پژوهش های زراعی ایران
سال:1384 | دوره:3 | شماره:2 |تعداد مقالات:17

به منظور تعیین بهترین دوره برای کنترل علفهای هرز غالب مزارع برنج (Oryza sativa L.) در منطقه ویسیان استان لرستان، آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سال 1383 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان اجرا شد. طرح آزمایشی مورد استفاده بلوکهای کامل تصادفی و تیمارهای آن شامل دو گروه حذف و حضور علفهای هرز تا فواصل 14، 28، 42 و 56 روز پس از کاشت نشا به همراه یک تیمار شاهد برای هر گروه بود. طبق نتایج این آزمایش، دوره بحرانی کنترل علفهای هرز برای کاهش قابل قبول عملکرد دانه در حد 5% و 10% به ترتیب بین روزهای 11 تا 40 و 14 تا 30 پس از کاشت نشا بود. انجام عملیات وجین قبل از روز 8 و بعد از روز 49 تاثیر قابل توجهی در افزایش عملکرد نداشت. طول دوره بحرانی همچنین بر اساس درجه حرارت تجمعی تعیین گردید، بر این مبنا برای کاهش قابل قبول عملکرد در حد 5% این دوره پس از دریافت 198 درجه روز شروع و تا 768 درجه روز ادامه یافت و با افزایش درصد خسارت مجاز طول این دوره کاهش یافت. افزایش تداخل علفهای هرز در مراحل اولیه رشد برنج باعث کاهش مدوام و سریع عملکرد دانه گردید بطوریکه در فاصله روزهای 14 تا 28 پس از کاشت نشا به ازای هر روز تاخیر در عملیات وجین به طور متوسط حدود 47 کیلوگرم از عملکرد دانه کاسته شد.

در سالهای اخیر، به کارگیری علفکشها با در کاهش یافته در مدیریت تلفیقی علفهای هرز با هدف کاهش آلودگی محیط زیست، توجه بسیاری از متخصصین علفهای هرز را به خود جلب کرده است. به منظور بررسی تاثیر کاهش علفکش متریبیوزین برعلفهای هرز سیب زمینی، آزمایشی بصورت کرتهای خردشده نواری در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل دو نوع سیستم شخم (حفاظتی - متداول) و 6 تیمار مدیریت علفهای هرز (1- علفکش با دز توصیه شده، 2- علفکش با دز کاهش یافته، 3- وجین، 4- کولتیواتور، 5- تلفیق تیمار 2 و 3، 6- تلفیق تیمارهای 2 و 4) بود. نتایج نشان داد که تیمار کولیتواتور دارای بیشترین تعداد و بیوماس علفهای هرز بود در حالی که کمترین تعداد علف هرز باریک برگ در تیمار کولتیواتور + علفکش کاهش یافته و در هر دو سیستم شخم حفاظتی و متداول مشاهده شد و از طرفی بیشترین تعداد شاخه فرعی، بلندترین ارتفاع بوته و بلندترین شاخه های فرعی سیب زمینی مربوط به همین تیمار بود. بیوماس علفهای هرز پهن برگ و بیوماس کل علفهای هرز در تیمار علفکش کاهش یافته نسبت به تیمار دز کامل، کمتر بود. بین بیوماس و تعداد علفهای هرز با سطح برگ، ارتفاع و ارتفاع بلندترین شاخه فرعی سیب زمینی همبستگی منفی وجود داشت. به طور کلی تلفیق کولیتواتور با مقدار کاهش یافته علفکش، کارآمدترین روش در مدیریت علفهای هرز سیب زمینی بود.

در سالهای اخیر، مقاومت علفهای هرز به علفکشها، توجه بسیاری از متخصصین علفهای هرز را به خود جلب کرده است تا تغییراتی در شیوه های مدیریت علفهای هرز ایجاد کنند. به منظور بررسی تاثیر روشهای مختلف مدیریت و تلفیق آنها بر عملکرد سیب زمینی، آزمایشی بصورت کرتهای خردشده نواری در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1383 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل دو نوع سیستم شخم (حفاظتی - متداول) و 6 تیمار مدیریت علفهای هرز (1- علفکش با دزتوصیه شده، 2- علفکش با دز کاهش یافته، 3- وجین، 4- کولتیواتور، 5- تلفیق تیمار 2 و 3، 6- تلفیق تیمارهای 2 و 4) بود. نتایج نشان داد که عملکرد سیب زمینی در تیمار وجین و کولتیواتور، در هر دو سیستم شخم حفاظتی و متداول، بیشتر از بقیه تیمارها بود. عملکرد در تیمارهای تلفیقی (علفکش کاهش یافته+ وجین یا کولتیواتور) و در شخم متداول، با تیمارهای منفرد علفکش کامل و علفکش کاهش یافته، اختلاف معنی داری نداشت. تیمارهای تلفیقی در شخم حفاظتی علاوه بر داشتن عملکرد بالا، دارای کمترین تعداد و بیوماس علفهای هرز نسبت به سایر تیمارها بودند. به طور کلی تلفیق مدیریتهای مکانیکی علفهای هرز با علفکش کاهش یافته همراه با سیستم شخم حفاظتی در تولید عملکرد سیب زمینی مناسبتر بود.

