مطالعات انقلاب اسلامی
سال:1396 | دوره:14 | شماره:51 |تعداد مقالات:11

انقلاب اسلامی ایران به عنوان یکی از انقلاب های بزرگ، تأثیرات بسیاری را از خود برجای نهاده است. تحقیق حاضر از میان بازتاب های بسیار گسترده انقلاب اسلامی، به برخی دستاوردها و نتایج سیاسی آن پرداخته است که از دو ویژگی مهم برخوردارند؛ اول اینکه این دستاوردها در ایران پس از انقلاب نهادینه شده اند. دوم آنکه چنین دستاوردهایی به گونه ای هستند که برای همه کشورهای مسلمان الهام بخش اند. پژوهش حاضر به لحاظ روش تحلیل، رویکردی کلان نگر دارد و مسئله اصلی تحقیق این است که نتایج سیاسی انقلاب اسلامی شامل چه مواردی می شود؟ یافته های پژوهش نشان می دهد مهم ترین نتایج سیاسی انقلاب اسلامی شامل استقلال سیاسی، ایجاد نهادهای سیاسی جدید، مردم سالاری دینی و وحدت گرایی در جهان اسلام است. انقلاب سبب شد رهبری دینی و رهبری سیاسی تلفیق شود و این مساله به نوعی احیای پدیده ای بود که در صدر اسلام و به ویژه در دوران حکومت پیامبر| وجود داشت.

بررسی تأثیر همکاری دولت و ملت در ایران برای درک امنیت ملی این سرزمین، یکی از اقدامات ضروری و از اهمیت بسیاری برخوردار است. از این رو تحقیق حاضر به این مسئله می پردازد که همکاری دولت و ملت به عنوان یک سیستم، چه تأثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته است؟ در پاسخ گویی به مسئله اصلی، محقق با الهام از نگرش سیستمی نشان می دهد قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، دولت و ملت از یکدیگر جدا بوده، ولی بعد از پیروزی به دلیل برخواستن دولت از بطن توده ملت و تأثیرپذیری از مبانی دینی و اندیشه های سیاسی رهبران انقلابی و فرهنگ سیاسی اسلامی ایرانی، موجودیت خود را از ملت گرفته و با تبدیل آن به سیستم، در شرایط حساس و بحرانی کشور مانند جنگ تحمیلی و سایر تهدیدات امنیت ملی به همکاری پرداخته است و با خنثی سازی تهدیدات، به تقویت امنیت ملی کشور می پردازد.

بررسی منابع نرم قدرت در اندیشه سیاسی امام خمینی ره مسئله مقاله حاضر است. بر اساس نظریه طبقه بندی علوم از منظر امام خمینی، انسان دارای سه بعد است؛ غیبی و روحی، برزخی و خیالی، شهودی و دنیوی. بر مبنای این نظریه منابع نرم قدرت ذیل سه عنوان: منابع اعتقادی بینشی؛ منابع اخلاقی گرایشی؛ منابع رفتاری کنشی با روش تحلیلی اکتشافی ارائه می شود. در بعد اعتقادی، تنها منبع قدرت، خداوند متعال است و هر چه انسان با خدا ارتباط و اتصال بیشتری داشته باشد، قدرت بیشتری هم دارد. در بعد اخلاقی، تمامی فضائل اخلاقی منبع قدرت هستند و قدرتمندان بیش از دیگران باید به آنها متصف باشند. در بعد رفتاری، از میان منابع متعدد، مناسک و تبلیغات و تعلیمات برجسته شده است؛ چرا که در قدرت و اراده جمعی تأثیر می گذارد. این سه بعد از قدرت کاملاً درهم تنیده و به هم مرتبط هستند و شدت و ضعف هر یک در دیگری تأثیرگذار است. براساس این دیدگاه از وظایف مهم حوزه و دانشگاه، رسانه، دولت و نظام اسلامی تبیین جایگاه و اهمیت منابع نرم قدرت و در نتیجه توجه هرچه بیشتر به فرهنگ اسلامی و ایمان به خدا در جامعه و پیوند آن با قدرت فرانرم و متعالی است.

