شیعه شناسی
سال:1389 | دوره:8 | شماره:31 |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:فرامانروایان آل بویه به عنوان دولتی شیعی و برخوردار از سنت های سیاسی و میراث فرهنگی ایرانی، صمیمانه به پیشرفت علم و تمدن اسلامی خدمت کردند. صبغه ایرانی و رنگ مذهبی شیعه آنان، خاصه تسامح و تساهل ایشان که ناشی از تفکر عقلانی شیعه است، دو جرم بزرگ و گناه نابخشودنی از نظر نویسندگان کتاب های خیانات الشیعه و اثرها فی هزائم الامه الاسلامیه و حیاه العلمیه فی العراق خلال العصر البویهی، است. با آنکه عهد آل بویه را دوران شکوفایی علمی و عصر طلایی توصیف کرده اند، ولی آثار مزبور، ضمن نفی نقش خاندان حکومتگر بویه در ایجاد نشاط علمی، عظمت حیات علمی در این روزگار را نتیجه روند طبیعی خلافت عباسی به حساب آورده اند و تسلط آنان را بر بغداد و خلافت اسلامی و مذاهب اهل سنت، خطر بزرگ دانسته اند و تلاش آنان در گسترش فرهنگ و آموزه های شیعی را خیانت به تاریخ اسلامی و دلیل نابودی عقیده، فکر و میراث امت اسلامی گفته اند. در این مقاله، برخی آرای تاریخی درباره آل بویه و شیعه در ارتباط با خلافت عباسی، مذاهب اهل سنت و اوضاع علمی و فرهنگی این دوره با محوریت آثار فوق، مورد نقد و تحلیل تاریخی قرار گرفته است. چکیده عربی:ان الحکام البویهیین بعنوان کونهم حکاما لدولة شیعیة کانت تتمتع بالتقالید الثقافیة والمیراث الثقافی الایرانی ساهموا وبشکل صادق فی تطور العلم والحضارة الاسلامیة. ان الصبغة الایرانیة والطابع المذهبی الشیعی لهؤلاء وخاصة روح التسامح والتساهل عندهم والناشئة من الفکر العقلائی للشیعة اعتبرا جریمتین کبیرتین وذنبین لایغفران من وجهة نظر کاتبی کل من (خیانات الشیعة و اثرها فی هزائم الامة الاسلامیة) و (الحیاة العلمیة فی العراق خلال العصر البویهی). ومع انهم وصفوا العهد البویهی بانه عصر الازدهار العلمی وانه العصر الذهبی الا ان الکتابین المذکورین وضمن نفیهما لدور العائلة الحاکمة البویهیة فی ایجاد النشاط العلمی اعتبرا ان عظمة الحیاة العلمیة فی ذلک الوقت نتیجة طبیعیة للخلافة العباسیة وعدّا سیطرتهم علی بغداد والخلافة الاسلامیة ومذاهب اهل السنة خطرا کبیرا کما اعتبرا سعیهم لنشر الثقافة والتعالیم الشیعیة خیانة للتاریخ الاسلامی ودلیلا علی القضاء علی العقیدة الاسلامیة والفکر الاسلامی ومیراث الامة الاسلامیة. تم فی هذه المقالة نقد بعض الاراء التاریخیة حول البویهیین والشیعة فیما یرتبط بالخلافة العباسیة ومذاهب اهل السنة والاوضاع العلمیة والثقافیة لتلک الفترة وبمحوریة الکتابین المذکورین وتحلیلها تاریخیا.

