علوم محیطی
سال:1396 | دوره:15 | شماره:3 |تعداد مقالات:13

سابقه و هدف: با وجود قدمت اقدامات تقنینی در حوزه محیط زیست ایران، وضعیت محیط زیست کشور به گواهی «شاخص عملکرد زیست محیطی»، «شبکه ردپای جهانی» و «بانک جهانی» با هدف «محیط زیست مطلوب» در سند چشم انداز 1404 فاصله قابل توجه ای دارد. در جستجوی چرایی این نقصان این مقاله از منظر رشته سیاستگذاری عمومی به دنبال اولویت بندی و تبیین چالش های سیاستگذاری محیط زیست در جمهوری اسلامی ایران در مرحله اول از مدل مرحله ای جونز می باشد. در مدل مرحله ای به صورت ایده آل تیپیک عملکرد دولت و تصمیم گیران به پنج مرحله به هم وابسته ذیل تقسیم می شود: مرحله شناخت مشکل و قرار گرفتن آن در دستور کار حکومت، مرحله ارائه راه حل ها، مرحله تصمیم گیری، مرحله اجرا و مرحله ارزیابی.مواد و روش ها : تمرکز این مقاله بر آسیب شناسی مرحله شناخت مشکل و قرارگرفتن در دستورکار است. منظور از شناخت مساله و قرار گرفتن در دستورکار، فرآیندی است که به کمک آن، اندیشه ها و موضوعات از طریق مراجع مختلف سیاسی بالا می آیند تا از سوی یک نهاد سیاسی مانند نهاد قانونگذاری یا قضایی مورد توجه قرار گیرند. اگر چه مکان های اندکی-مانند قوه مقننه، قضائیه یا کمیسیون تنظیمی- وجود دارد که قادر به وضع رسمی تقویم های (دستورکارهای) سیاستگذاری اند، اما منابع بی شماری هستند که موضوعات این تقویم ها، از آنها بیرون می آیند.با توجه به ماهیت و محدود بودن ادبیات موضوع در کشور از میان رویکردهای پژوهشی، رویکرد تلفیقی و طرح تحقیقاتی اکتشافی برگزیده شد. در این صورتبندی طرح پژهشی، گردآوری و تحلیل داده ها ابتدا به صورت کیفی و سپس کمی صورت می گیرد و در نهایت یک جا تفسیر می شود.کاربرد عمده این نوع طرح پژوهشی در خصوص بررسی عمیق و یا جدید موضوعاتی است که پژوهشگر در خصوص آنها فاقد چارچوب راهنما و ابزار سنجش است.نتایج و بحث : یافته های پژوهش نشان داد، عمده ترین چالش های سیاستگذاری محیط زیست در مرحله شناخت مشکل و قرارگرفتن در دستورکار که منجر به افت شاخص های کمی و کیفی منابع حیاتی کشور شده است به ترتیب عبارتند از: اولویت دهی به مسائل پیش روی کشور بر مبنای ملاحظات اقتصادی، سیاسی و امنیتی (و نه زیست محیطی)، ضعف مشارکت شهروندان و گروه های ذی نفع در تعیین و اولویت بندی نیازهای محلی، ضعف هماهنگی بین ارگان ها و سازمان های دولتی متولی و موثر بر محیط زیست، غفلت جوامع محلی از منافع توسعه پایدار و تمرکز بر مطالبات رشد محور و کوتاه مدت، فقدان مکانیزم های پائین به بالا برای طرح مسائل عمومی واقعی در تقویم سیاستگذاری زیست محیطی، فقدان اطلاعات و آمار دقیق از وضعیت موجود و روندهای آتی محیط زیست، کم توجهی به کانال های ارتباطی نظیر رسانه ها و مطبوعات برای انتقال مسائل به لایه های بالاتر جهت قرار گرفتن در دستور کار.نتیجه گیری : بهبود شاخصهای محیط زیست ایران بر اساس «شاخص عملکرد زیست محیطی»، «شبکه ردپای جهانی» و«بانک جهانی» با هدف «محیط زیست مطلوب» در سند چشم انداز 1404نیازمند حل چالشهای دستورکارگذاری می باشد.

