مطالعات انقلاب اسلامی
سال:1394 | دوره:12 | شماره:40 |تعداد مقالات:13

چکیده فارسی:با توجه به حضور اسلام به عنوان عنصر تعریف کننده اصلی ملت های خاورمیانه و از سوی دیگر، شکست و بی اعتباری گفتمان ها و الگوهای معاصر مدعی و کنشگر در صحنه سیاسی این منطقه، اسلام و جهت گیری اسلامی، انتخاب طبیعی ملت های خاورمیانه است. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که این بیداری و وقوع خیزش های جدید در منطقه خاورمیانه عربی، نشان از دوران جدید در عرصه روابط بین الملل داشته که ممکن است سبب ساز نوعی انتقال ژئوپولیتیک درحال شکل گیری شده و استقرار وضع و نظریه های جدیدی از روابط بین الملل را به همراه داشته باشد. از این رو، مقاله حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی در پی ارزیابی تاثیر نقش اسلام و موضوعیت آن در تحولات اخیر بوده و در این راستا بر این باور است که آنچه در این جنبش های مردمی اثرگذار واقع شده است، عامل هویت و ساخت و احیای هویت اسلامی است که بیش از مولفه های دیگر خودنمایی می کند. چکیده عربی:مع الأخذ بنظر الاعتبار، ان الاسلام هو العنصر الاساس فی تعریف شعوب الشرق الاوسط من جانب، وفشل وهزیمة الخطابات والنماذج المعاصرة التی تدعی النشاط فی الساحة السیاسیة الاقلیمیة من جانب آخر، فقد اصبح الاسلام والاتجاه الاسلامی هو الخیار الطبیعی لشعوب الشرق الاوسط. وأهمیة الموضوع تکمن فی ان هذه الصحوة والانتفاضات الجدیدة فی الشرق الاوسط العربی، تعبر عن عهد جدید فی العلاقات الدولیة، والذی قد ینتهی الی نوع من التحول الجیوبولتیکی، والی ظهور نظریات جدیدة فی العلاقات الدولیة.والمقال الذی بین ایدیکم یسعی من خلال منهج وصفی تحلیلی الی تقییم تأثیر ودور الاسلام وموضوعیته فی التطورات الاخیرة، ویری کاتبا المقال ان العنصر الاساس فی هذه الحرکات الشعبیة، هو: السعی لاحیاء الهویة الاسلامیة واعادة تکوینها.

چکیده فارسی:مقاله حاضر به بررسی تطبیقی چشم انداز رهایی بشر در نظریه اسلامی و نظریه انتقادی روابط بین الملل می پردازد. نگارنده از رهگذر مقایسه اصول فرانظری و مباحث محتوایی نظریه اسلامی و نظریه انتقادی روابط بین الملل می خواهد دریابد چه نقاط قرابت و افتراقی میان این دو رویکرد نظری در خصوص آرمان رهایی بشر وجود دارد. در پاسخ به پرسش اصلی مقاله، مدعای نگارنده این است که هرچند نظریه اسلامی و نظریه انتقادی، هر دو آرمان رهایی بشر را در کانون توجه خویش قرار داده اند، لکن برداشت و تعریفشان از آن اساسا مغایر است و چشم انداز رهایی را به گونه ای متفاوت ترسیم می کنند که ریشه اصلی این مغایرت و تفاوت را باید در سطح فرانظری و در اختلافات بنیادین هستی شناختی آنها سراغ گرفت. چکیده عربی:یسعی المقال الی تقدیم دراسة مقارنة حول آفاق خلاص الانسان فی النظریة الاسلامیة والنظریة الانتقادیة فی العلاقات الدولیة. ومن خلال المقارنة بین الاسس الموضوعیة وما بعد النظریة الموجودة فی الرؤیتین، یحاول الباحث تحدید نقاط الالتقاء والافتراق بین المنهجین فیما یتعلق بخلاص الانسان وانعتاقه کطموح وغایة. ویدعی الباحث فی جوابه علی السؤال الاساسی، ان النظریتین ورغم اهتمامهما بخلاص الانسان وانعتاقه کغایة وهدف اساسی ومرکزی، لکن فهمهما وتعریفهما لآفاق هذا الخلاص والانعتاق یختلف فیما بینهما، وانه لابد من بحث جذور هذا الاختلاف والتباین علی مستوی التباینات الجوهریة والانطولوجیة.