به منظور بررسی واکنش جوانه زنی بذر سه گیاه دارویی زنیان، رازیانه و شوید به پتانسیل های اسمزی ناشی از کلرید سدیم و پلی اتیلن گلایکول 6000 در دماهای مختلف، دو آزمایش جداگانه بصورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در محیط کنترل شده به اجرا درآمد. دماهای این آزمایش 5، 10، 15، 20، 25، 30 و 35 درجه سانتیگراد بود. سطوح پتانسیل اسمزی نیز عبارت بود از: 0، 0.5-، 1- و 1.5- مگا پاسکال. نتایج این تحقیق نشان داد که تاثیر گونه، دما و پتانسیل اسمزی و نیز اثرات متقابل گونه و دما با هریک از پتانسیل های اسمزی معنی دار بود. با افزایش شدت تنش سرعت و درصد جوانه زنی و نیز طول ریشه چه و ساقه چه در تمامی گونه ها کاهش یافت. بالاترین درصد جوانه زنی در 15 درجه و بیشترین سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و طول ساقه چه در 20 درجه سانتیگراد مشاهده شد. در بین گونه ها بذر زنیان بیشترین و بذر شوید کمترین مقاومت را نسبت به تغییرات دما و پتانسیل اسمزی نشان دادند. تنش خشکی نسبت به تنش شوری تاثیر منفی شدیدتری بر سرعت و درصد جوانه زنی داشت به طوری که در پتانسل 1.5- مگاپاسکال خشکی هیچگونه جوانه زنی مشاهده نشد ولی طول ریشه چه و طول ساقه چه در شرایط تنش شوری کاهش بیشتری از خود نشان دادند. درصد کاهش طول ساقه چه نسبت به ریشه چه در هر دو شرایط تنش خشکی و شوری بیشتر بود که نشان دهنده حساسیت بیشتر این صفت می باشد.

به منظور بررسی اثرات تنش خشکی بر ارزن، آزمایشی به طور همزمان در بیرجند و سربیشه انجام شد. در این آزمایش پنج تیمار آبیاری (آبیاری مطلوب، تنش در مرحله رویشی، تنش در مرحله ظهور خوشه، تنش در مرحله پرشدن دانه و تنش در دو مرحله رویشی و پرشدن دانه) و پنج ژنوتیپ ارزن معمولی (محلی، K-C-M.9, K-C-M.6, K-C-M.4, K-C-M.2) در یک طرح (کرتهای خرد شده) اسپلیت پلات در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد مقایسه قرار گرفتند. تنش خشکی میزان پروتیین دانه، درجه لوله شدن برگ و میزان قندهای محلول برگ را افزایش داده و درصد جوانه زنی و میزان آب نسبی برگ را کاهش داد. اگرچه میزان پروتیین دانه و درصد جوانه زنی بذر ژنوتیپ ها تفاوت معنی داری نداشت، ولی درجه لوله شدن برگ و میزان قندهای محلول آن متفاوت بود. نتایج این آزمایش نشان داد که میزان قند، میزان آب نسبی برگ و درجه لوله شدن برگ هریک به  تنهایی نمی تواند به عنوان معیار گزینش ژنوتیپ های پرمحصول در نظر گرفته شود. بنابراین توصیه می شود در گزینش ژنوتیپ های پرمحصول از معیارهای دیگری نیز استفاده شود.