چکیده فارسی:رضاخان، برای تثبیت خود و ایجاد حکومتی عاری از نفوذ مذهب و روحانیان ـ الهام گرفته از غرب به خصوص آتاتورک در ترکیه ـ اقداماتی انجام داد. هرچند نوسازی در این دوره ـ که با الگوی مدرنیسم غربی مطابقت داردـ به صورت ناقص و نیم بند انجام شد، اما ثمره مهم آن، یعنی سکولاریسم پیگیری شد و تا حد قابل ملاحظه ای اجرا شد. در این راستا سازمان روحانیت شیعه به عنوان یک نهاد دینی در معرض تحدید و حذف از صحنه اجتماع قرار گرفت؛ تا جایی که اعضای این سازمان به صحنه رویارویی مستقیم با مصداق های نوگرایی عصر رضاشاه کشیده شدند. این مقاله تلاشی در پاسخ به این سوال اساسی است که اصلاحات و سیاست های نوگرایانه رضاشاه چه تاثیری بر قدرت و نفوذ سازمان روحانیت شیعه در جامعه ایران داشته است؟ به نظر نگارنده رضاشاه با نوسازی ارتش و نظام اداری، نظام قضایی، نظام آموزشی و سازمان اوقاف حکومت خود، باعث کاهش چشمگیر نفوذ و قدرت روحانیت شیعه در سالهای 1299 تا 1320 شد. چکیده عربی:لقد قام رضا خان ولاجل تثبیت نفسه ولایجاد حکومة خالیة من نفوذ المذهب وعلماء الدین، قام ببعض الاعمال التی قد استلهما من الغرب وخاصة من اتاتورک فی ترکیة. ان التجدید فی تلک الفترة والذی کان یتفق مع النموذج الغربی، وان کان قد تم بشکل ناقص وغیر تام لکن الثمرة المهمة له هو السکولاریة التی تمت متابعتها وتم تنفیذها الی حد کبیر. وفی هذا الصدد فان مؤسسة علماء الدین الشیعة بعنوان کونها مؤسسة دینیة کانت تواجه التحدید والحذف من الساحة الی حد جرّ اعضاء هذه المؤسسة الی میدان المواجهة المباشرة مع اتباع مصدق والذین کانوا خداما لرضا شاه. هذه المقالة تم السعی للاجابة علی هذا السؤال الاساسی وهو: ماهی تاثیرات الاصلاحات والسیاسات المتجددة لرضا شاه علی قدرة ونفوذ مؤسسة علماء الدین الشیعة فی المجتمع الایرانی؟ یری الکاتب ان رضا شاه وبتجدیده للجیش والنظام الادرای والنظام التعلیمی ومؤسسة الاوقاف حکومته ادی الی تقلیل نفوذ وقدرة علماء الدین الشیعة فی الفترة من سنة 1299 الی سنة 1320 هـ.ش. بشکل کبیر. 

چکیده فارسی:از حکومت صفویه در ارمنستان تا امضای قرارداد ترکمانچای نزدیک به سیصد سال طول کشید. در طول این سه سده، ایران اسلامی که خود به تشیع گرویده بود، آثاری از تمدن خود را در آن منطقه به جای گذارد. وجه مشترک همه سلسله هایی که در این دوره به حکومت رسیدند، قدرت معنوی آموزه های تئوریک و عملی مذهب تشیع بود که در بستر فرهنگ متعالی ایرانی به خوبی رشد کرده بود.متاسفانه بسیاری از آن آثار در اثر ناملایمات طبیعی روزگار و عناد و بی مهری کمونیسم از بین رفته است؛ تاریخ نگاری درستی نیز صورت نگرفته است و اطلاعات دقیق و جامعی در دست نیست.آنچه نویسندگان بیشتر بدان پرداخته اند، تعاملات اقتصادی دوران شاه عباس دوم با ارامنه جلفا و برخی تاثیرات ادبی بر زبان ارمنی است. نگارنده تلاش کرده است با تمام محدودیت ها، از خلال منابع پراکنده، تصویری از آثار تمدن مربوط به آن دوران، به ویژه آثار فرهنگی ـ سیاسی را ارایه نماید. چکیده عربی:استمرت الفترة من زمان الحکومة الصفویة فی ارمنستان الی توقیع عقد ترکمانجی ما یقارب ثلاثمائة سنة. وطوال هذه القرون الثلاثة فان ایران المسلمة التی کانت قد اعتنقت التشیع، ترکت اثارا من حضارتها فی تلک المنطقة. الوجه المشترک بین کل السلسلات التی وصلت الی الحکم فی تلک المرحلة هو القدرة المعنویة للتعالیم النظریة والعملیة لمذهب التشیع والتی کانت قد نمت فی اطار الثقافة الایرانیة المتعالیة بشکل جید.من المؤسف ان الکثیر من تلک الاثار قد زالت بسبب الظروف الطبیعیة الصعبة خلال الزمان وعناد وقساوة الشیوعیین ولم تدون تاریخیا بشکل صحیح ولا توجد لدینا معلومات دقیقة وجامعة عنها.ان اکثر ما تناوله الکتّاب هو المعاملات الاقتصادیة فی تلک الفترة لشاه عباس الثانی مع ارامنة جلفا وبعض التاثیرات الادبیة علی اللغة الارمنیة. سعی الکاتب وعلی الرغم من وجود الکثیر من المحدودیات، ان یقدم صورة للاثار الحضاریة المرتبطة بتلک الفترة خاصة الاثار الثقافیة- السیاسیة.