چکیده فارسی:هدف این تحقیق بررسی دلایل حمایت ایران از حزب الله و تاثیرات آن بر ابعاد مختلف امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران با استفاده از نظریه های سازه انگاری و نوواقع گرایی است. از این رو این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال اصلی است که چرا جمهوری اسلامی ایران از حزب الله لبنان حمایت می کند؟ فرضیه مقاله نیز عبارت است از اینکه حمایت جمهوری اسلامی ایران از حزب الله در راستای تامین ابعاد مختلف امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، یعنی امنیت فیزیکی و امنیت هویتی آن است. نتایج مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی حاکی از آن است که در عین ضروری بودن استفاده از دو نظریه برای تحلیل موضوع، با نظریه سازه انگاری و نوواقع گرایی به ترتیب می توان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری ابعاد امنیت هویتی و امنیت فیزیکی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را از این رابطه تحلیل کرد. چکیده عربی:الهدف من هذا البحث، هو دراسة اسباب الدعم الایرانی لحزب الله وتأثیر ذلک علی مختلف ابعاد الأمن القومی للجمهوریة الاسلامیة الایرانیة، وفقاً لنظریتی البنیویة والواقعیة الجدیدة (نیورئالیسم). لذلک فالبحث یسعی للأجابة علی السؤال الاساسی: لماذا تدعم الجمهوریة الاسلامیة الایرانیة حزب الله لبنان؟ والفرض الذی یقوم علیه البحث، هو: ان الدعم الذی تقدمه الجمهوریة الاسلامیة الایرانیة الی حزب الله لبنان هدفه ضمان مختلف ابعاد الأمن القومی للجمهوریة الاسلامیة الایرانیة، ای الأمن المادی وأمن الهویة. نتائج البحث الذی استخدم المنهج الوصفی التحلیلی تبین ضرورة الاستفادة من النظریتین (البنیویة والواقعیة الجدیدة وبالترتیب) لبیان تأثیر وتأثر بعدی أمن الهویة والأمن المادی علی الأمن القومی للجمهوریة الاسلامیة الایرانیة.

چکیده فارسی:«سازمان دهی» از مهم ترین عواملی است که در فروکاهی قدرت رژیم پیشین و قدرت یابی انقلابیون و سرانجام در انتقال قدرت و پیروزی انقلاب موثر است و از این رو، مورد توجه و تاکید برخی از نظریه پردازان انقلاب قرار گرفته است. این دسته از نظریه پردازان بر ابعاد و مولفه های عقلانی در فرایند انقلاب پای می فشارند و «سازمان دهی» را مصداقی از کنش عقلانی برمی شمرند. در این نوشتار تلاش می شود «سازمان دهی» در انقلاب ایران مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. بدین منظور در سطح نظری، پس از واکاوی و بازشناسی ابعاد و جوانب این مفهوم در نظریه چارلز تیلی و تد رابرت گر، با نگاهی تلفیقی، مدلی مفهومی از سازمان دهی ترسیم می شود و در سطح تجربی، مبتنی بر روش مطالعه اسنادی و در راستای مدل مطروحه مصادیق و شواهدی از واقعیت انقلاب ایران ارائه می گردد. چکیده عربی:«التنظیم» یعدّ من أهم العوامل التی تحدّ من سلطة النظام السابق وقوة القوی الثوریة، وبالتالی انتقال السلطة وانتصار الثورة، لذلک کان محل اهتمام بعض منظری الثورة. وهؤلاء المنظرین یؤکدون علی العناصر العقلانیة فی عملیة الثورة، ویرون ان «التنظیم» مصداق للسلوک العقلانی. وفی هذا البحث یسعی الباحثان علی دراسة «التنظیم» فی الثورة الاسلامیة الایرانیة. لذلک وعلی المستوی النظری یجری رسم نموذج توفیقی بین نظریة «تشالز تیلی» ونظریة «تدّ رابرت غر» من خلال دراسة المفاهیم التی یطرحانها، ثم علی المستوی التجریبی یقومان بدراسة الوثائق الموجودة لتقدیم شواهد وقرائن من واقع الثورة الاسلامیة فی ایران.