سابقه و هدف : آب زیرزمینی از دیرباز، مهمترین منبع آبی مورد اطمینان بشر برای استفاده در بخش کشاورزی و شرب بوده است. برای آگاهی از وضعیت منابع آب زیرزمینی و مدیریت بهینه آن، لازم است از نوسانات سطح آب زیرزمینی و تاثیرپذیری کیفیت آب زیرزمینی از عوامل متعدد، به طور دقیقی بررسی شود. با پایش دقیق نوسانات و کیفیت آب زیرزمینی می توانیم برنامه ریزی قابل اعتمادی در تامین و مدیریت منابع آب داشته باشیم. بنابراین هدف از انجام این تحقیق تعیین روند تغییرات پارامترهای کیفی آب های زیرزمینی دشت شبستر به منظور شناخت وضعیت کیفی آب زیرزمینی و مشخص کردن نحوه استفاده از آن است.مواد و روش ها : در این پژوهش برای شناخت وضعیت کیفی آب زیرزمینی دشت شبستر و مشخص کردن نحوه استفاده از آن از نتایج شیمیایی 15 متغیر کیفی نمونه های آب زیرزمینی 13 ایستگاه واقع در منطقه مطالعاتی طی سال های 91-1382 از آزمون ناپارامتری مان-کندال استفاده شد و اثر خود همبستگی مرتبه اول از سری داده ها حذف شد. شیب خط روند با روش سن محاسبه شد. پارامترهای کیفی مورد بررسی در این تحقیق عبارتند از: مجموع آنیون ها، مجموع کاتیون ها، EC، SAR، CL-، Hco3-، Ca2+، TH، Ph، TDS، SO24-، Na%، Na+، Mg2+ و K+ که در هر سال دوبار اندازه گیری شدند.نتایج و بحث : نتایج نشان داد سری های زمانی مربوط به متغیرهای کیفی در اغلب ایستگاه ها (به جز ایستگاه علیشاه، سفیدکمر و ماه کم آب شبستر) روند صعودی داشته است.در ماه پرآب 36 سری (18 درصد) و در ماه کم آب 17 سری (9 درصد) روند مثبت معنی داری را در سطح پنج درصد از خود نشان دادند. همچنین در مجموع کل 390 سری موجود، تعداد140 سری روند منفی و 250 سری روندی افزایشی یا بدون روند داشتند. همچنین در مورد بیشترین تعداد روند منفی، ایستگاه های علیشاه و سفیدکمر در هر دو ماه پرآب و کم آب در صدر قرار دارند. مقایسه نتایج بین ایستگاه ها حاکی از آن است که کیفیت آب های زیرزمینی دشت شبستر در قسمت جنوبی دشت وضعیت بحرانی تری دارد. در حالت کلی می توان نتیجه گرفت که طی زمان کیفیت آب زیرزمینی منطقه مورد برسی افت داشته است. نتایج حاصل از بررسی مقادیر ضرایب همبستگی سری های زمانی متغیرهای کیفی با بارش نرمال سالانه در دوره آماری (1388- 1382) نشان می دهد که هیچ یک از متغیرهای کیفی معنی داری خاصی در سطح پنج درصد با مقدار بارش سالانه ندارند. نتیجه کلی به دست آمده در این بخش حاکی از عدم ارتباط بین بارش های صورت گرفته در مقیاس سالانه و متغیرهای کیفی است. این در حالی است که تراز سطح ایستابی در طول سال های مشترک آماری با متغیرهای کیفی (1391- 1382) تقریبا با شیب ثابتی افت داشته است. همچنین متغیرهای اقلیمی بارش، دما و تبخیر عامل تغییردهنده خصوصیات کیفی آب های زیرزمینی دشت شبستر تشخیص داده نشدند و تغییرات نامطلوب آنها تحت تاثیر عوامل انسانی تشخیص داده شدند.نتیجه گیری : بر اساس نتایج به دست آمده می توان گفت که در صورت ادامه وضع موجود امکان استفاده پایدار از منابع آب زیرزمینی دشت شبستر غیرممکن خواهد بود. با عدم تصفیه فاضلاب های شهری و صنعتی و رها شدن زه آب های کشاورزی در سطح دشت و همسایگی با دریاچه ارومیه و پیشرفت شوره زار، کیفیت آب ها به طرز نامطلوبی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

سابقه و هدف : سیاست ها و برنامه های تعیین شده در رابطه با مدیریت منابع آبی خصوصا در بخش کشاورزی در جهت تامین اهدافی چون افزایش میزان خودکفایی، کاهش شکاف غذایی، کاهش سطح زیر کشت محصولات آب بر و حداکثرسازی ارزش اقتصادی آب آبیاری می باشند. هدف اصلی این تحقیق نیز در راستای اهداف کلان اقتصادی در بخش کشاورزی، کاهش شکاف امنیت غذایی (در بخش محصولات باغی) با تاکید بر بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی است.مواد و روش ها : در راستای تحقق این هدف از حداکثر سازی ارزش اقتصادی آب برای تعیین سطح زیرکشت بهینه محصولات باغی عمده تولیدی در کشور و با رویکرد کاهش شکاف بین عرضه و تقاضای استفاده گردیده است. متدولوژی مورد استفاده در این بررسی مدل برنامه ریزی ریاضی خطی می باشد.داده های موردنیاز از طریق پایگاه داده ای سازمان جهاد کشاورزی و ادارات ذی ربط در ناحیه های مربوطه جمع آوری شد.نتایج و بحث : الگوی کشت پیشنهادی ارزش اقتصادی آب را به میزان 20 درصد افزایش می دهد و سطح زیرکشت محصولاتی چون خرما، سیب، مرکبات، انگور و پسته افزایش می یابد. تغییر سطح زیر کشت محصولات عمده باغی در برخی ناحیه ها نظیر خراسان، مرکزی، زاگرس مرکزی و خوزستان موجب کاهش سود خالص شده اما در مجموع بازده خالص را به اندازه 19 در صد افزایش داده است و از همه مهمتر مقدار آب صرفه جویی شده در کل ناحیه ها معادل رقم حدود 6869768 هزار مترمکعب است.نتیجه گیری : توجه به یافته های تحقیق بر این مهم تاکید دارد که، توجه به ارزش اقتصادی آب در هر ناحیه بجای استفاده از یک مقدار ثابت کشوری در ارائه یک الگوی کشت بهینه موثر و ضروری است. الگوی کشت پیشنهادی شکاف غذایی و سطح زیر کشت محصولات آب بر را کاهش داده و موجب صرفه جویی در مصرف آب می گردد که این امر ضمن فراهم آوردن زمینه ای جهت تخصیص این مقدار آب به کشت محصولات استراتژیک، می تواند تاثیر مثبتی بر پایداری منابع آبی در هر ناحیه داشته باشد.

