مطالعات فرهنگی و ارتباطات
سال:1387 | دوره:4 | شماره:12 |تعداد مقالات:7

فیلمهای عامه پسند هندی به عنوان نوعی فرهنگ عامه جهانی، در جامعه ایران و در مقیاسی وسیع مورد استفاده است. این امر پدیده نو ظهوری نیست و پیشینه آن به دهه 30 برمی گردد؛ اما تاکنون در مورد چگونگی فرایند مصرف این فیلمها و نوع ارتباطی که تماشاگران ایرانی با آنها دارند، پژوهشی انجام نگرفته است. پژوهش حاضر در چارچوب سنت مطالعات فرهنگی، خوانشهایی را که تماشاگران زاهدانی از فیلمهای عامه پسند هندی دارند، دریافت و تبیین نموده است. برای انجام این کار از یک روش شناسی «کیفی ترکیبی» که به طور توامان دربرگیرنده: 1) استنتاج رمزگان اجتماعی، فنی و ایدئولوژیک فیلمهای عامه پسند هندی؛ 2) تحلیل زمینه اجتماعی فرهنگی تماشاگران و 3) دریافت خوانشهای تماشاگران مورد مطالعه می باشد، استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که فیلمهای عامه پسند هندی، به عنوان نوعی فرهنگ عامه جهانی، ساختارها و روابط قدرتی را در سطحِ جهان روایی خلق می نمایند، که به نوعی متاثر از ساختارها و روابط قدرت موجود در جهان اجتماعی هند و در راستای طبیعی جلوه دادن آنها است. وقتی که در اثر فرایند های جهانی شدن، فرهنگ عامه جهانی در مقیاسی محلی مصرف می شود، صورت بندی گفتمانی اش متناسب با هویت گفتمانی مصرف کنندگان محلی و مسایل آنها، تا حدود زیادی تغییر می یابد، و حتی در مواردی کاملا تغییر می کند. متون فرهنگ عامه جهانی می توانند زمینه ایی را فراهم نمایند که مصرف کنندگان محلی، قالب زمان و مکان را بشکنند و بر محدودیتهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شان فائق آیند.

هدف اصلی در این مقاله تحلیل آثار سه گانه بهمن فرمان آرا و رابطه متقابل این آثار با جامعه ایران است. بدین منظور و با بهره گیری از نظریات لوسین گلدمن پیرامون اثر هنری والا و هنرمند والا، سعی شده این سه فیلم از منظر جامعه شناسی سینما تحلیل شوند. مطالعه این فیلم ها از دو روش نقد درون نگر که دراین نوشتار بیشتر مبتنی بر نشانه شناسی فنی است، و نقد برون نگر به عنوان ابزاری برای بررسی رابطه فیلم ها با جامعه، استفاده شده است. پس از مطالعه فیلم ها و بررسی هریک به شکلی جداگانه می توان گفت، این سه فیلم از منظر نمایش مفهوم مرگ در سطوح مختلف فردی، طبقاتی و اجتماعی رابطه متناسبی با جامعه برقرار کرده اند و به نوعی معرف تفکرات قشر هنرمند و اندیشمند قبل از انقلاب هستند که تفکرات اخلاقی و اجتماعی ویژه خود را داشته اند و به همین دلیل به آسانی در دل نظام فکری موجود حل نشده اند.در دو فیلم از این سه اثر مسایل دو قشر هنرمند و نویسنده به وضوح مطرح شده و دغدغه ها و آرمان هایشان در پرتو مفهوم مرگ، به تصویر کشیده شده است. در این فیلم ها مساله مرگ در زندگی اینان از زاویه ای دیگر بررسی شده است، به طوری که نه تنها منفور نیست، بلکه عامل رهایی از جامعه نامطلوب پیرامون تلقی می شود در فیلم دیگر مسایل اجتماعی و مشکلات گریبان گیر جامعه به گونه ای به تصویر کشیده شده است که خود بیانگر نوعی مرگ، این بار در سطح جامعه است. البته ویژگی مشترک هر سه فیلم بارقه امیدی است که در پایان داستان برای نجات و رهایی افراد، طبقه هنرمندان و نویسندگان و نیز جامعه رو به نابودی درخشیدن می گیرد.

