مطالعات انقلاب اسلامی
سال:1395 | دوره:13 | شماره:46 |تعداد مقالات:11

مقاله حاضر به اندیشه اصلاحی حاجی آقا مجتهد شیرازی نماینده برجسته دوره های دوم تا چهارم مجلس شورای ملی می پردازد. پرسش اصلی این تحقیق آن است که در اندیشه حاجی آقا شیرازی، جامعه آن عصر دچار انحراف از چه مبانی و اصولی شده که نیاز به اصلاحات پیدا کرده و راهبرد ایشان برای برون رفت از وضع موجود جامعه و رسیدن به وضع مطلوب چیست؟ اندیشه اصلاحی حاجی آقا شیرازی به لحاظ شکلی در چارچوب مشروطیت و قانون اساسی و به لحاظ محتوایی با طرح مفاهیمی همچون مبارزه با تبعیض، فساد، ناامنی، فقر و احیای حقوق ملت برگرفته از مفاهیم و متون اسلامی قرار دارد. وی اصلاحات را تنها وسیله نجات جامعه آن روز می داند که فقط از طریق مجلس به عنوان مرکز ثقل کشور با استفاده از تصویب قوانین و نظارت بر اجرا قابل تحقق می باشد. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی تحلیلی می باشد.

قرآن کریم، ازآنجاکه عهده دار هدایت ابناء بشر است، مبانی و اصول تحقق وضع مطلوب در عرصه فردی و اجتماعی را تبیین کرده است. اما انقلاب سیاسی به عنوان روشی که می تواند منتج به نیل به مطلوب شود، تاکنون از منظر قرآن مورد مطالعه جدی واقع نشده است. توجه به این مسئله، پرسش پژوهش حاضر درباره مبانی و غایت انقلاب از منظر قرآن را در پی داشت که در پاسخ به آن باید گفت: با آنکه قرآن کریم راهکار و روش خاصّی را برای اصلاح جامعه توصیه و تأکید نمی کند، ولی از مجموعه شاخص ها، روش ها و راهکارهایی که ارائه نموده است، می توان تحلیل ها و رهنمودهایی در مورد آنچه امروز به عنوان انقلاب شناخته می شود، استنباط نمود. از این منظر، هدف این مقاله، کشف مبانی بینشی، اجتماعی و اقتصادی وقوع انقلاب سیاسی و چگونگی حصول سرانجام متعالی انقلابات می باشد. در این مقاله علاوه بر استفاده از دو روش تطبیق مفهومی و تطبیق مصداقی، روشی که مورد تأکید است، روش تجزیه و بررسی عناصر مفهومی است.

مقاله حاضر این پرسش اصلی را در کانون توجه قرار داده است که نظام سلطه جهانی به رهبری آمریکا چرا همواره به غیریت سازی پر هیاهو با جریان های مخالف، ایجاد دوقطبی خودی و غیرخودی و رواج هراس موهوم از دیگری مبادرت می ورزد؟ نگارنده با اتخاذ رویکردی گفتمانی معتقد است ریشه چنین اقداماتی را باید در نیاز مداوم گفتمان مسلط غربی (آمریکایی) به وجود دگر هراسناک برای حفظ انسجام هویتی و استمرار جایگاه هژمونی آن در بستر زمان جستجو کرد. با این حساب دگرهایی که نظام سلطه برای خود برمی سازد، نقش «بیرونِ سازنده» را برای قوام بخشی به هویت گفتمان مسلط ایفا می کنند و علی رغم تغییر مصادیق آنها به اقتضای شرایط زمانی، کارکرد یکسانی دارند. پیامد تسری این تقابل گفتمانی به عرصه سیاست جهانی را می توان آشکارا در بهره گیری رهبران آمریکا از توجیه وجود دشمنان تهدیدآفرین به منظور تداوم نظامی گری، اتخاذ موضع تهاجمی، دخالت نظامی در نقاط مختلف جهان و تولید فزاینده تسلیحات مشاهده کرد.

