آفات و بیماریهای گیاهی
سال:1388 | دوره:77 | شماره:(پیاپی 87-ویژه نامه آفت کش ها) |تعداد مقالات:11

موریانه ها با توجه به رژیم غذایی شان که منحصرا از مواد سلولزی تغذیه می کنند، از لحاظ کشاورزی اهمیت دارند. گروهی از موریانه ها، مانند موریانه های دروگر، به مراتع خسارت وارد می کنند. گونه هایی از موریانه ها نیز به گیاهان زراعی و درختان مثمر و غیرمثمر صدمه وارد می کنند. بنابراین بررسی راهکارهای کنترل موریانه ها در کشاورزی از دیرباز مورد توجه محققین بوده  است. امروزه یکی از بهترین روش های کنترل موریانه ها، استفاده از سیستم طعمه گذاری می باشد. در این روش مقدار کمی ماده سمی با خاصیت تاخیری و تدریجی در یک ماده سلولزی ابقا می شود. سپس این ماده توسط افراد جمع آوری کننده غذا از طریق تروفالاکسی (انتقال دهان به دهان غذا) به سایر افراد منتقل و سبب ایجاد اپیدمی در داخل کلنی و در نهایت مرگ آن می گردد. در این مقاله کنترل موریانه های زیرزمینی با استفاده از سیستم طعمه گذاری در نخلستان های ناحیه سراوان (استان سیستان و بلوچستان) مورد بررسی قرارگرفت. جهت اجرای طرح، نخلستانی به وسعت حدود 2 هکتار در روستای سیدآباد انتخاب شد. با توجه به اینکه طرح در قالب بلوک های کامل تصادفی و بصورت آزمایشات فاکتوریل با 2 فاکتور (هر فاکتور با 3 سطح) و 3 تکرار طراحی گردیده بود، لذا در نخلستان انتخابی، 30 واحد آزمایشی ایجاد گردید. مواد شیمیایی مورد استفاده اسید بوریک (5/0 و 1 درصد) و هگزافلومارون به نسبت 200 پی پی ام (ماده جلوگیری کننده سنتز کتین) بودند. داده های 3 مرحله نمونه برداری با استفاده از آزمون t دو نمونه جفت شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که میانگین تراکم جمعیت موریانه ها در قبل از طعمه گذاری با یکسال بعد از طعمه گذاری و 18 ماه بعد از طعمه گذاری تفاوت معنی داری وجود دارد. تجزیه و تحلیل داده ها بر اساس آزمایشات فاکتوریل نشان داد که بین سطوح فاکتورA  (تعداد تله طعمه ای در هر واحد آزمایشی) تفاوت معنی داری دیده می شود. همچنین از تجزیه و تحلیل داده ها چنین استنباط  گردید که بین سطوح فاکتورB  (نوع ماده شیمیایی) تفاوت معنی داری وجود نداشته و بین فاکتورها نیز اثر متقابل دیده نمی شود.

بمنظور بررسی امکان کاربرد همزمان دو علف کش توفوردی ام سی پی و کلودینافوپ پروپارژیل دو آزمایش جداگانه گلخانه ای و مزرعه ای در طی سال های 1385 و 1386 انجام شد. در آزمایش های مزرعه ای که در میبد و ارومیه صورت گرفت علف کش توفوردی ام سی پی آ به میزان های 975 و 1300 گرم به همراه کلودینافوپ پروپارژیل در مقادیر 0، 64، 80، 96 و 112 گرم از ماده موثر در هکتار در قالب آزمایش فاکتوریل دو عاملی با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا گردید. علف های هرز غالب در آزمایش مزرعه ای عبارت بودند: ازمک (Cardaria draba (L.) Desv.)، خونی واش (.Phalaris minor Retz)، گوش خرگوش (.Conringia orientalis (L.) Dumort) و علف پشمکی (.Bromus tectorum L). در آزمایش گلخانه ای نیز اثرات مخلوط دو علف کش توفوردی ام سی پی آ و کلودینافوپ پروپارژیل بر علف های هرز هفت بند (.Polygonum aviculare L)، خونی واش و چچم (.Lolium temulentum L) مورد ارزیابی قرار گرفت. در آزمایش مزرعه ای علف کش ها در ابتدا مرحله پنجه زنی گندم و چهار برگی علف های هرز باریک برگ و پهن برگ بکار برده شد. نتایج نشان داد که بیشترین کارایی علف کش در کنترل علف های هرز باریک برگ و پهن برگ تیمار کاربرد مخلوط توفوردی ام سی پی آ به میزان 975 تا 1300 گرم و کلودینافوپ پروپارژیل به میزان 96 گرم از ماده موثر در هکتار بود. در این تیمارها بیشترین عملکرد دانه گندم نیز برداشت گردید. با توجه به این نتایج در صورت استفاده از مخلوط این دو علف کش بایستی مقدار مصرف کلودینافوپ پروپارژیل از 64 گرم به 96 گرم از ماده موثر در هکتار افزایش یابد.

