باغ نظر
سال:1391 | دوره:9 | شماره:23 |تعداد مقالات:11

هدف این متن ارایه مفهوم جدیدی از تفکیک اراضی شهری است که در ایران مفهومی با مولفه هایی غیر از مفهوم کنونی آن در طرح های گسترش جدید شهری در جهان دارد. روش تحقیق در این پژوهش کیفی است که بر اساس آن مفهوم تفکیک اراضی در نمونه های موفق جهانی مورد بررسی قرار گرفته و با مفهوم آن در ایران مورد مقایسه قرار می گیرد. روش تحقیق نمونه های مورد مطالعه کیفی است و بنابراین در این خصوص نیز از پرسشنامه باز استفاده شده است. فرضیه پژوهش به این صورت است: رضایتمندی ساکنان در الگوهای تفکیکی دوربرگردان و ترکیبی (دوربرگردان - شطرنجی) بیشتر از الگوهای تفکیکی شطرنجی است. در این بررسی نمونه های موفقی از گسترش های جدید شهری از کشورهای انگلستان، آلمان، استرالیا و امریکا مورد مطالعه قرار می گیرد با تحلیل نمونه های موفق مورد مطالعه، برخی اصول تفکیک اراضی در گسترش های جدید شهری کشورهای توسعه یافته ارایه می شود که مطابق با فرهنگ و اقلیم بومی آنها برنامه ریزی و طراحی شده اند. میزان رضایتمندی ساکنین در سه الگوی تفکیکی متفاوت مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در نهایت نشان داده خواهد شد که مفهوم تفکیک اراضی شهری در کشورهای توسعه یافته و ایران متفاوت و مولفه های متعددی از جمله فرهنگی، کالبدی، زیستی، اقتصادی و سیاسی بر این مفهوم تاثیرگذار هستند. در نهایت به این نتیجه می رسیم که رضایتمندی ساکنین در الگوهای تفکیکی دوربرگردان و شطرنجی - دوربرگردان بیشتر از الگوهای شطرنجی است.

باغ تخت شیراز، یکی از باغ های تاریخی مهم این شهر است که ساخت آن، به قرن 5 هجری، دوره اتابکان فارس باز می گردد و در دوران بعد، به ویژه دوره قاجار بازسازی شده است. این عمارت بعد از قاجار، به دلیل عدم رسیدگی، متحمل آسیب های فراوانی شده و در حال حاضر، دارای کاربری نظامی - اداری است. این باغ علاوه بر اینکه یک اثر تاریخی است، از جمله معدود باغ های معلق (باغ تخت های) ایران و دارای معماری و طراحی منحصر به فرد است، لذا شناخت دقیق ویژگی های آن اهمیت دارد.هدف اصلی این پژوهش، بازسازی نقشه ای از این باغ بر اساس مدارک مکتوب و مصور تاریخی با استفاده از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است. در این بین، عکس های تاریخی موجود از باغ و توصیفات جهانگردان و بازدیدکنندگان، نمایی از باغ را با جزییات به تصویر می کشد. اما این توصیفات با تنها نقشه باغ که ترسیم «دونالد ویلبر نیوتون» است، در قسمت هایی اختلاف دارد. برای رفع ابهام از قسمت های ترسیم نشده در این نقشه از عکس های هوایی سال 1335 و 1345 استفاده شده است. نگارندگان با انطباق متون تاریخی و تصاویر، سلسله مراتب موجود در باغ را تحلیل کرده اند، که شامل باغ ورودی، باغ مطبق و باغ خلوت است. تفاوت نقشه ویلبر با مکتوبات به جا مانده، باغ ورودی است که نگارندگان سعی در بازترسیم این بخش داشته اند. لازم به ذکر است با توجه به تغییرات عمده ای که باغ از دوران قاجار به بعد داشته، این بخش کاملا از بین رفته است. بازآفرینی نقشه ای از این باغ تاریخی، علاوه بر مطالعه دقیق ویژگی های باغ، گامی در جهت حفظ و نمایش ارزش فرهنگی و معنوی این ثروت ملی است.

