اقتصاد کشاورزی (اقتصاد و کشاورزی)
سال:1391 | دوره:6 | شماره:3 |تعداد مقالات:9

بررسی کارآیی محصولات کشاورزی و تعیین اندازه بهینه مصرف نهاده عاملی بسیار مهم و تاثیرگذار در شناخت نقاط قوت برای افزایش تولید و عمل کرد آن ها، بی نیاز به هزینه افزوده است. در این مطالعه، انواع کارآیی فنی، اقتصادی، تخصیصی، مدیریتی و مقیاس و اندازه بهینه نهاده های تولید برنج، با تاکید بر نهاده آب، برای تولیدکنندگان برنج بخش کامفیروز محاسبه شد. این پژوهش بر مبنای تحلیل پوششی داده ها بود و آمار و داده ها از راه تکمیل 211 پرسش نامه در سال کشاورزی 89-1388 جمع آوری شد. نتایج نشان داد که میانگین کارآیی های فنی، تخصیصی، اقتصادی، مدیریتی و مقیاس شالی کاران منطقه مورد بررسی به ترتیب 72، 40، 29، 79، 91% است. بیش ترین اندازه استفاده ناکارآ از نهاده ها مربوط به آب آبیاری با 40% ناکارآیی در استفاده از این نهاده است. مصرف بهینه آب آبیاری برنج منطقه حدود 11420 متر مکعب در هکتار بود.

فقر پدیده یی چند بعدی است و کمبود آموزشی یکی از جنبه های آن است. هدف این مطالعه، شناخت ابعاد و ماهیت کمبود آموزشی در جامعه روستایی ایران، و یافتن راه بردهای مناسب برای مبارزه با آن است. به این منظور از شاخص های دانش اطلاعاتی، نسبت سرشمار تنگ دستی، نسبت شکاف فقر، و فن رتبه بندی بر اساس شباهت به بهترین راه حل استفاده شد. آمار و اطلاعات پژوهش مربوط به خانوارهای روستایی سراسر کشور در سال 1931 است که از طرح نمونه گیری هزینه و درآمد خانوار، که در سطح ملی توسط مرکز آمار ایران اجرا می شود، به دست آمده است. نتایج نشان داد که کمبود آموزشی بر همه خانوارهای روستایی حاکم است. عمق و کیفیت کمبود آموزشی حاکم بر این خانوارها به گونه ای است که به طور متوسط خانوارهای روستایی به بیش از دو پنجم امکانات و تسهیلات آموزشی دست رسی ندارند. بر اساس نتایج، مهم ترین راه برد رویارویی با کمبود آموزشی، گسترش اینترنت و افزایش تعداد کاربران آن است. پس از آن در بعد آموزش رسمی، پرداختن به آموزش عالی، و در بعد پذیرش و به کارگیری اطلاعات، انتشارات به ویژه کتاب و کتابخوانی اهمیت بالایی دارد.

از میانه سال 1389، سیاست هدفمند شدن یارانه ها در ایران اعمال به کار گرفته و قیمت های جدید برای حامل های انرژی و اقلام اساسی خوراکی بر اساس آن تعیین شد. در این مطالعه اندازه تغییرات در قیمت حامل های انرژی و اقلام اساسی خوراکی در شرایط آزادسازی قیمت ها در ایران بر اساس دو گزینه افزایش قیمت های داخلی تا سطح قیمت های مرزی (برای حامل های انرژی) و حذف یارانه های مستقیم پرداختی، و محاسبه قیمت های واقعی داخلی 1387، تعیین شد. با یکی کردن سیستم تقاضای خانوار در الگوی داده – ستانده قیمتی لیونتیف آثار آزادسازی قیمت ها بر الگوی مصرف بررسی و تحلیل شد. بر اساس نتایج، بیش ترین تغییرات قیمت پایه و خریدار مربوط به انواع آرد و دیگر محصولات از دانه های آسیاب شده است. در نتیجه آزادسازی قیمت ها بیش ترین افزایش در شاخص قیمت گروه خوراکی ها، آشامیدنی ها و دخانیات، و کم ترین افزایش در شاخص قیمت گروه پوشاک و کفش حاصل می شود. سهم گروه های خوراکی ها، آشامیدنی ها و دخانیات؛ مسکن، سوخت و روشنایی؛ حمل ونقل و ارتباطات و لوازم، وسایل و خدمات خانوار افزایش و سهم دیگر گروه ها کاهش می یابد. با توجه به این که بیش از 70% از مخارج خانوارها به گروه خوراکی ها، آشامیدنی ها و دخانیات؛ مسکن، سوخت و روشنایی و حمل و نقل و ارتباطات داده می شود، افزایش سهم این گروه ها و کاهش سهم دیگر گروه ها می تواند باعث کاهش بیش تر بودجه تخصیص داده شده خانوارها به موارد تفریحی، فرهنگی و بهداشتی و درمانی شود، و این می تواند تغییری ناخواسته در الگوی مصرف باشد. با توجه به این که اثر متغیر بودجه بر رفتار مصرفی از متغیرهای قیمتی بیش تر است، می توان نتیجه گرفت که اگر تغییر الگوی مصرف با افزایش درآمد و بودجه خانوار هم راه باشد این اثر خواسته جبران می شود. برای روی دادن آن توصیه می شود که درآمدهای دولت از آزادسازی قیمت ها در امور زیربنایی و با تاکید بر گسترش فعالیت های بخش خصوصی سرمایه گذاری شود، تا از یک سو زمینه تخصیص بهینه دریافت های مالی آزادسازی قیمت ها فراهم شود، و از سوی دیگر زمینه افزایش درآمد خانوارها و کاهش آثار منفی آزادسازی قیمت ها فراهم گردد.

