پیک نور- علوم انسانی
سال:1383 | دوره:2 | شماره:3 (ویژه زبان و ادبیات) |تعداد مقالات:15

در این مقاله به شرح دیدگاههای مختلف درخصوص تالیف و ترجمه در ایران و وضعیت کتابهای درسی، ضعف نظام آموزشی در آموزش تالیف و چگونگی کاربرد زبان نوشتاری در ایران، جاذبه امتیاز دانشگاهی برای مدرسان مولف و سنت تالیف در دانشگاه پیام نور پرداخته شده است.

جامعه شناسی پژوهش ادبی، بر اساس اثر اولیه در تولید فرهنگ، در زیبایی شناسی پذیرش و سرمایه فرهنگی در خلال چند سال گذشته بر ساختار معنی خوانندگان و بر شبکه های درون نظامهای ادبی تمرکز کرده است.جهتهای جدید شامل موارد زیر هستند: مطالعه روابط بین ادبیات و هویتهای گروهی؛ ارتباط دادن تحلیلهای نهادی و خواننده ـ پاسخ؛ معرفی مجدد نقش نیت نویسنده؛ و ایجاد یک درک روشنتر از اینکه چگونه ادبیات به دیگر رسانه ها شبیه است و چگونه شبیه نیست.

در این مقاله به تاریخ قصیده سرایی در شعر عرب از دوره جاهلی تا دوره جدید پرداخته می شود. نویسنده درصدد تبیین ویژگیهای سبک شناسانه شعر عرب، نوآوریها و تحولات، تاثیر سبکهای ادبی مغرب زمین و معرفی سرآمدان سبکهای مختلف شعر عرب است.

محمدتقی بهار مانند غالب شاعران بزرگ (البته بیشتر از آنان) در دیوان خود نظریاتی در سبک شناسی و نقد ادبی اظهار کرده است. آنچه نظریات او را نسبت به دیگران بیشتر شایسته تامل می کند این است که او پایه گذار فن سبک شناسی در ایران است.مباحث سبک شناسانه دیوان بهار متنوع است و از بحث در سبک فردی و سبک دوره و تکوین سبک تا قضاوت در باب شعر شاعران مختلف از قدیم و جدید را دربرمی گیرد. بهار فرصت تدوین سبک شناسی شعر را نیافت، اما مطالب و مباحث او بسیار مغتنم است و جای آن دارد که به تفصیل موردبحث و فحص قرار گیرد. در این مقاله، به این گونه مباحث او اشاره می شود.

بحث درباره اسطوره یکی از جنجال برانگیزترین مباحثی است که ذهن و ضمیر بشر با آن دست به گریبان است، خصوصا در روزگار معاصر که عوامل متعددی باعث اسطوره زدایی و گاه اسطوره ستیزی شده است؛ اما هنرمند و شاعر خلاقی همچون نیما با آگاهی از این نکته که بنای بلند اندیشه و تمدن فرهنگی جوامع امروز بر شالوده های استوار، باورها و انگاره های پیشینیان برافراشته شده و انکار آنها به نوعی نادیده انگاشتن هویت و اساسا موجودیت خویش است، به باززایی و نوآفرینی اسطوره ای منطبق با نیازهای جوامع روزگار خود دست می زند و این مفاهیم عمیق و ریشه دار را با پرداختی مناسب به میان مردم می کشاند. البته باید دانست که اسطوره پردازیهای نیما در بسیاری از موارد با شکل متعارف و مرسوم آن در بین دیگر شعرای همعصر او متفاوت است و به دشواری می توان آن را در قالبهای قراردادی رایج مورد نقد و بررسی قرار داد، از این رو، با تقسیم بندی آن بر اساس حوزه های عاطفی و معنایی، در ذیل شش عنوان به تحلیل گذرای آنها می پردازیم: جهان شناسی اساطیری، اساطیر پهلوانان، اساطیر انبیا، موجودات اساطیری فراطبیعی، اساطیر پدیده ها و جانوران نمادین، منظومه های داستانی ـ اساطیری.

در سرزمین ایران تنوع گویشها و لهجه ها بسیار فراوان است، به طوری که گاه ممکن است دو روستای کاملا مجاور هم دو گونه زبانی کاملا متفاوت داشته باشند. این تنوع زبانی، گویشی یا لهجه ای در سراسر ایران قابل مشاهده است.نگارنده در این مقاله درنظردارد ساخت فعل را در شهرستانهای سیرجان، بافت، زرند و جیرفت در استان کرمان با ساخت فعل در شهرستانهای حاجی آباد و بندرعباس در استان هرمزگان مقایسه و تفاوتهای آنها را بیان کند.