به منظور مطالعه اثر تراکم کاشت بر عملکرد، اجزای عملکرد و درصد پروتیین ارقام سورگوم دانه ای، آزمایشی در سال 1382 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی بیرجند به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام گردید. فاکتورهای مورد مطالعه شامل چهار رقم سپیده، محلی سراوان، پیام و کیمیا و سه تراکم 100، 180 و 260 هزار بوته در هکتار بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ارقام از نظر عملکرد دانه، عملکرد پروتیین، عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در پانیکول، وزن هزار دانه، شاخص برداشت و درصد پروتیین تفاوت آماری معنی داری دارند به طوری که بالاترین عملکرد دانه، عملکرد پروتیین، عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در پانیکول و وزن هزاردانه در رقم محلی سراوان و بالاترین شاخص برداشت در رقم سپیده و بیشترین درصد پروتیین در رقم کیمیا مشاهده شد. اثر تراکم بر عملکرد دانه، عملکرد پروتیین، عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در پانیکول معنی دار بود و افزایش آن باعث افزایش عملکرد دانه، عملکرد پروتیین، عملکرد بیولوژیک و کاهش تعداد دانه در پانیکول گردید ولی روی صفاتی مانند وزن هزاردانه، شاخص برداشت و درصد پروتیین اثر معنی داری مشاهده نگردید. همچنین اثر متقابل رقم و تراکم بر تعداد دانه در پانیکول معنی دار بود. با توجه به نتایج این آزمایش برای دستیابی به حداکثر عملکرد دانه و پروتیین می توان از رقم محلی سراوان با تراکم 260 هزار بوته در هکتار استفاده کرد.

به منظور مطالعه واکنش گیاه اسفرزه به کودهای آلی و شیمیایی یک آزمایش گلخانه ای بصورت کاملا تصادفی با سه تکرار، طراحی و اجرا شد. تیمارهای کود آلی شامل کود گاوی (4 و 8 تن در هکتار) و کمپوست زباله شهری (4 و 8 تن در هکتار) و کودهای شیمیایی، مقادیر توام نیتروژن و فسفر N60P20, N60P10, N30P20, N30P10) کیلوگرم در هکتار) بودند. نتایج نشان داد که عملکرد و اجزای عملکرد گیاه اسفرزه در تیمارهای کود آلی نسبت به کود شیمیایی بمراتب بیشتر بود. بیشترین ارتفاع بوته، طول سنبله، وزن دانه در سنبله، وزن دانه در بوته، وزن کاه و کلش در بوته و عملکرد کاه و کلش و دانه در جعبه در تیمار کمپوست 8 تن در هکتار بدست آمد. بیشترین درصد موسیلاژ دانه در تیمار کود گاوی مشاهده شد.

زیره سبز (Cuminum cyminum) یکی از مهمترین و اقتصادی ترین گیاهان دارویی است که می تواند در مناطق خشک و نیمه خشک ایران برای کشاورزی در شرایط کمبود آب حایز اهمیت فراوانی باشد. برای تعیین اثرات دفعات آبیاری و کود دامی بر عملکرد و اجزا عملکرد دانه زیره سبز، آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهارتکرار در سال زراعی 83-1382 در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک از توابع شهرستان زابل انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل: دفعات آبیاری در سه سطح (دوبار آبیاری: همزمان با کاشت و پس از استقرار کامل I1، سه بار آبیاری: همزمان با کاشت و پس از استقرار کامل و مرحله آغاز گلدهی I2، چهار بار آبیاری: همزمان با کاشت و پس از استقرار کامل و مرحله آغاز گلدهی و مرحله شروع پرشدن دانه I3) و کود دامی در دو سطح (عدم مصرف کود دامی F1، مصرف 20 تن در هکتار کود دامی F2) بودند. نتایج نشان داد که صفات تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در گیاه، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، کاه و دانه بطور معنی داری تحت تاثیر تیمارهای آبیاری واقع شدند. عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه با استفاده از کوددامی افزایش معنی داری داشت. بیشترین عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک و تعداد چتر در گیاه در تیمار سه بار آبیاری با مصرف کود دامی و پس از آن در تیمار چهار بار آبیاری با مصرف کود دامی مشاهده شد. تفاوت معنی داری بین تیمارهای I1F2 و I2F1 و I3F1 در مورد اجزا عملکرد و عملکرد دانه مشاهده نشد که نشان می دهد در صورت استفاده از کود دامی می توان از دفعات آبیاری کاست و عملکرد مناسب را بدست آورد. تیمار دوبار آبیاری بدون مصرف کود، کمترین عملکرد دانه و بیولوژیکی، تعداد چتر در بوته و بیشترین وزن هزاردانه را داشت. برتری تیمار مصرف کود نسبت به عدم مصرف کود در اثر دوبار آبیاری به بیشتر بودن تعداد دانه در چتر در تیمار مصرف کود دامی نستب داده می شود. عملکرد دانه و بیولوژیک با تعداد چتر در بوته و تعداد بذر در بوته همبستگی مثبت و بالایی داشت.