سابقه و هدف : تحمیل کارکردهای جدید از سوی شهرها به فضاهای پیرامونی منجر به شکل گیری و بروز نابسامانی در عرصه های اجتماعی و اقتصادی مناطق پیرامونی شده است روندهای عمده جهانی که رقابت بر سر زمین را افزایش داده، موجب توسعه نامتوازن شهری شده است. به دلیل تراکم جمیعت در شهرهایی که گسترش شتابان دارند، آسیب های مخربی در محیط زیست و زمین های ارزشمند کشاورزی ایجاد می شود.از دیدگاه (Karol (2012 «خزش شهری» در ابتدا مشکلات چشمگیری نداشت. اما جلوه های مثبت این پدیده از مدت ها قبل کمرنگ شده است اتخاذ راهبرد صنعتی شدن، اقتصاد مناطق روستایی را به شدت تغییر داده و در نتیجه روستا ها را به شهرهای بدون برنامه تبدیل کرده است این پدیده، در آغاز، در مادرشهرها و شهرهای بزرگ اتفاق افتاد، ولی به تدریج بر اثر اتخاذ سیاست های تمرکزگرایانه سکونتگاهی، به شهرهای متوسط و میانی نیز انتقال یافته است. از این رو این تحقیق در نظر دارد با واکاوی و تحلیل دقیق پدیده خزش شهری و با ارائه راه حل های علمی به کاهش آثار زیان بار ناشی از آن در ناحیه مورد بررسی کمک کند.مواد و روش ها : برای سنجش دقیق پیامدهای پدیده خزش شهری در ناحیه مورد بررسی از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شد. در این روش با استفاده از تصاویر ماهواره ای و به کمک علم سنجش از دور و تحلیل های حاصل از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) روند تغییرات کاربری اراضی طی سال های 1369، 1385 و 1394 به تفکیک کاربری اراضی در 7 نوع کاربری (ساخت وساز مسکونی، ساخت وساز غیرمسکونی، زمین بایر درحال تبدیل، اراضی زراعی، اراضی باغی، مراتع و راه) بررسی شد. از گردآوری داده ها شامل بررسی تصاویر ماهواره ای لندست TM سال 1990 و ETM+ سال 2006، HRVIR 2015 و نقشه 50000:1 ناحیه همدان برای تشخیص بهتر پدیده ها و مقایسه آن با تغییرات کاربری اراضی طی دوره های بعد، استفاده شده است.نتایج و بحث : محاسبات انجام شده حاکی از آن است که در ناحیه همدان بر اثر رشد خزنده شهر به شکل گسسته، بیشترین میزان تغییر کاربری زمین در یک دوره 25 ساله یعنی از سال 1990 میلادی تا سال 2015 در اراضی زراعی بوده است. به طوری که این اراضی به میزان 1017 هکتار در این دوره کاهش یافته است. در همین دوره اراضی مرتعی نیز حدود 189 هکتار کاهش داشته است. در مقابل، ساخت وساز مسکونی، در سال 2015 میلادی نسبت به سال 1990 میلادی به میزان 805 هکتار افزایش یافته است. پس از آن ساخت وساز غیرمسکونی با میزان 346 هکتار، اراضی باغی با مقدار 169 هکتار و راه با حدود 20 هکتار به ترتیب بیشترین میزان افزایش را به خود اختصاص داده اند. همچنین، میزان 307 هکتار از مجموع 6446 هکتار از کل اراضی ناحیه مورد بررسی به صورت زمین بایر درآمده است که در حال تبدیل شدن به ساخت وساز های مختلف است. مقایسه آمارهای به دست آمده بیانگر آن است که ساخت وساز مسکونی همچنان روند افزایشی دارد. با توجه به نتایج به دست آمده مشاهده می شود که در شرایط کشور ایران، تحقیق حاضر که پیرامون شهر همدان انجام شده است با پژوهش های 2010 Jaeger، و Ewing، 2008 و Morote band Hernández، 2016 و دیگر پژوهشگران که در اروپا به بحث مسائل زیست محیطی و نبود سیاست های حمایتی برای جلوگیری از گسترش این ساخت وسازها اشاره کرده اند، منطبق بوده است.نتیجه گیری : در بررسی های مربوط به تحولات فضایی و تغییر کاربری اراضی کشاورزی توجه به این نکته که کدام عناصر به آرامی و کدام عناصر با سرعت بیشتری تغییر می کنند، از اهمیت شایانی برخوردار است. در این تحقیق نمایان شد که در مورد بررسی اراضی کشاورزی (زراعی و باغی) نسبت به سایر اراضی بیشترین میزان تغییر را داشته اند. بنابراین، اگر سیاست گذاری و اقدامات لازم برای جلوگیری از ادامه این روند صورت نگیرد، به دلیل فشار بر منابع، تبدیل و تغییر کاربری اراضی و در نتیجه نابودی زمین های ارزشمند کشاورزی آثار زیان بار زیست محیطی در پی خواهد داشت.

