تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1388 | دوره:17 | شماره:2 (پیاپی 36) |تعداد مقالات:19

غنی سازی پوشش گیاهی حوضه های آبخیز از اهداف مهم و بلند مدت سیاستهای کلان منابع طبیعی کشور است. کاشت گونه های چندمنظوره ضمن کمک به حفظ آب و خاک با تولید محصولات فرعی راهکار مناسبی برای جلب مشارکت مردم می باشد. به منظور یافتن مناسبترین ژنوتیپ بادام و بنه برای کاشت دیم، تعداد 5 ژنوتیپ بادام (Amygdalus communis) به همراه یک ژنوتیپ بنه (Pistacia atlantica) برای جنگل کاری دیم روی سه دامنه شرقی، جنوبی و غربی در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی مورد آزمایش قرار گرفت. متغیرهای مورد مطالعه، شامل درصد زنده مانی، قطر یقه، ارتفاع و قطر تاج بود. نتایج نشان داد که برای کلیه صفات تفاوت بین میانگین بادامها با بنه معنی دار بود. از نظر درصد زنده مانی تفاوت بین دامنه های جغرافیایی معنی دار بود و بر روی دامنه غربی درصد زنده مانی بیشتر بود. کاشت گونه های بادام بر روی دامنه های غربی با دو ژنوتیپ بادام 3 و 6 به دلیل برخورداری آنها از برتری صفات رویشی قابل توصیه است. در صورتی که جبران کمبود رطوبت در فصل تابستان میسر باشد، کاشت این ژنوتیپ ها بر روی دامنه های جنوبی نیز توصیه می گردد.

به منظور شناخت بهتر و ارایه روشهای کارآمدتر تجدید حجم معمولی و 3p، 122 اصله درخت در سری یک شوراب (طرح جنگل داری گلبند) به هر دو روش تجدید حجم شدند. این درختان بر اساس دستورالعمل نمونه برداری روش 3p از 800 درخت نشانه گذاری شده، انتخاب شدند. نتایج آزمون برابری میانگین حجمهای صنعتی، هیزمی و کل بدست آمده از دو روش نشان داد که حجم صنعتی در روش 3p،12  درصد بیشتر از روش معمولی و حجم هیزمی آن 15 درصد کمتر از روش معمولی است. دلایل این اختلاف معنی دار را می توان به دو عامل نسبت داد. اول این که در روش 3p بر خلاف روش معمولی، حجم قسمتهایی از تنه سالم و قطورتر از 20 سانتی متر درخت که در اثر بهره برداری غیر اصولی خسارت دیده اند، جز حجم صنعتی محسوب می گردد و دوم آن که مجاز بودن اندازه گیری طول تنه های تا 6 متر در تجدیدحجم معمولی، در کاهش اندازه گیری حجم صنعتی در این روش تاثیرگذار است. برای بهبود بخش بهره برداری با تغییراتی در دستورالعمل اجرایی روش تجدید حجم معمولی می توان علاوه بر ارج نهادن بر اجرای علمی و اصولی امور، نسبت به بهبود روزافزون مهارتهای فردی کارکنان و وضعیت کیفی جنگل و فرآورده های آن امیدوار بود.

