جغرافیایی سرزمین
سال:1391 | دوره:9 | شماره:34 |تعداد مقالات:10

عدم رغبت شهروندان برای مشارکت در فعالیت های عمران شهری که تا حد زیادی ریشه در شیوه نظام اداری متمرکز دارد، از عواملی است که توانایی مسوولان را در تامین نیازهای ساکنان شهری با مشکل مواجه می سازد. بنابراین توجه مدیریت شهری به مشارکت شهروندان در اداره امور شهربه عنوان ابزاری که به وسیله آن می توان به توسعه پایدار فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی رسید، قابل توجه است. شهر همدان نیز با سابقه تاریخی کهن با این مشکل مواجه است. بنابراین در پژوهش حاضر شناخت میزان تمایل شهروندان همدانی به مشارکت در اداره امور شهر به عنوان دیدگاهی جدید در مدیریت شهری مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا با این فرض که مدیریت شهری همدان تنها با مشارکت بیشتر شهروندان، شناخت موانع موجود در مشارکت و ارائه آموزش به آنان می تواند موفق باشد؛ به عملکرد مدیریت شهری و ضع مشارکت شهروندان پرداخته است. پژوهش حاضرتوصیفی- تحلیلی، کاربردی و مبتنی برزمینه یابی می باشد. در این روش ازاطلاعات اسنادی و روش میدانی (تهیه پرسشنامه) استفاده شده است. جامعه مورد مطالعه شهر همدان است و حجم نمونه با توجه به محاسبات انجام شده از روش کوکران 369 نفر می باشد. در ورود اطلاعات و داده ها وتجزیه تحلیل آنها از نرم افزار SPSS استفاده شده است. جهت آزمون فرضیه ها و یافته های پژوهش نیز از آزمون فریدمن استفاده شده و کلیه فرضیه های پژوهش مورد آزمون قرار گرفته و تایید شده است. نتیجه این که شهروندان همدانی در مشارکت با شوراها، شهرداری، اداره امور شهری، سایر فعالیت های اجتماعی- فرهنگی و... تمایل چندانی نشان نداده اند. شاید بتوان چنین گفت که این عدم تمایل به دلیل رشد نیافتگی گروه های اجتماعی و نهادهای مدنی و نبود فرصت های لازم برای مشارکت شهروندان به سبب ضعف مدیریت شهری باشد که با افزایش اعتماد اجتماعی، روحیه همکاری و تقویت هویت جمعی فراگیر می توان به افزایش مشارکت داوطلبانه شهروندان امیدوار بود. در غیر این صورت و در صورت کم توجهی خود شهروندان به بحث مشارکت گروهی و نرسیدن به این جمله که شهر ما خانه ماست، زمینه های استمرار رفتار مشارکت جویانه پدید نخواهد آمد.

توسعه روستا، پایدارترین سیاست و راهبرد در توسعه هر کشور به شمار می رود که این سیاست ارتباط تنگاتنگ با نظام فکری و نگرشی دارد و برای نهادینه سازی این سیاست ابزارها و روش های مختلفی وجود دارد که سند دار کردن واحد مسکونی و یا به عبارت کلی صدور سند برای املاک در روستا به موازات سایر سیاست های توسعه ای مناطق روستایی از جمله این روش هاست.این تحقیق بر آنست با موشکافی از تجارب و عملکرد کشورهای مختلف و فعالیت های صورت گرفته در سند دار کردن واحدهای مسکونی روستایی کشور و آسیب شناسی آنها میزان موفقیت آن را بررسی نماید. به این منظور تحلیل و ارزیابی آن براساس روش میدانی و موردی در سه نقطه جغرافیایی متفاوت صورت گرفته و نتایج حاصله از آن نیز متفاوت بوده است.