حدود 50 سالی است که برای کنترل سن گندم از حشره کش ها استفاده می شود و متداول ترین روش کنترل شیمیایی محلول پاشی مزارع گندم می باشد. بیش از 75% از سطح مبارزه شیمیایی به صورت سمپاشی زمینی و 25% آن هوایی می باشد. سمپاش های لانس دار رایج ترین سمپاش های زمینی مورد استفاده در کنترل سن گندم می باشند. بالا بودن هزینه های کارگری، تهیه آب برای محلول پاشی و آلودگی های زیست محیطی از معایب این نوع سمپاش ها است. برای ارزیابی کارایی سمپاش های زمینی، آزمایشی با سمپاش مجهز به نازل میکرونر (CDA) و سمپاش رایج لانس دار انجام گرفت. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار و 5 تیمار انجام شد که سه تیمار آن مربوط به سمپاش میکرونر با مقادیر 1، 75/0، 5/0 لیتر در هکتار از امولسیون تجارتی فنیترتیون 50% و دیگری مربوط به سمپاش لانس دار با 3/1 لیتر در هکتار بود. برای هر یک از مراحل رشدی پورگی (سن دوم، چهارم و پنجم) یک طرح آزمایشی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که تنها تیمار مربوط به سمپاش میکرونر (5/0 لیتر در هکتار) با 9/1±9/85 درصد تلفات روی پوره سن گندم، کارایی کمتری نسبت به سایر تیمارها داشت. اما بقیه تیمارهای میکرونر در مقایسه با تیمارهای لانس دار از لحاظ کارایی مشابه بودند (32/95%-43/93). در سمپاشی با میکرونر احتمال آلودگی کاربر در مقایسه با سمپاشی لانس دار کمتر و مقدار محلول مصرفی برای  یک هکتار 5±25 لیتر بوده در حالیکه در سمپاش لانس دار 20±250 لیتر در هکتار بود. همچنین در سمپاش های میکرونر میزان فرونشست محلول سم در ساقه و برگ های نزدیک به سنبله بیشتر از سمپاش لانس دار بود. بنابراین سمپاش های میکرونر (CDA) به دلیل سبک بودن، پاشش دقیق و یکنواخت بودن قطرات سمپاشی نسبت به سمپاش های لانس دار بهتر و موثرتر ارزیابی شد.

