تحقیقات اقتصادی
سال:1387 | دوره:43 | شماره:84 |تعداد مقالات:10

در این مقاله، تاثیر جهانی شدن (با شاخص جمع صادرات و واردات به GDP)، تعرفه ها، بهره وری کل عوامل تولید و نسبت سرمایه به نیروی کار بر سودآوری صنایع بررسی شده است. چون آماری از سود در ایران منتشر نمی شود از شکاف قیمت - دستمزد به عنوان معیاری از سودآوری استفاده شده است. مدل، با پانل دیتای پویای ناهمگن و به روش میانگین گروهی تلفیقی برآورد شده و نتایج نشان می دهد علامت هر چهار متغیر مذکور مثبت است. تعرفه بیش ترین و جهانی شدن کم ترین تاثیر را بر سود دارند. بنابراین، پیامد های کاهش تعرفه ها در قالب الحاق به سازمان جهانی تجارت، سودآوری صنایع را کاهش می دهند، در حالی که افزایش حجم تجارت (جهانی شدن) کم ترین تاثیر را بر سودآوری دارد.

برای ارزیابی عملکرد طرح های اقتصادی- توسعه ای و رتبه بندی آن ها در مقایسه با یکدیگر، روش های گوناگونی وجود دارد. این روش ها هم بر رویکردهای کمی است و هم کیفی. اما با توجه به این که واقعیت های پیرامون ما بر عدم دقت بنا نهاده شده و روش های کمی بر خلاف نامشان، از صحت کافی برخوردار نیستند، بنابراین کارایی لازم در فضای تصمیم گیری کیفی را ندارند و روش های کیفی ارجح ترند. به همین دلیل به کارگیری روش های کیفی به منظور استفاده از طیف گسترده تری از نظرات افراد خبره در فرا گرد تصمیم سازی و تصمیم گیری، سبب ارتقای سطح اعتبار یافته های علمی پژوهش گران و افزایش قابلیت اطمینان فضای تصمیم گیری مدیران و سیاست گذاران می شود. این مقاله، یافته های مطالعه ای را ارایه می کند که با استفاده از روش تحلیل محتوا، ابتدا با رویکردی سیستمی و تکیه بر "مدل ریاضی اصیل"، به ارزیابی و تحلیل عملکرد طرح های اقتصادی - توسعه ای غرب مازندران پرداخته و در ادامه با استفاده از روش یاگر، به امتیازدهی و رتبه بندی آن ها می پردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد طرح های اقتصادی - توسعه ای آن منطقه بیش از آن که منفعت زا عمل کنند، گاهی توسعه ناحیه ای و محلی را در آن منطقه به سمت ناپایداری سوق داده اند. ارایه سیاست های بهینه برای انتقال وضع موجود در آن منطقه به سمت موقعیتی مطلوب تر (از نظر پایداری توسعه)، از یافته های تکمیلی این مطالعه است.

تلفن ثابت همانند تلفن همراه، اینترنت، فاکس و ایمیل، یک وسیله ارتباطی، یا به عبارتی کالای شبکه ای است که اثرات خارجی شبکه به آن مرتبط است، یعنی با افزایش تعداد استفاده کنندگان، مطلوبیت استفاده کننده افزایش پیدا می کند و محرکی برای افزایش ضریب نفوذ است، از این رو هر چه ضریب نفوذ بالاتر باشد، اثرات شبکه ای تقویت می شود. در این مقاله، به بررسی عوامل تاثیرگذار روی ضریب اثرات شبکه ای می پردازیم. نتایج نشان می دهد که عوامل و متغیرهای فنی و اقتصادی در آن موثرند. منحنی s شکل نفوذ آن در ایران کامل نیست و ضریب اثرات خارجی شبکه ای ضعیف است، لذا گسترش شبکه تلفن ثابت با توجه به منحنی تقاضا، نقش عمده ای در افزایش تمایل به پرداخت مردم به تلفن ثابت دارد.