در این مطالعه با توجه به تاثیر نرخ ارز بر کشاورزی، اثر نرخ موثر واقعی ارز بر تولید ناخالص داخلی و صادرات بخش کشاورزی ایران مطالعه شده است. داده های به کار رفته در این مطالعه به صورت سیری 3111 از سال نامه آماری بانک مرکزی ایران، سال نامه آماری بازرگانی، زمانی و برای دوره 3181 و پایگاه اینترنتی صندوق بین المللی پول به دست آمد. نخست نرخ موثر واقعی ارز محاسبه، و اختلاف نرخ ارز رسمی از نرخ موثر واقعی آن مشخص گردید. برای بررسی اثر نرخ موثر واقعی ارز و دیگر متغیرهای موثر بر تولید ناخالص داخلی و صادرات بخش کشاورزی، دو مدل جداگانه با به کارگیری روش هم جمعی یوهانسن برآورد شد. نتایج این مطالعه نشان داد که اثر متغیرهای نرخ موثر واقعی ارز، حجم پول، مخارج دولت و صادرات محصولات کشاورزی بر تولید ناخالص داخلی مثبت است. افزون بر این، الگوی برآوردی برای بررسی عوامل موثر بر صادرات محصولات کشاورزی نشان داد که افزایش تولیید ناخیالص داخلی بخش کشاورزی، نرخ موثر واقعی ارز، حجم پول و مخارج دولت موجب افزایش صادرات محصولات این بخش خواهد شد.

تجارب گذشته ایران نشان می دهد که افت وخیزهای درآمدهای ارزی نیازمند برگزیدن سیاست هایی در زمینه افزایش صادرات غیر نفتی به ویژه محصولات کشاورزی است. زعفران ایران یکی از مهم ترین محصولاتی است که می تواند درآمد ارزی فراوانی را نصیب کشور کند. بنابراین شناسایی عوامل تاثیرگذار بر رشد و توسعه بازار زعفران در داخل و خارج اهمیت فراوانی دارد. در این راستا سه عامل مهم بسته بندی، نام تجاری (برند)، و تجارت الکترونیک با بهره گیری از روش دلفی فازی و از راه مصاحبه و تکمیل پرسش نامه از 45 نفر از متخصصان بررسی شد. نتایج نشان داد که در خصوص کاستی ها و مشکلات موجود در بسته بندی زعفران مهم ترین عامل نیاز به سرمایه گذاری بالا، در زمینه نام تجاری مهم ترین عامل نبود تبلیغات مناسب و در زمینه تجارت الکترونیک زعفران مهم ترین عامل نبود دکترین مسوولیت مدنی در بروز خسارت اقتصادی است. هم چنین حفاظت از کالا، فرصت استفاده از تسهیلات ملی و جهانی و ایجاد بستر بازار جدید و قدرتمند تبادل اطلاعات بترتیب مهم ترین برتری های موجود در عامل بسته بندی زعفران، عامل نام تجاری و سرانجام تجارت الکترونیک زعفران است. گسترش سرمایه گذاری در تجارت الکترونیک و انطباق ابعاد کاربردی آن با محصولات ویژه مانند زعفران، و بازبینی قوانین آن برای افزایش آگاهی عمومی و گسترش زمینه های استفاده از آن پیشنهاد می شود. توسعه دامنه دست رسی به اینترنت به ویژه بومی سازی آن در مناطق مختلف شهری و روستایی می تواند در تجارت الکترونیک زعفران نقش مهمی اجرا نماید. برنامه ریزی برای تامین نیروی متخصص از راه افزایش ظرفیت پذیرش در رشته های IT در دانشگاه ها می تواند به این امر کمک کند.

