مجله جنگل ایران
سال:1399 | دوره:12 | شماره:1 |تعداد مقالات:14

قارچ زردِ کیجا یکی از قارچ های خوراکی متعلق به خانواده ی Cantharellaceae، پراکنش وسیعی در جنگل های شمال ایران دارد و مورد توجه ساکنان محلی این مناطق است. با وجود اهمیت اقتصادی قارچ های این جنس، اطلاعات اندکی درباره ی نیازهای رویشگاهی آن در دسترس است. از این رو، پژوهش حاضر در نظر دارد عوامل اکولوژیکی مؤثر بر پراکنش این قارچ را بررسی کند. برای این منظور 20 جفت قطعه نمونه ی 20 × 20 متر با فاصله ی حداقل 100 متر در توده های بلوط-ممرز یک جنگل جلگه ای (حدود 120 هکتار) در شهرستان نور انتخاب شد. نیمی از قطعات نمونه واجد اندام بارده قارچ و نیمی دیگر فاقد اندام بارده قارچ بود. به منظور تحلیل رابطه ی گونه-محیط (خواص خاک) و با استفاده از روشTWINSPAN سه گروه گونه ی گیاهی شناسایی شد. با توجه به نتایج این تحقیق، حضور این قارچ در توده های بلوط-ممرز (گروه های اکولوژیک دوم و سوم) در روی خاک با بافت لومی-رسی، اسیدیته 2/7-7/5، کربن 7/3-2/2 درصد، نیتروژن کل 27/0-16/0درصد، نسبت کربن به نیتروژن 9/18-8/10، رطوبت 2/46-4/29 درصد و عمق لاشبرگ 19-8/4 میلی متر بوده است. همچنین، در عرصه ی واجد قارچ، مقدار کربن، درصد شن و رس و نسبت کربن به نیتروژن بیشتر و برعکس، مقادیر نیتروژن، آمونیوم، نیترات، اندازه ی عمق لاشبرگ و درصد سیلت کمتر از آنها در عرصه ی بدون قارچ بوده است. به طور کلی، کربن، نسبت کربن به نیتروژن، درصد شن و رس مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر حضور قارچ زردِ کیجا در این جنگل بوده اند.

ارزیابی اجتماعی پروژه های منابع طبیعی در مناطق روستانشین ایران که بی گمان دارای آثار مثبت و منفی متعدد و متفاوتی نیز بوده است، می تواند نقش بسزایی در شناخت ضعف ها و قوت ها و بهبود روند اجرای این گونه پروژه ها در آینده داشته باشد. هدف این تحقیق، ارزیابی اجتماعی پروژة ترسیب کربن حسین آباد در خراسان جنوبی به روش تحلیل شبکه ای برای بررسی مقدار اعتماد شکل گرفته بین مردم و سازمان های درگیر در اجرای این پروژه است. مطابق نتایج این تحقیق، بررسی شاخص های مختلف شبکة اعتماد، نشان دهنده ی شکل گیری شبکه ای منسجم و یکپارچه در میان ذی نفعان این پروژه است. شکل گیری اعتماد نشان از تأثیر مثبت مجریان پروژه بر دیدگاه مردم محلی دارد و نویدبخش ایجاد بستری مناسب برای اجرای پروژه های منابع طبیعی در این منطقه است. بررسی وضعیت پراکنش قدرت در میان سازمان ها نیز نشان می دهد که از بین 44 سازمان بررسی شده، قسمت اعظم قدرت در انحصار حدود 10 سازمان است که این موضوع از ضعف های این پروژه است و پیشنهاد می شود به منظور توزیع یکنواخت روابط مبتنی بر اعتماد در کل شبکه، با برنامه ریزی و سیاستگذاری مناسب، از تمرکز قدرت در یک یا چند سازمان محدود کاسته شود.