هدف این مقاله ارزیابی روش های مکانیابی شهرهای جدید در سه دهه اخیر است. در این راستا تطبیقی بین انواع روش های شناخته شده در حوزه تصمیم گیری مسایل مکانیابی با روش های استفاده شده در مکانیابی شهرهای جدید در ایران انجام شده است که چگونگی تعیین حوزه های قابل قبول مکان شهر جدید، روش تعیین معیارهای انتخاب مکان، وزن دهی به معیارها و تعیین امتیاز نهایی هر گزینه محورهای اصلی مقایسه را تشکیل می دهند. نتایج حاصل از بررسی هشت نمونه مطالعات مکانیابی شهرهای جدید ایران، بیانگر نگرشی نسبتا ساده انگارانه در مکانیابی شهرهای جدید است، به نحوی که روش های استفاده شده، در مکانیابی شهرها انطباق چندانی با روش های علمی متعارف مکانیابی ندارد. گرچه با گذشت زمان در فاصله دهه 60 تا 80 گرایش به کاربرد روش های علمی مکانیابی فزونی یافته با این حال دستاورد حوزه حرفه شهرسازی در این زمینه که یکی از پیچیده ترین تصمیم گیری های فضایی به شمار می رود ناچیز است و به نظر می رسد عوامل مدیریتی و سیاسی نقش بارزی در تعیین مکان شهرهای جدید را دارا بوده اند.نقد و ارزیابی شهرهای جدید می تواند از جنبه های گوناگون صورت پذیرد؛ ارزیابی ضرورت احداث شهرهای جدید به عنوان گزینه ای برای توسعه بی رویه کلان شهرها، ارتباط مکان استقرار این شهرها با مطالعات منطقه ای و آمایشی و یا سنجش میزان شناسایی جامعه هدف و همسانی آن با ساکنین کنونی شهرهای جدید. هدف این مقاله صرفا ارزیابی فرایند و روش های مکانیابی شهرهای جدید است. به عبارت دیگر این مقاله می تواند به عنوان بخشی از رویکرد انتقادی به مبحث شهرهای جدید در ایران تلقی شود. فرضیه اصلی این تحقیق را می توان به صورت زیر ارایه کرد:«روش ها و مدل های علمی مکانیابی در گزینش مکان شهرهای جدید در کشور ما کاربرد محدودی داشته که در مواردی نیز ارزیابی های کیفی (بدون اتکا به روش های علمی) منجر به مداخله سلایق و سیاست های خاصی در تعیین مکان شده است. در اغلب این مطالعات فرایند علمی و تحلیلی مکانیابی آشکار نیست و به نظر می رسد فرایند مکانیابی توجیهی برای مکانی از پیش تعیین شده است».