چکیده فارسی:با وجود برخی جریانات داخلی حامی انقلاب مخملی در ایران و نیز وجود بستر طبیعی انتخابات و برخی آسیب های درونی فرهنگی و اجتماعی پدیدار شده طی سال های قبل و نیز تلاش های گسترده آمریکا و غرب برای براندازی نرم با استفاده از انقلاب مخملی در ایران، در انتخابات خرداد 1388، زمینه هایی برای تکرار حوادث گرجستان، اوکراین، قرقیزستان در ایران نیز وجود داشت، اما به دلایل مهم تر و اساسی تر که ریشه در تفاوت های جمهوری اسلامی ایران با آن جمهوری ها دارد، این انقلاب مخملی در ایران شکست خورد؛ چراکه بین امکان ظهور یک پدیده با امکان موفقیتش، فاصله و مرز مشخص و ظریفی وجود دارد و این دو مورد را باید از یکدیگر جدا کرد. بنابراین اگرچه برای ظهور یک پدیده، زمینه ها و عواملی نیاز است، اما این موارد تنها شرط لازم محسوب می شوند که برای تحقق خارجی موفق، به زمینه ها و عوامل دیگری نیازمند است که در حکم شرط کافی برای آن پدیده محسوب می گردد. چکیده عربی:رغم وجود بعض التیارات الداخلیة الداعمة للثورة المخملیة فی ایران، وایضاً وجود الانتخابات کأرضیة طبیعیة وبعض المشاکل الثقافیة والاجتماعیة التی ظهرت خلال السنوات الماضیة، وعلی رغم الجهود الواسعة التی بذلتها امیرکا والغرب للأطاحة الناعمة بالنظام فی ایران بأستخدام الثورة المخملیة (الملونة)، ووجود ارضیة لتکرار سیناریوهات ووقائع جورجیا، اوکرانیا وقرغیزیا فی ایران خلال انتخابات یونیو/ حزیران 2009، لکن هناک اسباب وعناصر اساسیة وتمایزات مهمة تجعل الجمهوریة الاسلامیة الایرانیة مختلفة عن الجمهوریات التی ذکرناها آنفاً، وهی السبب وراء فشل وهزیمة الثورة المخملیة فی ایران، ولأنه هناک مسافة کبیرة وحدود دقیقة بین امکانیة حدوث ظاهرة وامکانیة نجاحها، وبالتالی لابد من التفریق بین الأمرین. وعلی هذا الاساس، قد تحتاج الظاهرة الی ارضیة وعوامل مساعدة، لکن هذه العوامل لیست وحدها التی تحقق نجاح الظاهرة علی ارض الواقع، بل تحتاج الی عوامل تعتبر کافیة لنجاح الظاهرة.