مطالعات تجربی در زمینه اقتصاد رشد نشان دهنده رابطه معکوس رشد اقتصادی با وفور منابع طبیعی است، به طوری که کشورهای با صادرات مبتنی بر منابع طبیعی بالا دارای رشد اقتصادی پایینی هستند. در این مقاله، ابتدا مبانی نظری بحث شومی منابع مرور شده و نشان داده می شود که مهم ترین چالش توسعه اقتصادی ایران، کارکرد مکانیزم هایی است که در بلند مدت موهبت منابع را تبدیل به شومی منابع می کند. سپس بر اساس برآورد معادلات بخش تجارت ایران، آثار رونق نفتی بر ساختار تجارت و رقابت پذیری اقتصاد ملی مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج الگو حاکی از کاهش رقابت پذیری اقتصاد ایران در دوران رونق نفتی است، که به طور معناداری بر مقدار و ترکیب صادرات و واردات اثر می گذارد.

در حال حاضر، رقابت پذیری بین المللی تولیدات از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این راستا، مقاله حاضر تلاش دارد تا با توجه به اهمیت و جایگاه صنعت پتروشیمی در تولید و صادرات ایران، مزیت گروه کالاهای این صنعت را طی دوره زمانی 1385-1381، مورد بررسی و اندازه گیری قرار دهد. برای این منظور، از شاخص مزیت نسبی آشکار شده (شاخص مرسوم) و شاخص های سهم ثابت بازار و شاخص پلان تجاری (شاخص های جدید)، استفاده شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، علی رغم وجود مزیت نسبی ایران در بیش تر کالاهای صادراتی پتروشیمی، نرخ رشد شاخص مزیت نسبی آشکار شده اکثر گروه کالاهای پتروشیمی دارای نوسان است. هم چنین بر اساس شاخص سهم ثابت بازار، عملکرد رقابتی گروه کالاهای پتروشیمی ایران در بازارهای هدف، معمولا منفی برآورد شده است. سرانجام بر اساس شاخص پلان تجاری، هیچ کدام از گروه کالاهای پتروشیمی در کل دوره زمانی مورد بررسی قادر به کسب یا حفظ موقعیت رقابتی نشده اند. بدین ترتیب، مزیت رقابتی گروه محصولات پتروشیمی طی دوره مورد بررسی دارای روند مشخص و پایدار نیست. با توجه به عوامل موثر بر مزیت رقابتی هم چو‏ن تکنولوژی، کیفیت و نوآوری، توصیه می شود نوآوری، فعالیت های تحقیق و توسعه، انتقال کارای تکنولوژی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی مورد توجه جدی قرار گیرد.

بخش مهمی از ذخایر نفت منتشر شده در ایران، ذخایر نفت بالقوه ای هستند که در صورت استفاده مناسب از روش های ازدیاد برداشت نفت، به ذخایر بالفعل قابل بهره برداری تبدیل خواهند شد. تزریق گاز به میدان های نفتی از اصلی ترین روش های حداکثر سازی ازدیاد برداشت نفت در ایران است. در این مطالعه، موضوع تزریق گاز و نقش آن در آینده اقتصاد نفت و گاز ایران در غالب یک تابع رفاه اجتماعی مدل سازی می شود تا هزینه فرصت تخصیص گاز به مصارف داخل و صادرات گاز در ایران در مقایسه با تزریق گاز در سال های 1410-1385، مشخص شود.نتایج این مطالعه نشان می دهد تزریق گاز با هدف فشار افزایی مخازن نفت، بر تزریق گاز برای حفظ فشار موجود مخازن نفت، با تداوم وضعیت موجود و پیش بینی شده تزریق گاز، اولویت دارد. با فشار افزایی مخازن نفت برای دست یابی به متوسط فشار اولیه مخازن نفت، به طور قابل توجهی از ارزش منفی سایه ای عدم استخراج منابع گاز ایران کاسته می شود. در این حالت ارزش سایه ای عدم استخراج منابع گاز ایران نسبت به سناریوی حفظ فشار موجود مخازن نفت، با تداوم برنامه های موجود تزریق درکشور، به یک چهارم کاهش می یابد. در نرخ تنزیل پایین اولویت بهره برداری از ذخایر کشور فشار افزایی مخازن نفت کشور است و صادرات گاز در اولویت قرار ندارد. در نرخ تنزیل های بالا، اولویت مطلق تزریق گاز نسبت به صادرات آن و اولویت مطلق سناریوی فشار افزایی مخازن برحفظ فشار مخازن، از بین می رود. نرخ تنزیل بالا، با حداکثر سازی رفاه اجتماعی بهره برداری از منابع گاز کشور سازگار نیست. عدم اجرای سیاست جامع انرژی، و تداوم رشد مصرف انرژی به ویژه در بخش های نهایی مصرف کننده، در طول سال های آینده موجب خواهد شد تراز گاز کشور هم چنان منفی باقی بماند. در این حالت، تزریق گاز به مخازن نفت کشور متناسب با نیاز مخازن برای حفظ فشار موجود، امکان پذیر نخواهد بود و صادرات گاز هزینه فرصت بالایی را ایجاد خواهد کرد.