عین القضاة همدانی در نامه شصت و پنجم از نامه های خود در مکتوبات در بحث از واجب و مستحب و حرام ... گوید:«... و بعضی ]کارها[ بود که نه واجب ضروری بود، اما کردنش به نسبت با مقصود، او به از ناکردن بود. چون اشعارتازی بسیار یادگرفتن، چه اگر اشعار یاد نگیرد، از نامه نوشتن به تازی بازنماند. اما آن به بود که یادگیرد تا مکتوبات او موشح بود به اشعار عربی، و این قسم را در زبان شرع مستحب خوانند یا مندوب».همدانی خود به این مستحب عمل نموده، و نامه های او مناسب حال و مقال مشحون از اشعار زیبا و لطیف عربی است. نگارنده این سطور در این مقاله، با بضاعت مزجاة خود به ترجمه و تعیین منابع و مستندات اشعار عربی نامه های عین القضاة پرداخته است.

بی تردید ابن قتیبه، یکی از شخصیتهای بی همتا و ممتاز در فرهنگ اسلامی و ادبیات عربی است. او از نظر نوع شخصیت، موجودی ممتاز و چند ساحتی بوده است و ابعاد مختلفی را در خویش پرورش داده است. چنان که هم ادبیات و فنون ادبی را نیک می دانسته و هم در حوزه های تخصصی تر علوم، دانش بسیار اندوخته است. بر همین مبنا، وی را می توان دانشمندی ادیب و یا لااقل ادیبی دانشمند به شمار آورد. هر چند در این نگرش، گروهی با او همراه نبوده اند و حتی کسانی مثل بیرونی وابوطیب لغوی او را ادیب و دانشمند نمی دیدند و بر او خرده می گرفتند. با وجود همه این دیدگاهها، ابن قتیبه هم از جهت تنوع و تمایز آثار و هم به خاطر تفاوت نوع نگاه و، به ویژه، روشمندی و انضباط آثار، یکی از چهره های مهم فرهنگ و تمدن اسلامی در حیطه ادبیات و، به ویژه، نقد ادبی است که باید به صورتی دقیق و عمیق مورد بررسی و توجه قرار گیرد.

رساله مطلع العرفان به طور قطع از تالیفات تفسیری امیر غیاث الدین منصور دشتکی شیرازی (866 ـ 949 هـ) است که تاکنون از چشم دشتکی پژوهان مخفی مانده است. از جناب امیر غیاث الدین منصور بیش از 80 اثر به جا مانده، که یکی از این آثار مطلع العرفان در تفسیر قرآن است.بخشهایی از این اثر به طور پراکنده شناخته شده است. به احتمال قریب به یقین این رساله نیز بخشی از همان مجموعه تفسیری مولف است که با رنگی کاملا کلامی در اثبات اعجاز قرآن کریم نگارش یافته و نویسنده در آن با ذکر نظریه های مختلف دانشمندان مسلمان در باب اعجاز قرآن، ضمن صحه نهادن بر همه آنها، دیدگاه «صرفه» را برگزیده است.این رساله به شماره عمومی 3456 در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود و کاتب آن محمدحسینی کازرونی برای طول عمر مولف دعا کرده است. تاریخ تحریر نسخه ذیقعده سنه 949 هـ. است که نشان می دهد مولف تا زمان تحریر این رساله در قید حیات بوده است.

چگونه کلمات با عالم پیوند می خورند؟ به عنوان مثال، چگونه اسامی خاص، مانند «سقراط» و «تهران» با اشخاص و اشیای عالم عین مرتبط می شوند؟ این سوال مدتها فیلسوفان را به تاملی جدی واداشته است. مشغولیت اصلی بسیاری از فیلسوفان قرن بیستم یافتن پاسخی قطعی برای این سوال بوده است. منطق دانان سنتی مسلمان معتقدند یک اسم خاص «عبارت اشاره ای» (در مفهوم راسلی) است که، برخلاف برداشت فرگه ای، صرفا حاکی از یک شخص یا شی، به عنوان معنی، است، بدون اینکه چیز دیگری غیر از آن شخص یا شی مشارالیه به عنوان مفهوم دارا باشد. بر اساس این نظریه، می توان گفت: قضیه ای که توسط ادایی از یک جمله تعبیر می شود، نظیر جمله «سقراط فیلسوف است»، که در محل موضوع آن اسمی خاص قرار گرفته است، قضیه ای شخصیه درباره مشارالیه آن اسم است.