چکیده فارسی:مسجد از همان آغاز به بخش اجتناب ناپذیر زندگی مسلمانان مبدل گشت و چنین کارکردی را در دوره های تاریخی بعدی ادامه داد، موضوعی که آثار مستقل اندکی را به خود اختصاص داده است. از این رو، پی بردن به نقش همه جانبه آن به ویژه در حوادث مهمی چون انقلاب اسلامی، بررسی بیشتری را می طلبد. بنابراین همچنان با این سوال مواجهیم که: مسجد در بسیج سیاسی منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی از چه کارکردهایی برخوردار بوده است؟ احتمالا قدمت، اعتبار و تناسب مسجد با فرهنگ و اعتقادات اجتماعی، آن را به عنوان سازمان انقلابی مطرح ساخت به گونه ای که در مقایسه با سازمان ها و نهاد های مدنی مدرن، گوی سبقت را از آنان ربود. هدف مقاله ضمن نشان دادن اهمیت بی بدیل مسجد، اشاره بر نهادینگی مسجد در حوادث تاریخی به خصوص در جامعه شیعی است. دسترسی به این هدف تنها در پرتو روشی توصیفی تحلیلی میسر است. تاکید بر ضرورت ایفای نقش مسجد در پاسداشت تحولاتی که خود پدید آورده است از یافته های نوشتار حاضر است. چکیده عربی:تحول المسجد ومنذ البدایة الی جزء اساسی فی حیاة المسلمین، وقد استمرت ادواره فی المراحل اللاحقة من التاریخ، لکنه لم یحظ بالکثیر من الکتابات المستقلة، لذلک فأن الاطلاع علی ادواره الواسعة وخاصة خلال حوادث مهمة کالثورة الاسلامیة فی ایران، یحتاج الی المزید من الدراسات. ومن هذا المنطلق، سوف نواجه تساؤلاً اساسیاً: ما هی الآلیات والمهام التی انجزها المسجد فی عملیة التعبئة السیاسیة التی انتهت بأنتصار الثورة الاسلامیة؟ لربما جعلت بعض الامور، کالقِدَم والمکانة والتناسب مع الثقافة والعقائد الاجتماعیة، من المسجد منظمة ثوریة، حتی انه سبق فی ذلک المؤسسات المدنیة الحدیثة. وما یسعی الیه المقال هو بیان الدور المؤسساتی الذی یلعبه المسجد فی الحوادث التاریخیة وخاصة فی المجتمعات الشیعیة، ضمن بیان أهمیة محوریة للمسجد فی الحیاة الاجتماعیة. ومن أجل الوصول الی اهداف البحث، اتبع الباحثان المنهج الوصفی ـ التحلیلی. ومن النتائج التی توصلا الیها، هی: اهمیة دور المسجد فی صیانة والحفاظ علی التطورات التی اوجدها وصنعها هو.

چکیده فارسی:مساله اساسی مقاله حاضر آن است که چه مکانیسمی به گفتمان های رقیب جمهوری اسلامی، توان به حاشیه راندن گفتمان فرهنگی نظام را داده است؟ مدعای اصلی این تحقیق بر اساس مدل لاکلا و موف آن است که سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به دلیل ناتوانی در حاشیه رانی و برجسته سازی گفتمان فرهنگی در مواردی دچار بی قراری شده است. علت این بی قراری از دست رفتن توان ایجاد تمایز و در دسترس نبودن گفتمان است. در این جا با روش تحلیل گفتمان نشان داده شده است که گفتمان سیاست فرهنگی در استفاده از دو ابزار برجسته سازی و حاشیه رانی برای ایجاد هژمونی به شدت ناکارآمد بوده و گفتمان صرفا در سطح کلان به صورت کلی و ابلاغی حاضر بوده و در برنامه های عملیاتی بازوهای فرهنگی نظام نه تنها حاشیه رانی و برجسته سازی مناسبی برای آن انجام نشده، بلکه در مواردی گفتمان فرهنگی با ارزش های منفی همنشین شده و در واقع، دستگاه فرهنگی بر ضد گفتمان فرهنگی رسمی عمل کرده است. چکیده عربی:المسألة الاساسیة التی یدور حولها المقال، هی: ما هی الآلیات التی سمحت لخطابات منافسی الجمهوریة الاسلامیة بتهمیش الخطاب الثقافی للنظام؟ والادعاء الاساس الذی یقوم علیه البحث هو نموذج «لاکلا» و «موف» والذی یری ان عجز ایران فی تهمیش وتضخیم الخطاب الثقافی ادی احیانا الی عدم استقرار فی السیاسة الثقافیة. وسبب عدم الاستقرار هذا، فقدان القدرة علی التمییز وبعد الوصول الی الخطاب. هنا ومن خلال منهج تحلیل الخطاب، یشرح الباحثان ویبینان بالشواهد، عدم فاعلیة الادوات التی استخدمها الخطاب الثقافی فی الهیمنة والتی هی التضخیم والتهمیش، وان الخطاب اقتصر تواجده علی المستوی العام وبشکل کلّی وابلاغی، لکن من الناحیة العملیة لم یجر تهمیش او تضخیم مناسب لأذرع النظام الثقافیة، بالعکس نجد احیانا ان الخطاب الثقافی یجاری القیم السلبیة، وان الجهاز الثقافی یتصرف ضد الخطاب الرسمی فی الدولة.

