مقالات و بررسیها
سال:1380 | دوره:34 | شماره:ویژه نامه (پیوست 70) |تعداد مقالات:7

در تاریخ تشیع، عالمان بسیاری در نقل و تدوین و نشر حدیث کوشیده اند و جهات مختلف از این مساله را مورد بررسی قرار داده اند. موضوع یکی از این بررسی ها، ملاک های شناسایی احادیث صحیح و راه های تشخیص احادیث فاسد و وجوه فساد خبر است. شیخ طوسی در این زمینه از برجستگی ویژه ای برخوردار است. اختلافات فکری و فرهنگی روزگار شیخ در آرای او به ویژه در زمینه حدیث تاثیر شایان توجهی داشته است. شیخ به عنوان یکی از پیشگامان علم مصطح الحدیث تنها به نقل احادیث صحیح اکتفا نکرده بلکه با رعایت قاعده الجمع مهما امکن اولی من الطرح والبته با ارائه ملاک های تشخیص احادیث ضعیف، این دو دسته از احادیث را در کنار هم نقل می کند و تنها در مواردی روایت ضعیف را رد می کند که مخالف با فتوای مشهور یا معارض با روایت صحیحه بوده و جمع بین دو روایت ممکن نباشد.دراین مقاله با بررسی دقیق مساله، حدیث مورد اعتماد شیخ و نظر وی درباره انواع ضعف حدیث از قبیل: وضع، اضمار، غرابت، ارسال، انقطاع، شذوذ، غلو، مخالفت با اجماع، اخبار راویان مذاهب دیگر و اخبار تقیه مشخص می گردد.

حقوق بشر و حقوق کیفری با وجود تفاوت هایی که میانشان موجود است، دست کم از این حیث که هر دو در جستجوی عدالت اند، هدفی مشترک دارند. عدالت کیفری که گفته شده عبارت است از مقایسه زیان های ناشی از ارتکاب جرم با خطای اخلاقی یا قابلیت سرزنش مرتکب و تعیین و اجرای میزان متناسب کیفر، هم در نظام حقوق کیفری و هم در نظام حقوق بشر دارای جنبه های ماهوی و وجوه ساختاری متعددی است. آنچه در این مقاله مورد نظر است، بررسی مبانی ماهوی این عدالت در دکترین حقوق کیفری و اسناد مربوط به حقوق بشر است؛ مبانی و معیارهایی که مراعاتشان به خلق و ایجاد عدالت ونفی و حذف موانع نظری تحقق آن منتهی میشود. این مبانی از نگاه نگارنده در چهار اصل قانون مندی، مراعات کرامت، منع مجازات غیر ضروری یا ضرورت مجازات و برابری افراد در برابر قانون خلاصه می شوند. ضوابط و معیارهای دیگر هر کدام به نحوی به این چهار اصل باز می گردند و از فروع ونتایج آنها محسوب می شوند.

یکی از کاربردی ترین مباحث مستحدث فقهی، ذبح با دستگاه های مدرن و مکانیزه ای است که در دهه های اخیر متداول گشته است. در این میان موازنه شایسته ای که بایستی میان این گونه فن آوری های مرتبط با زیر ساخت های فرهنگی فقهی ما و پژوهشهای تحقیقی و مستدل فقهی وجود داشته باشد، برقرار نگشته است. ما در این گفتار ضمن بررسی این موضوع عمدتا به مسائل زیر می پردازیم: ترمینولوژی حدید از دیدگاه ارباب لغت، سیر تطور این موضوع در بررسی آرای فقهای متقدم ومتاخر،دلایل معتقدان به اشتراط آهنی بودن وسیله ذبح نقد و بررسی ادله روایات؛ دسته بندی وجمع میان روایات، نقد و بررسی توسعه در مفهوم واژه حدید انواع کاربردهای واژه حدید و آهن؛ بررسی امکان انصراف لفظ حدید یا آهن به فلز مخصوص و معروف و وجود اطلاق در واژه حدید یا آهن و عدم آن، اقسام انصراف، فتاوای فقهای معاصر شیعه در این خصوص؛ آرای بعضی از فقهای معاصر در مورد ذبح با استیل؛ آرای فقهای اهل سنت؛ جمع بندی.

در این نوشتار برآنیم تا حکمت آزمونهای خداوند را دریافته روشن سازیم که منظور او از امتحان انسان نه برای کسب خبر است که او دانای غیوب است و آگاه مضمرات قلوب، بلکه همه بندگانش و حتی پیامبران و اولیاء را در همه زمان ها می آزماید تا تربیتشان کند، براساس عملشان داوری فرماید و پاک را از بدسرشت باز نماید. چگونگی و روند کلی این امر، در اینجا به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.

در این مقاله بحث از وجود خارجی کلیات از یونان باستان تا به امروز پیگیری شده است. صورت های گوناگون این بحث میان فلاسفه از طرفی و افلاطونیان و عرفا از طرف دیگر، و نیز میان خود فلاسفه با هدف های هستی شناختی و معرفت شناختی مطرح شده است. ضمن بررسی تحولات موضوع و بحث درباره نابسامانیها و کاستی های کار متفکران غرب و شرق دراین باب، کاستی های فلسفه اسلامی در همین موضوع توضیح داده است.

پرسش از غایت و هدف آفرینش از جمله پرسشهای طبیعی و دیرینه بشر است که خاستگاه درونی و فطری داشته است، متکلمان این پرسش را در مبحث افعال الهی و فیلسوفان آن را در بحث اراده و فاعلیت الهی طرح کرده اند. در این پژوهش پاسخ عدلیه به پرسش مذکور را آورده و دلایل و بمانی نظریه آنها را با رویکردی فلسفی مورد نقد و بررسی قرار داده ایم. مفاد نظریه آنها چنین است که فعل خدا تابع انگیزه وهدف است، لذا انگیزه آفرینش را اموری همچون احسان به غیر، ایصال نفع به مخلوقات و یا حسن ذاتی خلقت دانسته اند. در مقابل آنها، دو گروه اشاعره و فلاسفه موضع گرفته و قائل به نفی انگیزه و غرض در فعل باری شده اند. ممکن است چنین توهم شود که این دو گروه نگرش کاملا یکسانی در نقد آراء معتزل دارند، ولی باید گفت این چنین نیست و اصولا نحوه رویارویی آنان با این مساله متفاوت است. بدین قرار در این مقاله ضمن بررسی تفاوت این دو دیدگاه، نامعقول بودن سخن اشاعره و عقیم بودن شیوه جدل در تفسیر جهان خلقت و هدف آن و در عین حال راه حل فلاسفه برای پارادوکس نفی هدف در فعل باری و اثبات هدف در نظام آفرینش مورد بررسی قرار میگیرد.

هر چند که فتح ایران به دست مسلمانان در برخی موارد با استقبال مردم روبرو گردید، اما فاصله گرفتن تدریجی عربهای مسلمان از آموزه های اسلامی که بر برابری همه مسلمانان از هر قوم و نژادی تاکید می ورزید، ناخشنودی ایرانیانی را که مورد ظلم و بی عدالتی قرار گرفته بودند در پی داشت. در نتیجه از همان عهد خلفای راشدین و سپس در دوره بنی امیه تحرکات و شورش هایی از طرف این گروه علیه سلطه عربها صورت گرفته است. در این مقاله برخی از قیام های ایرانیان و پیوستن آنان به شورش های خوارج و شیعیان به طور مختصر مطرح شده است.