بررسی روایت های سینمایی از تجربه های نسلیِ مشترک در خصوص جنگ هشت ساله ایران، موضوع مقاله حاضر است. در این مقاله تلاش شده تا با اتخاذ رویکردی ساختارگرایانه بتوان به بررسی چگونگی بازنمایی دوگانگی های مربوط به روابط نسلی (اعم از: روابط درون نسلی و روابط بین نسلی) پرداخت که در آثار سینمای جنگ حاتمی کیا بازنمایی شده است از جمله: عقیده گرایی / عمل گرایی، وظیفه محوری / نتیجه محوری، عشق مداری / عقل مداری، درون گرایی / برون گرایی و گذشته گرایی / آینده گرایی. منطق پی گرفته شده برای تحلیل تقابل های استخراج شده، الگوهای کنشی پارسونز است. از میان آثار حاتمی کیا به بررسی پنج اثر وی پرداخته شد که هم متعلق به ژانر جنگ بوده اند و هم به موضوع «روابط نسلی» پرداخته اند: مهاجر (1368)، از کرخه تا راین (1371)، آژانس شیشه ای (1376)، موج مرده (79/1378) و به نام پدر (1384). مولف در سیر بازنمایی روابط نسلی، از مهاجر تا به نام پدر، از سویه ابتدایی تقابل های مذکور به سویه دوم مایل شده است. این امر می تواند شاهدی بر شکل گیری ساحت اجتماعی مستقلی باشد که پس از جنگ به تدریج ایجاد شد و مولف نیز تحت تاثیر آن، در خوانش مرجح خویش به سویه دوم تمایل یافته است.

تهران به عنوان نماد مدرنیته شهری در بسیاری از فیلمهای سینمایی مورد توجه قرار گرفته است. بازنمایی تهران در فیلمها در واقع تاریخ تحولات مدرنیته ایرانی نیز هست. از این رو، این امکان وجود خواهد داشت که به مدد بازنمایی شهر تهران، تاملی انتقادی از مدرنیته ایرانی ارایه دهیم. در این مقاله، سینمای داستانی قبل از انقلاب اسلامی بررسی شده است. هدف نویسندگان این مقاله به تبعیت از نظریه پردازانی چون زیمل و بهره جستن از رویکرد انتقادی والتر بنیامین آن است که تخیل و بینش غالب در فرهنگ ایرانی را به مدد بازنمایی شهر در رسانه سینما کشف کنند. برانگیختن تضاد روستا و شهر، ارایه تصاویری دوگانه از امر مدرن، بازنمایی سیاسی شهر، به هم ریختگی نظم کیهانی سنتی در شهر مدرن، شکل گیری عقلانیتی نامنسجم در زندگی روزمره شهری و انواع گسستها و شکافهای اجتماعی اقتصادی موجود در زندگی از جمله مسایلی است که سینمای پیش از انقلاب به بازنمایی آن پرداخته است.

ساخت فیلم و سریال تاریخی درباره هر دوره از تاریخ، نه تنها نشان دهنده اهمیت آن دوره نزد فیلمسازان و بلکه سیاستگذاران فرهنگی یک جامعه است، بلکه عموما بازنمایی ای است از شرایط فعلی جامعه، یا شرایط آرمانی آن. در واقع، برای به تصویر کشیدن آنچه از شرایط امروزی می خواهند بگویند برهه ای از تاریخ را بهانه قرار می دهند. در این نوشتار تلاش شده است تا اندک ساخته های سینمایی درباره دوره صفوی (سه فیلم که پیش از انقلاب ساخته شد و دو سریال تلویزیونی ساخته شده پس از انقلاب) را از نگاه انسان شناسی تصویری، بررسی کنیم. در این راه از اسطوره شناسی یاری گرفتیم. دوره صفوی همچون اساطیر مربوط به دوران طلایی، به عنوان دوره ای به تصویر کشیده می شود که از بسیاری جنبه ها، شکوه و جلال در این سرزمین حاکم بود. و این اسطوره ای است برای رفع تناقض بین هویت کنونی مان و احساس افتخاری که نسبت به گذشته خود داریم.