تجارت آزاد محصولات کشاورزی بر بهبود رفاه اقتصادی موثر است. تجزیه و تحلیل این سیاست در سال های اخیر یک هدف کلیدی برای کشورهای مختلف بوده است. از سوی دیگر، تجارت آب مجازی در سیاست های آب گزینه ای برای استفاده پایدار از منابع آب، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از جمله ایران بوده است. این مطالعه به بررسی تاثیر دو سیاست تجاری با و بی تجارت آزاد محصولات کشاورزی بر رفاه اقتصادی، داد و ستد آب مجازی و پایداری منابع آب می پردازد. این تحلیل با یک مطالعه موردی در استان فارس ایران و از راه یک مدل برنامه ریزی ریاضی مثبت انجام شد. نتایج نشان داد که تاثیر سیاست آزادسازی تجاری بر داد و ستد آب مجازی مربوط به محصولات مختلف متفاوت است. به طور کلی این سیاست خالص صادرات آب مجازی را کاهش می دهد و منجر به حفظ و پایداری منابع آب در مناطق مورد مطالعه می گردد. علاوه بر این، سیاست آزادسازی تجاری منجر به اضافه شدن رفاه خالص مصرف کنندگان محصولات کشاورزی می شود. با این حال، افزایش رفاه خالص تولیدکنندگان محصولات کشاورزی بستگی به تغییرات الگوی کشاورزی مناطق کشت قبل و بعد از اجرای این سیاست دارد.

بی توجهی به برخی اهداف ها مانند ارزش های زیست محیطی و اجتماعی کاربری های مختلف زمین و نقصان در کمی کردن ارزش های غیر مصرفی و زیست محیطی زمین که بتواند قابل مقایسه با ارزش تولیدی و تجاری آن شود، منجر به تصمیم گیری های نادرستی در تبدیل اراضی کشاورزی به شهری یا صنعتی شده است که برگشت ناپذیر هستند. در استان مازندران نیز با وجود اراضی کشاورزی بسیار حاصلخیز و طبیعت منحصر به فرد آن، توسعه گردشگری به شکل نابسامان موجب افزایش تقاضا برای مسکن دوم یا ویلا و تغییر کاربری گسترده زمین های کشاورزی شده است که اثر گذاری های زیان بار اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فراوانی را برای منطقه در بر دارد در این بررسی به برآورد ارزش خدمات غیر مصرفی زمین های کشاورزی این استان از منظر ساکنان مناطق شهری پرداخته شد که این ارزش با تبدیل این زمین ها به ساختمان به کلی از بین می رود و یکی از زیان های این پدیده مهم می باشد. بر اساس نتایج این تحقیق متوسط تمایل به پرداخت ساکنان این مناطق برای حفظ هر هکتار زمین کشاورزی بسته به نوع زمین از 22.6 میلیون ریال برای زمین دیم تا 113.268 میلیون ریال برای باغ متغیر می باشد و میانگین تمایل به پرداخت برای حفظ هر هکتار شالیزار در این منطقه، 105.119 میلیون ریال در سال می باشد. این ارقام گویای ارزش بالای منافع غیر بازاری زمین های کشاورزی برای ساکنان مناطق شهری این منطقه می باشد که متاسفانه در تحلیل های فایده هزینه پروژه های ملی نادیده گرفته می شود.

یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده گسترش فعالیت های کشاورزی و به کارگیری فن آوری های نو در این بخش، کم بود سرمایه است. این نارسایی در مناطق محرومی چون شهرستان خوی در استان آذربایجان غربی بیش تر به چشم می خورد. به همین دلیل کمک مالی به شکل اعتبارات بانکی به کشاورزان این منطقه ضروری به نظر می رسد. بنابراین، در این تحقیق تابع تقاضای اعتبارات کشاورزی در تولید مهم ترین محصول کشاورزان منطقه خوی یعنی آفتابگردان روغنی از راه جمع آوری اطلاعات میدانی 70 کشاورز در سال 1388 به شکل نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده ارزیابی شد. نتایج نشان داد که تقاضای اعتبارات بانکی برای تولید آفتابگردان روغنی در منطقه خوی رابطه مثبتی با قیمت آن دارد، و به ازای هر 1% افزایش قیمت محصول، تقاضا برای اعتبارات 1.67% افزایش می یابد. اما نرخ بهره بانکی تاثیری منفی بر تقاضای اعتبارات کشاورزی دارد. علاوه بر این، تابع تقاضای اعتبارات بانکی تحت تاثیر مستقیم نیروی کار خانوادگی، سطح زیر کشت محصول آفتابگردان روغنی، و ماشین های کشاورزی است. سرانجام با توجه به نتایج مدل این تحقیق پیشنهاد می شود که نرخ بهره اعتبارات کشاورزی شفاف شود، و هزینه اجاره پول برای آفتابگردان کاران روغنی منطقه خوی کاهش یابد.