در تاریخچه انقلاب اسلامی، لحظاتی وجود دارد که به صورت دال های متعدد گفتمان انقلاب درآمده اند و انقلاب را می توان با آنها فهم و درک کرد. 13 آبان، یکی از مهم ترین این لحظات است. این پژوهش با رویکرد کیفی به رفتارشناسی مشارکت کنندگان در راهپیمایی 13 آبان 1395 در شهر تهران می پردازد. بررسی کارکردهای راهپیمایی 13 آبان از دیدگاه مشارکت کنندگان، انگیزه آن ها و نیز ویژگی های آن ها، اهداف اصلی پژوهش را تشکیل می دهد. روش پژوهش از نوع کیفی با حجم 31 مشارکت کننده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها از «تحلیل سیستماتیک» استفاده شده است. یافته ها و نتایج نشان می دهد؛ راهپیمایی 13 آبان از دیدگاه مشارکت کنندگان کارکردهای نمادین (زنده نگه داشتن وقایع 13 آبان)، تربیتی و آموزشی برای نسل جوان، تقویت انسجام و هم بستگی اجتماعی دارد و حرکتی در راستای مشروعیت بخشی به نظام و روحیه استقلال طلبی مردم است. عمل به وظیفه دینی و شرعی، گام برداشتن در مسیر اعتقادات و ارزش های فردی و اجتماعی، کمک به بازنمایی و بازتولید اسکتبارستیزی و ظلم ستیزی و عمل کردن در راستای منویات رهبری از جمله انگیزه و اهداف مشارکت کنندگان است.

حکومت پهلوی سعی داشت ساختار سینما را در جهت خواست های خود، مصادره به مطلوب کند و به خدمت گیرد، البته تا اندازه زیادی نیز موفق شد. از این رو در این پژوهش تلاش شده است بر اساس نظریه نقش اجتماعی رسانه های جمعی و تأثیر آن ها بر دگرگونی ارزش های جوامع، سینمای ایران در تحولات سیاسی و فرهنگی دوران منتهی به انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. در همین راستا، فرضیه تحقیق نیز بر این امر استوار است که سینما، به عنوان رسانه ای حکومتی، متولی سیاست گذاری های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی اقتصادی است و تصاویری کاریکاتورگونه و ناقص از تحولات و شرایط ایران ارائه می داد که سرانجام نیز عواملی مانند شیوع ابتذال در بدنه سینمای فارسی و حمایت این رسانه از حکومت، موجب شد تا در دوران انقلاب، سینما به عنوان یکی از عناصر اصلی ساختار فرهنگی، سیاسی و اجتماعی پهلوی، باعث سرخوردگی مردم از سیاست های فرهنگی حکومت شود و در جریان اعتراضات و مخالفت های مردمی بر علیه ابزار تبلیغی حاکمیت پهلوی و شکل گیری انقلاب، جایگاهی ویژه بیابد.

از تحولات انقلاب اسلامی بر فرهنگ جامعه ایران، به وجود آمدن هنرمندانی با دغدغه اسلامی است و آثاری همچون پوسترهای آن دوران که در پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی تاثیر شایانی داشت، خلق شد. پژوهش پیش رو به دنبال شناخت نقش و ابعاد معنایی پوسترهای دوران انقلاب اسلامی از زمان شکل گیری تا پایان جنگ تحمیلی با رویکردی فرهنگی و تاریخی است. مسئله اصلی تحقیق، شناسایی و طبقه بندی موضوعی انواع پوسترهای مطرح شده در تاریخ انقلاب است. این مسئله با دو سؤال پیگیری خواهد شد. سؤال اول، مؤلفه های محتوایی فرهنگی تاریخی پوسترهای دهه اول انقلاب در چند گروه قابل تقسیم است؟ سؤال دوم، ویژگی های بصری پوسترهای دهه اول انقلاب اسلامی به عنوان یک عنصر تبلیغی بیدارکننده، چگونه ارزیابی می شوند؟ در این تحقیق از روش تحلیل محتوا و برای جمع آوری اطلاعات از شیوه کتابخانه ای استفاده شده است. یافته مهم تحقیق، طبقه بندی و تحلیل مضامین موجود، در پوسترهای انقلاب اسلامی است.

تحقیق حاضر، به تشریح، تولید و بازتولید عدالت بر اساس منابع سه گانه نظام سیاسی اسلام، جهت سیاست گذاری های کلان و نقش تاثیرگذار عدالت در توسعه اجتماعی و تصمیم گیری سیاسی و اجتماعی می پردازد. مبنای مفهومی و نظری مباحث پژوهش، بر اساس اندیشه اسلامی و نظر امام خمینی قدس سره در کتاب های «شرح حدیث جنود عقل و جهل» و نیز کتاب «چهل حدیث» می باشد. براساس این، طبق اندیشه امام خمینی قدس سره انسان ها دارای سه لایه وجودی، شامل: عقل، نفس و جسم هستند و دین نیز شامل اعتقادات، اخلاق و احکام (فقه) است. بنابراین، مقاله پیش رو درصدد است سطوح عدالت را در سه محور اعتقادی، اخلاقی و فقهی و همچنین تأثیر آن ها بر یکدیگر را تبیین نماید.