این تحقیق در جوامعAlno-Fagetum orientalis ، Carpino-Fagetum orientalis، Rusco-Fagetum orientalis و Fagetum oriental بخشهای نمخانه، گرازبن و چلیر (جنگل آموزشی- پژوهشی خیرودکنار نوشهر) انجام شده است. هدف از این تحقیق، بررسی ارتباط بین پوشش کف جنگل و شرایط ادافیکی و تعیین گونه یا گروهی از گونه های معرف است که شاخصی مناسب برای پیش بینی شرایط ویژه محیطی در جوامع راش منطقه مورد مطالعه باشند. از روش نمونه برداری طبقه بندی شده برای انتخاب محل قطعات نمونه استفاده شد و در هر جامعه گیاهی در جهت های جغرافیایی مختلف اقدام به انتخاب قطعات نمونه گردید و در مجموع 120 قطعه نمونه از جوامع راش منطقه مورد بررسی برداشت شد. برای برداشت فلورستیک در قطعات نمونه مربعی شکل به مساحت 400 متر مربع، پوشش گیاهی در آشکوبهای مختلف (درختی، درختچه ای و علفی) با استفاده از جدول براون-بلانکه ثبت گردید. در مرکز قطعات نمونه، از دو عمق 0-10 و 10-30 سانتی متر افق معدنی خاک، نمونه های خاک برداشته شد. مجموعه ای از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در محل استقرار قطعات نمونه مورد اندازه گیری قرار گرفت. دو روش رسته بندی، روش آنالیز تطبیقی قوس گیری شده (Detrended Correspondence Analysis = DCA) و روش آنالیز تطبیقی متعارفی (Canonical Correspondence Analysis = CCA) برای تجزیه و تحلیل ارتباط بین پوشش گیاهی و متغیرهای محیطی بکار گرفته شد. نتایج بررسی نشان داد که پراکنش گونه ها در جوامع راش منطقه مورد مطالعه عمدتا به عوامل جهت، درصد رس، ازت کل، فسفر، درصد مواد آلی و کاتیون های تبادلی مرتبط می باشد. گونه هایGeranium robertianum ،Mercurialis perennis  و Ruscus hyrcanus معرف حاصل خیزی زیاد خاک و گونه های Blechnum spicant،Festuca drymeia  و Epimedium pinnatum بیانگر شرایط حاصل خیزی کم (نسبت به گونه های فوق) و گونه های Carex divulsa، Carex remota و Sanicula europaea مبین شرایط حاصل خیزی حد وسط می باشند.

در این مطالعه تغییرات ترکیب گونه ای پوشش علفی جنگلهای دست کاشت سوزنی برگ کاج تهران (Pinus eldarica) با سنین متفاوت، به روش نمونه برداری منظم-تصادفی (سیستماتیک) مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. در این راستا سه جنگل کاری کاج در سه طبقه سنی 8، 21 و 40 سال انتخاب شدند. نتایج بدست آمده نشان داد که در جنگل کاج 40 ساله، 26 گونه گیاهی حضور دارد که با محاسبه مشخصه هایی نظیر پوشش، تراکم و فراوانی برای تک تک آنها، گونه Trifolium stellatum با ارزش 87/61 در ردیف اول جدول ارزش اکولوژیک این منطقه قرار گرفت. جنگل کاج 21 ساله، با 61 گونه گیاهی دارای بیشترین میزان تنوع گیاهی بود و از آن میان گونه Aegilops umbellulata با ارزش اکولوژیک 31/29 مهمترین گونه گیاهی منطقه شناخته شد و در جنگل کاج 8 ساله از 47 گونه گیاهی موجود، Astragalus verus با 36/33 بیشترین ارزش اکولوژیک گونه های گیاهی منطقه را دارا بود. همچنین مقایسه سه منطقه مورد نظر از لحاظ تعداد گونه، بیوماس، تراکم و پوشش نشان داد که جنگل کاج 21 ساله که سنی حد واسط دو منطقه دیگر را دارد، بیشترین تعداد گونه گیاهی، بیشترین میزان بیوماس و بیشترین میزان تراکم و پوشش گیاهی را دارا می باشد. نتیجه اندازه گیری شاخص تشابه برای جنگلهای دست کاشت مناطق مورد اشاره نشان داد که بیشترین میزان تشابه میان دو جنگل سوزنی برگ 21 و 8 ساله وجود دارد. همچنین جنگل سوزنی برگ 21 ساله نسبت به دو جنگل دیگر از نظر شاخصهای شانون و چیرگی در سطح بالاتری قرار داشت.

