جغرافیایی سرزمین
سال:1395 | دوره:13 | شماره:49 |تعداد مقالات:7

یکی از مهم ترین اهداف سیاست های عمومی هر جامعه ای، بهبود کیفیت زندگی آن جامعه می باشد. این مقاله به بحث درباره کیفیت زندگی درسطح مناطق روستایی می پردازد. تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال است که مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان اسلام آبادغرب تا چه اندازه از شاخص کیفیت زندگی برخوردارند. ارزیابی کیفیت زندگی در سه شاخص اجتماعی، اقتصادی و کالبدی و با 13 مولفه صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق آزمونT تک نمونه ای انجام گرفته است. بر اساس یافته های تحقیق، محاسبه میانگین برخورداری نشان داده که دهستان شیان با 33.47 درصد مطلوب ترین کیفیت زندگی و دهستان حومه شمالی با 28.43 درصد پایین ترین سطح رضایت از کیفیت زندگی را دار می باشند. بنابراین برای بهبود کیفیت زندگی در نواحی روستایی مورد مطالعه، برنامه ریزی در همه شاخص های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی لازم است که این مهم از طریق خدمات دهی و ساماندهی به روستاها به ویژه روستاهای کم برخوردار می تواند تاثیرگذار باشد.

خشک سالی به عنوان پدیده ای مخرب شناخته می شود که اجتماعات انسانی را تحت تاثیر قرار داده است. هنگام خشک سالی مناطق روستایی آسیب پذیری بیشتری خواهند داشت زیرا اغلب فعالیت های آنان وابسته به منابع آبی است. در همین راستا هدف پژوهش حاضر ارزیابی چالش های اجتماعی ناشی از بحران خشک سالی بر توسعه پایدار روستایی و ارائه راهکارهای جهت کاهش این پیامدهاست. روش شناسی این پژوهش، توصیفی - تحلیلی و از لحاظ هدف؛ کاربردی - عملی می باشد و روش گردآوری اطلاعات نیز اسنادی و پیمایشی است. نمونه گیری در این پژوهش در دو سطح انجام گرفته؛ ابتدا در سطح منطقه که واحد تحلیل نقاط روستایی است که 4 روستای میانده، نصیرآباد، رحیم آباد و سده انتخاب شده اند و در سطح روستاهای نمونه که واحد تحلیل خانوارهای ساکن در مناطق روستایی می باشند که بر اساس آخرین سرشماری در سال 1390 جمعیتی برابر با 2101 خانوار را دارا می باشند. در تحقیق حاضر برای تعیین حجم نمونه مناسب از فرمول کوکران استفاده شده که نمونه مناسب برای این جامعه آماری برابر با 325 خانوار می باشد. پایایی پرسش نامه از طریق آلفای کرونباخ با مقدار 0.765 محاسبه شده است. در تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تحلیل عاملی، چالش های اجتماعی ناشی از بحران خشک سالی در پنج عامل اثرات عمومی اجتماعی، امنیت، کیفیت زندگی، آموزش و پرورش، سلامت و تندرستی قرار گرفته اند که کل مجموعه چالش های اجتماعی قادر است 57.190 درصد از کل واریانس چالش های اجتماعی در مناطق روستایی دهستان میانده را تبیین کند. نتیجه حاصل از پژوهش لزوم توجه به بخش اجتماعی و آسیب پذیری آن در هنگام بروز خشک سالی را آشکار می کند زیرا که بدون توجه به این بخش هنگام بروز خشک سالی توسعه مناطق روستایی با چالش های اساسی روبه رو می شود.

مواد زاید جامد جز جدایی ناپذیر زندگی انسان ها هستند و تولید انواع این زایدات در کمیت ها و کیفیت های مختلف از بزرگترین معضلات محیط زیستی عصر حاضر است. برای کاهش پیامدهای منفی پسماند، استفاده از ابزارها و فناوری جدید برای یافتن مکان مناسب دفن ضروری به نظر می رسد. هدف از این پژوهش مکانیابی زباله های شهر ماهشهر با استفاده از مدل منطق فازی می باشد. برای جمع آوری داده های مورد نیازآ از نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی، هیدرولوژی و عکس هوائی و عناصر اقلیمی موثر در محل دفن زباله و همچین تیپ اراضی بهره گرفته شد. بر همین اساس لایه های فاصله از رودخانه ها، مناطق مسکونی، راه های ارتباطی، جهت وزش باد، شیب، کاربری اراضی و ژئومورفولوژی در محیط ARC GIS 10.2 تهیه نمودیم. و در نهایت با استفاده از عملگرهای فازی شامل جمع، ضرب و گاما 0.8 نقشه نهایی ترسیم گردید. در نهایت پهنه های مناسب دفن زباله شهر ماهشهر بر اساس قابلیت استقرار مکان در قالب سه منطقه عالی و متوسط و نامناسب شناسایی و با مشاهدات میدانی تطبیق داده شد. و در نهایت شمال شرق شهر ماهشهر مناسب ترین پهنه دفن پسماندهای شهری در نظر گرفته شد.