اهمیت بررسی اسلام معیار در این است که هرگونه ارزیابی از جریان های فکری و گروه بندی های سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، در گرو شناخت دقیق اسلام ناب است. ضرورت تبیین ابعاد مختلف تراز اسلام ناب به مثابه مبنا و معیار، در راستای ارزیابی صحت و سقم دیدگاه های گروه های سیاسی و هرگونه پژوهش درباره جریان های فکری ایران معاصر است. لذا برای تحدید موضوع، در نوشتار حاضر صرفاً به بررسی اسلام تراز در ساحت ارزش سیاسی پرداخته می شود. در این راستا، پرسش اصلی پژوهش این است که شاخص های اسلام ناب در ساحت ارزش های سیاسی به منظور شناخت اسلام التقاطی در جمهوری اسلامی ایران کدام اند؟ در پاسخ به این پرسش، مدعای پژوهش عبارت است از اینکه شاخص های اسلام ناب در سه ساحت مشروعیت، ساختار و حقوق و وظایف قابل طرح است.

برای تحقق اصول معماری معرف انقلاب اسلامی و الگوسازی با نگاه ملی و بین المللی؛ بایستی شاخصه ها و راهبردهای این معماری به ویژه در حوزه مساجد به دقت تدوین و تبیین شوند. لذا سعی شده است با تدوین و تحلیل شاخصه هایی برگرفته از بیانات مقام معظم رهبری و سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران، راهبردهایی پیشنهاد گردد که پس از استدلال و کارشناسی اولیه، در اختیار گروهی از خبرگان حوزه معماری قرار گرفته و اعتبارسنجی شوند. نتایج حاکی از آن است که 76 % راهبردها دارای سطح اجماع بالا می باشند. بطور کلی به نظر می رسد مسجد در تراز انقلاب اسلامی، مسجدی ساده و شاخص، دارای نوآوری فرم، بر اساس اندیشه اسلام و انقلاب، فقهی پویا، اصول معماری گذشته، منطبق با تکنولوژی پیشرفته و بومی، احترام به محیط زیست و با توجه به تمامی نیازهای مخاطبان خود است. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی استدلالی همراه با اعتبارسنجی دلفی است.

وقوع انقلاب اسلامی، یکی از نقاط عطف در تاریخ روابط بین الملل بوده است. انقلاب اسلامی با طرح «اسلام سیاسی»، گفتمانِ قدرت خود را مفصل بندی نموده و با حضور میدانی خود، صورت بندی گفتمان های قدرت در سطوح منطقه ای و بین المللی را متأثر ساخته است. مقاله حاضر می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که در فضای رقابت و منازعه در دو سطح مذکور، صورت بندی گفتمان های قدرت تحت تاثیر حضور میدانی گفتمان اسلام سیاسی، چگونه متحول شده است؟ با بررسیدقیق فضای تخاصم و تنازع گفتمان های قدرت در نظام بین الملل و زیرسیستم غرب آسیا با مبدائیت زمانی وقوع انقلاب اسلامی در ایران و با بکارگیری ابزار تحلیل گفتمان، می توان خط سیر تصاعدی گفتمان اسلام سیاسی را در هندسه قدرت جهانی ترسیم و تبیین نمود. غیریت سازی اسلام سیاسی با هر دو گفتمان هژمون نظام بین الملل یعنی کمونیسم و لیبرالیسم و به تبع آن با خرده گفتمان های وابسته منطقه غرب آسیا، موجبات افول و سقوط شماری از خرده گفتمان های وابسته منطقه غرب آسیا را فراهم نموده است.

انقلاب اسلامی در همه حوزه ها ازجمله در حوزه ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی که امروزه از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند، به دنبال ارائه نظریه، طرح و مدل های جدید براساس اصول اسلامی و انقلابی بوده و هست. به همین دلیل در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز به حوزه وظایف وکارکردهای رسانه ها و لزوم اسلامی و انقلابی شدن آنها اشاره شده است. در این مقاله با بررسی نارسایی های نظریه های موجود در حوزه وسایل ارتباط جمعی برای تبیین رسانه طراز انقلاب اسلامی و همچنین بایسته های وجود رسانه طراز انقلاب اسلامی، به ضرورت ارائه و تبیین نظریه بومی برای تبیین نظریه رسانه طراز انقلاب اسلامی خواهیم رسید. نگارنده بر این باور است که نه تنها نظریه های حوزه ارتباطات برای تبیین رسانه طراز انقلاب اسلامی کامل نیستند؛ اقدامات صورت گرفته در ایران نیز تأمین کننده این ضرورت نمی باشد و باید نظریه ای بومی و اسلامی بدین منظور ارائه گردد.