شوری آب و خاک از مشکلات کشت و کار در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد که با تجمع املاح در خاک به دلیل تبخیر زیاد اتفاق می افتد. شوری در گیاهان حساس منجر به کاهش رشد و تولید محصول گشته و در شرایط حاد منجر به از بین رفتن گیاهان می شود. از آن جایی که صنوبر ها از درختان سریع الرشد بوده و چوب آنها به مصارف مختلف می رسد، تعیین حد تحمل به شوری برای تعیین محدوده کاشت آنها ضروری است. در این آزمایش مقاومت به شوری چهار کلن صنوبر در شرایط گلخانه مورد بررسی قرار گرفت. این طرح در قالب آزمایشهای فاکتوریل (دو فاکتوره) شامل 5 سطح شوری 0، 32/0، 64/0، 96/0 و 28/1 درصد از نمکهای کلرورسدیم و کلرورکلسیم به  نسبت مولکولی 1 به 2 برابر با 3/1، 8/4، 6/9، 4/14 و 2/19 دسی زیمنس بر متر و کلن های  P.alba 44/9 ,P.nigra 63/135 ,P.euramericana var. triplo ,P.deltoides 79/51با سه تکرار با طرح پایه بلوکهای کامل اجرا گردید. در این آزمایش، ارتفاع، تعداد برگ، وزن خشک (برگ، ساقه و ریشه) و درصد عناصر برگ شامل کلر، سدیم، کلسیم، منیزیم و پتاسیم اندازه گیری شدند. درصد زنده مانی از صفات دیگر مورد بررسی این طرح بوده  است. عوارض سوء شوری بر روی برگها شامل ایجاد لکه های زرد در حاشیه برگها و همچنین سوختگی نوک و حاشیه برگها و در نهایت ریختن برگها در هر چهار کلن بوده است. کاهش وزن خشک (برگ، ساقه و ریشه) و ارتفاع نهالها در هر چهار کلن صنوبر مشاهده گردید. همچنین افزایش درصد سدیم، کلسیم، پتاسیم و کلر در برگ هر چهار کلن صنوبر مشاهده شد. کمترین تجمع کلر و سدیم در برگهای) P.alba 44/9 کبوده بومی) بوده است و تحمل شوری این کلن نسبت به سه کلن دیگر بیشتر بوده است.

هدف از این مطالعه، مقایسه جنگل کاریهای خالص و آمیخته بلندمازو با بعضی از گونه های همراه در جنگلهای شمال کشور (در ایستگاه تحقیقاتی چمستان) و معرفی بهترین ترکیب جنگل کاری برای توسعه و احیا جنگلهای بلوط شمال بوده است. به همین منظور طرح این پژوهش در سال 1373 با کشت آزمایشی بلندمازو به صورت خالص و آمیخته به نسبت 50 درصد به 50 درصد با هر یک از گونه های آزاد، پلت، داغداغان و ممرز در ایستگاه تحقیقات جنگل و مرتع چمستان اجرا شد. ابعاد این کرتها 25×25 متر با فاصله کاشت 1×1 متر می باشد. برای آماربرداری، دو ردیف کاشت بیرونی به علت اثرهای حاشیه ای حذف گردیده و درختان موجود در بقیه ردیفها برای ثبت ویژگیهای رویشی به صورت صددرصد مورد اندازه گیری قرار گرفتند. از آزمونهای تجزیه واریانس یک طرفه و توکی برای مقایسه ترکیبهای مختلف آمیختگی استفاده گردید. نتایج این طرح تاکنون نشان داده که درختان بلندمازو وضعیت رویشی بهتری در جنگل کاریهای آمیخته با گونه های ممرز (از نظر مشخصه های زنده مانی، قطر برابر سینه و ضریب قدکشیدگی) و آزاد (از نظر مشخصه های ارتفاع کل و ارتفاع هرس) داشته اند، درحالی که در جنگل کاری آمیخته با گونه پلت وضعیت رویشی نامطلوب تری نسبت به جنگل کاری خالص نشان می دهند.