چکیده فارسی:جوامع مسلمان به دلیل حاکمیت ساختارهای ضعیف و فاسد اقتصادی و سیاسی و همچنین سیطره قدرت های خارجی، همواره مستعد الهام پذیری از انقلاب اسلامی ایران بوده اند؛ زیرا انقلاب اسلامی به مثابه گفتمانی هویتی تلقی می شود که با مناطق هم کیش و آیین خود نسبت مستقیم می یابد. مهم ترین سنجه های این نسبت را می توان در قالب دال مرکزی (هم نشینی دیانت و سیاست) و دال های شناور (استکبارستیزی، ظلم ستیزی، عدالت خواهی، آزادی خواهی و ...) و مقایسه آنها در گفتمان انقلاب اسلامی و انقلاب های تونس و مصر جستجو کرد که برآیند آن خیزش های هویت خواهانه جوامع اسلامی است و تحت تاثیر گفتمان اسلام سیاسی تحلیل می شود. بر این اساس، به واسطه گفتمان اسلام گرایی سیاسی است که انقلاب اسلامی توانسته استمرار تاریخی خود را حفظ کرده و اشاعه یابد. این اشاعه مرهون دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی (هم نشینی سیاست و دیانت) و همچنین دال های شناور آن می باشد که در انقلاب های تونس و مصر تکرار شده اند. چکیده عربی:المجتمعات الاسلامیة وبسبب سلطة منظومة ضعیفة وفاسدة علی صعیدی الاقتصاد والسیاسة، وایضا هیمنة القوی الاجنبیة، کانت علی الدوام مستعدة للتأثر بالثورة الاسلامیة الایرانیة واستلهام مفاهیمها، لان الثورة الاسلامیة تعتبر خطاب هویة وعلی علاقة مباشرة بالمناطق المماثلة لها دینیا وعقدیا. ومن أهم المؤشرات علی هذه العلاقة، الدالة المرکزیة (ای الجمع بین الدین والسیاسة) والدالة الظاهریة او الفرعیة (مناهضة الاستکبار والظلم، والمطالبة بالعدالة والتحرر و...)، ومقارنة ذلک بین خطاب الثورة الاسلامیة فی ایران وثورتی تونس ومصر، والذی کانت نتیجته جمیعا نهضة الهویة فی المجتمعات الاسلامیة، والتی یجری تحلیلها تحت مسمی خطاب الاسلام السیاسی. وعلی هذا الاساس، ومن خلال خطاب الاسلام السیاسی، استطاعت الثورة الاسلامیة فی ایران المحافظة علی استمراریتها التاریخیة والانتشار. وهذا الانتشار رهن بالدالة المرکزیة للثورة الاسلامیة (الجمع بین الدین والسیاسة) وایضا بالدالات الظاهریة او الفرعیة والتی تکررت فی ثورتی تونس ومصر.