در ایران، تغییرات اقلیم بسیار مهم ارزیابی می گردد زیرا بالا رفتن دما و کمبود بارش ایران تاثیرات منفی زیادی بر روی منابع آب و امنیت غذایی دارد که سبب گسستن بافت های زیستی، اجتماعی و غیره می گردد. از این لحاظ، ارزیابی تغییرات مقدار بارش حائز اهمیت است. بررسی و ارزیابی روند بلندمدت بارش و دما در ناهمواری های زاگرس به کمک سری های زمانی مجموع بارش، فراوانی روزهای بارشی، میانگین دمای شبانه روز و تفاوت دمای کمینه و بیشینه 26 ایستگاه های هواشناسی ممکن گردیده است. حداقل دوره آماری سری های زمانی 17 و حداکثر 55 سال بود. بنهجاری سری های زمانی با آزمون لایلی فورس و روند آنها با آزمون های پارامتریلجانگ- باکس و ناپارامتریتا و کندال ارزیابی شده است. علاوه بر این، از آزمون همبستگی پیرسن برای برآورد نوع روند و شیب آن استفاده گردیده است. نتایج آزمون ها، تغییرات گرایش دار (کاهشی و افزایشی) معنی داری را در سری مجموع بارش و فراوانی روزهای بارشی سالانه ایستگاه های زاگرس نشان ندادند. در مقابل، سری های زمانی میانگین دمای شبانه روز و تفاوت دمای کمینه و بیشینه، دچار تغییرات شدیدتری گردیده اند. در بیش از 90 درصد ایستگاه های مورد مطالعه، سری زمانی میانگین دمای شبانروز دارای روند بوده که عمدتا گرایش افزایشی دارد. درمقابل، سری زمانی تفاوت دمای کمینه و بیشینه در بیش از یک سوم ایستگاه های ناهمواری های زاگرس دارای روند می باشد. ایستگاه هایی که روند کاهشی و افزایشی در سری زمانی تفاوت دمای کمینه و بیشینه آنها وجود دارد، در فراوانی با همدیگر یکسان بوده و از این لحاظ یک الگوی مکانی مشخص در تغییرات سری زمانی تفاوت دمای کمینه و بیشینه ناهمواری های زاگرس وجود ندارد.

فرسایش و کاهش حاصلخیزی خاک از جمله مسائلی است که دستیابی به توسعه کشاورزی پایدار و حفظ محیط زیست را با مشکل روبرو می سازد. مطالعه کمی و کیفی فرسایش در حوضه های آبخیز کشور و جلوگیری از به هدررفتن یکی از غنی ترین و با ارزش ترین منابع طبیعی کشور یعنی خاک و مبارزه با این فرایند کمال اهمیت را دارد. هدف از این تحقیق بررسی انواع فرسایش، شدت فرسایش، تولید رسوب و عوامل موثر در این رابطه است در این خصوص ویژگی های فیزیوگرافی، توپوگرافی، اقلیمی، زمین شناسی، ژئومرفولوژی، خاک، کاربری اراضی، پوشش گیاهی، خاک، فرسایش و تولید رسوب به طور کلی بررسی شد. این حوضه دارای مساحتی در حدود 265.46 کیلومتر مربع است. بررسی شدت فرسایش و تولید رسوب در هر زیر حوضه با استفاده از روش تجربی FAO (کیفی) صورت گرفت. نتایج بدست آمده از به کار گیری روشFAO در منطقه تحقیق نشان می دهد که ازکل مساحت حوضه آبخیز 0.002 درصد سطح حوضه درکلاس فرسایش II، 10.595 درصد از سطح حوضه درکلاس فرسایشIII ، 78.811 درصد از حوضه درکلاس فرسایشIV و 10.595 درصد سطح حوضه در کلاس فرسایشV می باشد. از دلایل آن می توان به شیب زیاد و تغییر کاربری، تخریب جنگل و مراتع، جاده سازی و سازند حساس به فرسایش است. به طور کلی نتایج این بررسی نشان می دهد که در هر زیر حوضه شیب مهم ترین عامل فرسایش بوده و این مورد تقریبا در بیشتر زیرحوضه ها صادق است. عمده ترین عامل ایجاد فرسایش در حوضه تغییر کاربری و تخریب جنگل و مراتع و جاده سازی و شیب بسیار زیاد می باشد.