برای پایش جمعیت و یا کنترل پروانه جوانه خوار بلوط Tortrix viridana (Lep.: Tortricidae) استفاده از فرومون جنسی مهم می باشد. از فاکتورهای موثر برای جلب و شکار پروانه های نر، شکل تله و پخش کننده فرومون می باشد. در این تحقیق مقایسه 4 نوع شکل تله شامل تله های دلتا، لوله ای، مکعب مستطیلی و بالی، در میزان جلب و شکار پروانه های نر در سه استان آذربایجان غربی، کردستان و فارس انجام شد. آزمایش در هر منطقه با چهار تیمار و چهار تکرار (هر تکرار شامل 3-2 تله) انجام شد. تله ها هنگام ظهور اولین پروانه های نر در طبیعت نصب و سپس پروانه های نر شکار شده شمارش شدند. آزمایش مشابهی برای بررسی تاثیر پخش کننده فرومون با استفاده از 6 نوع کپسول در تله های دلتا طراحی و در جنگل های استان آذربایجان غربی انجام شد. کلیه شرایط همانند آزمایش قبل بود.نتایج مربوط به بررسی اثر شکل تله در میزان شکار جوانه خوار بلوط چنین نشان داد که بیشترین میزان جلب در استان آذربایجان غربی مربوط به تله های دلتا با میانگین 2/5± 66/110 حشره به ازای هر تله بود. در استان کردستان، بیشترین میزان جلب حشرات نر مربوط به تله لوله ای با میانگین 95/9± 1/59 عدد به ازای هر تله بوده و با تله های دلتا و مستطیل در یک گروه قرار گرفت. در استان فارس که تراکم جمعیت آفت کمتر بود، تله لوله ای با میانگین 5/2±2/15 حشره به ازای هر تله بیشترین شکار حشره را داشت و البته با سایر تله های در یک گروه قرار گرفته و تفاوت معنی داری را نشان نداد. بنابراین در شرایط تراکم زیاد و یا متوسط آفت شکل تله در جلب حشره نر موثر است.بررسی نشان داد که نوع کپسول پخش کننده فرومون در میزان جلب این حشره نیز نقش دارد. کپسول های با یک روزنه خروجی و از جنس سیلیکون نرم با میزان شکار 2/24±25/114 و (p<0.01) حشره و کپسول های پخش کننده از جنس لاستیک نرم با یک روزنه خروجی با میانگین جلب 36/13±7/322 حشره نسبت به سایر کپسول ها تاثیر بیشتری در میزان جلب حشره نشان دادند.

سوسک شاخدار خرما، Oryctes elegans (Col.: Scarabaeidae) یکی از مهم ترین آفات خرما بوده که در مناطق خرما خیز آسیا و از جمله در ایران انتشار دارد. آزمایش های مربوط به استخراج فرمون سوسک شاخدارکه با همکاری موسسه INRA فرانسه انجام شد، نشان داد که ترکیب 4- متیل اکتانوئیک اسید به عنوان عنصر اصلی و عمده فرمون تجمعی سوسک شاخدار خرما می باشد.سنتز این ترکیب در چهار مرحله در آزمایشگاه شیمی موسسه تحقیقات گیاهپزشکی از واکنش لیولینیک اسید و برومو بوتان طی واکنش افزایشی گروه کربونیل گرینیارد تبدیل به 4-هیدروکسی 4-متیل اکتانوئیک اسید گردید. در واکنش بعد گروه هیدروکسی با کمک اتانول- اسید هیدروکلریک و تیونیل کلراید به گروه کلراید تبدیل و سبب تشکیل 4-کلرو 4-هیدروکسی اکتانوئیک اسید شد. در مرحله سوم مولکول HCl با استفاده از حرارت بالا جدا و باعث تشکیل گروه غیر اشباع اکتین شد. در مرحله چهارم 4-متیل 3-اکتینوئیک اسید با کمک هیدروژن و کاتالیست اکسید پلاتینیوم به 4-متیل اکتانوئیک اسید تبدیل گردید. در آخر با کمک تقطیر در خلا و کروماتوگرافی 69 گرم فرمون با درجه خلوص 98% و راندمان کلی 48% با تایید آنالیز HNMR و GC تهیه گردید.با انجام روش های تله گذاری صحرایی مشخص گردید که پخش کننده های فرمون تولید داخل جهت شکار حشرات کامل سوسک شاخدار خرما از کارایی بالایی برخوردار است، بطوریکه از نظر تعداد حشرات شکار شده تفاوت معنی داری را با نمونه پخش کننده خارجی نشان نداد. فرمون سنتز شده در داخل بدلیل هزینه کم و کارایی خوب می تواند جایگزین مناسبی برای نمونه های وارداتی جهت انجام عملیات کاهش تراکم آفت باشد.