الگوهای توزیع نیتروژن در جهان در حال تغییر است و امروزه به یک معظل جدی زیست محیطی تبدیل شده است. هدف از این تحقیق پاسخ مشخصه های شیمیایی خاک و لاشبرگ به شبیه سازی ته نشست نیتروژن در توده دست کاشت بلند مازو در سری افراتخت جنگل های چوب و کاغذ مازندران واقع در شهرستان ساری بود. در این پژوهش چهار تیمار در سه تکرار به طور تصادفی در 12 قطعه نمونه 20×10 مترمربعی در عرصه مورد پژوهش پیاده شد. تیمارهای شبیه سازی ته-نشست نیتروژن شامل، صفر (شاهد)، (50، کم)، ( 100، متوسط) و (150، زیاد) کیلوگرم محلول نیترات آمونیوم در هکتار در سال بود که به صورت ماهیانه در عرصه اضافه شد. نمونه برداری از خاک و لاشبرگ در چهار فصل انجام شد. در انتهای دوره شبیه سازی، افزایش در مقدار نیتروژن، فسفر و پتاسیم در تیمار زیاد (01/0>P) ته نشست نیتروژن در لایه لاشبرگ مشاهده شد. همچنین این روند افزایشی در رابطه با کربن موجود در لایه لاشبرگ در پایان دوره شبیه سازی در سطوح 100 و 150 کیلوگرم نیتروژن نیز دیده شد. در پایان دوره شبیه سازی، کمترین مقدار pH خاک، مربوط به تیمار زیاد و بیشترین مقدار آن در تیمار شاهد بود. در رابطه با پتاسیم و فسفر تیمار شاهد به ترتیب با 290± 5 و 1/0± 15 (میلی گرم بر کیلوگرم) دارای بیشترین و تیمار سطوح زیاد نیتروژن 4± 221 و 1/0± 1/8 (میلی گرم بر کیلوگرم) دارای کمترین مقدار بودند. نتایج حاصل از این پژوهش را می توان چنین تفسیر کرد که وقتی مقدار نیتروژن در خاک افزایش یابد نرخ تجزیه و فعالیت میکروبی خاک را کاهش داده و موجب تغییر ترکیب شیمیایی لاشبرگ و خاک می شود.

تحقیق حاضر برای نخستین بار، نرخ فرسایش خاک را با استفاده از روش رادیوایزوتوپی در جنگل های هیرکانی که با شیوة بهره برداری نواری در سه دهة قبل برداشت شده است نشان می دهد. براساس سوابق موجود، عرصة منتخب در پارسل 703 حوزة چفرود گیلان انتخاب شد. در عملیات میدانی، به منظور بررسی پایداری خاک، با صفحة مسطح خراشنده، از اعماق مختلف در منطقة مرجع به صورت طبقات 2 تا 30 سانتی متری (حداکثر عمق نفوذ سزیم) نمونه برداری شد. سپس در مناطق مرجع، برداشت شده و بهره برداری نشده، نمونه هایی با توجه به طول نوار و وضعیت توپوگرافی منطقه با دستگاه مغزه گیر هسته برداشت شد. نمونه ها مطابق دستورالعمل IAEA آماده و مقدار رادیوسزیم آنها در آزمایشگاه سازمان انرژی اتمی شمارش شد. میانگین فعالیت سزیم 137 نقاط نمونه برداری مرجع 1/5894 بکرل بر متر مربع محاسبه شد. بنابراین برای دستیابی به اهداف پژوهش، با استفاده از سه مدل توازن جرمی I و IIو تبدیل تناسبی، مقدار فرسایش در نوار طبیعی برداشت نشده این مقدار 2/0، 7/0 و 6/0 تن در هکتار در سال است، درحالی که در نوار برداشت شده این مقدار به ترتیب 87/8، 80/5 و 77/4 تن در هکتار در سال افزایش یافته است. این فرایند پس از گذشت 29 سال از بهره برداری، به طور متوسط، موجب هدررفت خاک به مقدار 2/1 میلی متر در نوار برداشت شده و 9/0 میلی متر در قسمت طبیعی در سال شده است. نتایج نشان داد که از این روش می توان در بررسی مباحث هیدرولوژی جنگل استفاده کرد. همچنین می توان به تأثیر حفاظتی جنگل در کاهش فرسایش و حفظ خاک اشاره کرد.