سابقه و هدف : مورچه ها، شناخته شده ترین حشرات اجتماعی هستند که تاثیر قابل توجهی بر اکوسیستم های محل زندگی خود می گذارند. نقش این حشرات در تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاک و متقابلا اثر آنها بر گیاهان، میکروارگانیسم ها و دیگر موجودات زنده خاک انکارناپذیر است.شرایط اقلیمی گسترده و تنوع بالای زیستگاه ها در ایران باعث حضور گونه های گیاهی و جانوری بسیار متنوعی در این منطقه شده است. فون خانواده Formicidae در ایران تا کامل شدن فاصله زیادی دارد و تاکنون تعداد 213 گونه از 32 جنس و 4زیرخانواده گزارش شده است.مواد و روش ها : در این تحقیق برای بررسی فونستیک مورچه های شهر شیراز، این شهر را به 18 ایستگاه مطالعاتی با شرایط اکولوژیکی متفاوت تقسیم کرده و نمونه برداری از ایستگاه ها در زمان ها و دفعات برابر و در سه فصل بهار، تابستان و پاییز انجام شد. نمونه های جمع آوری شده، پس از انتقال به شیشه های حاوی الکل 70%، با استفاده از استریومیکروسکوپ و کلیدهای شناسایی معتبر تا حد جنس و گونه شناسایی شدند. گونه های شناسایی شده مورد تائید برایان تیلور از انجمن حشره شناسی سلطنتی لندن قرار گرفت. اثرات عوامل محیطی (ارتفاع، درصد مواد آلی خاک (TOM)، دما، رطوبت هوا، رطوبت خاک، pH خاک و دانه بندی خاک) بر غنای گونه ای در ایستگاه های مطالعاتی ثبت و در محیط نرم افزار SPSS22 مورد آزمون رگرسیون خطی قرار گرفتند.نتایج و بحث: نتایج شناسایی منجر به معرفی 19 گونه از 13 جنس و 3 زیرخانواده به شرح زیر شد : Subfamily 1،Dolichoderinae: Tapinoma simrothi Krausse،1911 Subfamily 2،Formicinae: Camponotus (Tanaemyrmex) xerxes Forel،1904; Camponotus (Myrmosericus) armenaicus Arnol'di،1967; Camponotus (Tanaemyrmex) aethiops (Latreille،1798) ; Camponotus (Tanaemyrmex) sanctus Forel،1904; Cataglyphis nodus (Brullé، 1833) ; Cataglyphis frigidus subspecies persicus (Emery،1906) ; Lepisiota semenovi (Ruzky، 1905) ; Lasius turcicus Santschi، 1921; Paratrechina vividula (Nylander،1846) Subfamily 3،Myrmicinae: Cardiocondyla persiana Seifert، 2003; Crematogaster sp. (sp undet cf Safariyan، 2014) ; Messor melancholicus Arnol’di،1977; Messor syriacus Thomé، G.، 1969; Messor rufotestaceus (Foerster، 1850) ; Monomorium kusnezowi Santschi،1928; Pheidole pallidula (Nylander، 1849) ; Pheidole teneriffana Forel، 1893; Tetramorium davidi Forel،1911.نتیجه گیری : جز گونه های T.simrothi، C.frigidus، C.persiana، M.rufotestaceus و P.teneriffana سایر آنها برای اولین بار از استان فارس و همچنین گونه های T.simrothi و P.teneriffana برای اولین بار از شهرستان شیراز گزارش می شوند. بررسی داده های آماری آزمون رگرسیون خطی در محیط نرم افزار SPSS22 بیانگر ارتباط معنی دار pH خاک با غنای گونه ای جوامع مورچه ها است.

سابقه و هدف : بررسی تنوع گونه ای و تنوع عمل کردی، نقشی مهم در شناخت عملکرد و خدمات اکوسیستم دارد و نوع پاسخ به تغییرات محیطی را نشان می دهد. تنوع عمل کردی به محدوده و ارزش صفاتی از موجودات اشاره می کند که روی خصوصیات اکوسیستم تاثیر دارد و به شکل های مختلف از جمله تعداد و فراوانی نسبی گروه های عمل کردی معرفی می شود. این مطالعه با هدف شناخت عملکرد اکوسیستم و ارزیابی تنوع عمل کردی بین مناطق و بر اساس تعیین گروه های عمل کردی موجود در مناطق امن پارک ملی قمیشلو (باغک، آغل جنی، کورلیاس، کهوک، تنگ نجف آبادی، و تنگ ورپشت) انجام شد.مواد و روش ها : برای این منظور، 8 صفت کمی و 4 صفت کیفی انتخاب گردید. به منظور تعیین گروه های عمل کردی، ابتدا ماتریس صفت در گونه تهیه شد و تجزیه و تحلیل خوشه ای به روش Ward و فاصله تشابه گاور 1 در نرم افزار InfoStat انجام گرفت. پس از تعیین غنای گروه های عمل کردی، تنوع گروه های عمل کردی با کمک نرم افزارهای SDR4 و FDiversity آنالیز گردید.نتایج و بحث : گروه های عمل کردی عمده مناطق عبارت بودند از: گیاهان کامه فیت که بیشتر عناصر غذایی برگ را به ساختار دفاعی اختصاص داده اند، همی کریپتوفیت ها که سطح برگ بالایی داشته و در کسب نور موفق ترند و تروفیت ها که برگ هایی با طول عمر کوتاه دارند. نتایج نشان داد که غنای گروه های عمل کردی در شش منطقه یکسان است (سه گروه عمل کردی) ولی به دلیل تفاوت در ترکیب گونه ای و صفات غالب گروه ها، تنوع عمل کردی منطقه کهوک بالاتر بود. طبق نتایج بدست آمده، چون بیشتر شاخص های تنوع عمل کردی از بیش از یک صفت استفاده می کنند تا کارکردهای مختلف گیاهان را توصیف کنند، شاخص هایی که عموما برای اندازه گیری تنوع گونه ای استفاده می شوند (سیمپسون، شانن واینر و...) کاربرد ندارند.نتیجه گیری : در تعیین تنوع عمل کردی، بهتر است علاوه بر تعیین غنای گروه های عمل کردی، از شاخص های عددی تنوع عمل کردی (شاخص میانگین وزنی جامعه و...) استفاده شود تا نسبت به عملکرد اکوسیستم مورد مطالعه، اطلاعات مفیدی به دست آید.