هدف روحانیت از ورود به عرصه سیاسی در دوران پهلوی، مقابله با استبداد و حفظ استقلال کشور بوده است. امام خمینی رحمه الله و آیت الله گلپایگانی رحمه الله اقدامات فرهنگی رژیم پهلوی در اسلام زدایی را مورد انتقاد قرار دادند و بر این اعتقاد بودند که رژیم با جلوگیری از آزادی های سیاسی در فکر حذف روحانیت می باشد. ایشان ضمن موافقت با اصلاحات، نحوه اجرای آن را غیرمنطبق با شرایط کشور می دانستند و به ویژه امام خمینی رحمه الله اقدامات شاه را نوعی افساد قلمداد می کرد که کشور را به سوی استبداد، عقب ماندگی و وابستگی به سرمایه داری جهانی سوق می دهد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که علی رغم برخی اختلاف نظرها، برابر اسناد ساواک هم گرایی معناداری در هدف و عمل میان رهبری حضرت امام و آیت الله گلپایگانی در رابطه با قیام 15 خرداد وجود داشته است. پژوهش حاضر تلاش دارد با اتکای بر یافته های اسناد و مطالعات کتابخانه ای به تبیین مکانیزم های تاثیرگذاری امام خمینی رحمه الله و آیت الله گلپایگانی رحمه الله در قیام پانزده خرداد 1342 بپردازد.

مقاله حاضر درصدد است با نگاهی به آرای امام خمینی رحمه الله و به منظور تحلیل انقلاب اسلامی بحثی را طرح نماید که نگاهی جامع به مهم ترین پدیده قرن بیستم است. شهرت امام خمینی رحمه الله به فقاهت و مرجعیت سبب شده است نگاه های حکمی فلسفی، اخلاقی عرفانی و قرآنی تفسیری در تحلیل انقلاب اسلامی کمتر مورد توجه قرار گیرد و مغفول واقع شود. سؤال اصلی این است که چگونه می توان در چارچوبی پژوهشی، ابعاد مختلف تحلیل انقلاب اسلامی در اندیشه امام خمینی رحمه الله مورد بررسی قرار گیرد تا محقق دچار نگاه تک بعدی نشود؟ مدعا این است که می توان در تحلیل انقلاب اسلامی از منظر امام خمینی رحمه الله نگاهی جامع را شاهد بود. چارچوب سه لایه ای که در آثار امام خمینی رحمه الله نیز مورد توجه است می تواند تحلیل جامعی نسبت به پدیده انقلاب اسلامی ارائه نماید.

وجه تمایز مدل «مردم سالاری دینی» نسبت به سایر مدل های حکومت دینی، توجه ویژه به نقش مردم، پاسخ گویی و اعتماد مردم به دولت است که با واژه کارآمدی از نگاه سرمایه اجتماعی قابل فهم است. از طرفی صرف استفاده از منابع ایدئولوژیک برای تولید سرمایه اجتماعی نمی تواند همبستگی مردم با حاکمیّت که زمینه مدیریت جامعه است را فراهم آورد. در واقع امروزه به ویژه با توجه به تحولات گسترده فرهنگی و اجتماعی در ایران، دامنه تولید سرمایه اجتماعی مشروعیت زا برای حکومت، فراتر از عامل مذهبی رفته و با عامل کارآمدی (اقتصادی و اجتماعی) ممزوج شده است. براساس این نقش، کارآمدی در تعمیق و تداوم مردم سالاری دینی از منظر سرمایه اجتماعی مسئله اصلی این پژوهش است. نتایج این تحقیق نشان می دهد کارآمدی از طریق افزایش سطح اعتماد و کنش های دو طرفه میان نظام سیاسی و مردم موجب تولید بیشتر سرمایه اجتماعی و در نتیجه تعمیق و تداوم مردم سالاری دینی می شود. در واقع «کارآمدی» می تواند به عنوان حلقه اتصال بین تولید سرمایه اجتماعی و تعمیق مردم سالاری دینی عمل نماید.