روش ها و الگوهای اقتصاد سنجی متفاوتی، از قبیل تجزیه و تحلیل رگرسیون و سری های زمانی به منظور پیش بینی تقاضای آب، به طور معمول توسط محققان مختلف مورد استفاده قرار گرفته اند. اما در سال های اخیر تکنیک جدید شبکه های عصبی به عنوان ابزاری موثر و کارا در پیش بینی متغیرهای اقتصادی مطرح شده است. در مقاله حاضر، از شبکه عصبی نوع GMDH مبتنی برالگوریتم ژنتیک، الگوهای ساختاری و هم چنین سری های زمانی، به منظور مقایسه روش های پیش بینی تقاضای سرانه آب در شهر تهران استفاده شده است. متغیرهای مورد نظر در الگوهای پیش بینی تقاضای آب عبارتند از مصرف سرانه آب، قیمت آب، متوسط درآمد خانوار و متوسط درجه حرارت سالانه در شهر تهران. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که پیش بینی تقاضای آب با استفاده از روش شبکه های عصبی نوع GMDH، نسبت به برآوردهای حاصل از الگوهای ساختاری و سری زمانی، از درجه کارایی بیش تری برخوردار است. بنابراین، استفاده از شبکه عصبی مصنوعی در پیش بینی متغیرهای اقتصادی، می تواند به عنوان ابزاری در کنار سایر روش های پیش بینی مورد استفاده تصمیم گیران و سیاست گذاران در بخش مدیریت آب قرار گیرد.

در این مقاله، ابتدا به بررسی تحولات نظام پولی بین المللی و معرفی نظریه های متفاوت جریان های سرمایه پرداخته می شود.بر این اساس، نظریات مهم تحرک سرمایه، از جمله نظریه جریان سرمایه، نظریه پورتفولیو و در نهایت روش پولی تراز پرداخت ها مورد بررسی قرار می گیرد. سپس این مقاله یک حالت خاص از نظریه تحرک سرمایه (نظریه فلداشتین - هوریوکا) را مطرح کرده و به بررسی آن در 16 کشور در حال توسعه در طول دوره 2003-1980، می پردازد. بررسی این نظریه با استفاده از روش داده های تلفیقی است. هدف این مقاله، بررسی نقش کمک های خارجی و یک پارچگی تجاری بر تحرک بین المللی سرمایه در کشورهای منتخب در حال توسعه است. نتایج حاصل از برآورد مدل، از تاثیر گذاری مستقیم جذب کمک های خارجی بر کشورهای منتخب دارد. به علاوه، یک پارچگی تجاری در شرق آسیا نیز منجر به تحرک بیش تر سرمایه می شود. با این حال، اثر ترکیبی کمک های خارجی و یک پارچگی تجاری بر تحرک سرمایه در شرق آسیا و هم چنین آمریکای لاتین نتایج معنی دار اما غیر قابل انتظاری را نشان می دهند. در مقابل، این اثر در غرب آسیا موافق با انتظار است، به طوری که پیامد آن بر بهینه شدن منابع خارجی از طریق ایجاد یک پارچگی تجاری در تحرک بخشی سرمایه و توسعه ظرفیت های اقتصادی است.