ژئوتوریسم، پدیده ای معاصر و امروزی که از اواخر دهه 80 میلادی در سراسر دنیا شناخته شده است. در سال های اخیر ژئوتوریسم به صورت مفهومی بسیار جذاب در آمده که طیف وسیعی از مردم با علاقه های گوناگون و نیز دولت ها، گروه های زیست محیطی و گروه های حفاظت و نگهداری را به خود جلب می کند. از آن جا که ژئوتوریسم رشته ای پیچیده و چند بعدی است، معمولا در مورد مدل های آن توافقی همگانی و پذیرفته شده وجود ندارد. نکته قابل تامل در طراحی یک مدل، چارچوب های نظری فهم و ادراک ماست که در قلمرو آن پدیده مورد نظر ارزیابی می شود. هدف این مقاله آن است که به شیوه توصیفی و مطالعه مروری نقش و جایگاه ویژه ژئوتوریسم و روند تحولات آن در ایران و مدل های مورد استفاده آن را بیان کند. داده های مورد نیاز تحقیق با استفاده از بررسی اسنادی (آرشیو کتابخانه ای، منابع داخلی و خارجی) جمع آوری شده است. دراین بررسی ضمن ارائه تعاریف و توضیح مفاهیم ژئوتوریسم و مدل سازی، عملکرد و اهداف و ویژگی های اساسی مدل های پرالونگ، لئوپولد، اکولوژی، فازی، برنامه ریزی راهبردی فریمن، تاپ سیس، ای .اچ .پی، رینارد، پری یرا و سوات توضیح داده می شوند. پس از تحلیل مقایسه ای و توصیفی، این نتیجه حاصل شد که از بین این ده مدل، مدل پرالونگ و اکولوژیک در مطالعات ژئومورفیک توریستی ایران متداول تر بوده است و مدل فازی کمترین کاربرد در ژئوتوریسم ایران را تاکنون نشان داده است. همچنین در بررسی روند تحولات ژئوتوریسم در ایران این نکته روشن شد که بین سال های 1389 تا 1391 بیشترین کارهای پژوهشی در زمینه استفاده از مدل ها در بحث ژئوتوریسم انجام شده که نشان دهنده روند روبه رشد مطالعات ژئوتوریسم در کشور است و الزام آشنایی با این مدل ها برای دست یابی به درک بهتری از ژئوتوریسم را بیان می دارد.

حوضه خزر بعد از جدا شدن از دریاهای باز در زمان پلیوسن بصورت دریاچه در آمد و از آن زمان مجموعه ای از فعالیت های زمین ساختی، نوسان تراز آب، اثر موج و جریان های ناشی از آن و رودخانه ها مورفولوژی آن را بصورت کنونی پدید آوردند. رسوبات رودخانه ای در طول نوار ساحلی باعث تغییرات شدیدی به صورت فرسایش و رسوبگذاری در مورفولوژی تالاب انزلی می شوند. اشکال ژئومورفولوژی حاصل از رسوبگذاری به محیط های رسوبی مختلفی تعلق دارند. که بر اساس نوع و نیروی سازنده رسوبات در محیط های مختلف این اشکال بوجود می آید. شناخت عوارض مرفولوژیکی سواحل و تغییرات آن می تواند نقش تعیین کننده ای در برنامه ریزی و مدیریت سواحل داشته باشد. مرداب ها و باتلاق ها، دلتا، زبانه ماسه ای، پهنه های ماسه ای، تالاب، تپه های ماسه ای، پادگانه های دریایی دشت های سیلابی، پهنه های گل، مخروطه افکنه ها، مناظر ریخت شناسی هستند که در نقاط مختلف سواحل دریای خزر و تالاب انزلی مشاهده می شوند. وضعیت فعلی ساحل از حدود 10 هزار سال پیش با روند عمومی کاهنده سطح آب ایجاد شده اند البته در دهه های اخیر عوامل انسانی نیز یکی از پارامترهای اساسی در تغییر شکل سواحل می باشد که با ساخت سازه های ساحلی رودخانه ای مانع از عملکرد طبیعی در بازسازی ساحل گشته و فرایندهای فرسایش را تقویت می کنند. شناخت مورفولوژی حاشیه خطوط ساحلی و تغییرات آن می تواند در توسعه وآمایش، عرصه های ساحلی موثر باشد. در این تحقیق با استفاده از مطالعات اسنادی و نرم افزارهای Ilwis، Autocad و photoshop و عکس های هوایی نقشه های زمین شناسی توپوگرافی 1.20000 و 1.50000 و روش تحقیق مبتنی بر روش GIS و RS واحدها به تفکیک محیط رسوبی که در آن واقع شده اند مشخص شده اند. با استفاده از این روش ها سعی شده است میزان و نرخ تغییرات حاصله از تغییرات تراز آب و جایگزینی واحدهای رسوبی و مورفولوژی منطقه ساحلی محاسبه و وسعت تمامی عوارض به صورت نقشه های نهایی تهیه شده است. تالاب انزلی در اثر رشد رسوبات ساحلی به صورت زبانه های ساحلی و سدهای ساحلی تشکیل شده است. تالاب انزلی یکی از همین دریاچه های پشت ساحلی است که زمانی بخشی از آب های ساحلی دریای خزر بوده است. تالاب انزلی در گذشته گسترش زیادی داشته ولی به تدریج به وسیله رسوب های آبرفتی- دلتایی شعب سفیدرود و رودهای منطقه رشت، فومن و ماسال پر شده است. تالاب انزلی گودرفتگی حاصل از تکتونیک می باشد که با پسروی آب دریای خزر تا حدودی از دریا جدا افتاده و با تیغه ماسه ای (منطقه بین انزلی و کپورچال) که از حرکات دریا و امواج آن ایجاد شده شکل گرفته است. وجود رخساره های دریایی و ساحلی پلیوستوسن در این نقاط مبین وجود ساحل دریای پلیستوسن در پای ارتفاعات البرز است. به تدریج با فعالیت های تکتونیکی و عقب نشینی تدریجی دریا وسعت دشت ساحلی افزایش یافته است. بیرون زدگی رخساره های ساحلی بویژه در امتداد جاده آسفالته رشت- جمعه بازار (نرسیده به سه راهی جمعه بازار در ضلع شمالی جاده) را که قابل مشاهده می باشد در جنوب تالاب انزلی قرار گرفته است.