یکی از تذکره های شاعران یزد، تذکره ای است که در آن شرح حال و نمونه اشعار شاعران سلسله سادات مدرسی یزد آمده و به همین مناسبت تذکرة السلسله نام گرفته است. از این تذکره دو نسخه خطی موجود است که اولی در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شود و دومی متعلق است به کتابخانه شخصی سید ابوالفضل سعیدی ریحان در یزد.نویسنده این تذکره سید ابوالقاسم مدرسی یزدی، متخلص به صابر است که خود از شاعران یزد در قرن چهاردهم هجری محسوب می شود.نگارنده این مقاله، ضمن معرفی و مقایسه این دو نسخه، به بیان ویژگیهای مهم این تذکره می پردازد.

منوچهری بهترین نماینده دوره طبیعت و تصاویر طبیعت در نیمه اول قرن پنجم هجری است. او شاعر طبیعت و شاعر عشق و زندگی است، اشعار او، آدمی را به یاد کودکی می اندازد که از سر شوق و هوس نغمه می خواند و اگر مرگ نابه هنگام در جوانی، نغمه های پر از شور و شادی او را خاموش نمی کرد چه بسا که آثاری دلپسندتر و زیباتر پدید می آورد. در این مقاله، پس از معرفی اجمالی شاعر ابتدا به تعریف اسطوره و سپس شرح و بررسی نوروز، مهرگان، جشن سده، بهمنجنه از دیدگاه تاریخ و اسطوره پرداخته شده است و آن گاه تاثیر بسزای این اعیاد در جای جای اشعار منوچهری نشان داده می شود و، سرانجام، به ابیاتی پرداخته می شود که در آن شاعر از شاهان و پهلوانان اساطیری یاد کرده و حاکمان وقت را به عرصه مقایسه کشانیده است.

در این نوشته سعی شده است از میان روشهای مختلف ارجاع به منابع انگلیسی، یکی از رایجترین و شاید معتبرترین آنها به خواننده معرفی شود. مخاطبان این نوشته آن گروه از اندیشمندان فارسی زبان اند که برای کنفرانسهای ملی و بین المللی و یا مجلات علمی، به زبانهای انگلیسی و فارسی، مقاله تهیه می کنند و یا دست اندرکار تالیف کتاب به هر دو زبان اند. موضوعاتی نظیر ارجاع به کتابها و ارجاع به گردآوریها و پایان نامه های منتشرنشده از مباحث مورد توجه در نوشته حاضر است. صرف نظر از تلاش برای نشان دادن نقاط قوت روش مورد نظر و تاکید بر پرهیز از شیوه های گوناگون و بعضا نه چندان درست ارجاع دهی، هدف اصلی نویسنده کمک به یکدست کردن روشهای ارجاع به منابع انگلیسی است.

نگاه انسان امروزی به پدیده ها تغییر کرده است. بدون شک یکی از ابزارهای مهم این تغییر نگرش هنر عام«Mass Arts»  و به ویژه نوع تصویری آن است. تصویرهای گرافیکی نه تنها با ما سخن می گویند بلکه، مهمتر از آن، برای ما تعیین نیاز می کنند و، در واقع، به زندگیها جهت می دهند. ما، چه بخواهیم و چه نخواهیم، زیر تشعشعات این امواج قرار داریم. ویژگی هنر عام نفوذ به درون توده مردم است و این کار جز از راه شناخت فرهنگ میسر نیست. هنرمند، از یک سو، ظرافتهای فرهنگی را بهتر می بیند و، از سوی دیگر، توانایی آن را دارد که آنها را در بیانی هنرمندانه و در نتیجه تاثیرگذار عرضه کند. اکنون که هنر عام در خدمت جامعه مصرفی مدرن عمل می کند، شناخت اصول و ظرافتهای آشکار و پنهان آن نه تنها برای بزرگسالان لازم است، بلکه ضروری است به روشی نظام مند در برنامه درسی کودکان و نوجوانان نیز قرار گیرد. مقاله حاضر، با تکیه بر نظریه پردازان این رشته، بر این موضوعات متمرکز است. .اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است