این مقاله جستاری پیرامون مقایسه رابطه مفهوم فضا در موسیقی و معماری جهان غرب، در دو دوره پیش از مدرن (قرن های 14-18 میلادی) و پس از مدرن (قرن های 18-21 میلادی) است. در بیشتر پژوهش هایی که تا به امروز در مقایسه تطبیقی میان فضای موسیقی و معماری صورت گرفته، به معیارهای ظاهری بسنده شده و پژوهشی در زمینه رابطه مفهومی و محتوایی میان این دو هنر به طور جدی صورت نپذیرفته است. این بررسی در نظر دارد با مقایسه رابطه مفهوم فضا در موسیقی و معماری در دو بازه زمانی پیش گفته، به بررسی پیوندهای مفهومی میان این دو هنر بپردازد. به دلیل تحولاتی که در دوران رنسانس در اثر تغییر نگرش نسبت به تعریف و جایگاه هنرمند و ارتباط او با هنر و اثر هنری پدیدار شد، این دوران به عنوان مبدا بررسی زمانی در نظر گرفته شده است. هدف از انجام این پژوهش، نزدیک شدن به پاسخ این پرسش ها است که چگونه پیوندی میان فضای موسیقی و معماری در این دو دوره وجود دارد؟ چه تغییراتی در ساختار این رابطه ایجاد شده و دلایل آن چیست؟ بدین منظور سه مقوله اصلی مورد بررسی قرار گرفته است:بخش اول: بررسی مفهوم «فضای معماری» در دوران پیش از مدرن (رنسانس تا مدرن) و پس از آن (مدرن تا معاصر)بخش دوم: بررسی مفهوم «فضای موسیقی» در دوران پیش از مدرن (رنسانس تا مدرن) و پس از آن (مدرن تا معاصر)بخش سوم: بررسی «رابطه فضای موسیقی و معماری» از دوران پیش از مدرن (رنسانس تا مدرن) تا پس از مدرن (مدرن تا معاصر)در نهایت دلایلی که باعث تغییر ساختار این پیوند از زمان مدرن به بعد شده است، به اختصار مورد بررسی قرار می گیرد. این مقاله با تکیه بر بررسی تطبیقی، قصد دارد این واقعیت را روشن کند که: نخست، از دوران پیش از مدرن تا به امروز همواره رابطه ای مفهومی میان موسیقی و معماری وجود داشته و این دو هنر در تمامی دوران ها پیام آور مفاهیمی واحد بوده اند و دیگر آنکه، دوران مدرن به دلیل تحولات متعاقب آن باعث ایجاد تغییراتی در ساختار این پیوند مفهومی شده است.

به دنبال طرح هایی که در گذشته و نیز اخیرا برای بافت کهن شهرها تصویب شد، طراحی در اطراف و حریم بلافصل آثار هنری، به خصوص مجموعه های مذهبی موجود در این محدوده ها، مدنظر طراحان میراث فرهنگی قرار گرفت و در این راستا طرح هایی ارایه شد، اما به دلیل قرارگیری موضوع طراحی در موقعیت خاص، تجمیع نظر مسوولین و ارگان های مختلف ذی نفع با افت و خیزهای فراوانی رو به رو شد. روند هفت مرحله ای طراحی در اطراف بقعه شیخ صفی الدین از نمونه های بارز و منحصر به فرد این مدعاست که محور اصلی پژوهش است. آنچه در بررسی این روند حاصل می شود چگونگی هماهنگی و توافق مابین طراحان و کارفرمایان طرح است؛ در حقیقت تنها وجود طراحان زبده و ارایه طرح های منسجم و شایسته یک بنا و اجرایی شدن آن کافی نیست، بلکه کمبود آگاهی سازمان های ذی ربط و مجریان طرح در زمینه ضوابط حریم آثار هنری، و نیز از متدلوژی طراحی و اهداف فرهنگی آنها، منجر به طولانی شدن زمان پذیرش و تصویب طرح ها می شود. لذا اهداف این پژوهش، دستیابی به روش های توانمندسازی فکری و توجیه طرح با توجه به مصالح کارفرما از طریق ارایه گام به گام و مرحله به مرحله طرح ها است که در انتها با توجه به بررسی های انجام شده، راهبردهایی ارایه خواهد شد. در این مسیر، علاوه بر مطالعات کتابخانه ای، اعمال میدانی، بررسی نقشه ها و طرح ها، انجام گرفته که در مقاله ارایه خواهد شد.