شیرین بیان گیاهی صنعتی و دارویی است که در ایران بعنوان علف هرز عمده مزارع دیم و باغات کشور شناخته می شود. خصوصیات جوانه زنی بذور جمع آوری شده شیرین بیان از کرمانشاه و فارس تحت تیمار دماهای ثابت (0، 3، 10، 15، 20، 25، 30، 35 و 40 درجه سانتیگراد) مورد بررسی قرار گرفت. بیشترین درصد جوانه زنی در بذور کرمانشاه و فارس به ترتیب در دمای 25 و 20 درجه سانتیگراد مشاهده شد و درصد نهایی جوانه زنی بذور فارس بیشتر از کرمانشاه بود. در دمای 40 درجه سانتیگراد درصد نهایی جوانه زنی در بذور کرمانشاه و فارس به ترتیب 27 و 43 درصد بدست آمد. سرعت جوانه زنی نیز روند مشابهی را دارا بود. برای هر دو جمعیت، کوتاه ترین زمان رسیدن به 10، 50 و 90 درصد جوانه زنی در محدوده 20 تا 30 سانتیگراد برای هر دو جمعیت کوتاهترین زمان حاصل شد. درجه حرارت کمینه، بهینه و بیشینه جوانه زنی به ترتیب 2.2، 29.1، 45.3 سانتیگراد برای بذور جمع آوری شده از کرمانشاه و 2.4، 29.2، 44 درجه سانتیگراد برای بذور جمع آوری شده از فارس بود.

پایین بودن عملکرد نخود در کشور، اغلب به دلیل کشت ارقام کم محصول و حساسیت آن به تنش های مختلف محیطی می باشد. تنش خشکی به عنوان مهمترین تنش در کاهش عملکرد نخود مطرح شده است. این تحقیق با هدف بررسی تحمل به خشکی 9 ژنوتیپ نخود MCC476, MCC327, MCC477, MCC276, MCC174, MCC101)، جم، کرج 31-60-12 و (ILC482 در 5 سطح خشکی (0.3-، 3-، 6-، 9-، 12- بار) به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار در سال 1382 تحت شرایط گلخانه ای انجام شد. اعمال تنش خشکی پس از مرحله گیاهچه ای، متناسب با سطوح پتانسیل خشکی و منحنی رطوبتی خاک مورد نظر انجام شد. در این آزمایش صفاتی از قبیل ارتفاع گیاه، طول و تعداد شاخه جانبی، تعداد برگ، تعداد گل و غلاف در طول دوره رشد گیاه اندازه گیری شد. که همه آنها در مراحل اولیه اعمال تنش بین ژنوتیپ ها تفاوت معنی داری از خود نشان دادند. با گذشت زمان بروز اثرات خشکی، در پایان فصل رشد این صفات بین سطوح خشکی نیز تفاوت معنی دار داشتند. برتری سطوح بدون تنش (0.3- بار) در طول فصل رشد در مورد این صفات همواره برقرار بود. در مورد هر صفت، بین ژنوتیپ ها تنوع زیادی دیده شد . تسریع در گلدهی و غلاف دهی در شرایط تنش نسبت به شرایط عدم تنش در اکثر ژنوتیپ ها مشاهده شد. از آنجا که تعداد گل تعیین کننده تعداد دانه و در نتیجه عملکرد می باشد، می تواند پارامتر مطلوبی در ارزیابی ژنوتیپ های متحمل به شرایط تنش باشد. با توجه به تنوع پاسخ ژنوتیپ ها در محدوده پتانسیل 3- تا 6- بار می توان این بازه را به عنوان بهترین محدوده ارزیابی ژنوتیپ ها برای تحمل به تنش، تحت شرایط این آزمایش ذکر کرد. در تنش های شدیدتر خشکی، وزن غلاف، دانه و شاخص برداشت به حداقل رسید. بین ژنوتیپ ها در این مرحله نیز تنوع زیادی مشاهده شد اما ژنوتیپ های ILC482, MCC276, MCC477 در میان سایر ژنوتیپ ها از شاخص های رشدی بالاتری برخوردار بودند، بعضی از ژنوتیپ ها هم مثل MCC174 ,MCC101 به شرایط تنش پاسخ بهتری دادند و در این شرایط شاخص های رشدی آنها کمتر تحت تاثیرتنش قرار گرفت.