جهانی که در آن محدوده های شناخته ها و نا شناخته ها درهم آمیخته شده است، فرد را در برابر عرصه ای پرتحرک از نمادها و نشانه ها قرار داده است. جهان رسانه ای به طور عام و فیلم به طور خاص به عنوان نقطه مرکزی صنایع فرهنگی در کانون توجهات بین المللی قرار دارد و ابعاد اثرگذاری آن در بسیاری از مباحث آکادمیک مورد توجه است به همین دلیل در رویکرد مطالعات فرهنگی توجه به نحوه ادراک و دریافت مخاطبان از محتوای رسانه ای به ویژه فیلم شایان توجه بوده است.فیلم یکی از عرصه های رسانه ای است که توجه بدان به عنوان یک ابزار قدرتمند از زاویه اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و ... حایز اهمیت است؛ گرچه نباید این مساله را نادیده گرفت که قدرت فیلم وابسته به نوع برداشت، ادراک و نهایتا دریافت هر مخاطب از محتوای رسانه ای است.در این میان ژانر علمی - تخیلی به عنوان یکی از ژانرهای پیچیده و مورد توجه جوانان به دلیل پوشش گسترده مباحث مختلف نگاهی ویژه را می طلبد و نحوه ادراک و دریافت جوانان از این ژانر قابل توجه است؛ لذا در این مقاله ما به دنبال تحلیل نحوه دریافت جوانان تحصیلکرده تهرانی از ژانر علمی تخیلی بودیم و هدف تحلیل نحوه اثرگذاری جنسیت و رشته تحصیلی بر دریافت جوانان از ژانر علمی تخیلی بود. بدین منظور چهار فیلم 2001: ادیسه فضایی، ماتریکس 1، هوش مصنوعی و چهار شگفت انگیز انتخاب شده است و با کمک روش کیفی و تکنیک مصاحبه عمقی با 28 نفر از زنان و مردان تحصیلکرده در رشته های مختلف مصاحبه صورت گرفته است و نتایج کسب شده حاکی از آن است که زنان علاقه ای به این ژانر ندارند؛ جوانان بر اساس جنسیت و رشته تحصیلی برداشتها و دریافتهای گوناگونی از این ژانر ارایه می دهند و علاوه بر این دو متغیر عوامل دیگری نیز بر دریافت موثرند و این ژانر دارای کاربردهای مختلفی است.

نشانه شناسی یکی از روش های تحلیل متن است. رویکرد نشانه شناسی در پی دستیابی به چگونگی عملکردهای تولید به واسطه زبان و بازنمایی است. هدف این مقاله کاوشی در نشانه شناسی و چگونگی کاربرد آن بر پایه تحلیل یک فیلم است. برای این هدف نخست جایگاه معرفت شناختی نشانه شناسی موسوم به برساخت گرایی اجتماعی و دلالت های فلسفی و پیامدهای نظری آن را توضیح خواهیم داد و سپس مضامین عمده روش نشانه شناسی را در قالب رمزگان های اجتماعی، فرهنگی، فنی و غیره و کارکردهای زبانی عمده توضیح می دهیم. در تحلیل انضمامی فیلم «لاک پشت ها هم پرواز می کنند»، توضیحات معرفتی و مضامین روشی بخش نخست را به کار خواهیم گرفت. نشانه شناسی فیلم، هنر را بازتاب صرف واقعیت نمی داند، و از این نظر به ما کمک می کند از رویکرد واقع گرایی خام پرهیز کنیم.