با سقوط صدام در سال 2003 م و شکل گیری ساختار جدید سیاسی در عراق، فرصت هایی در اختیار جمهوری اسلامی قرار گرفت تا در میان توده های مردم و به خصوص شیعیان نفوذ کند و به نفع آرمان های انقلاب در مسائل منطقه، به چانه زنی بپردازد. با توجه به این وضعیت، مقاله حاضر در تلاش است تا چگونگی تأثیر تحولات جدید عراق بر افزایش قدرت و نفوذ منطقه ای جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی ایران را تبیین نماید و به این سؤال اساسی پاسخ دهد که ساختار سیاسی جدید عراق، چه تأثیری بر نفوذ منطقه ای جمهوری اسلامی ایران گذاشته است؟ نتیجه پژوهش نشان می دهد که با سقوط صدام و ژئوپلیتیکی شدن تشیع، جایگاهجمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی به ویژه از دیدگاه سیاسی، اجتماعی، رسانه ای و فرهنگی در منطقه ارتقا یافته و جمهوری اسلامی توانسته است اثرگذاری ونقش آفرینی بهتری نسبت به گذشته داشته باشد.

یکی از مهم ترین محورهای مباحث کلامی دینی معاصر در جهان اسلام، مبحث «قلمرو دین» و یا «گستره شریعت» است که مشخص شدن آن، حیطه قانون گذاری بشر را در حوزه های مختلف حقوقی بیان می کند. درخصوص قلمرو دین، به طور کلی دو رویکرد حداکثری و حداقلی وجود دارد. پذیرش هریک از این دو رویکرد، تأثیرات زیادی در نظام حقوقی هر کشور خواهد گذاشت. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که برآمده از نگاه حداکثری به حاکمیت دین در عرصه های مختلف اجتماعی و سیاسی است، درصدد جاری ساختن اراده خداوند در کلیه شئونات زندگی جامعه دینی ایران است. این مطلوب، از اصول متعدد قانون اساسی و خصوصاً اصل چهارم آن قابل برداشت و استنتاج است. این مقاله با بررسی رویکردهای حداکثری و حداقلی به دین، به تبیین نگاه قانون اساسی به قلمرو دین و عوامل مؤثر در حداکثری شدن این نگاه می پردازد.

گفتمان مردم سالاری دینی با حمایت و حراست از دستاوردهای گذشته هویت ملی، از قابلیت به فعلیت رساندن ظرفیت مؤلفه های جدید هویت ملی همچون: قانون گرایی، مشارکت سیاسی، توسعه آموزش عالی برپایه تکثر فرهنگی، همبستگی ملی، حقوق شهروندی، تدوین الگوی مناسب پیشرفت اسلامی ایرانی، برخوردار است. امروزه هویت ایرانی، یک موضوع سیاسی و حقوقی بر حقوق انسان هایی است که در این سرزمین زیست می کنند. بنابراین مسئله هویت ملی را علاوه بر مؤلفه های سنتی؛ سرزمین، تاریخ، دین و زبان؛ باید در چارچوب مجموعه ای از ارزش ها و باورهای مشترک و معیار های انسانی و حقوقی تعریف کرد. مقاله حاضر این پرسش را مطرح می کند که هویت ملی در گفتمان مردم سالاری دینی چه جایگاهی دارد؟ مدعای نگارنده این است که گفتمان مردم سالاری دینی چارچوبی مطمئن برای امکان تسهیل مؤلفه های جدید هویت ملی است. هدف این نوشتار توجه به مؤلفه های جدیدی از هویت ملی منطبق با نیاز های نوین جامعه ایرانی است که در گفتمان مردم سالاری دینی مطرح است.