در بیشتر اکوسیستم ها اختلال از عوامل مهم تغییر ترکیب و ساختار جوامع است. تعیین تنوع و ترکیب بانک بذر خاک به منظور طراحی برنامه های حفاظتی و احیایی ضروری است در مطالعة حاضر خصوصیات بانک بذر خاک در دوره های مختلف زمانی آتش سوزی (یک ساله، پنج ساله، ده ساله و شاهد) در شهرستان کوهدشت بررسی شد. در هر منطقه تعداد 40 قطعه نمونه از عمق 0 تا 20 سانتی متری برداشت شد. برای برداشت نمونه های بانک بذر خاک از قاب فلزی 20×20 سانتی متری استفاده شد. نمونه ها پس از اعمال تیمار سرما به گلخانه منتقل و کشت شدند. اختلاف معنی داری بین شاخص های تشابه در مناطق چهارگانه وجود داشت. بیشترین تشابه بانک بذر خاک و پوشش روزمینی در مناطق شاهد و آتش سوزی 10 ساله است. نتایج تحلیل تطبیقی متعارف نشان داد که دوره های زمانی مختلف آتش سوزی و تأثیرات آنها بر شرایط رویشگاه به صورت آشکار در ترکیب بانک بذر خاک منعکس شده است. نتایج نشان داد که بین تراکم بانک بذر خاک در چهار منطقه اختلاف معنی داری وجود دارد. گونه های تروفیت و همی کریپتوفیت بیشترین تراکم بانک بذر خاک را در مناطق آتش سوزی و در منطقة شاهد گونه های کریپتوفیت بیشترین تراکم بانک بذر خاک را داشتند. تنوع شانون وینر، غنای مارگالف و یکنواختی پایلو بین چهار منطقه تفاوت معنی داری داشت و بیشترین تنوع در منطقة شاهد مشاهده شد. براساس نتایج تحقیق حاضر تغییرات رویشگاه پس از آتش سوزی در کوتاه مدت به صورت مشخص در ترکیب بانک بذر خاک نمایان می شود و این تغییرات با گذشت زمان بازیابی می شوند.

بخشی از مأموریت حفاظت از جنگل ها توسط یگان ویژه ای در ادارات منابع طبیعی اجرا می شود که همزمان زیر نظر نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران فعالیت می کنند. تحقیق حاضر با روش توصیفی-پیمایشی انجام گرفت. جمعیت تحت مطالعه شامل 220 نفر از مأموران یگان حفاظت استان گلستان بودند که از آن میان، 132 نفر با روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده بررسی شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بود که روایی آن با روش روایی صوری و مراجعه به استادان دانشگاه و کارشناسان اداره ی کل منابع طبیعی و کارکنان یگان حفاظت استان گلستان تأیید شد. اطلاعات جمع آوری شده با نرم افزار SPSS16 و روش تحلیل عاملی تجزیه وتحلیل شدند. نتایج تحقیق نشان داد که استرس شغلی مأموران حفاظت از جنگل ها بیش از متوسط است. برمبنای نتایج تحلیل عاملی، استرس شغلی این مأموران از 11 عامل نشأت می گیرد که از بین آنها، «چالش های سازمانی»، «مخاطرات کاری» و «قوانین و روابط» به ترتیب با تبیین واریانس 96/15، 38/6 و 17/6، مهم ترین نقش را در شدت استرس شغلی آنان دارند. با توجه میزان به نسبت زیاد استرس شغلی مأموران حفاظت از جنگل ها، باید برای کاهش آن اقدامات جدی انجام گیرد. رعایت تناسب ویژگی های فردی با مشاغل مرتبط با حفاظت از جنگل ها، ارتقای دانش مأموران حفاظتی درباره ی قوانین و روش های حل تضاد با جوامع محلی، پرداخت حقوق کافی و به موقع، فراهم آوردن تجهیزات مورد نیاز نیروهای حفاظتی، کاستن از وسعت منطقه ی تحت حفاظت و آموزش راهکارهای فردی مقابله با استرس از پیشنهاد های تحقیق حاضر برای کاهش استرس شغلی مأموران حفاظت از جنگل هاست.