به منظور بررسی جست دهی گونه بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) بلافاصله بعد از آتش سوزی، 133 جست گروه در منطقه تنگه بزازخانه در استان کرمانشاه که در آتش سوخته بودند، به طور کاملا تصادفی انتخاب گردیدند. متغیرهایی که در هر جست گروه اندازه گیری و طبقه بندی شدند عبارتند از: تعداد جست های بعد از آتش سوزی، قطر قطورترین جست در هر جست گروه در 4 طبقه، تعداد جست های قبل از آتش سوزی در 5 طبقه و درصد سوختگی در 5 طبقه. متغیرهای مورد بررسی در قالب طرح کاملا تصادفی و با سه تکرار مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داد که گونه بلوط ایرانی بعد از آتش سوزی سریعا شروع به جست دهی می کند و با افزایش درصد سوختگی میزان جست دهی آن افزایش می یابد. همچنین جست دهی رابطه مثبتی با تعداد جست های قبل از آتش سوزی و درصد سوختگی دارد. به عبارت دیگر، با افزایش تعداد جست های قبل از آتش سوزی، میزان جست دهی افزایش می یابد. در حالی که بین قطر قطورترین جست و میزان جست دهی یک رابطه منفی وجود دارد. بیشترین جست دهی مربوط به جست گروه هایی بود که دارای تعداد جست های بیشتری قبل از آتش سوزی، درصد سوختگی متوسط تا نسبتا شدید و قطر قطورترین جست کمتری بودند.

نماسازی یکی از مناسبترین روشهای ارایه اطلاعات مربوط به محیط های طبیعی به شمار می رود. در این مطالعه با استفاده از عکسهای هوایی و تصاویر ماهواره ای، تغییرات پوشش جنگلی در بخشی از جنگلهای زاگرس به مساحت 741 هکتار نماسازی گردیده است. بدین منظور در عکسهای هوایی مربوط به سال 1376 تصحیحات هندسی و تصحیح جابه جایی ناشی از پستی و بلندی انجام شد. عکسهای هوایی مربوط به سالهای 1334 و 1348 با استفاده از روش تصحیح تقریبی تصاویر با استفاده از تصاویر زمین مرجع شده، تصحیح گردیدند. محدوده جنگل با استفاده از روشهای تفسیر بصری در تمامی تصاویر مشخص گردید؛ ولی طبقه بندی عکسهای هوایی سال 1376 و تصویر ماهواره ای موجود با استفاده از طبقه بندی کننده حداکثر احتمال، به صورت خودکار انجام شد. در عکسهای هوایی مربوط به سالهای 1334 و 1348 برای طبقه بندی از روش شبکه نقطه چین استفاده شد. برای تصحیح خطای سایه با برداشت 74 درخت نمونه، به عنوان واقعیت زمینی، ضریب تصحیح تعیین شده و در محاسبات اعمال گردید. داده های زمینی با برداشت 141 قطعه نمونه 12 آری به صورت منظم و با شبکه ای به ابعاد 300×100 متر برداشت گردید و نماسازیها در مقیاسهای متفاوت در محیط نرم افزار 3DNature انجام شد. نتایج کار نشان دهنده کاهش قابل ملاحظه سطح جنگلها (37%) در 50 سال گذشته می باشد؛ بیشترین میزان افت درصد تاج پوشش به میزان 45% بین سالهای 1334 تا 1348 اتفاق افتاده است. درصد تاج پوشش در مناطق جنگلی از سال 1348 تا 1376 افزایش یافته (15%+) و از سال 1376 تا 1384 کاهش ملایمی (2%-) را نشان می دهد.

به منظور بهبود تاثیر استفاده بهینه از کود ازته و کاهش اثرهای مخرب بر محیط زیست، در یک نهالستان در نزدیکی شهر مسکو، آزمایش تاثیر زمان کاربرد و مقدار کود ازته محلول مصرفی در پرورش نهالهای یک و دو ساله نوئل (Picea abies) اجرا گردید. تیمار زمان کوددهی بر اساس مراحل رشد در نظر گرفته شد. آزمایش همزمان تیمار مقدار کود شامل 0 (شاهد)، 40، 110 و 180 کیلوگرم در هکتار با تیمار زمان کوددهی نهالهای دو ساله طی 3 و 6 مرحله رشد به ترتیب در سالهای 2005 و 2006 (1384 و 1385) و نهالهای یکساله طی 4 مرحله رشد در سال 2005 (1384) به اجرا درآمد. آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در خزانه پرورش نهال اجرا گردید. نتایج نشان دادند که زمان بکارگیری کود ازته به مراتب نسبت به مقدار آن در افزایش ارتفاع و قطر یقه نهال تاثیر بیشتری دارد. در اولین سال رویشی، تاثیر متقابل زمان و مقدار کوددهی بر ارتفاع در دو تیمار زمانی چهاردهم تیرماه (بین تمام سطوح کودی با شاهد) و اول شهریورماه (بین سطوح کودی 110 و 40 کیلوگرم در هکتار با شاهد و 180 کیلوگرم در هکتار) به احتمال 95% تفاوت معنی داری داشت. از نظر زمانی بیشترین نیاز غذایی نهالهای دو ساله در مراحل رشد مشاهده شد که مصادف با تشدید رشد و نمو نوشاخه سالجاری و تشکیل جوانه (G1-B2) بود؛ از این رو کمترین مقدار مصرف کود در این زمان توانست تاثیر برابر یا بیشتر از حداکثر مصرف را در دیگر مراحل رشد داشته باشد.