سابقه و هدف : استفاده از مولکول های سیگنال نظیر سدیم نیتروپروساید، به عنوان دهنده نیتریک اکساید، افزایش پتانسیل گیاه پالایی را در برخی از گونه های گیاهی افزایش می دهد. بنابراین مطالعه پیش رو با هدف بررسی نقش سدیم نیتروپروساید در افزایش پتانسیل گیاه پالایی و پاسخ های فیزیولوژیک ریشه گیاه گلرنگ تحت تنش عنصر روی انجام شد.مواد و روش ها : تیمارها در قالب طرح کاملا تصادفی با 5 تکرار اعمال گردیدند. پس از 10 روز، سطح نشانگرهای تنش اکسیداتیو (نظیر پراکسید هیدروژن و پراکسیداسیون لیپید) و مقدار ترکیبات آنتی اکسیدانت (نظیر گلوتاتیون، آسکوربات و فیتوکلاتین)، مورد ارزیابی قرار گرفت.نتایج و بحث : به کارگیری سدیم نیتروپروساید منجر به تخفیف ممانعت از رشد ناشی از زیادی عنصر روی در ریشه گیاهان گردید که این امر احتمالابه واسطه القاء برخی از ترکیبات آنتی اکسیدانت می باشد. در قیاس با گیاهانی که تنها در معرض عنصر روی قرار گرفته بودند، استفاده از سدیم نیتروپروساید منجر به کاهش مقدار نشانگرهای تنش اکسیداتیو و همچنین فعالیت آنزیم سوپراکساید دیسموتاز شد. هیچ گونه ارتباط آماری معنی داری بین استفاده از سدیم نیتروپروساید و مقدار آسکوربات و گلوتاتیون مشاهده نشد درحالی که تحت به کارگیری سدیم نیتروپروساید، میزان فیتوکلاتین ها به طورمعنی داری افزایش یافت.نتیجه گیری : نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهند که به کارگیری سدیم نیتروپروساید منجر به افزایش مقاومت نسبت به سمیت ناشی از عنصر روی می شود که این امراحتمالا به واسطه کلات شدن بیشتر روی از طریق تحریک تولید فیتوکلاتین انجام می شود.

سابقه و هدف : انتشار گازهای گلخانه ای و به دنبال آن پدیده های محیط زیستی مخرب همچون گرمایش زمین و تغییر اقلیم پیامد های دست ورزی بشر در اکوسیستم های طبیعی در قرن حاضر هستند.پیرو این مساله، ترسیب کربن رهیافتی برد برد برای تعدیل اثرات مخرب فعالیت بشر در حل مشکلات افزایش انتشار گازهای گلخانه ای است. بر همین اساس پژوهش حاضر به منظور بررسی وضعیت ترسیب کربن در اکوسیستم های طبیعی جنگل بلوط و همچنین ارزیابی ارزش اقتصادی آن در استان کرمانشاه در سال 1394-1395 انجام شد.مواد و روش ها : داده های لازم برای این پژوهش به روش داده برداری مستقیم میدانی و نمونه برداری تصادفی در منطقه مورد بررسی جمع آوری شد. برای این منظور در منطقه حفاظت شده بیستون به عنوان منطقه بررسی درختان بلوط از لحاظ تیپ رویشی در دو گروه گونه های شاخه زاد و تک پایه تقسیم بندی شدند و اطلاعات مورد نیاز از آنها برداشت شد. سپس با استفاده از داده های برداشت شده و کاربرد رابطه های ریاضی مقدار ترسیب کربن و ارزش اقتصادی آن در جنگل های فوق محاسبه شدند.نتایج و بحث : بر اساس تجزیه و تحلیل نتایج این پژوهش توان ترسیب کربن توسط زیست توده درختان در گونه های شاخه زاد 1622.67 کیلوگرم در هکتار در سال بود. این مقدار در گونه های تک پایه 1786.47 کیلوگرم در هکتار در هر سال بود. با توجه به این نتایج مقدار دی اکسید کربن ترسیب و ذخیره شده در بافت چوبی و همچنین بقایای آلی موجود در زیر اشکوب توسط این دو تیپ درخت بلوط ایرانی به ترتیب 58411.61 و 6431.29 کیلوگرم در هکتار در سال بود. از طرفی با توجه به نرخ مالیات اعمال شده برای انتشار هر تن کربن ارزش اقتصادی سالانه هر هکتار از این جنگل ها به طور میانگین مبلغی بالغ بر 1780856 ریال برآورد شد.نتیجه گیری : مدیریت صحیح اکوسیستم های جنگلی بلوط در این منطقه و به دنبال آن در سطح کشور به منظور کاهش مخاطرات محیط زیستی از جمله کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و پدیده تغییر اقلیم اهمیت بسزایی دارد. از طرفی با توجه به اهمیت موضوع تجارت کربن و مسائل بین المللی پیرامون آن، می توان از این موضوع در راستای احیاء و نگهداری پایدار این اکوسیستم های طبیعی بهره مند شد.