عناصر معماری منظر سرشار از رویکردهای متفاوت معمارانه است. تناسبات، تضادها، تقارن ها، تعالی و دیگر پارامترهای زیبایی شناسی نیز در آثار معماری منظر همچون سایر هنرها چشمگیر است. اما رویکردهای کارکردی عناصر معماری منظر در بسیاری از موارد دیده نشده است. به همین منظور ارتباط میان چشم انداز و سلامت انسان در تحقیقات و در سطح جهانی بسیار مهم تلقی شده و اهمیت روزافزون پیدا می کند از طرفی لذت بردن از این چشم اندازها ویژگی منحصر به فرد انسان است بدین معنا که انسان ذاتا به طبیعت تمایل دارد و در کنار آن آرامش خاطر پیدا می کند و از طرف دیگر به وضوح می توان دریافت که معماری منظر فقط در راستای زیباسازی محیط گام بر نمی دارد بلکه منظر و عناصر طبیعی را به گونه ای طراحی می کند که بر روان فرد تاثیر مثبت داشته باشد. در این پژوهش به بازشناسی رویکرد شفابخشی معماری باغ ایرانی در تناسب با شاخصه های مناظر شفابخش پرداخته و نسبت به بازخوانی این رویکرد اقدام شده است. در این میان هم به معرفی پارامترهای شفابخشی توجه شده که به بهبود سلامت و افزایش میزان بهداشت روان بسیار کمک می کند و هم این پارامترها در نمونه های موردی، بررسی و پیمایش شده است.

برای پژوهش گرانی که در قلمرو تاریخ هنر فعالیت می کنند، مطالعه کیفیات پیدا و پنهان گورستان های تاریخی، به منظور درک بخشی از عوالم و روابط حاکم بر جوامع گذشته اهمیت ویژه ای دارد. زیرا از طریق تامل در کیفیات محیطی این محوطه ها و همچنین تدقیق در مواد فرهنگی پراکنده در محیط شان، می توان نقبی به فهم برخی ناشناخته ها از پیشینه جوامع و درک زوایایی از ماهیت فکری غالب بر آنها زد. اما اگر ساختار معنایی چنین محوطه هایی از همان ابتدای شکل گیری متاثر از مولفه های متناقض و یا متضاد باشد، مسیر پرچالشی پیش روی تحلیل های معناشناختی قرار خواهد گرفت. زیرا برای نیل به حقیقت معنا، موانع پیچیده و کثیری باید مشخص و کنار زده شود. بر مدار این سخن، نوشتار حاضر موضوعی تامل برانگیز در گورستان ارامنه تبریز یعنی درهم آمیختگی مواد فرهنگی متاثر از دو آیین اسلامی و مسیحی را مورد توجه قرار داده است. در محوطه این گورستان علاوه بر سنگ قبرهایی که حاصل صناعت هنرمندان ارمنی است، تعداد زیادی نیز سنگ قبرهای اسلامی متعلق به قرون هفتم الی نهم هجری قمری و همچنین مصالح سنگی منقور و منقوش بناها و محوطه های متعلق به تمدن اسلامی سده های میانه، به خصوص دوره ایلخانی مورد استفاده قرار گرفته اند. همجواری آثار هنری متاثر از دو ایدئولوژی متفاوت اسلامی و مسیحی در این محوطه آیینی موجب نوعی درهم آمیختگی معانی و مفاهیم شده است؛ زیرا امتزاج آثار چه از نظر سبکی، چه مراتب تاریخی و چه مفاهیم یا محتوا، کاملا ناهمگون است. چرایی و چگونگی پیدایی این امر، مساله اصلی پژوهش بود که نوشتار حاضر گزارشی از آن است. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی - تاریخی، مساله فوق الذکر را مورد تحلیل و ریشه یابی علمی قرار می دهد و توضیح داده می شود که کیفیت محیطی مورد بحث، پی آمد یک فرآیند تاریخی است که طی آن، جابجایی دسته ای از مواد فرهنگی دوره اسلامی، از بسترهای اصلی خویش به بستری دیگر - یعنی این گورستان - واقع شده است.