بوته میری یا Damping off از بیماریهای شایع نهالستانهای جنگلی می باشد که همه  ساله خسارتهای زیادی را به نهالستانها وارد می کند. از آن جا که کاهش این خسارتها مبتنی بر شناخت عوامل بیماریزا و سپس کنترل آنها می باشد، بازدیدهایی طی سالهای 1384 و 1385 از نهالستان لاکان به عمل آمد. نهالهای بیمار پس از جمع آوری و انتقال به آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفتند که عوامل بیماری زای بدست آمده بعد از انجام آزمایش بیماری زایی، قارچهای Pythium sp., Rhizoctonia solani Kuhn, Fusarium solani (Mart.) Sacc., Fusarium semitectum Berk. & Rav., F. oxysporum Schlecht, و Fusarium sp. تشخیص داده شدند که در این میان گونهFusarium semitectum Berk. & Rav. برای اولین بار از ایران به عنوان عامل مرگ نونهالهای سوزنی برگان معرفی می شود.

رشد سریع صنوبرهای حاصل از قلمه های خشبی برای موفقیت جنگل کاریها بسیار مهم است. بدون رشد سریع، رقابت با علفهای هرز، زنده مانی و عملکرد نهالها را تحت تاثیر قرار می دهد. در این تحقیق اثر سن قلمه و عمق کاشت بر روی زنده مانی اولیه، رشد و بیوماس Populus deltoides 69/55 در گلخانه بدون منبع حرارتی مورد مطالعه قرار گرفت. قلمه های خشبی از شاخه های یکساله و دوساله جمع آوری و با دو عمق مختلف در گلدان کاشته و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با دو عامل سن قلمه و عمق کاشت و در سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که زنده مانی اولیه، بیوماس هوایی، وزن خشک برگ و ساقه، تعداد و طول شاخه ها و نسبت ریشه به ساقه به طور معنی داری تحت تاثیر سن قلمه قرار دارند. عمق کاشت، تنها بیوماس هوایی و وزن خشک ساقه را تحت تاثیر قرار داد، اما اثر معنی داری بر روی سایر صفات نداشت. این مطالعه نشان داد که قلمه های یکساله که 2:3 طول آنها درون زمین قرار گرفته برای تکثیر غیر جنسی Populus deltoides مناسب تر هستند.

این تحقیق با هدف بررسی شاخص سطح برگ در توده های جنگلی شاخه زاد اوری (Quercus macranthera) در شمال شرقی خلخال در مساحتی حدود 278 هکتار انجام شد. تعیین شاخص سطح برگ به روش مستقیم و با جمع آوری کلیه برگهای تعداد 60 جست گروه و توزین آنها، محاسبه سطح متوسط برگها و اندازه گیری سطح تاج پوشش در هر جست گروه انجام شد. برای تعیین ویژگیهای خاک و ارتباط آن با شاخص سطح برگ، نمونه هایی از عمق 0 تا 10 و 10 تا 30 سانتی متری خاک تهیه گردید و مشخصات فیزیکی (درصد رس، سیلت و ماسه) و شیمیایی (میزان نیتروژن، پتاسیم، فسفر، کربن آلی و اسیدیته) آنها در آزمایشگاه اندازه گیری شد. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که شاخص سطح برگ گونه اوری 33/3 و متوسط وزن خشک برگ 1864 کیلوگرم در هکتار می باشد. بر اساس تجزیه و تحلیلهای آماری انجام شده میان عوامل فیزیوگرافی و تراکم تاج پوشش با شاخص سطح برگ ارتباط معنی داری وجود نداشت. از میان ویژگیهای توده و خاک، بیوماس اندامهای هوایی، قطر برابر سینه، ارتفاع و نیتروژن قابل جذب بیشترین همبستگی را با شاخص سطح برگ نشان دادند.

