علوم محیطی
سال:1387 | دوره:5 | شماره:3 |تعداد مقالات:16

روش هم ارز کده - آگار برای بررسی توانایی دگرآسیبی ارقام گندم (Triticum aestivum) بر رشد گیاهچه علف های هرز پیچک صحرایی (Convolvulus arvensis) و چاودار (Secale cereale) مورد استفاده قرار گرفت. آزمایش طی سال 1384 بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار در آزمایشگاه بخش تحقیقات علف های هرز موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور انجام شد. در این آزمایش اثر 4 رقم گیاهچه گندم: شیراز و نیک نژاد (ارقام با  قدرت رقابت بالا) و طبسی و روشن (ارقام با قدرت رقابت پایین) در 4 تراکم: 0، 8، 16 و 24 بر طول گیاهچه، ریشه چه و ساقه چه علف های هرز پیچک صحرایی و چاودار مورد بررسی قرار گرفت. ارقام گندم باعث کاهش صفات مذکور در چاودار شدند. بالاترین تراکم گیاهچه های گندم یعنی 24، حداکثر کاهش را در طول گیاهچه، ریشه چه و ساقه چه این علف هرز ایجاد نمود. تمام ارقام گندم، به ویژه در بالاترین تراکم، باعث کاهش طول گیاهچه و ریشه چه پیچک شدند، در حالی که طول ساقه چه این علف هرز تحت تاثیر تراکم و رقم گندم افزایش یافت.

طرح های هادی روستایی، به عنوان نخستین تلاش سازمان یافته و فراگیر ملی برای ساماندهی کالبدی روستاهای کشور، از سال 1367 تا پایان سال 1385 برای بیش از 16440 روستا تهیه و در بیش از 7670 روستا به اجرا در آمده است. به رغم تعامل غیر قابل انکار محیط طبیعی روستاها و طرح های توسعه، همچون طرح های هادی روستایی؛ ارزیابی قابل استنادی از اثرات اجرای طرح های هادی، بر محیط زیست سکونتگاه های روستایی کشور، در دست نیست. بر این اساس، تحقیق حاضر، ضمن تعریف معیارهایی برای ارزیابی پیامدهای طرح های هادی روستایی بر محیط زیست روستاها، بر اساس منابع مرتبط، چند نمونه از طرح های اجرا شده در روستاهای کشور را مورد بررسی قرار داده است. از اهم یافته ها، می توان به فقدان یا نقص مطالعات محیطی به هنگام تهیه طرح ها و همچنین، پیش بینی نکردن اثرات اجرای پروژه های دهگانه، بر محیط طبیعی و محیط زیست روستاها، به هنگام تهیه و سپس، اجرای طرح ها اشاره کرد. در نهایت، بر اساس یافته های حاصل از مطالعات میدانی و جمع بندی نتایج، رهنمودهایی برای بازخورد طرح ها و اصلاح رویکرد آنها نسبت به مداخله در محیط طبیعی و محیط زیست روستاها، ارایه شده است. مهم ترین آنها، عبارت است از، اصلاح شرح خدمات تهیه طرح ها و سوق دادن آنها به سمت اولویت بخشی به مطالعات محیطی و همچنین، رویکرد بوم محور در تهیه و اجرای طرح ها.

غلظت سموم کشاورزی ارگانوکلره شامل لیندان، هپتاکلر، آلدرین، دیلدرین و ددت در بافت عضله دو ماهی کپور و سفید در ایستگاه های جنوب غربی دریای خزر (آستارا، هشتپر، انزلی، کیاشهر و رامسر) اندازه گیری شد. در این تحقیق از دستگاه گاز کروماتوگراف مجهز به آشکار ساز تسخیر الکترون Gas Chromatographs Electron Capture Detectors (GC-EDC) استفاده شد. بیشترین غلظت اندازه گیری شده مربوط به ماهی کپور در ایستگاه انزلی با 11.964 میلی گرم در کیلوگرم بر پایه وزن چربی (0.335 میلی گرم در کیلوگرم بر پایه وزن تر) بود. غلظت آلدرین در تمام نمونه ها غیر قابل تشخیص (کمتر از 0.001 میلی گرم در کیلوگرم بر پایه وزن تر) بود. میانگین غلظت هر سم در تمام نمونه ها اندازه گیری شد که هپتاکلر با 2.6479 میلی گرم در کیلوگرم بر پایه وزن چربی بالاترین غلظت را به خود اختصاص داد (0.0722 میلی گرم در کیلوگرم بر پایه وزن تر). در ایستگاه آستارا، هیچ یک از سموم در نمونه های مورد مطالعه تشخیص داده نشدند. با توجه به میزان جذب قابل قبول روزانه Acceptable Daily Intake (ADI) هر سم، مصرف ماهی کپور ایستگاه های انزلی و رامسر و ماهی سفید ایستگاه هشتپر از نظر آلودگی به سم هپتاکلر و ماهی سفید ایستگاه کیاشهر از نظر آلودگی به سم دیلدرین خطرناک ارزیابی شد. غلظت سموم کشاورزی ارگانوکلره در ماهی های مورد مطالعه نشان می دهد که علاوه بر غلظت های ذکر شده در بالا غلظت سم ددت در ماهی سفید ایستگاه رامسر نیز از حد بیشینه باقی مانده Maximum Residue Limit (MRL) تجاوز می کند.