هدف این پژوهش "تحلیل فضایی جمعیت و توزیع خدمات شهری در نواحی شهر خرم آباد" است. بر این اساس این پژوهش به چگونگی توزیع خدمات شهری متناسب با نیازهای جمعیت در 23 ناحیه شهری خرم آباد با رویکرد عدالت فضایی می پردازد. شاخص های مورد مطالعه 10 شاخص از گروه خدمات آموزشی، فرهنگی، رفاهی، فراغتی، پذیرایی - اقامتی و مالی تجاری می باشد. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی و با بهره گیری از مدل vikor، AHP، نرم افزارGIS و مبتنی بر داده های اسنادی و میدانی است. نتایج حاصله گویای این واقعیت است که ارتباط اندکی بین پراکندگی جمعیت و توزیع خدمات شهری در نواحی 23 گانه شهری در خرم آباد وجود دارد. که این مقدار نشان دهنده ارتباطی ضعیف بین پراکندگی جمعیت و توزیع خدمات شهری است. با توجه به بررسی های موجود ناحیه 1 با مقدار (0.055) Q رتبه اول، ناحیه 10 با مقدار (0.33) Q رتبه دوم، ناحیه 23 با مقدار (0.148) Q رتبه سوم را به دست آورده است. بر اساس نتایج به دست آمده از 10 شاخص خدمات شهری 2 ناحیه متعادل، 5 ناحیه نیمه متعادل و باقی نواحی نامتعادل می باشد. برای بررسی پراکندگی جمعیت و خدمات شهری ضریب همبستگی اسپیرمن را محاسبه کردیم که ضریب به دست آمده (0.062) می باشد که نشان می دهد که توزیع خدمات شهری با تراکم جمعیت ناموزون می باشد. همچنین به منظور ارزیابی میزان عدالت اجتماعی از سه معیار عدالت دیوید هاروی (نیاز، شرکت در منفعت عمومی، استحقاق) اقدام به تکمیل پرسش نامه هایی در سطح شهر کردیم که نتایج به دست آمده نشان داد که معیارهای مد نظر در سطح شهر در جهت رسیدن به عدالت اجتماعی و فضایی رعایت نشده است.

تعیین مکان رخداد سیلاب با استفاده از روش های سنتی و متداول بسیار دشوار بوده و اکثرا باعث بروز خطا می شود. سرویس حفاظت خاک آمریکا SCS روشی را برای محاسبه رواناب ابداع نموده است. با توجه به دقت مناسب روشSCS-CN  در این مطالعه از روش SCS-CN استفاده شده است هدف تحقیق برآورد خطر سیلاب با استفاده از روش SCS-CN می باشد. در این روش ابتدا با توجه به کاربری و گروه های هیدرولوژیکی خاک و شیب منطقه CN یا شماره منحنی بدست آمد. میانگینCN  این حوضه عدد 87 را نشان می دهد. سپس با استفاده از ایستگاه های کلیماتولوژی، میانگین بارش منطقه 304 میلی متر برآورد شد. نتایج نشان داد در قسمت جنوبی حوضه با توجه به از بین رفتن پوشش گیاهی، گسترش شهر از جنوب، تغییر کاربری زمین و شکل حوضه که به صورت کشیده است، احتمال رخداد سیلاب بیشتر از سایر نقاط حوضه می باشد.

بحث کیفیت زندگی موضوع جدیدی است که در دهه های اخیر مورد توجه محققان و دانشگاهیان به خصوص در ایران قرار گرفته است. کیفیت زندگی دارای دو رویکرد اساسی عینی و ذهنی است. در این تحقیق کیفیت زندگی شهری با رویکرد ذهنی و با در نظر گرفتن شاخص های فرهنگی - اجتماعی، اقتصادی، کالبدی - محیطی و زیست محیطی بررسی شده و روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است. یافته های حاصل از پرسش نامه میدانی با استفاده از میانگین و آزمون های آماری t تک نمونه ای، آزمون Kolmogorov-Smirnov تک نمونه ای و رگرسیون خطی چند متغیره به کمک نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از آزمون t تک نمونه ای نشان دهنده این است که شرایط کیفیت زندگی مهاجران در روستای فیروزآباد شهرستان ری پایین و کمتر از حد متوسط ارزیابی شده است. که این نتایج نشان داد برای بهبود کیفیت زندگی مهاجران در سطح روستای فیروزآباد شهرستان ری برنامه ریزی در شاخص های اجتماعی و اقتصادی بسیار تاثیرگذار است.

از مهمترین نهادهای ارایه کننده خدمات عمومی - اطلاعاتی در محیط های شهری کتابخانه های عمومی هستند و ارتباط تنگاتنگی بین رسالت کتابخانه های عمومی و مفاهیمی چون مدنیت، شهرنشینی و شهروندی وجود دارد. لذا معیارهای مکانی و فضایی جهت احداث این نهادهای مهم فرهنگی از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. به دلیل عدم توجه به مکانیابی مناسب کتابخانه ها متاسفانه در بیشتر شهرهای ایران کتابخانه های موجود به طور غیرعادلانه توزیع شده اند و کارایی جغرافیایی مناسبی ندارند. هدف این پژوهش بررسی مکانی و فضایی کتابخانه های موجود و پیشنهاد مکان های جدید جهت احداث کتابخانه های عمومی می باشد. بدین منظور پس از گردآوری داده های مورد نیاز و تشکیل پایگاه اطلاعات مکانی داده ها در محیط نرم افزاری ARC GIS 10.3.1، لایه های رستری اولیه معیارهای هشتگانه ایجاد شده است. سپس معیار و زیرمعیارهای مربوطه به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی وزن دهی شده و با تهیه لایه های رستری موزون و تلفیق و همپوشانی آنها، لایه رستری مناسب بودن مکان تهیه شده است. نتایج حاصله نشان می دهند که به طوز بهینه چهار پهنه مناسب جهت احداث کتابخانه عمومی جدید در محدوده منطقه چهار شهری تبریز وجود دارد. این پهنه ها با حفظ فاصله از کتابخانه های موجود در مناطق پرتراکم منطقه، نزدیک به مسیرهای دسترسی، به دور از عوامل ناسازگار و پر سر و صدا و در مجاورت مراکز پرجمعیت و کاربری های سازگار شهر واقع شده اند. همچنین نتایج نشان می دهند که بیشتر کتابخانه های عمومی فعلی منطقه چهار شهری تبریز در مکان های مناسب احداث نشده اند.