سابقه و هدف : رشد ساخت و سازها و استفاده های بی رویه از دامنه های جنوبی اکوسیستم البرز و حوزه آبخیز دارآباد منجر به رشد ناپایداری در این محدوده شده، به طوری که تداوم این روند، نابودی اکوسیستم یاد شده را به دنبال خواهد داشت. هدف تحقیق حاضر، تعیین تغییرات کاربری اراضی و ناپایداری در حوزه آبخیز دارآباد می باشد تا با شناخت این ویژگی ها به بررسی روند ناپایداری در اکوسیستم محدوده مورد نظر پرداخته شود.مواد و روش ها : روش تحقیق مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی است. در گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای و در تحلیل اطلاعات از روش فضایی (تحلیل روند تغییرات کاربری اراضی بر اساس تصاویر ماهواره ای) و تکنیک دلفی بهره گیری شده است. به منظور تعیین تغییرات کاربری اراضی و ناپایداری در محدوده مورد مطالعه، از تصاویر ماهواره ای سری های زمانی مختلف TM1990، ETM+ 2004 و IRS2014 در 4 کلاس پوشش گیاهی، اراضی ساخته شده، اراضی بایر و شبکه معابر استفاده شده است. با استفاده از تصاویر ماهواره ای و الگوریتم براوی و حداکثر شباهت [ii] نیز به طبقه بندی نظارت شده و بارزسازی تصاویر ماهواره ای اقدام شده است. قلمرو تحقیق شامل محدوده دارآباد و جامعه آماری متشکل از 35 نفر از گروه خبرگان (متخصصان حوزه های جغرافیا، منابع طبیعی، و علوم محیطی) بوده است.نتایج و بحث : یافته های پژوهش نشان می دهد که از سال 1990 تا سال 2014، پوشش گیاهی در محدوده مورد نظر روند کاهشی داشته و در مقابل بر اراضی ساخته شده، شبکه معابر و اراضی بایر افزوده شده است. در سال 1990، بیش از 42 درصد منطقه به پوشش گیاهی اختصاص داشت. این در حالی است که در سال 2014، به کمتر از 20 درصد کاهش یافته است. اراضی ساخته شده و معابر نیز که در سال 1990، حدود 40 درصد از کل منطقه را شامل می شدند، در سال 2014به 61.5 درصد افزایش یافته است. این روند نشان دهنده افزایش ناپایداری در سطح اکوسیستم منطقه می باشد.نتیجه گیری : نتایج نشان می دهد که عوامل متعددی در ناپایداری حوضه آبخیز دارآباد تاثیرگذار بوده اند.این عوامل در سه مولفه اکولوژیکی- جغرافیایی، اقتصادی- نهادی و اجتماعی- فرهنگی قابل دسته بندی هستند. مولفه های اقتصادی- نهادی با ضریب 0.5824 بیشترین تاثیرگذاری را در این زمینه داشته اند. از جمله عوامل موثر در این زمینه می توان به بهره برداری بی رویه اکوتوریستی، فقدان یا ضعف سازوکارهای نظارتی و استفاده از رانت های سیاسی و اقتصادی در ساخت و ساز اشاره نمود.