چکیده فارسی:در این نوشتار سعی شده است سامان ژئوپلیتیکی شیعیان در عراق آینده، تبیین شود. در ابتدا دو سناریوی اساسی درباره نظام سیاسی آینده عراق و ویژگی های هر کدام، مورد بررسی قرار گرفته است. با بررسی واقعیت های امروزی عراق می توان نتیجه گرفت از دو سناریوی نظام دموکراتیک مبتنی بر فدرالیسم و نظام استبدادی، شرایط برای تحقق سناریوی اول فراهم است.با توجه به عناصر ژئوپلیتیکی در صورت وقوع نظام دموکراتیک مورد نظر، می توان به این نتیجه رسید که وزن و قلمرو ژئوپلیتیکی شیعیان ارتقا خواهد یافت. جمعیت، حکومت و نهادهای سیاسی، موقعیت و منابع طبیعی، از جمله عناصر ژئوپلیتیکی است که مورد بررسی قرار گرفته اند.با توجه به تجزیه و تحلیل انجام شده، صحت فرضیه «در آینده وزن و قلمرو ژئوپلیتیکی شیعیان در داخل و خارج گسترش و تثبیت خواهد یافت»، اثبات شده است. چکیده عربی:تم فی هذه المقالة السعی لتبیین النظام الجیوسیاسی للشیعة فی مستقبل العراق. فی البدایة تمت دراسة اثنین من السیناریوهات الاساسیة حول النظام السیاسی المستقبلی فی العراق وخصائص کل واحد منهما.ویمکن من خلال دراسة الواقعیات الموجودة الیوم فی العراق، استنتاج انه ومن بین هذین السیناریوهین للنظام الدیمقراطی المبتنی علی الفیدرالیة والنظام الدیکتاتوری فان الظروف مهیئة لتحقق السیناریو الاول.ومع الالتفات للعناصر الجیوسیاسیة فی صورة حصول النظام الدیمقراطی المطلوب یمکن ان نصل الی نتیجة انه سوف یترقی وزن الجیوسیاسیة للشیعة وتزداد حدودها. من العناصر الحیوسیاسیة التی تمت دراستها هی: السکان والحکومة والمؤسسات السیاسیة والموقع والموارد الطبیعیة. مع الالتفات الی التحلیل الذی تم هنا فانه تم تایید صحة فرضیة ((ان وزن الجیوسیاسیة للشیعة وحدودها سوف یتسع ویتثبتان فی الداخل والخارج مستقبلا)).

چکیده فارسی:در نظام سیاسی امامت، امام معصوم از جانب خداوند منصوب می شود.در اندیشه و عمل حضرت علی که اولین امام و هویت بخش تشیع است، حضور مردم و رضایت آنان نقشی اثربخش دارد. علی رغم داشتن پشتوانه عصمت و نصب الهی، مدت 25 سال از خلافت دور ماند و سرانجام با خواست و اصرار مردم، حکومت و مدیریت جامعه اسلامی را بر عهده گرفت. او شورای مهاجرین و انصار و اجتماع آنان بر فردی به عنوان امام را موجب خشنودی خدا می داند و بر انتخاب خود از سوی مردم صحه می گذارد.در این مقاله، متضاد یا قابل جمع بودن نصب الهی و انتخاب مردم، نقش آرای عمومی در مشروعیت سازی حکومت امام معصوم، به فعلیت رساندن ولایت امام منصوب از جانب خداوند، مقید یا مطلق بودن اعتبار شورا و بیعت و آثار شرعی و حقوقی آنها، جایگاه اهل حل و عقد و عامه مردم در انعقاد و شکل گیری امامت و...، بر اساس اندیشه ها و سیره عملی حضرت علی مورد بررسی قرار گرفته است. چکیده عربی:ان الامام المعصوم فی النظام السیاسی للامامة منصوب من قبل الله. لقد کان لحضور الناس ورضاهم دور مؤثر فی فکر وعمل علی (ع) وهو اول امام ومعطی الهویة للتشیع. ان علیا (ع) وعلی الرغم من عصمته ونصبه من قبل الله الان انه ابعد عن الخلافة لمدة 25 سنة واخیرا وبعد اصرار الناس مسک زمام الحکومة واداارة المجتمع الاسلامی. یری (ع) ان شوری المهاجرین والانصار واجتماعهم علی شخص ما بعنوان کونه اماما یوجب رضا الله ویؤید انتخابه من قبل الناس.تم فی هذه المقالة وعلی اساس فکر الامام علی (ع) وسیرته العملیة کل من: کون النصب الالهی وانتخاب الناس متضادین او یمکن الجمع بینهما، ودور الرای العام فی اعطاء الشرعیة لحکومة الامام المعصوم وایصال ولایة الامام المنصوب من قبل الله للفعلیة، و کون اعتبار الشوری والبیعة مقیدیین او مطلقیین واثارهما الشرعیة والحقوقیة، ومکانة اهل الحل والعقد وعموم الناس فی انعقاد وتشکل الامامة.

