مطالعات انقلاب اسلامی
سال:1388 | دوره:5 | شماره:16 |تعداد مقالات:9

پس از شکست دکترین نظم نوین جهانی که به وسیله بوش پدر مطرح شده بود، دیدگاه های دیگری همچون پایان تاریخ، به وسیله فوکویاما و برخورد تمدن ها، به وسیله هانتینگتون مطرح شد که این نظریه ها نیز چون موارد پیشین، همچنان بر طبل حاکمیت و سلطه غرب می کوبید.در این مقاله، با بررسی پارادایمی جدید، در پی پاسخ به این پرسش هستیم که آیا در دنیای معاصر نیز نظریه برخورد تمدن ها پی گیری می شود یا پارادایم جدیدی با عنوان «برخورد با نظام سلطه»؟نگارنده بر این باور است، تحولات ایران در دهه های گذشته به رهبری امام خمینی (رحمه اله) نه تنها نظام استبدادی شاهنشاهی را به زانو درآورد، بلکه از سطح منطقه فراتر رفته و نظام سلطه گر باقی مانده از عهدنامه وستفالیا را به چالش کشیده است.

ایران، پس از انقلاب، به دلیل ویژگی های خاص و جهت گیری های جهان شمول آن، همواره در داخل و خارج از مرزهای خود دچار چالش های امنیتی بوده است. نفی وضعیت موجود جهانی، با تکیه بر ایدئولوژی اسلام انقلابی، همواره موجبات نگرانی قدرت های بزرگ و متحدان منطقه ای آنها را فراهم آورده است. همچنین نگرانی کشورهای منطقه از گسترش ایدئولوژی انقلاب اسلامی نیز از ایجاد رابطه ای دوستانه با ایران جلوگیری کرد. از این رو، در سال های 57 ـ 67، تنش شدید میان ایران و دیگر کشورهای منطقه برای بقا، به وقوع جنگ ایران و عراق منجر شد که پس از جنگ جهانی دوم طولانی ترین جنگ بود.این مقاله به دنبال بررسی این سوال است که سیاست امنیتی ایران در دهه اول انقلاب بر چه اصولی استوار بوده و با توجه به ویژگی های منحصر به فرد آن، با چه مشکلات و موانعی (در داخل و خارج) مواجه بوده است؟

امروزه، گروه های اسلامی، از فعال ترین جریان های سیاسی جهان به شمار می روند. این گروه ها معتقدند جهان و جهانی شدن ارتباط تنگاتنگی با مذهب دارد. ازاین رو، اهمیت و نفوذ فزاینده  اندیشه ها و نهادهای مذهبی آشکارا در سراسر جهان دیده می شود، به گونه ای که سال 1992م. را سال بیداری اسلامی خوانده اند، در حالی که در 1964م. غربی ها و شرقی ها اعتقاد داشتند اسلام در برابر تجددگرایی یا مدرنیزاسیون کاملا بی دفاع است. همچنین در سال 1979م. دولت امریکا بیداری اسلامی را از عوامل نابودی جهان خواند و فعالان مسلمان به عنوان رزمندگان شرکت کننده در جنگی معرفی شدند که به اعتقاد سایروس ونس، وزیر خارجه وقت امریکا، در صورت وقوع، احتمالا می تواند منافع امریکا را به شدت به خطر اندازد. وی از این جنگ، با عنوان جنگ اسلام و غرب نام می برد. رهبران اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز هیچ گاه ترس خویش را از بیداری اسلامی انقلابی و خطرات آن برای کشورشان کتمان نکردند. کارشناسان غرب و شرق، این همه سخن گفتن از بیداری اسلامی را ناشی از وقوع و استمرار پدیده انقلاب اسلامی می دانند.