با توجه به ضرورت حذف حشره کش مونوکروتوفوس، طی آزمایش های صحرایی در سال های 1384 و 1385 اثر ایندوکساکارب (آوانت SC 15)، به عنوان یکی از حشره کش های جایگزین، برای کنترل کرم غنچه توتون Helicoverpa armigera مورد بررسی قرار گرفت. در این آزمایش ایندوکساکارب با دزهای 200، 250 و 300 میلی لیتر در هکتار و حشره کش های تیودیکارب (لاروین DF 80) به میزان یک کیلوگرم در هکتار و مونوکروتوفوس (نوواکرون SL 40) با دز دو لیتر در هکتار به عنوان سموم رایج در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی روی گیاه توتون محلول پاشی شد. میزان مرگ و میر لاروها بر اساس فرمول هندرسون- تیلتون تصحیح و تجزیه واریانس به روش اندازه های تکراری (repeated-measures) انجام و میانگین  تلفات برای روزهای اول و سوم پس از محلول پاشی مورد مقایسه قرار گرفت. تیمارهای حشره کش با یکدیگر اختلاف معنی داری را نشان دادند. بیشترین میزان مرگ و میر لاروهای آفت مربوط به حشره کش های ایندوکساکارب و تیودیکارب و کمترین آن مربوط به مونوکروتوفوس بود. بطور کلی آوانت با دز 200 تا 250 میلی لیتر در هکتار برای کنترل کرم غنچه توتون توصیه می شود.

تعداد قابل ملاحظه ای از کنه کش ها برای مبارزه با کنه تارتن دو نقطه ای (Tetranychus urticae Koch) و کنه قرمز اروپائی (Panonychus ulmi Koch) درختان سیب در کشور استفاده می شود. تاثیر دز های 4/0، 5/0 و 6/0 در هزار کنه کش جدید SC 240 Spirodiclofen در مقایسه با کنه کش های Fenazoquen 20% SC به عنوان بالغ کش با دز نیم در هزار و تخم کش Clofentazine 50% SC با دز یک در هزار، علیه مراحل تخم و فعال کنه قرمز اروپائی و مراحل فعال کنه تارتن دو نقطه ای در باغ ها ی سیب مناطق چناران مشهد، سمیرم، مشکین شهر، ارومیه و کرج در سال 1382 مورد مطالعه قرار گرفت.طرح آماری کرت های خرد شده با مقدار محلول پاشی مساوی روی هر درخت در تمامی  مناطق استفاده شد. میانگین جمعیت مراحل مختلف در نوبت های یک روز قبل و 3، 7، 14 و 25 روز بعد از سم پاشی و پس از تبدیل داده ها به درصد تلفات، مورد تجریه آماری قرار گرفتند. درصد کارائی تیمارها بر جمعیت فعال کنه قرمز اروپائی جز تیمار کلوفنتزین بیش از 80% بود و دزهای 5/0 و 6/0 در هزار از کنه کش اسپیرو دایکلوفن بیشترین تلفات را در تهران و آذربایجان غربی داشتند و بالاترین مرگ و میر به مقدار 29/92% در تهران بدست آمد. روند افزایش تاثیر تیمارها پس از هفت روز در تمامی مناطق جز برای اصفهان و کاهش تاثیر آن ها از چهارده روز بعد از محلول پاشی نیز مشاهده شد ولی بیشترین کارایی بیست و پنج روز بعد از سم پاشی به مقدار 7/87% در خراسان ثبت شد. تاثیر تخم کشی کلوفنتزین بر جمعیت تخم کنه قرمز اروپایی در مقایسه با سایر تیمارها کمتر بود. عملکرد تیمارها بر دو سطح آلودگی جمعیت فعال کنه قرمز اروپایی متفاوت و پایدارترین تاثیر در اواخر بهار در مقایسه با تابستان بدست آمد. تاثیر تیمارها با وجود تراکم چندین برابری جمعیت فعال کنه تارتن دو نقطه ای روی برگ درختان سیب در اصفهان در مقایسه با تهران (08/2 تا 43/3) کارایی بیشتری داشت. بیشترین کنترل تیمارها برای فنازوکوئین با 15/96% در اصفهان و دز 6/0 در هزار اسپیرودایکلوفن با 14/86% در تهران حاصل شد.