چکیده فارسی:در این مقاله تفسیر المیزان که یکی از تفاسیر مهم شیعی عصر حاضر است، با تفسیر المنار که از تفاسیر معتبر قرن چهاردهم اهل سنت است، از نظر روش شناسی مورد مقایسه و تطبیق قرار گرفته است. از رهگذر این مقاله، جایگاه تفسیر المنار در تفسیر المیزان، و روش شناسی نقد آرای شیخ محمد عبده و رشیدرضا به وسیله محمدحسین طباطبایی روشن خواهد شد. گفتنی است مولف المیزان با تکیه بر دیدگاه شیعی و شاخص هایی که به وسیله اهل بیت ارایه شده است. آرای مورد اختلاف مولفان المنار را در این موضوع نقد و بررسی کرده است. بسیاری از اختلافات دو تفسیر، معلول باورهای مبنایی مولفان آن است؛ ولی بسیاری از اختلافات دیگر، به تفاوت روش آنان در تحقیق و عدم پژوهش کامل در یک موضوع بازمی گردد. چکیده عربی:تم فی هذه المقالة مقارنة تفسیر المیزان والذی یعد من التفاسیر الشیعیة المهمة فی العصر الحالی وتفسیر المنار الذی یعد من التفاسیر السنیة المعتبرة فی القرن الرابع عشر، من حیث المنهجیة. ومن خلال هذه المقالة ستتضح مکانة تفسیر المنار فی تفسیر المیزان ومنهجیة نقد اراء الشیخ محمد عبده ورشید رضا من قبل محمد حسین الطباطبائی. تجب الاشارة الی ان مؤلف المیزان وبالاعتماد علی الاراء الشیعیة والمؤشرات التی قدمت من قبل اهل البیت (ع)، نقد ودرس الاراء التی یختلف فیها مع مؤلفی المنار فی هذا الموضوع. الکثیر من الاختلافات فی التفسیرین معلولة للاعتقادات المبنائیة للمؤلفین ولکن الکثیر من الاختلافات الاخری ترجع الی الاختلاف فی منهجهم فی البحث وعدم التحقیق الکامل فی موضوع ما.

چکیده فارسی:رابطه میان امیران سلسله طاهری و خلفای عباسی، رابطه محکم و نزدیکی بوده است؛ بر همین اساس آنها را سنی مذهب می دانند؛ اما پیدایش سلسله، با این نگاه در تناقض است؛ زیرا موسس آن، طاهر ذوالیمینین، نخستین امیر یا حکمرانی است که به مخالفت با خلیفه ای که از او منشور گرفته بود، برخاست؛ البته بعد از این عصیان، همچنان حکومت در دست فرزندان وی باقی ماند و او موسس نخستین سلسله مستقل ایرانی شناخته شد.ایجاز روایات مربوط به وی در منابع، شناخت ماهیت اقدام وی و انگیزه های او را در  هاله ای از ابهام قرار داده است. تا کنون محققان بسیاری به مطالعه درباره طاهر و قیام وی پرداخته اند، اما کسی به تاثیر تشیع در قیام طاهر اشاره نکرده است. در این نوشتار سعی شده است با مطالعه و بررسی عقاید مذهبی طاهر و ارایه قرائن و شواهد کافی، شیعه مذهب بودن وی را بررسی نموده، در پی آن تاثیر این اعتقاد مذهبی را در عصیان طاهر علیه خلیفه، جستجو کنیم و آن را مورد ارزیابی قرار دهیم. چکیده عربی:لقد کانت العلاقة بین امراء السلسة الطاهریة والخلفاء العباسیین علاقة قویة وقریبة لهذا یری انهم من اهل السنة لکن تکوین هذه السلسلة یتناقض مع هذه النظرة لان مؤسسها هو طاهر ذو الیمینین اول امیر او حاکم قام ضد الخلیفة الذی اخذ منه المیثاق، مع العلم ان الحکومة بقیت بید ابنائه وعرف بانه مؤسس لاول سلسلة مستقلة ایرانیة.ان ایجاز الروایات المرتبطة به فی المصادر جعل معرفة ماهیة عمله واهدافه فی هالة من الابهام. لحد الان تناول الکثیر من المحققین مطالعة الطاهر وثورته لکن لم یشر احد الی تاثیر التشیع علی ثورة طاهر. تم السعی فی هذه المقالة وبمطالعة ودراسة العقائد المذهبیة لطاهر وتقدیم قرائن وشواهد کافیة، دراسة کونه شیعی المذهب وکنا نبحث عن تاثیر هذه الاعتقاد المذهبی علی تمرد الطاهر ضد الخلیفة کما انا نرید تقییمه.