چکیده فارسی:سوال اصلی مقاله این است که آیا قیام مردم بحرین را می توان در قالب مفهوم بیداری اسلامی با شاخص های اصلی آن، یعنی اسلامی بودن، مردمی بودن و استکبارستیز بودن که از سوی مقام معظم رهبری بیان شده است، تحلیل نمود؟ فرضیه مقاله عبارت از این است که قیام مردم مسلمان بحرین، رویداد و حادثه ای یک شبه نبوده که فقط و صرفا تحت تاثیر انقلاب های تونس و مصر به وقوع پیوسته باشد. بلکه فرآیندی تاریخی از بیداری اسلامی بوده که اکنون فرصت مناسبی برای بروز و ظهور پیدا کرده و با مشخصه هایی همچون اسلامی، مردمی و استکبار ستیز بودن همچنان به مسیر خود ادامه می دهد. بیداری اسلامی در بحرین از یک سو ریشه در برخی زمینه های داخلی همچون: سیاست های اسلام ستیزانه رژیم آل خلیفه، ظلم و سرکوب سیستماتیک علیه اکثریت جمعیت شیعه این کشور و آپارتاید مذهبی رایج در آن دارد و از سوی دیگر متاثر از یکسری عوامل خارجی همچون تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر مردم این کشور و تاثیرپذیری گسترده رژیم آل خلیفه از عربستان سعودی و نیز روابط این رژیم با آمریکا و رژیم صهیونیستی است. چکیده عربی:السؤال الاساس الذی یدور حوله المقال، هو: هل یمکن اعتبار وتحلیل ثورة الشعب البحرینی فی اطار مفهوم الصحوة الاسلامیة ومؤشراتها الاساسیة التی حددها سماحة قائد الثورة وهی: اسلامیة، جماهیریة، مناهضة للاستکبار؟ والفرض الذی یقوم علیه المقال، هوان ثورة الشعب البحرینی المسلم، لم تکن حدثا من فراغ وولید الساعة، وانها بتاثیر من الثورتین التونسیة والمصریة، بل هی ضمن مسار تاریخی للصحوة الاسلامیة وجد فی الظروف الحالیة فرصة مناسبة للظهور وهو مستمر بحراکه ضمن تلک المؤشرات والعناصر الثلاثة المطروحة کملاکات للصحوة. والصحوة الاسلامیة فی البحرین تعود ببعض جذورها الی اسباب داخلیة، مثل: سیاسات نظام آل خلیفة المناهضة للاسلام، الظلم والقمع الممنهج ضد اغلبیة الشعب البحرینی (الشیعة) ونظام التمیز المذهبی الذی تتبعه السلطة. ومن جانب آخر بتاثیر من عوامل خارجیة، کتاثر الشعب بالثورة الاسلامیة فی ایران، وهیمنة الرؤیة السعودیة علی نظام آل خلیفة وایضا علاقات هذا النظام بامیرکا والکیان الصهیونی.

چکیده فارسی:نویسندگان در این مقاله ابتدا به بررسی قانون اساسی و ظرفیت های آن پیرامون یکی از سطوح عالی مشارکت که ریاست جمهوری باشد، پرداخته و در نهایت فرآیند تحقیق را با بررسی مبانی و مستندات انگاره های مختلف در ساحت مشارکت سیاسی زنان به نحو عام و ریاست جمهوری زنان به نحو ویژه، ضمن تاکید بر ماهیت ریاست جمهوری در قانون اساسی موجود و اندیشه ولایت فقیه، به سامان می رسانند. در این مقاله ضمن بررسی و نقد مستندات مخالفان ریاست جمهوری زنان و تبیین ماهیت ریاست جمهوری در نظام مبتنی بر اندیشه ولایت فقیه، تاکید می شود که در پرتو اندیشه سیاسی اسلام، ریاست جمهوری زنان به ویژه در ساختار فعلی جمهوری اسلامی نه تنها محذوری شرعی در پی ندارد، بلکه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از حیث مبانی و سیر تصویب و ظرفیت گفتمانی اصل 115 پتانسیل ویژه ای را برای توجه و صحه گذاشتن به این حق برجای گذاشته است. چکیده عربی:سعی کاتبا المقال فی البدایة الی دراسة الدستور وامکانیاته فیما یتعلق بواحدة من أهم قضایا المشارکة، وهی رئاسة الجمهوریة، ثم بدأ البحث فی دراسة اسس ونصوص مختلف الآراء الواردة بشأن المشارکة السیاسیة للمرأة عموما وکرئیسة جمهوریة بنحو خاص، مع التأکید علی طبیعة رئاسة الجمهوریة فی الدستور القائم علی نظریة ولایة الفقیه. وبعد نقد آراء المعارضین لرئاسة المرأة للجمهوریة ومستنداتهم وبیان طبیعة رئاسة الجمهوریة فی النظام القائم علی نظریة ولایة الفقیه، یصل الباحثان الی نتیجة مفادها ان رئاسة المرأة للجمهوریة، لیست فیها ایة محاذیر شرعیة، واکثر من ذلک فأن دستور الجمهوریة الاسلامیة الایرانیة ومن خلال الاسس ومسار التصویت وامکانیات الخطاب الموجودة فی المادة 115، یؤید هذا الحق النسوی.