراعی بین سطح دانش فنی و کاربرد آن اختلاف معنی داری وجود دارد و غالبا میزان کاربرد آنها کمتر است که شامل: عمق و زمان مناسب شخم، استفاده صحیح از دیسک، مصرف بهینه کودها، بوجاری بذر و ... می باشند. عدم دسترسی به موقع به نهاده ها و وسایل مورد نیاز، افزایش هزینه، عدم اطلاع و عدم کارآیی دانش فنی به ترتیب از دلایل عمده عدم کاربرد آنها می باشد. تناوب زراعی، مقدار بذر در واحد سطح، کنترل علف های هرز، ضد عفونی بذر و آبیاری به ترتیب مهمترین نیازهای آموزشی گندمکاران می باشد. مقدار بذر، مصرف بهینه کودها، علف های هرز، روش کاشت، تناوب زراعی، تعداد و زمان آبیاری، ضدعفونی و بوجاری بذر و کنترل آفات و بیماری ها نیز از مهمترین اولویت های ترویجی آنان می باشد. برای تحقق نیازهای ترویجی، علاوه بر آموزش و ارتقای سطح دانش و مهارت ها، ارایه خدمات حمایتی و نظارتی نیز مورد نیاز است.

هدف کلی پژوهش توصیفی-همبستگی حاضر، بررسی عوامل فردی و اجتماعی موثر بر میزان مشارکت روستاییان حوزه آبخیز زرچشمه هونجان در طرح های آبخیزداری بود. پرسشنامه ابزار جمع آوری اطلاعات این تحقیق بود که روایی ظاهری آن توسط پانلی از متخصصان شامل استادان علوم ترویج و آموزش کشاورزی، آبیاری و منابع طبیعی مورد بررسی و بر آن اساس اصلاحات لازم صورت گرفت. ضریب پایایی آن نیز با استفاده از نرم افزار SPSS و روش آلفای کرونباخ بین 0.81 تا 0.87 برای مقیاس های مختلف به دست آمد. جامعه آماری تحقیق حاضر را روستاییان ساکن حوزه آبخیز زرچشمه هونجان تشکیل دادند (N=4989) که از این تعداد، 131 نفر با استفاده از فرمول کوکران به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند و در نهایت، 127 پرسشنامه کامل واصل و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت (n=127) .نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون نشان می دهد که بین متغیرهای سن، میزان منزلت اجتماعی، میزان مشارکت اجتماعی، میزان نگرش نسبت به مشارکت، میزان نوگرایی، میزان اعتماد به افراد مختلف و میزان تمایل به انجام کارهای جمعی با متغیر میزان مشارکت روستاییان در طرح های آبخیزداری رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. در آزمون رگرسیون چندگنه خطی متغیرهای «سن، میزان مشارکت اجتماعی، میزان نگرش نسبت به مشارکت، میزان نوگرایی، میزان اعتماد به افراد مختلف و میزان تمایل برای مشارکت در انجام کارهای جمعی» توانایی تبیین 75.7 درصد از تغییرات میزان مشارکت در طرح های آبخیزداری را دارا می باشند.

با توجه به افزایش هزینه ها و محدودیت منابع موجود، یکی از گزینه های مطرح در سالهای اخیر به منظور به حداقل رساندن محدودیت های ترویج دولتی، خصوصی سازی ترویج می باشد. در ایران نیز با توجه به نیازهای متنوع کشاورزان تجاری، ناکافی بودن خدمات دولتی برای کشاورزان خرده پا، ایجاب می کند که راهکارهای مناسب ترویج خصوصی مورد مطالعه قرار گیرد. از این رو هدف این تحقیق، بررسی و اولویت بندی راهکارهای مناسب خدمات رسانی ترویج خصوصی از دیدگاه کارشناسان ترویج می باشد. روش تحقیق از نوع پیمایشی بوده و ابزار تحقیق، پرسشنامه می باشد. به منظور بررسی روایی ابزار تحقیق، پرسشنامه طراحی شده در اختیار چند نفر از متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی قرار گرفت و روایی صوری آن تایید شد. برای سنجش پایایی نیز، 40 پرسشنامه توسط کارشناسان ترویج وزارت جهاد کشاورزی تکمیل شد و ضریب کرونباخ آلفا محاسبه گردید (a=0.89) .جامعه آماری تحقیق شامل 125 کارشناس ترویج حوزه ستادی وزارت جهاد کشاورزی می باشد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS تحت ویندوز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. متغیر وابسته این تحقیق دیدگاه کارشناسان نسبت به مناسب بودن راهکارهای خدمات رسانی می باشد. نتایج تحقیق نشان داد که مهمترین راهکارهای خدمات رسانی ترویج خصوصی از دیدگاه کارشناسان ترویج به ترتیب اولویت، سازمان های ترویجی کشاورزان، مشاوران خصوصی و دادن یارانه به کشاورز می باشد. همچنین مقایسه دیدگاه کارشناسان نسبت به مناسب بودن هر یک از راهکارهای خدمات رسانی بر اساس این میزان تحصیلات آنان نشان داد که در سه راهکار سازمان های ترویجی کشاورزان، مشاوران خصوصی و دادن یارانه به کشاورز، بین کارشناسان با مدرک لیسانس و دکترای اختلاف معنی داری وجود دارد.

ارتقای فرصت های یادگیری تجربی و عملی از طریق دوره های کارآموزی، ساز و کار مناسبی برای بهبود کیفیت آموزش کشاورزی به شمار می رود. هدف این تحقیق، بررسی نقاط قوت و ضعف دوره کارآموزی دانشجویان دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران بوده است. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شده است و جامعه آماری این تحقیق، آن دسته از دانشجویان دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران را شامل می شد که دوره کارآموزی خود را در سال تحصیلی 1383-84 گذرانده بودند. تعداد کل جامعه آماری تحقیق 150 نفر بود که برای جمع آوری داده ها و اطلاعات از روش تمام شماری استفاده گردید. یافته های این تحقیق حاکی از آن است که کسب مهارت های عملی، ایجاد ارتباط بین تئوری و عمل در آموزش کشاورزی، آشنایی و کسب تجربه از افراد مجرب در محیط های کاری، افزایش وسعت دید درباره رشته تحصیلی و بهبود مهارت های ارتباطی-اجتماعی از نقاط قوت و مشکلات مربوط به همکاری مراکز و سازمان های پذیرنده کارآموز، مشکلات ناشی از گروه های آموزشی و دانشکده، نبود تسهیلات و امکانات رفاهی و نبود سازوکاری برای پرداخت حق الزحمه به کارآموزان، از نقاط ضعف عمده دوره های کارآموزی به شمار می رود.