حداکثر بارندگی محتمل (PMP) یک ساختار مفهومی است که اندازه شدید ترین بارندگی برای طراحی سد، مخازن و پروژه های شهری را برای ما تعیین می کند. هدف اصلی این مطالعه، بررسی و تعیین بیشترین بارندگی محتمل و تحلیل فضایی آن در ایران است. بدین منظور از میان 180 ایستگاه سینوپتیک موجود در ایران 94 ایستگاه که دارای آمار بلند مدت بارندگی (20-55 سال) می باشند، انتخاب گردید. سپس با استفاده از نرم افزار های آماری همچون EXCEL وSPSS  مقدار و میزان آن محاسبه گردید. از میان روش های آماری موجود برای محاسبه حداکثر بارندگی محتمل از روش هرشفیلد استفاده گردید و در نهایت با استفاده از نرم افزار ARCGIS و روش KRIGING تحلیل فضایی انجام گردید. نقشه های بدست آمده از حداکثر بارندگی محتمل در ایران نشانگر این مساله است که کشور ایران از نظر توزیع مکانی بارش سالانه دارای نایکنواختی می باشد. طبق نقشه های موجود بیشترین مقدار بارندگی محتمل مربوط به سواحل شمالی و جنوبی ایران است. بدین ترتیب مقدار PMP از سواحل جنوب ایران به سمت نواحی مرکزی، کاهش و از نواحی مرکزی به سمت سواحل شمالی ایران افزایش می یابد.

مدیریت بهینه منابع آب نیازمند کسب اطلاعات دقیق، از چگونگی شرایط حاکم بر منابع و پیش بینی وضعیت آینده است. یکی از روش های مدیریتی منابع آب استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره است. هدف از این پژوهش انتخاب بهترین مکان در حوضه آبخیز شاهرود-بسطام به منظور احدث سدهای خاکی جهت توسعه پایدار منابع آب است. یافته ها و نتایج این تحقیق نشان می دهد که در روش ELECTRE بین هفت پهنه حاصله، پهنه های (3،4،5) با 4 بار تسلط و با 2 بار مغلوب شدن با (2) امتیاز در رتبه اول قرار گرفتند و لذا مناسب ترین پهنه جهت احداث سدهای خاکی هستند، در مقابل پهنه (1) با 6 بار مغلوب شدن و بدون تسلط با (6-) امتیاز در رتبه آخر قرار گرفت که جهت احداث سدهای خاکی مناسب نیست و پهنه های (2،6،7) به ترتیب با (2، 2، 1) بار تسلط و (4، 4، 5) بار مغلوب شدن با امتیازات (2-، 2-، 4-) به ترتیب در رده های بعدی قرار گرفتند بنابراین پهنه های (1، 2، 6، 7) به علت این که تعداد دفعات مغلوب شد نشان از تعداد مسلط شدن شان بیشتر بود و امتیاز منفی به دست آوردند، باید حذف شوند.