سابقه و هدف : رودخانه ها از مهمترین منابع آبی و اکوسیستم های مهم و آسیب پذیر داخل خشکی به حساب می آیند.امروزه به علت مصرف بی رویه آب و آلوده شدن آب رودخانه ها توسط منابع غیرطبیعی و انسانی، کیفیت این نوع منابع آبی تهدید شده است. رودخانه پیربازار و تالاب انزلی در دو دهه گذشته دچار یوتروفیکاسیون شدید شده است، به همین دلیل ارزیابی و برآورد تغییرات کیفیت آب مصب رودخانه اصلی تغذیه کننده تالاب انزلی (رودخانه پیربازار)، در اولویت قرار دارد.مواد و روش ها : این پژوهش وضعیت یوتریفیکاسیون و پیش بینی تغییرات زمانی-مکانی غلظت مواد مغذی مانند آمونیاک- نیتروژن (N-NH3)، نیترات (N-NO3) یا به طورکلی نیتروژن کل (TN)، فسفر (PO4-3) و یا TP، اکسیژن محلول (DO) را در رودخانه پیربازار بررسی و ارزیابی می کند. نمونه گیری از 10 نقطه حوضه آبریز طی مدت 18 ماه از دی 1393 تا پایان خرداد 1395 انجام شد. هدف این پژوهش تهیه نقشه پهنه بندی و برآورد دقیق وضعیت پارامترهای کیفی موجود و آینده حوضه آبی با استفاده از نقشه های پهنه بندی و نرم افزار تحقیقاتی توسعه یافته توسط نگارندگان و بهره گیری از پنج روش درون یابی کریجینگ، اسپلاس، رگرسیون چندجمله ای، عکس فاصله، چندجمله ای موضعی و انتخاب روش بهینه است. انتخاب بهترین روش با استفاده از روش اعتبارسنجی متقابل و بر اساس معیار ارزیابی جذر میانگین مجموع مربعات خطا (RMSE) صورت گرفت.نتایج و بحث : نتایج نشان داد که در این حوضه آبریز روش رگرسیون چندجمله ای مرتبه 2 (با میانگین RMSE=0.2075 برای نیتروژن کل و RMSE=0.1475 برای فسفر کل) برای برآورد غلظت نیترات و فسفات در حوضه آبریز، بهترین روش بوده و روش چندجمله ای موضعی با توان 10 از مرتبه 3 (با میانگین RMSE=0.331 برای نیتروژن کل و RMSE=0.22 برای فسفر کل) بدترین روش در مقایسه با سایر روش ها است. برای تهیه نقشه پهنه بندی، ابتداء نقشه های ماهانه و سپس نقشه های فصلی توزیع مکانی غلظت نیترات و فسفات ایجاد شدند و تغییرات زمانی (فصلی) مواد مغذی در دهانه ورودی به تالاب (مصب رودخانه پیربازار) بیان شد. نتایج نشان داد که میانگین غلظت مواد مغذی آب رودخانه پیربازار (0.616 میلی گرم در لیتر برای نیتروژن کل و 0.325 میلی گرم در لیتر برای فسفر کل)، طبق دستورعمل اروپایی 80.778 EEC و استاندارد OECD بالاتر از حد مجاز هستند (حد مجاز این ماده در حالت عادی و در بیشتر آب های شیرین 0.1 تا 0.5 میلی گرم در لیتر برای نیتروژن کل و 0.01 تا 0.1 میلی گرم در لیتر برای فسفر کل است). همچنین طبق نتایج به دست آمده از این نرم افزار، متوسط نسبت نیتروژن کل به فسفر کل (TN/TP) در ورودی تالاب، ماکزیمم مقدار (33.7) بوده که بالاتر از حد مجاز 16 است. بنابراین آب منطقه در شرایط نوع یوتروفیک پیشرفته و بحرانی قرار دارد. با توجه به مقدار مثبت و بالای ضریب همبستگی برای فسفر کل و نیتروژن کل که بین 0.87 تا 0.918 (میانگین 0.894) به دست آمد، می توان استدلال کرد که فسفر و نیتروژن در این حوضه آبی به احتمال زیاد دارای منشاء یکسان و مشترکی هستند، ضمن اینکه مقدار ضریب عملکرد نیز بین 0.187 تا 0.721 متغیر بوده که به ترتیب برای نیترات و فسفات بهترین عملکرد را نشان داده است.نتیجه گیری : با استفاده از نقشه های پهنه بندی و بهره گیری از تکنیک بهترین روش درون یابی می توان تغییرات پارامترهای کیفیت آب را با دقت زیاد ارزیابی و برآورد کرد. پیش بینی های حاصل از این تحقیق نشان می دهد متوسط غلظت سالیانه آمونیوم، نیترات، نیتریت، فسفات و املاح محلول در آب رودخانه پیربازار در سال 1400 و 1410 به ترتیب حدود 1.2%، 3.2%، 32%، 5%، 7% و 3.4%، 9%، 87%، 14%، 16.5% نسبت به وضعیت کنونی، افزایش رشد خواهند داشت که در نوع خود یک یافته جدید محسوب می شود که در مدیریت کیفی حوضه آبریز یک نوآوری قابل اعتماد است.

سابقه و هدف : فلزات سنگین از جمله مهم ترین آلاینده های محیط زیست به شمار می آیند که در چند دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته اند. تجمع عناصر در خاک به ویژه در زمین های کشاورزی، امری تدریجی بوده و غلظت عناصر سنگین می تواند به سطحی برسد که امنیت غذایی انسان را تهدید کند. در میان عناصر سنگین، کادمیوم به علت تحرک بالا در سیستم های بیولوژیک، سمیت بالا، حلالیت زیاد در آب و جذب سریع توسط سیستم ریشه ای بسیاری از گونه های گیاهی، یکی از خطرناک ترین عناصر سنگین است. در این تحقیق رشد، انباشتگی و توان گیاه پالایی کادمیوم در دو گونه خردل اتیوپی (Brassica carinata) و خردل هندی (Brassica juncea) بررسی شده است.مواد و روش ها : گیاهان در خاک های آلوده با غلظت های 0، 75 و 150 میلی گرم بر کیلوگرم کادمیوم رشد کردند و پس از 7 هفته کشت در گلخانه، برای سنجش برخی خصوصیات رشدی برداشت شدند.نتایج و بحث : نتایج پژوهش نشان داد که تیمارهای کادمیوم بر صفات رشد و میزان کلروفیل دو گیاه اثر معنی داری نداشت. هر دو گیاه شاخص تحمل تنش بالایی را نسبت به فلز کادمیوم نشان دادند. با افزایش آلودگی فلز در خاک، غلظت کادمیوم در ریشه و بخش هوایی هر دو گیاه خردل اتیوپی و خردل هندی به طور معنی داری افزایش یافت. فاکتور انتقال گیاه خردل هندی حدودا 70% بیشتر از خردل اتیوپی بوده است و بیشترین میزان فاکتور انتقال در تیمار 75 میلی گرم بر کیلوگرم کادمیوم در گیاه خردل هندی مشاهده شد.نتیجه گیری : مقایسه دو گیاه خردل اتیوپی و خردل هندی نشان می دهد که هر دو گونه قادر به تحمل و تجمع کادمیوم بوده، ولی فاکتور انتقال و میزان جذب و تجمع کادمیوم در گیاه خردل هندی بیشتر از خردل اتیوپی بوده است، درنتیجه به نظر می رسد گیاه خردل هندی عملکرد بهتری برای استفاده در فرایند گیاه پالایی کادمیوم داشته باشد.