هدف این مقاله، اندازه گیری کارایی فنی و بازدهی نسبت به مقیاس تولید، با استفاده از روش تحلیل پوششی داده هاست. بدین منظور، وضعیت کارایی فنی و بازدهی نسبت به مقیاس منتخبی از شرکت های بیمه خصوصی و دولتی در دوره زمانی 1384 و 1385  مورد بررسی قرار می گیرد.نتایج به دست آمده نشان می دهد که با فرض وجود بازدهی متغیر نسبت به مقیاس، شرکت های بیمه ایران، توسعه و رازی، در مقایسه با سایر بیمه ها دارای بیش ترین میانگین کارایی فنی و بیمه های کارآفرین، دی و آسیا دارای کم ترین میانگین کارایی فنی هستند. از بین شرکت های منتخب، بیمه رازی از مطلوب ترین عملکرد نسبت به بقیه شرکت ها برخوردار است. به عبارتی این شرکت در سال های مورد بررسی کاملا از نظر فنی کاراست و هم چنین در مقیاس بهینه اقتصادی (بازدهی ثابت نسبت به مقیاس) قرار دارد.نتایج تحقیق هم چنین نشان می دهد که شرکت های بیمه دولتی (ایران، آسیا، البرز و دانا)، در این دو سال همواره در مرحله بازدهی کاهشی نسبت به مقیاس قرار دارند. لذا سیاست کارا برای این شرکت ها، می تواند کوچک تر کردن مقیاس اقتصادی، همراه با کاهش نهاده های تولید باشد.

جهانی شدن به عنوان بخشی از اقتصاد نوین در سال های اخیر موضوع بحث بسیاری از اقتصاددانان بوده و مطالعات زیادی نیز در این زمینه انجام گرفته است. اقتصاد در سطح جهانی به سرعت به سمت هم گرایی در حال حرکت و ادغام اقتصادهای ملی در اقتصاد بین المللی و وابستگی متقابل اقتصادی کشورها به شدت در حال افزایش است. با توجه به این که رقابت پذیری، حیاتی ترین مساله در فرآیند جهانی شدن است، شناخت مزیت های نسبی کشور در بخش های مختلف اقتصادی می تواند گام مهمی برای افزایش رقابت پذیری اقتصاد باشد. با پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی (WTO) به عنوان عضو ناظر و آغاز مذاکرات برای عضویت در این سازمان لازم است، هر یک از بخش های اقتصادی کشور نسبت به بررسی وضعیت رقابتی خود مطالعاتی را انجام دهند. یکی از صنایع مهمی که بدین منظور باید مورد مطالعه قرار گیرد، صنعت فرش دستباف است. به همین دلیل، این مقاله بر آن است تا با استفاده از روش ماتریس تحلیل سیاست (PAM)، چارچوبی را فراهم کند تا شاخص هایی را که در ارتباط با بحث آزاد سازی و صنعت فرش دستباف ایران مطرح می شوند به طور هم زمان محاسبه و تحلیل کند. با توجه به ویژگی های ساختاری و تنوع و تخصص های منطقه ای گوناگون در خصوص شیوه بافت، طرح و نقشه و رنگ آمیزی فرش های ایران، استان آذربایجان شرقی به عنوان یکی از عمده ترین مراکز تولید فرش دستباف در ایران برای مطالعه حاضر انتخاب شده است. این استان با توجه به پیشینه و خصوصیات ظاهری و ویژگی های بافت منحصر به فرد خود، در حال حاضر فرش دستباف 65 رج چله ابریشمی گل ابریشم کرک را به عنوان فرش برتر تولیدی - صادراتی خود معرفی کرده است. لذا ما در این تحقیق برای ارزیابی اثرات آزاد سازی تجاری بر صنعت فرش دستباف از اطلاعات مربوط به این فرش در سال 1385 استفاده کردیم. نتایج حاکی از این است که شاخص توان رقابت صادراتی برابر با 0.81 و نشان دهنده این است که فرش دستباف مذکور در شرایط فعلی در بازارهای جهانی دارای توان رقابت هزینه ای است. هم چنین شاخص مزیت نسبی بر اساس هزینه واحد که همان مزیت رقابتی واقعی در شرایط رقابت آزاد است، برابر با 0.83 و بیانگر این است که استان آذربایجان شرقی در تولید این فرش دارای مزیت نسبی است.