در سه آزمایش صحرایی در استان گلستان، کارآیی علفکش های دیورون، پرومترین و آلاکلر به ترتیب به میزان 2، 2 و 92/1 کیلوگرم در هکتار بصورت پیش رویشی، از نظر کنترل علف های هرز و سازگاری با پنبه رقم ساحل ارزیابی شد. در آزمایش اول، کاربرد این علفکش ها به تنهایی و یا آمیخته با یکدیگر با تیمار دوبار وجین دستی و شاهد بدون کنترل علف های هرز مقایسه شد. در دو آزمایش دیگر، کارآیی هر یک از علفکش های دیورون و پرومترین بصورت پاشش سراسری و پاشش نواری روی خطوط کشت، در هر دو حالت همراه با خاک ورزی بین خطوط کشت، در قیاس با تیمار خاک ورزی بدون علفکش و شاهد بدون کنترل علف های هرز بررسی شد. در این آزمایش ها، خاک ورزی یک ماه پس از کاشت و با کاربرد کولتیواتور به عمق 5 سانتی متر انجام شد. در پاشش نواری، میزان مصرف هر یک از دو علفکش در واحد سطح، در مقایسه با پاشش سراسری، به میزان 50% کاهش داده شد. در هر سه آزمایش، هیچ یک از علفکش ها تاثیر سوء ظاهری روی پنبه نداشتند و همه تیمارها، در مقایسه با شاهد بدون کنترل علف های هرز، بطور معنی داری علف های هرز را کنترل کردند. در میان علفکش ها، پرومترین و دیورون در کنترل تاج خروس وحشی (Amaranthus retroflexus)، سلمک (Chenopodium album) و گاوپنبه (Abutilon retroflexus) نسبت به آلاکلر برتری داشتند. همچنین، دیورون در کنترل تاجریزی (Solanum nigrum) بطور معنی داری کارآمدتر از پرومترین ارزیابی شد ولی در کنترل سوروف (Echinochloa crus-galli)، آلاکلر برتر از دو علفکش دیگر بود. کاربرد دیورون و یا پرومترین بصورت پاشش سراسری همراه با یک بار خاک ورزی با کولتیواتور 45 روز پس از کاشت، افزون بر کنترل علف های هرز، در بازدهی وش پنبه نیز نسبت به سایر تیمارها برتری داشت. در این آزمایش ها، کاهش بازدهی وش پنبه در شاهد بدون کنترل علف های هرز، 54 تا 94 درصد محاسبه شد.

با توجه به کلیدی بودن آفت کرم سیب در باغات دانه دار، هر ساله جهت کنترل آن بطور گسترده از ترکیبات شیمیایی متعددی استفاده می شود. این روش متاسفانه به عنوان روش غالب کنترل این آفت در آمده است. بنابراین انتخاب ترکیب یا ترکیبات موثری که ضمن کنترل آفت هدف، بتواند دیگر آفات را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد، از اولویت برخوردار است. بر همین اساس آزمایشی با 8 ترکیب شیمیایی شامل استامیپراید، لوفنورون، ایندوکسا کارپ (در دو غلظت)، فوزالن، آزینفوس  متیل، فن پروپاترین، هگزا فلومورون و تیاکلوپراید، در 4 تکرار در منطقه طالقان استان تهران به اجرا در آمد. در این منطقه کرم سیب دو نسلی بوده و سمپاشی علیه نسل اول آن، همزمان با پرواز حشرات کامل لیسه سیب در طبیعت انجام می شود. از آنجا که این منطقه کوهستانی است، هر ساله علیه لیسه سیب نیز به عنوان یکی از آفات مهم بطور جداگانه سمپاشی صورت می گیرد. تاثیرات جانبی حشره کش های مذکور روی تعداد دسته تخم (پولک) و تعداد لاروهای خارج شده از هر پولک انجام شد. همچنین متوسط درصد سطح آغشته به زنگار میوه نیز مورد مقایسه قرار گرفت.نتایج بدست آمده نشان می دهد در سطح a=%1 بین تعداد پولک (دسته تخم) لیسه سیب و تعداد لاروهای منتج از هر پولک، در تیمارهای آزمایشی اختلاف معنی دار وجود دارد. بر همین اساس بین میانگین تعداد تخم زیر هر پولک در تیمارهای آزمایشی، اختلافی مشاهده نمی شود. همچنین سه ترکیب بیوباکا، استامیپراید و آزینفوس متیل بیشترین میزان زنگار را ایجاد کرده و با ترکیبات دیگر اختلاف آن ها معنی دار بود.