جنگل های طبیعی، گستره ی وسیعی از خدمات اکوسیستم از جمله خدمات مربوط به منابع آب را ارائه می کنند؛ با وجود این، اثر جنگلکاری ها در شرایط مختلف، سبب ایجاد نتایج متفاوت می شود و گاهی تهدیدکننده ی امنیت منابع آب به شمار می رود. از این رو توسعة جنگلکاری در مناطق دارای اکوسیستم شکننده، مانند مناطق خشک و نیمه خشک، باید به دقت ارزیابی شود. هدف اصلی تحقیق حاضر، کمّی سازی واکنش هیدرولوژیک حوضه ی آبخیز سد لتیان به جنگلکاری است. بدین منظور از مدل SWATو داده های ایستگاه های هواشناسی (در مقیاس روزانه)، آب سنجی (در مقیاس ماهانه) و اطلاعات مکانی برای شبیه سازی جریان خروجی از حوزه ی آبخیز سد لتیان واقع در شمال شرق استان تهران، تحت سناریوی پایه (شرایط فعلی) و سناریوی جنگلکاری استفاده شد. با توجه به مقادیر ضریب نش-ساتکلیف، ضریب تعیین، P-فاکتور و R-فاکتور که در مرحله ی واسنجی در خروجی حوضه به ترتیب 82/0، 82/0 61/0 و 98/0 و در مرحله ی اعتبارسنجی به ترتیب 83/0، 84/0، 78/0 و 78/0 به دست آمد، مدل SWATکارایی زیادی در شبیه سازی رواناب در حوضة بررسی شده نشان داد. مقایسه ی نتایج شبیه سازی های بارش-رواناب در طی دوره ی آماری 39 ساله نشان داد که گسترش جنگلکاری به اندازه ی 5/8 درصد از مساحت حوضه، سبب کاهش جریان خروجی از حوضه به مقدار 2/0± 7/2 درصد شد. این پژوهش به طور کمّی نشان داد که جنگلکاریرا می توان از عوامل کاهنده ی رواناب در حوضه ی آبخیز سد لتیان محسوب کرد. با توجه به نتیجه ی تحقیق حاضر، پیشنهاد می شود توسعه ی پروژه های جنگلکاری با بررسی همه جانبه ی اثرهای آن بر منطقه به ویژه اثر بر پاسخ هیدرولوژیک حوضه صورت گیرد.

هدف این تحقیق، بررسی اثرهای دو گونه ی کهور ایرانی Prosopis cineraria (L. ) Druce و کهور پاکستانی P. juliflora (SW. ) DCبر خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک و مقایسه ی آنها با فضای باز در جنگل های آمیخته ی جنوب ایران است. پس از انتخاب 15 درخت از کهور ایرانی و کهور پاکستانی در جنگل های آمیخته ی شهرستان سیریک، استان هرمزگان، در بهار 1397، یک نمونه ی ترکیبی خاک از چهار جهت (عمق 10 سانتی متری) از زیر تاج هر درخت (15 نمونه) و فضای باز (15 نمونه) به صورت کاملاً تصادفی برداشت شد و برای تعیین اسیدیته، درصد رطوبت، ماده ی آلی، هدایت الکتریکی، کلسیم، سدیم، منیزیم و پتاسیم تبادلی به آزمایشگاه انتقال یافت. نتایج نشان داد که همه ی خصوصیات خاک (به جز اسیدیته) در زیر تاج درختان به طور معنی داری بیشتر از فضای باز است. در زیر تاج کهور ایرانی، منیزیم، ماده ی آلی و رطوبت اشباع با مقادیر 23/72 میلی گرم در لیتر، 32/1 و 00/15 درصد بیشترین مقدار را داشتند. پتاسیم، سدیم و کلسیم در زیر تاج کهور غیربومی با مقادیر 7/239، 93/174 و 75/206 میلی گرم در لیتر بیشترین مقدار را داشت. هدایت الکتریکی (33/2 دسی زیمنس بر متر) و اسیدیته (10/7) در زیر تاج کهور غیربومی به ترتیب افزایش و کاهش معنی داری نسبت به فضای باز داشت. بر طبق نتایج می توان گفت که دو گونه ی بومی و غیربومی کهور بر خصوصیات شیمیایی خاک اثرهای مثبتی (به جز اسیدیته و شوری) دارند. با توجه به تأثیر چشمگیرتر کهور ایرانی بر خصوصیات کلیدی رطوبت و ماده ی آلی و افزایش هدایت الکتریکی در زیرکهور پاکستانی در اکوسیستم حساس و شکننده جنوب کشور، جنگلکاری در اراضی جنگلی با گونه ی بومی بر گونه ی غیربومی برتری دارد.