این تحقیق به منظور بررسی تاثیر غلظت های مختلف سرب [0، 100، 200، 400، 600، 800 و 1000 میکرومول بر لیتر از منبع Pb(NO3) 2] بر جوانه زنی و همچنین تاثیر محلولهای غذایی بدون سرب و حاوی سرب کم، متوسط و زیاد [0، 100، 200 و 400 میکرومول بر لیتر از منبع Pb(NO3)2] بر محتوای پروتئین و پرولین در ریشه و اندام هوایی دو رقم کلزا (Hyola401 و PF 7045.91)، میزان انباشتگی یون سرب و ارزش تحمل این دو رقم نسبت به سرب در محیط کشت به روش هیدروپونیک با استفاده از محلول غذایی هوگلند انجام گرفت. آنالیز آماری داده ها با استفاده از روش تجزیه واریانس یک طرفه و در قالب طرح آماری بلوک های کاملا تصادفی انجام شد. نتایج بدست آمده در این پژوهش نشان داد که در رقم Hyola در غلظتهای سرب 200، 400، 600، 800 و 1000 میکرومول بر لیتر کاهش درصد جوانه زنی معنی دار است. و در رقم PF کاهش درصد جوانه زنی در غلظتهای مختلف سرب معنی دار نیست. افزایش غلظت سرب محلول غذایی در هر دو رقم کلزا موجب کاهش طول ریشه شد و با توجه به میانگین طول ریشه، ارزش تحمل به سرب در رقم Hyola بیشتر از رقم PF تعیین گردید. مقدار پروتئین ریشه در هر دو رقم با افزایش غلظت سرب محلول غذایی، افزایش معنی داری یافت. مقدار پروتئین اندام هوایی با افزایش غلظت سرب محلول غذایی، در رقم Hyola کاهش ولی در رقم PF افزایش نشان داد. درصد افزایش مقدار پروتئین در ریشه رقم PF بیشتر از رقم Hyola بود. مقدار پرولین در ریشه و اندام هوایی هر دو رقم با افزایش غلظت سرب محلول غذایی، افزایش یافت. درصد افزایش مقدار پرولین در ریشه و اندام هوایی رقم Hyola بیشتر از رقم PF بود. با افزایش غلظت سرب محلول غذایی، تجمع یون سرب در ریشه و اندام هوایی هر دو رقم افزایش یافت. انباشتگی سرب در ریشه و اندام هوایی رقم Hyola بیشتر از رقم PF بود. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش به نظر می رسد که گیاه کلزا بویژه رقم Hyola برای آلایش زدایی خاکهای آلوده به سرب از توانایی بالقوه ای برخوردار است.