علیرغم اهمیت کلیه پارامترهای آب و هوایی بر رشد و تولید محصولات زراعی، درجه حرارت و بارندگی بیش از سایر پارامترها مورد توجه بوده و تقریبا تمامی روش های طبقه بندی اقلیمی کشاورزی و نیز شاخص های اقلیمی کشاورزی بر پایه این دو متغیر استوار می باشند. در شرایط تغییر اقلیم، شاخص های اقلیمی کشاورزی نیز تغییر کرده و با ارزیابی تغییر این شاخص ها امکان بررسی واکنش گیاهان زراعی به شرایط اقلیمی آینده میسر خواهد شد. از اینرو بنظر میرسد دو شاخص اقلیمی کشاورزی کمبود بارندگی و طول فصل رشد ابزار بسیار مناسبی برای ارزیابی پتانسیل تولید دیم در شرایط تغییر اقلیم می باشند. در این مطالعه ابتدا بر اساس داده های عملکرد گندم دیم کشور، مناطق اصلی تولید گندم دیم و مشخص و داده های اقلیمی مناطق فوق جمع آوری شد. در ادامه بر اساس رطوبت قابل استفاده و بر اساس تعریف FAO در ایستگاههای مختلف در شرایط حاضر و در شرایط تغییر اقلیم برای سالهای 2025 و 2050 میلادی بر اساس نتایج مدل گردش عمومی UKMO طول فصل رشد محاسبه شد. بر اساس نتایج بدست آمده طول فصل رشد محاسبه شده بر مبنای درجه حرارت، موید افزایش طول فصل رشد در مناطق دیمکاری کشور است در حالیکه محاسبه طول فصل رشد بر اساس روش FAO و با احتساب رطوبت قابل استفاده گیاه، کاهش طول دوره رشد در مناطق تولید گندم کشور را نشان می دهد. میزان این کاهش در ایستگاههای مورد مطالعه برای سالهای 2025 و 2050 میلادی به ترتیب به میزان 36-8 و 55-19 روز خواهد بود. شاخص کمبود بارندگی در ایستگاههای مورد مطالعه برای سالهای 2025 و 2050 میلادی به ترتیب به میزان 17.7-8.3 و 32.3-21.1 میلیمتر خواهد بود. نتایج این تحقیق نشان داد که سطح زیر کشت گندم دیم در مناطق دیم خیز کشور برای سالهای 2025 و 2050 میلادی به ترتیب بمیزان 25-16 و 33-23 درصد کاهش خواهد یافت.

توسعه روزافزون مصرف گیاهان دارویی نیاز به توسعه کشت و مدیریت و برنامه ریزی صحیح دارد. سیاهدانه یکی از گیاهان دارویی مهم و ارزشمندی است که خواصی همچون افزایش شیر مادر، ضد صرع، ضد باکتری، ضد ویروس دارد. به منظور بررسی اثر فواصل آبیاری و تراکم بوته در واحد سطح بر عملکرد و اجزای عملکرد سیاهدانه، تحقیقی در سال زراعی 1381 در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی در قالب آزمایش کرتهای خرد شده با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی انجام شد. در کرتهای اصلی فواصل آبیاری (یک، دو و سه هفته) و در کرت های فرعی تراکم بوته در هر مترمربع با پنج سطح (350، 300، 250، 200، 150 بوته در مترمربع) با چهارتکرار قرار گرفتند. صفات مورد مطالعه عبارت بودند از: ارتفاع بوته، تعداد شاخه های فرعی، تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در فولیکول، تعداد فولیکول در بوته، عملکرد دانه در بوته، بیوماس، وزن هزار دانه، عملکرد و شاخص برداشت. نتایج حاصله نشان داد که تیمارهای مختلف آبیاری تاثیر معنی داری بر کلیه صفات مورد مطالعه بجز وزن هزاردانه و شاخص برداشت داشت. ارتفاع بوته، تعداد دانه در فولیکول و وزن هزار دانه تحت تاثیر تراکمهای مختلف بوته در واحد سطح قرار نگرفتند ولی تراکم، تاثیر معنی داری بر سایر صفات مورد مطالعه داشت. بیشترین عملکرد دانه (751.60 کیلوگرم در هکتار) در فاصله آبیاری یک هفته و کمترین آن (355.2 کیلوگرم در هکتار) در فاصله آبیاری سه هفته مشاهده شد. در بین تیمارهای مورد مطالعه، تراکم 250 بوته در مترمربع با فاصله آبیاری یک هفته و تراکم 350 بوته در مترمربع با فاصله آبیاری سه هفته، بترتیب بیشترین (903.20 کیلوگرم در هکتار) و کمترین عملکرد دانه (168.9 کیلوگرم در هکتار) را دارا بوند. به نظر میرسد با توجه به مشکل کم آبی در منطقه، تراکم های 150 تا 250 بوته در مترمربع با فواصل آبیاری دو هفته مناسبترین ترکیب برای تولید سیاهدانه در شرایط آب و هوایی مشهد باشد.