برای طراحی جاده های جنگلی به گونه ای که افزون بر حداقل سازی هزینه ی ساخت، رضایت طرفداران محیط زیست را نیز جلب کند، باید اطلاعات دقیقی از شرایط روی زمینی و زیر زمینی بستر جاده در اختیار طراحان و پیمانکاران قرار گیرد. از طرفی با توجه به حجم زیاد داده ها به کارگیری روش های بهینه سازی با کمک رایانه ها ضروری به نظر می رسد. بدین منظور این پژوهش در جاده ای پیش بینی شده به طول تقریبی یک کیلومتر در جنگل های سری چهار باباکوه شهرستان سیاهکل در استان گیلان انجام گرفت. همه ی مراحل اجرایی عملیات خاکی، مورد بررسی زمان سنجی پیوسته قرار گرفت و اطلاعات لایه های زیرسطحی از جنبه ی سختی حفاری به دقت ثبت شد. در مرحله ی بعد برای اصلاح خط پروژه از الگوریتم بهینه سازی کلونی مورچگان استفاده شد. نتایج مقایسه ی روش الگوریتم بهینه یابی کلونی مورچگان با سناریوی طراحی دستی نشان داد که الگوریتم چندهدفه ی ارائه شده در این پژوهش، شامل کاهش حجم و هزینه ی عملیات خاکی قابلیت زیادی در کاهش هزینه های عملیات خاکی و حجم آن دارد. براساس نتایج، الگوریتم بهینه سازی کلونی مورچگان به مقدار 55/58 و 64 درصد قادر به کاهش هزینه و حجم عملیات است. از نتایج این پژوهش می توان به عنوان راهنمایی در مدیریت بهینه ی ساخت جاده ی جنگلی و توسعه ی روش های کارامد در دیگر علوم جنگلی استفاده کرد.

تصویر ارتوفتو موزائیک و مدل رقومی ارتفاع که از پردازش تصاویر هوایی پهپاد به دست می آیند، داده های باارزشی اند که در برآورد مشخصات تک درختان می توان از آنها استفاده کرد. در همین زمینه، با استفاده از یک پهپاد بال چرخان عمودپرواز، دو برداشت در فصل های رویش و خزان انجام گرفت و با استفاده از مدل های رقومی زمین (DTM) و سطح (DSM)، مدل ارتفاع تاج پوشش (CHM) تهیه شد. محدوده ی تاج درختان با دو رویکرد تعیین شد. در رویکرد اول، از ارتوفتوموزائیک و روش قطعه بندی چندمقیاسه و در رویکرد دوم، از مدل ارتفاعی تاج پوشش و روش حوزه ی آبخیز برای قطعه بندی استفاده شد. به منظور بررسی قابلیت این رویکردها در برآورد قطر متوسط تاج درختان، مختصات دقیق و قطر تاج 95 اصله درخت در عملیات میدانی اندازه گیری و با مقادیر برآوردشده مقایسه شد. نتایج نشان داد که قطر تاج درختان اندازه گیری شده در جنگل، همبستگی زیادی با مقادیر برآوردشده با روش های چندمقیاسه (88/0 = R2) و حوزه ی آبخیز (92/0 = R2) دارد. بهترین نتیجه ی برآورد قطر تاج درختان با استفاده از روش حوزه ی آبخیز به دست آمد (% 97/5 = MAE و % 02/7 = RMSE). همچنین براساس نتایج، اختلاف معنی داری بین مقادیر اندازه گیری شده و برآوردشده با روش حوزه ی آبخیز مشاهده نشد. درحالی که بین مقادیر اندازه گیری شده و برآوردشده با روش چندمقیاسه اختلاف معنی داری (سطح 5 درصد) وجود داشت. نتایج پژوهش نشان داد که این رویکرد می تواند به عنوان روشی دقیق و ارزان در برآورد قطر متوسط تاج درختان استفاده شود.