به منظور تفکیک گونه کاج الدار (Pinus eldarica Medw.) از دو نوع کاج بوجود آمده از آن یعنی کاج توپی و کله قندی، تغییرات کیفی آنزیم پراکسیداز به روش الکتروفورز ژل پلی اکریل آمید در سیستم PAGE و نیز سنجش فعالیت این آنزیم مورد مقایسه قرار گرفت. همچنین محتوای لیگنین نمونه های سوزن و ساقه به همراه 13 صفت ماکرومورفولوژیک پایه ها با یکدیگر مقایسه شدند. نتایج، الگوهای ایزوآنزیمی سه نوع کاج مورد مطالعه، میزان فعالیت این آنزیم و محتوای لیگنین کلیه نمونه ها را مشابه نشان داد، در حالی که نتایج مقایسه صفات مورفولوژیک بیانگر وجود تفاوتهای بارز در این کاج هاست. این نتایج حکایت از آن دارد که با وجود بروز تفاوتهای ریختاری واضح و به رغم این که آنزیم پراکسیداز به عنوان آنزیم غالب و مهم در تغییرات فیزیولوژیکی و مطالعات تکامل گیاهان و بررسیهای تنوع ژنتیکی و شناسایی جنس، گونه و زیر گونه کاربرد فراوان دارد، ولی بخش محلول (نوع سیتوزولی آن) برای تمایز این کاج ها نشانگر مناسبی نمی باشد. همچنین استفاده از نشانگرهای مولکولی و مطالعات سیتوژنتیکی برای مشخص کردن علت این امر پیشنهاد می گردد.

این تحقیق به منظور بررسی ساختار مکانی متغیرهای کمی جنگل و امکان استفاده از روش کریجینگ زمین آمار برای برآورد و نقشه سازی از آنها در یک جنگل کاری 18 ساله پلت به مساحت 63 هکتار در شمال کشور انجام شده است. نمونه برداری با استفاده از شبکه ای منظم به ابعاد 125×50 متر و با اندازه گیری قطعات نمونه دایره ای شکل 2 آری انجام شد. پس از انجام آماربرداری، 96 قطعه نمونه در این جنگل کاری اندازه گیری و همچنین 25/14 هکتار از سطح آن به منظور مقایسه روشهای مختلف برآورد، آماربرداری صددرصد شد. با استفاده از داده های زمین مرجع برداشت شده، واریوگرام های تجربی همسانگرد برای متغیرهای رویه زمینی، تراکم و ارتفاع کل درختان محاسبه شد. نتایج واریوگرافی نشان داد که از سه متغیر مورد بررسی فقط تراکم درختان از ساختار مکانی مناسبی برخوردار نمی باشد. همچنین بر اساس واریوگرافی انجام شده، فاصله مناسب برای نمونه برداری از متغیرهای رویه زمینی و ارتفاع کل درختان به ترتیب 165 متر و 350 متر بدست آمد. برآوردها با استفاده از مدل کروی برازش شده بر واریوگرام ها و به روش کریجینگ معمولی با بلوکهای 15×15 متر انجام شد. نتایج ارزیابی صحت نشان داد که به غیر از متغیر تراکم درختان، سایر برآوردها نااریب می باشد و در نتیجه می توان نقشه توزیع مکانی متغیرهای رویه زمینی و ارتفاع کل درختان را با دقتی مناسب تولید کرد. همچنین نتیجه آماربرداری صددرصد در محدوده 25/14 هکتاری نیز نشان داد که در این منطقه، رویه زمینی برآورد شده به روش کریجینگ با مقدار واقعی آن تفاوت معنی داری ندارد، ولی دقت برآورد کریجینگ دو برابر دقت برآورد به روش کلاسیک است. بنابراین بر اساس نتایج تحقیق حاضر می توان استفاده از روش زمین آمار را در مدیریت جنگل کاریها پیشنهاد داد.