نظریه، منظومه منسجم، هدفمند و تعمیم پذیر است که قابلیت صدق و کذب دارد. «نظریه پردازی» فرایندی علمی-پژوهشی، روشمند و دارای نظام است که در مسیر معرفی نظریه علمی جدید در ساختاری علمی و منطقی قرار دارد. فرضیه نوشته آن است که با توجه به تجربه آغازین نظریه پردازی در فقه سیاسی شیعه در دوران معاصر و با توجه به ویژگی های روش اجتهاد مانند عقلی-عقلایی بودن، انتقادی بودن، تعامل گری میان ثابت و متغیر و بومی گرایی، می توان با ژرف کاوی در برخی بسترهای بایسته همچون تولیدگری فقه سیاسی، گذر از نگاه فردی و پیوند با واقعیت های اجتماعی و نیز توانمندسازی این دانش برای پویایی و روزآمدی، به آستانه نظریه پردازی در فقه سیاسی شیعه نزدیک شد.

حقوق ملت، از مباحث محوری نظام های سیاسی است که در قانون اساسی نظام های سیاسی بر آن تاکید می شود و کشورهای مختلف جهان می کوشند آن را سرلوحه قانون اساسی و درخشان ترین فصل آن قرار دهند. این پژوهش، به تبیین مبانی و چگونگی شکل گیری حقوق ملت در قانون اساسی جمهوری اسلامی پرداخته است. یکی از عمده ترین مباحث حقوق اساسی، حقوق افراد و محدودیت قدرت زمامداران است که از آن با عنوان «حقوق بشر» یا « حقوق و آزادی های اساسی» یا «حقوق و تکالیف حکومت و افراد» یاد می کنند. این حقوق بر اساس نگرش اصالت فرد و اجتماع تعریف شده است. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به دور از افراط و تفریط، نه همانند حکومت های غربی پیش از رنسانس، حقوق مردم را به کلی نادیده می گیرد و نه همانند پس از آن، حق اله را از متن اجتماع حذف می کند.

پس از پیروزی انقلاب مشروطه یکی از دغدغه های روحانیت و مردم، اداره کشور بر اساس قوانین و مقررات اسلامی بود. از این رو، با توجه به اوضاع و احوال آن روز، تنها راهکار آن را تامین این هدف در متمم قانون اساسی دیدند که این مهم نیز با مجاهدت شیخ فضل اله نوری تحقق یافت و اصلی موسوم به اصل دوم متمم قانون اساسی به تصویب رسید. آنچه پس از تصویب این اصل مهم به نظر می رسید، اجرای آن بود.این نوشتار ضمن تحقیق درباره شرایط و اوضاعی که سبب شد این اصل به تصویب رسید، به بررسی شیوه اجرای آن در سه دوره نمایندگی مجلس با توجه به شواهد تاریخی می پردازد و سپس به این نتیجه می رسد که این اصل دست کم یک بار، آن هم در دوره دوم مجلس به صورت کامل به اجرا در آمده است.

اندیشمندان مکتب اسلام همواره در گفتار و کردار به این مساله اذعان داشته اند که امنیت اقتصادی در میان امنیت های دیگر، یکی از پررنگ ترین امنیت های هر جامعه است. از منظر آنها، نقطه مقابل امنیت اقتصادی، «بحران اقتصادی» است که خمیر مایه آن، «سلطه اقتصادی» هر حریفی بر جامعه اسلامی به منظور گمراه ساختن انقلاب اسلامی است. از این رو، پیروان خود را به تهیه مقدماتی برای جلوگیری از به وجود آمدن بحران و ایجاد امنیت، تحریک می  کردند. این مقاله درصدد پاسخ به این سوال است که: «نقش مهم امنیت اقتصادی در حفظ انقلاب الامی از منظر اسلام چیست؟» در حقیقت از منظر اسلام، امنیت اقتصادی حاصل نمی شود، مگر از طریق داشتن منابع طبیعی و مواد خام مکفی، دانش فنی مناسب و سیاست های ارزی و پولی عادلانه.