نماتدها و باکتری های خاکزی نقش مهمی در کارکرد خاک ایفا می کنند و به همین جهت اهمیت ویژه ای در کشاورزی دارند. برای ارزیابی اثر فعالیت های کشاورزی در بوم نظام اصلی کشاورزی استان خراسان بر نماتدها و باکتری های خاکزی، مطالعه ای در سه منطقه شیروان، مشهد و گناباد انجام شد. مزارع گندم کم نهاده و پرنهاده به عنوان سیستم های کشاورزی همراه با سیستم طبیعی هر منطقه جهت انجام مطالعه مدنظر قرار گرفتند. مصرف نهاده های کشاورزی ملاک انتخاب مزارع بود، به طوریکه مزارع گندم کم نهاده و پرنهاده در هر منطقه، به ترتیب بر اساس کمترین و بیشترین مقدار مصرف نهاده ها انتخاب شدند. نمونه برداری خاک در هر یک از مزارع پرنهاده، کم نهاده و نیز سیستم طبیعی انجام گرفت و درصد مواد آلی، تعداد نماتد و تعداد باکتری قابل کشت خاک تعیین گردید. درصد مواد آلی خاک در همه مناطق و سیستم های مورد مطالعه پایین بود ولی تحت اثر فعالیت های کشاورزی افزایش نشان داد. تعداد نماتدها تحت تاثیر مواد آلی و رطوبت خاک و نیز میانگین حرارتی سالیانه بوده و در سیستم های کشاورزی برتری قابل توجهی نسبت به سیستم طبیعی در هر منطقه داشت. میانگین تعداد نماتدها در 100 گرم خاک خشک در سیستم های طبیعی شیروان، مشهد و گناباد به ترتیب 166، 184 و 132، در سیستم های کم نهاده شیروان، مشهد و گناباد به ترتیب 550، 459 و 1067 و در سیستم های پرنهاده شیروان، مشهد و گناباد به ترتیب 348، 1084 و 485 بود. فعالیت های کشاورزی در مزارع گندم بر باکتری های خاکزی تاثیر منفی نداشته و در بعضی از مناطق تعداد باکتری های قابل کشت خاکزی در سیستم های کشاورزی نسبت به سیستم طبیعی برتری معنی داری داشت. نتایج حاصله نشان داد که در حال حاضر فعالیت های کشاورزی در مناطق مورد مطالعه، باعث بهبود شرایط برای نماتدها و باکتری های خاکزی شده و تعداد نماتدها و باکتری های خاکزی را نسبت به سیستم های طبیعی این مناطق افزایش داده است.

سموم کشاورزی ارگانوکلره به علت خاصیت تجمع پذیری، سرطانزایی و تاثیر این سموم بر سیستم عصبی ماهیان و انسان، دارای اهمیت زیادی هستند. در این مطالعه، غلظت سموم ارگانوکلره (لیندان، هپتاکلر، آلدرین، دیلدرین و ددت) در سواحل جنوبی دریای خزر در ایستگاه های (آستارا، هشتپر، بندر انزلی، کیاشهر، رامسر، چالوس، نور، فریدون کنار، خزرآباد ساری و بندر ترکمن) در بافت عضله ماهی ازون برون اندازه گیری شد. در هر ایستگاه سه عدد ماهی ازون برون صید شد و بعد از آماده سازی نمونه ها، غلظت سموم در آنها اندازه گیری شد. سهم هپتاکلر با میانگین غلظت 3.933 میلی گرم در کیلوگرم وزن چربی بالاترین میزان و سم آلدرین با میانگین غلظت <0.288 میلی گرم در کیلوگرم وزن چربی کمترین میزان را به خود اختصاص داده اند. میانگین غلظت سموم اندازه گیری شده به ترتیب آلدرین> دیلدرین> لیندان> ددت> هپتاکلر بود. با تطبیق غلظت های به دست آمده در این مطالعه با میزان بیشینه حد مجاز 1 هر سم، مشاهده شد که غلظت هپتاکلر در ایستگاه های آستارا، هشتپر، بندر انزلی، رامسر، چالوس، نور، فریدون کنار و همچنین میانگین غلظت سم هپتاکلر در ده ایستگاه نمونه برداری شده، از میزان بیشینه حد مجاز تجاوز کرده است. همین طور غلظت سم ددت در ایستگاه های چالوس و بندر ترکمن، بالاتر از بیشینه حد مجاز بود.