سابقه و هدف : کیفیت خاک یکی از شاخص های مهم کشاورزی و محیط زیست پایدار محسوب می شود. در راستای اهداف کشاورزی پایدار و حفظ سلامت محیط زیست کیفیت خاک را به این طور تعریف می کنند:«ظرفیت نوع خاصی از خاک برای عملکرد در محدوده اکوسیستم طبیعی یا مدیریت، برای حفظ بهره وری گیاه و حیوانات، حفظ یا افزایش کیفیت آب وهوا، و حمایت از سلامت انسان و زندگی.» هدف از این تحقیق استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و سامانه منطق فازی برای ارزیابی کیفیت خاک بر اساس خصوصیات فیزیکی، شیمیایی خاک و ویژگی های توپوگرافی (شیب، ارتفاع و جهت شیب) منطقه تلوبین استان سمنان است.مواد و روش ها : منطقه مورد بررسی به وسعت 4236 هکتار در 85 کیلومتری شمال شرقی شهر شاهرود واقع شده است. رژیم های رطوبتی و حرارتی خاک این منطقه به ترتیب زریک و مزیک هستند. سی و شش خاک رخ در منطقه تلوبین حفر شد. در این پژوهش با توجه به حفظ بهره وری گیاه و نظرات کارشناسان علوم خاک و علوم زراعی شاخص های کیفیت فیزیکی، شیمیایی خاک و توپوگرافی منطقه انتخاب شدند. توزیع مکانی شاخص ها با استفاده از روش درون یابی وزن دهی عکس فاصله (IDW) برای میان یابی نقاط قرارگرفته بین نقاط نمونه برداری شده و ایجاد یک سطح پیوسته، برای هر یک از پارامترهای فوق تهیه شد. سپس نقشه اولیه برای تهیه نقشه های فازی برای سه شاخص مذکور به کار گرفته شد و شاخص های ذکرشده با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی وزن دهی شد.نتایج و بحث : نتایج این تحقیق نشان می دهد از لحاظ کیفیت خاک 3.01 درصد در دسته خیلی ضعیف، 49.57 درصد (2099.87 هکتار) در دسته ضعیف، 44.33 درصد (1877.33 هکتار) در دسته متوسط و 3.10 درصد (131.50 هکتار) در دسته خوب قرار گرفته اند. کیفیت خاک با استفاده از تمام شاخص ها تعیین شد، اما همیشه چند شاخص مهم و دارای وزن بالاتر به عنوان شاخص های کلیدی مشخص می شوند که در این تحقیق از شاخص های فیزیکی شاخص عمق خاک، از شاخص های شیمیایی شاخص کربن آلی و از شاخص های توپوگرافی شاخص شیب، دارای وزن بالاتری هستند. بنابراین مشخص می شود که استفاده از تحلیل سلسله مراتبی-منطق فازی برای تعیین کیفیت خاک در منطقه مورد بررسی از صحت خوبی برخوردار است. بازدیدهای میدانی منطقه نشان می دهد در محدوده هایی که کیفیت خاک متوسط است کاربری آن جنگل و مرتع است. در منطقه ای که کیفیت خاک در دسته خوب قرارگرفته مقدار کربن آلی و پتاسیم دارای مقادیر بالایی است و pH در دامنه 7-6 قرار دارد که در این محدوده قابلیت جذب عناصر غذایی بالا است. اما در مناطقی که کیفیت خاک در دسته ضعیف یا خیلی ضعیف است، مقدار کربن آلی کم یا ناچیز است و شیب های منطقه بیشتر از 30 درصد است.نتیجه گیری : نتایج این تحقیق نشان داد که کربن آلی خاک بیش ترین تاثیر و سهم را در کیفیت خاک منطقه مورد بررسی دارد و از لحاظ کیفیت خاک بیشتر وسعت منطقه در دسته ضعیف کیفیت خاک قرار دارد. بنابراین می توان بیان کرد که استفاده از روش تلفیقی فازی و AHP در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی، می تواند وضعیت کیفیت خاک را در منطقه به صورت کمی در قالب گروه های مختلف طبقه بندی کند.با استفاده از تکنیک فازی می توان اظهارات کارشناسان را به عنوان پایگاه داده در اختیار داشت. به طورکلی، رویکرد منطق فازی به عنوان ابزار بسیار مناسبی برای مدل سازی کیفیت فیزیکی، شیمیایی و توپوگرافی منطقه که به پارامترهای ورودی در نظر گرفته شده وابستگی دارد، قلمداد می شود.