سیاست شهری در تاریخ معاصر ایران به ویژه در عرصه فضاهای عمومی شهری به باور متخصصان و صاحب نظران شهرسازی یک دوره تحول آفرین و در عین حال سرآغاز عصر نوین در تاریخ شهرسازی ایران محسوب می شود. تحولات مربوط به فضاهای عمومی شهری در مقطع سال های 1299-1320 ش. در نهایت خود را به عنوان یک تحول الگویی به نمایش نهاد. پژوهش پیش رو در راستای پاسخگویی به این پرسش اصلی بوده که «سیاست شهری این دوره در زمینه فضاهای عمومی شهری چگونه بوده است؟».پژوهش های انجام شده در حوزه تاریخ معاصر غالبا حول موضوعات سیاسی متمرکز بوده و کمتر به مقولات اجتماعی توجه داشته است. حال آنکه انجام چنین تحقیقاتی با توجه به ایده «گذشته، چراغ راه آینده» و نیز این تفکر که «تاریخ، تم شناسی و یا ریشه شناسی تحولات اجتماعی روز است»، نه تنها به بخشی از نیازهای هویتی جامعه ایرانی پاسخ خواهد داد، بلکه می تواند مورد استفاده طراحان و مدیران عرصه های سیاست شهری و به خصوص در مقوله مهم فضاهای عمومی شهری قرار گیرد که امروزه به عنوان یک نیاز حیاتی و مبرم در زندگی اجتماعی بشر خودنمایی می کند.این مقاله بر این فرض استوار است که سیاست دولت ایران در فاصله سال های 1299 تا 1320 ش. برای ایجاد تاثیر عمیق در زندگی مردم و انجام تحول و تجدد در عرصه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منجر به شکل گیری فضاهای جدید شهری شد که منعکس کننده نمادهای تحول مذکور بودند.شرایط اسف بار فضاهای شهری در عصر قاجاریه زمینه تحول در دوره بعدی را فراهم آورد. اقدامات و تحولات صورت گرفته در سال های مورد اشاره نخست مبنای خود را در وضع قوانین و مقررات یافته و سپس تمرکز خود را در عرصه های اجرایی قرار داد. البته همچون هر اقدام نو و تحول گرا، سیاست شهری این دوره به رغم به تاثیرگذاری بسیار با موانع، واکنش ها و نقدهایی در خصوص کاهش مشارکت های مردمی، تخریب نمادها و نشانه های شهری روبرو بوده است.

خیابان مبحث مورد علاقه اکثر نظریه پردازان در حوزه های مختلف است. تفاوت دیدگاه ها در این زمینه باعث شده تعاریف و به دنبال آن روش های متفاوت برای مداخله در خیابان ارائه شود: کالبدی (لینچ، 1960 و کالن، 1961 و بیکن، 1976)، زیباشناسی (کبلانس، 1998)، اجتماعی (جیکوبز، 1961)، فرهنگی (لمنورل، 1994)، سیاسی (مارکس، 1870) یا تاریخی (نیکولو، 1995)؛ و به موازات آن دیگر محققین به دنبال راهکار جدید برای مداخله در خیابان باشند. از رویکردهای اخیر، کمی کردن کیفیت های شهر است که دستور کار دانش منظر شهری قرار گرفته و یکی از ابزارهای آن نگرش سیستمی است.بر این اساس، نظریه پردازان با نگاه سیستمی به شهر سعی در ارائه یک بستر علمی برای تحلیل سازمان فضایی شهر و نقش آن در تولید منظر شهری داشته اند. از آنجا که خیابان، مهمترین عنصر کیفی و کمی در تشکیل سازمان فضایی شهر محسوب می شود، کمی کردن کیفیت های آن از طریق برخورد سیستمی، چارچوبی علمی را برای مطالعه و طراحی در اختیار قرار می دهد. این مقاله درصدد است با استعانت از بنیان نظری نگرش سیستمی به بررسی و تبیین جایگاه نظم در تحلیل منظر خیابان پرداخته و تعاریفی مشخص از نظم خیابان و نقش آن در تولید منظر خیابان ارائه دهد.