مطالعه ای جهت بررسی وضعیت ماهیان رودخانه های الموت و طالقان (در حوضه آبریز رودخانه سفید رود) با استفاده از دستگاه الکتروشوکر و اثرات احتمالی احداث سد مخزنی بر روی ماهیان این دو رودخانه در مهر ماه 1379 صورت گرفت. 9 گونه متعلق به 7 جنس و 3 خانواده شناسایی شدند: Nemachilus، Oncorhynchus mykiss، Salmo trutta، bergianus، Barbus lacerta، B. capito، B. mursa، Capoeta capoeta، Leuciscus cephalus و Alburnoides B.mursa .bipunctatus جمعیت نسبتا کمی در ایران دارد، لذا می بایست نسبت به حفظ زیستگاه های آن اقدام نمود. گونه B. capito نیز به دلایل دارا بودن ارزش های صید ورزشی و همچنین ارزش اقتصادی در حوضه جنوب خزر تحت فشار صیادی بوده و می بایست تمهیدات لازم جهت حفظ این گونه صورت گیرد و به دلیل این که زیستگاه S.trutta در بالای سد است خطر کمتری آن را تهدید می کند. سایر گونه ها دارای فراوانی مناسبی در منطقه مورد بررسی هستند. با توجه به اهمیت رودخانه سفیدرود به عنوان یکی از مهم ترین زیستگاه های آبی حوضه جنوب دریای خزر برای گونه های مهم ماهیان با ارزش اقتصادی دریای خزر که به این رودخانه وابسته اند و با توجه به وجود سد مخزنی منجیل بر روی این رودخانه و برداشت بیش از حد آب برای کشاورزی و آبزی پروری از این رودخانه نباید تاثیر احداث سد در منطقه الموت یا طالقان را تنها بر روی ماهیان این منطقه بررسی نمود، بلکه می بایست تمام حوضه رودخانه سفید رود را در نظر گرفت.

به منظور بررسی و مقایسه عکس العمل تنوع و غنای گونه های علفی و چوبی به عوامل فیزیکوشیمیایی خاک و نیز فیزیوگرافی در جنگل های زاگرس میانی، منطقه ای به مساحت 170 هکتار از این جنگل ها واقع در منطقه حفاظت شده ارغوان در استان ایلام انتخاب گردید. سپس به صورت تصادفی سیستماتیک پلات هایی را در جهت های شمالی (n=24)، جنوبی (n=20) و غربی (n=13) پیاده و اطلاعات مربوط به پوشش، خاک و عوامل فیزیوگرافیک برداشت شد. نتایج حاصل از آنالیزهای همبستگی نشان داد که در دامنه جنوبی تنوع گونه های علفی با مقدار رس و شن همبستگی منفی و با سیلت همبستگی مثبت دارد. در دامنه شمالی تنوع گونه های علفی با ارتفاع از سطح دریا همبستگی منفی داشت. در دامنه غربی تنوع گونه های علفی با شوری، و ارتفاع از سطح دریا همبستگی منفی و با درصد آهک همبستگی مثبت داشت. نتایج همچنین نشان داد که گونه های چوبی در تمامی دامنه ها نسبت به عوامل فیزیکی عکس العمل بیشتری نشان می دهند. نتایج این تحقیق بیان می دارد که در ارزیابی های اکولوژیکی به منظور بررسی رابطه بین عوامل محیطی با پوشش در منطقه زاگرس برای پوشش علفی بیشتر فاکتورهای خاکی و برای بررسی گونه های چوبی بیشتر فیزیوگرافی و شکل زمین مدنظر قرار گیرند.

شیرابه زباله دارای عناصر مغذی کم مقدار است که می تواند مورد استفاده گیاه قرار بگیرد. عناصر مغذی کم مقدار در حد کفایت برای چرخه رشد گیاه لازم است و نقش مهمی در افزایش عملکرد کمی و کیفی محصولات کشاورزی دارند. اثر شیرابه زباله بر رشد و غلظت عناصر کم مقدار آهن، مس، روی، منگنز گیاه فلفل با 4 تیمار (صفر، 20، 40 و 60 درصد حجمی شیرابه به آب) هر کدام با 3 تکرار به صورت طرح کاملا تصادفی در آزمایش گلخانه ای مورد بررسی قرار گرفت. بیشترین وزن تر گیاه در تیمار شیرابه 40 درصد مشاهده شد که نسبت به شاهد 86 درصد افزایش داشت. بیشترین ارتفاع بوته نیز در این تیمار مشاهده شد که نسبت به شاهد افزایشی معادل 107 درصد داشت. افزایش درصد شیرابه تا 40 درصد تاثیر مثبتی بر تعداد شاخه های فرعی ایجاد شده در بوته فلفل داشت به طوری که بیشترین تعداد شاخه های فرعی با 80 درصد افزایش در تیمار شیرابه 40 درصد نسبت به شاهد مشاهده شد. مقادیر آهن، مس و منگنز در گیاه با افزایش درصد شیرابه مصرفی روند افزایشی داشتند به طوری که تیمار 60 درصد شیرابه نسبت به شاهد به ترتیب 6، 31 و 6 درصد افزایش نشان دادند. اما با وجود تفاوت های موجود بین تیمارهای آزمایشی، اختلاف در سطح احتمال 5 درصد معنی دار نشد. بیشترین مقدار آهن، مس و منگنز خاک بعد از برداشت گیاه، در تیمار 60 درصد مشاهده شد که احتمالا مقدار و تجمع زیاد عناصر آهن، مس و منگنز در گیاه این تیمار به دلیل محدودیت در رشد گیاه و غلظت بالای نمک و عناصر میکرو در خاک می باشد. مقدار روی در گیاه نیز با افزایش درصد شیرابه مصرفی افزایش داشت به طوری که تیمار 60 درصد شیرابه افزایش معنی داری معادل 46 درصد نسبت به شاهد نشان داد. بیشترین مقدار روی در خاک نیز بعد از برداشت گیاه در تیمار آزمایشی 60 درصد مشاهده شد که مقدار و تجمع روی بالا در گیاه احتمالا به دلیل غلظت بالای روی در خاک این تیمار است. به طور کلی کاربرد شیرابه تا سطح 40 درصد حجمی شیرابه به آب برای گیاه فلفل در این آزمایش اثرات مثبتی در پارامترهای رشدی گیاه داشت و بر اساس استانداردهای موجود میزان تجمع آهن، مس، منگنز و روی آن در خاک آزمایشی پایین تر از حد مجاز بوده.

به منظور جداسازی باکتری های قادر به رشد بر روی ذغال سنگ آزمایشات غربال سازی صورت گرفت که با استفاده از ذغال سنگ به عنوان تنها منبع کربن، در مجموع 7 سویه باکتریایی جداسازی گردید. نتایج حاصل از بررسی پروتئین کل تولیدی، به عنوان شاخصی از مصرف هیدروکربن های ذغال سنگی، در محیط پایه معدنی و ذغال سنگ به عنوان تنها منبع کربن نشان داد که مخلوط باکتریایی نسبت به تک تک ایزوله ها دارای کارایی بالاتری برای تجزیه ذغال سنگ می باشند. جهت بررسی میزان محلول سازی ذغال سنگ به وسیله کنسرسیوم باکتریایی بدست آمده در محیط پایه معدنی و ذغال سنگ یا ضایعات ذغال شویی به عنوان تنها منبع کربن (1درصد وزن به حجم) کشت داده شد و به مدت 15 روز بر روی شیکر 150 دور در دقیقه و دمای 25 درجه سانتی گراد قرار داده شد. اسپکتروفتومتری مایع رویی حاصل از سانتریفوژ این کشت 15 روزه، اختلاف میزان جذب نور (طول موج 450 نانومتر) نسبت به شاهد بدون باکتری را 1.475 برای ضایعات ذغال شویی و 0.832 برای ذغال سنگ سخت، نشان داد. آزمایشات وزن سنجی نیز محلول سازی ذغال سنگ بوسیله این کنسرسیوم باکتریایی را تایید نمود.

شناسایی و مقایسه فصلی تنوع و تراکم پرندگان آبزی تالاب های بین المللی کلاهی و تیاپ در چهار فصل سال از پاییز 1380 تا تابستان 1381 انجام گرفت. در مجموع 96 گونه پرنده از 27 خانواده در این تالاب ها شناسایی شد، که 57 گونه از آن ها آبزی و کنار آبزی بودند. 20 گونه از پرندگان آبزی از 5 خانواده پلیکان، بالکان، فلامینگو، کاکایی و پرستو دریایی مورد شمارش قرار گرفتند. کلیه گونه های پرندگان آب زی از مهاجران 4 فصل و یا عبوری دو تالاب بودند و پرنده بومی آب زی در تالاب شناسایی نشد. تنوع و تراکم پرندگان در فصل زمستان حداکثر و در فصل تابستان حداقل بود از گونه های آب زی در معرض تهدید به انقراض جهانی (آسیب پذیر Vu) ثبت شده در کتاب سرخ IUCN گونه Pelecanus crispus در منطقه به صورت مهاجر فصلی در زمستان دیده شد. وابستگی پرندگان آب زی به محیط زیست تالاب های کلاهی و تیاپ از نظر تغذیه، استراحت و پناهگاه بود. پرندگان آب زی شناسایی شده متعلق به ماهی خواران، همه چیز خواران و فیلتر کنندگان بودند. در بین خانواده های پرندگان آب زی پرستوهای دریایی (Sternidae) با 9 گونه بیشترین تنوع و فلامینگو و دارقاز (با کلان) با یک گونه حداقل تنوع را در منطقه داشتند.